Orakel
10-06-04, 23:25
Meer flauwekul
Ewoud Sanders
Afgelopen maandag ging het in WoordHoek over de opkomst van het woord flauwekul. Hier enkele reacties en aanvullingen.
In de eerste plaats stond er een fout in het stukje. Zijdelings noemde ik het woord koeioneren. Ik schreef: ,, Koeioneren gaat terug op het Franse couillonner ‘voor gek zetten’, een afleiding van couillon ‘kloot’.'' Maar dit is niet helemaal correct. Het Franse couillon betekent 'stommeling, sukkel, klootzak', niet 'kloot'. Dat is couille.
Flauwekul is een uitbreiding van kul, dat als oudste betekenis 'teelbal' heeft. Het wordt ook gebruikt voor onder meer ‘flauwe vent’ en ‘onzin’, maar een lezer kende het tevens als koosnaam. Hij schreef: ,,Bij het lezen van de column schoot me ineens weer het woord te binnen dat jaren geleden door een ex-vriendin werd gebezigd: kulleke. Dit werd vertederend bedoeld, als koosnaampje. De vriendin had haar 'roots' in Nijmegen, maar door het vele verhuizen van de familie valt ook de omgeving Breda niet uit te sluiten als oorsprongsgebied.''
Een andere lezer bevestigde deze observatie. ,,In West-Brabant'', schreef hij, ,,wordt het woord kulleke gebruikt. Als iemand een jongere gast ontmoet, wordt hij wel eens begroet met: 'Ha kulleke, hoe is 't ermee?' Het heeft geen ongunstige betekenis, integendeel, het komt over als: 'Hoe is het ermee, m'n ventje'. Wat van de oorspronkelijke betekenis overgebleven is, is dat het aan een jongen gerelateerd is.''
Kullekenskruid
In het stuk kwam ook het kullekenskruid ter sprake, een plant met testikelachtige knollen. Een lezer wist meer over deze plant. ,,Het betreft hier een (inlands) orchideegeslacht, te weten het genus Orchis. De planten van dit geslacht hebben twee ondergrondse knollen, die wel de vorm van een testikel hebben. Een ervan voedt de vigerende plant, de ander dient als voedsel voor de plant die het volgende seizoen zal ontstaan. In mijn (Zuid-Limburgse) jeugdjaren was ik een fervent orchideeënzoeker, en zo geraakte ik eens in de buurt van Oud-Valkenburg, toen ik op zoek was naar orchideeën die in de buurt van de Keuteberg aldaar zouden groeien. Al zoekende ontmoette ik een agrariër, die mij vertelde als reactie op mijn zoektocht dat hij een paar plekjes met köllekeskrut wist. En inderdaad, hij toonde mij een groeiplek met Orchis mascula (mannetjesorchis) en eentje met Orchis morio (harlekijnsorchis). Het Griekse woord orchis betekent 'teelbal', zodat wij met enige speelsheid orchideeën zouden kunnen kwalificeren als klotenplanten. En dat zijn ze, vooral als je ze wilt kweken!''
Over kul, het startwoord voor flauwekul, schreef ik dat het teruggaat op het Latijnse culleus, dat ‘leren zak, scrotum’ betekent. Een lezer uit Nijmegen verdiepte zich verder in de geschiedenis van het Latijnse culleus . Hij schreef: ,,In mijn Lexicon Latino-Belgicum novum van Samuele Pitisco van 1771 vond ik nog iets over culeus, dus met èèn l, op blz. 344. Daar wordt ook vermeld, dat soldaten een zak gebruiken om een rivier te passeren. In mijn Teatrum Pontificiale uit 1726 van Jacob Leupold vind ik wel, dat men een gordel met twee opgeblazen leren zakken gebruikt - een soort zwemband - om naar de overkant te komen. […] Dan heb ik nog een herdruk van het Algemeen Vlaamsch Idioticon van pastoor L.W. Schuermans uit 1865-1870. Daar vind ik onder kul: 'KUL, KULS. Kul, m. Thans meest voor de mannelijke roede gezegd, is eigenlijk : bal, klos, kloot en bepaald: de teelbal, doch overdrachtelijk bet. het in Brab. en meer andere Zuidsche gewesten : sukkelaar, sul, onnoozel mensch : wat een flauwe kul is dat; wie heeft van zijn leven zoo'n onnoozelen kul gezien ! en ook : flauwe praat : in dezen zin zegt men in Br. en elders ook : klaas, kloot. […].''
Weer een andere lezer verdiepte zich in de interessante geschiedenis van testimonium, vanwege het verband met testis 'teelbal'. ,,Het Latijnse woord testimonium voor 'getuigenis', ook 'bewijs' is afgeleid van testis, 'getuige'. Het betekent tevens 'teelbal', omdat men oudtijds getuigenis placht en behoorde af te leggen met de hand op het geslacht (vrouwen mochten niet getuigen in de tijd dat het 'zo waarlijk helpe mij God almachtig' nog niet was ingevoerd). Testiculum is een verkleinwoord, zaadballetje dus.''
Tot slot waren er nog enkele persoonlijke herinneringen. Zo schreef een lezer uit Bilthoven: ,,Uw behandeling van de vele aspecten van de uitdrukking flauwekul bracht me in herinnering hoe mijn vader dit soms in een gesprek gebruikte. Ik ben van 1922. Als kind hoorde ik mijn vader in een gesprek wel eens zeggen: 'Flauwekul is leverworst met een uitje'.''
Dat flauwekul ook werd gebruikt voor 'worst' is correct; dit woord bevestigd door Woordenboek der Nederlandsche Taal, het wetenschappelijke woordenboek van het Nederlands. Hierin staat: ,,Een stuk flauwe kul (b. v. voor een stuk worst, door dronken lieden gegeten om zich te ontnuchteren).''
En dan kende een lezer uit Rotterdam nog een uitdrukking met kul in de betekenis 'teelbal'. Hij schreef: ,,Mijn opa zei altijd, als hij zijn schoenen had gepoetst: ze glimmen weer als een hondekulletje in de maneschijn. Ik dacht altijd dat hij hondelulletje bedoelde, maar ik begrijp nu, dat hij echt hondekulletje bedoelde.''
Hiermee is dit onderwerp afgesloten.
NRC, 10 juni 2004
Ewoud Sanders
Afgelopen maandag ging het in WoordHoek over de opkomst van het woord flauwekul. Hier enkele reacties en aanvullingen.
In de eerste plaats stond er een fout in het stukje. Zijdelings noemde ik het woord koeioneren. Ik schreef: ,, Koeioneren gaat terug op het Franse couillonner ‘voor gek zetten’, een afleiding van couillon ‘kloot’.'' Maar dit is niet helemaal correct. Het Franse couillon betekent 'stommeling, sukkel, klootzak', niet 'kloot'. Dat is couille.
Flauwekul is een uitbreiding van kul, dat als oudste betekenis 'teelbal' heeft. Het wordt ook gebruikt voor onder meer ‘flauwe vent’ en ‘onzin’, maar een lezer kende het tevens als koosnaam. Hij schreef: ,,Bij het lezen van de column schoot me ineens weer het woord te binnen dat jaren geleden door een ex-vriendin werd gebezigd: kulleke. Dit werd vertederend bedoeld, als koosnaampje. De vriendin had haar 'roots' in Nijmegen, maar door het vele verhuizen van de familie valt ook de omgeving Breda niet uit te sluiten als oorsprongsgebied.''
Een andere lezer bevestigde deze observatie. ,,In West-Brabant'', schreef hij, ,,wordt het woord kulleke gebruikt. Als iemand een jongere gast ontmoet, wordt hij wel eens begroet met: 'Ha kulleke, hoe is 't ermee?' Het heeft geen ongunstige betekenis, integendeel, het komt over als: 'Hoe is het ermee, m'n ventje'. Wat van de oorspronkelijke betekenis overgebleven is, is dat het aan een jongen gerelateerd is.''
Kullekenskruid
In het stuk kwam ook het kullekenskruid ter sprake, een plant met testikelachtige knollen. Een lezer wist meer over deze plant. ,,Het betreft hier een (inlands) orchideegeslacht, te weten het genus Orchis. De planten van dit geslacht hebben twee ondergrondse knollen, die wel de vorm van een testikel hebben. Een ervan voedt de vigerende plant, de ander dient als voedsel voor de plant die het volgende seizoen zal ontstaan. In mijn (Zuid-Limburgse) jeugdjaren was ik een fervent orchideeënzoeker, en zo geraakte ik eens in de buurt van Oud-Valkenburg, toen ik op zoek was naar orchideeën die in de buurt van de Keuteberg aldaar zouden groeien. Al zoekende ontmoette ik een agrariër, die mij vertelde als reactie op mijn zoektocht dat hij een paar plekjes met köllekeskrut wist. En inderdaad, hij toonde mij een groeiplek met Orchis mascula (mannetjesorchis) en eentje met Orchis morio (harlekijnsorchis). Het Griekse woord orchis betekent 'teelbal', zodat wij met enige speelsheid orchideeën zouden kunnen kwalificeren als klotenplanten. En dat zijn ze, vooral als je ze wilt kweken!''
Over kul, het startwoord voor flauwekul, schreef ik dat het teruggaat op het Latijnse culleus, dat ‘leren zak, scrotum’ betekent. Een lezer uit Nijmegen verdiepte zich verder in de geschiedenis van het Latijnse culleus . Hij schreef: ,,In mijn Lexicon Latino-Belgicum novum van Samuele Pitisco van 1771 vond ik nog iets over culeus, dus met èèn l, op blz. 344. Daar wordt ook vermeld, dat soldaten een zak gebruiken om een rivier te passeren. In mijn Teatrum Pontificiale uit 1726 van Jacob Leupold vind ik wel, dat men een gordel met twee opgeblazen leren zakken gebruikt - een soort zwemband - om naar de overkant te komen. […] Dan heb ik nog een herdruk van het Algemeen Vlaamsch Idioticon van pastoor L.W. Schuermans uit 1865-1870. Daar vind ik onder kul: 'KUL, KULS. Kul, m. Thans meest voor de mannelijke roede gezegd, is eigenlijk : bal, klos, kloot en bepaald: de teelbal, doch overdrachtelijk bet. het in Brab. en meer andere Zuidsche gewesten : sukkelaar, sul, onnoozel mensch : wat een flauwe kul is dat; wie heeft van zijn leven zoo'n onnoozelen kul gezien ! en ook : flauwe praat : in dezen zin zegt men in Br. en elders ook : klaas, kloot. […].''
Weer een andere lezer verdiepte zich in de interessante geschiedenis van testimonium, vanwege het verband met testis 'teelbal'. ,,Het Latijnse woord testimonium voor 'getuigenis', ook 'bewijs' is afgeleid van testis, 'getuige'. Het betekent tevens 'teelbal', omdat men oudtijds getuigenis placht en behoorde af te leggen met de hand op het geslacht (vrouwen mochten niet getuigen in de tijd dat het 'zo waarlijk helpe mij God almachtig' nog niet was ingevoerd). Testiculum is een verkleinwoord, zaadballetje dus.''
Tot slot waren er nog enkele persoonlijke herinneringen. Zo schreef een lezer uit Bilthoven: ,,Uw behandeling van de vele aspecten van de uitdrukking flauwekul bracht me in herinnering hoe mijn vader dit soms in een gesprek gebruikte. Ik ben van 1922. Als kind hoorde ik mijn vader in een gesprek wel eens zeggen: 'Flauwekul is leverworst met een uitje'.''
Dat flauwekul ook werd gebruikt voor 'worst' is correct; dit woord bevestigd door Woordenboek der Nederlandsche Taal, het wetenschappelijke woordenboek van het Nederlands. Hierin staat: ,,Een stuk flauwe kul (b. v. voor een stuk worst, door dronken lieden gegeten om zich te ontnuchteren).''
En dan kende een lezer uit Rotterdam nog een uitdrukking met kul in de betekenis 'teelbal'. Hij schreef: ,,Mijn opa zei altijd, als hij zijn schoenen had gepoetst: ze glimmen weer als een hondekulletje in de maneschijn. Ik dacht altijd dat hij hondelulletje bedoelde, maar ik begrijp nu, dat hij echt hondekulletje bedoelde.''
Hiermee is dit onderwerp afgesloten.
NRC, 10 juni 2004