Marsipulami
29-06-04, 10:58
INTERVIEW. Irshad Manji's pleidooi voor een open en tolerante islam
De strijd tegen de letterknechten
Chris Méplon 24/06/2004
Irshad Manji is moslima èn lesbisch. Haar boek Het islamdilemma is een vrijmoedig pleidooi voor meer introspectie, tolerantie en openheid in de islam. 'De 1,2 miljard moslims in de wereld moeten leren zelf te denken in plaats van steeds maar weer te horen te krijgen wat ze moeten denken.'
ZE is een lesbische moslima van 35, geboren in Uganda en opgegroeid in Canada. Ze werd bekend als presentatrice van het programma Queer Television op de hippe televisiezender City TV in Toronto. In plaats van een hoofddoek of chador draagt ze een opstandig piekjeskapsel. Net zomin als ze haar gedachten aan banden wil leggen, wil ze ,,een condoom over haar hoofd trekken".
Ze praat zoals ze schrijft: duidelijk, recht voor de raap, met een duizelingwekkende vaart. En altijd met de nodige humor. Zo schrijft ze dat volgens een recente interpretatie de korangeleerden het woord ,,hur" mogelijk eeuwenlang verkeerd geïnterpreteerd hebben. Daaruit zou volgen dat de tientallen ,,donkerogige maagden" die de koran aan de martelaren in de hemel belooft in werkelijkheid ,,blanke rozijnen" zijn. Ze verklaart dat ze een atheïste geweest zou zijn als ze niet in het Westen was opgegroeid. Dankzij de vrijheid van het Westen ontdekte ze dat de koran niet is wat de ,,de zelfbenoemde ambassadeurs van Allah", die hun ,,fatwa's in het rond slingeren", verordonneren.
Haar brutaliteit wordt haar niet in dank afgenomen. Maar ironie en zelfkritiek horen nu eenmaal bij haar strijd tegen alle vormen van kwezelarij. Sommigen schilderen haar af als een ordinaire relschopper die met een retorische circusact de show wil stelen op een voor de moslims bijzonder slecht gekozen moment. Wie haar boek Het islamdilemma leest, zal inzien dat dat niet klopt. Het draait niet om haar eigen persoontje. Haar dringende oproep tot meer introspectie, tolerantie en openheid in de islam is breed, gewetensvol, gedocumenteerd, genuanceerd, veelzijdig en ook zeer concreet. Een kennismaking.
- Het is niet gemakkelijk om te begrijpen waarom u zich een moslim wil noemen. ,,Dat werk ik zelf in de hand. Ik ben er niet op uit om pasklare antwoorden te geven. Ik kies bewust om eerlijk en openlijk te worstelen met het dilemma uit de titel van mijn boek. Ik heb het uitvoerig over alle inconsequenties in de koran, of je het nu over de rechten van vrouwen, homoseksuelen, slaven of ongelovigen (joden of christenen) hebt. Maar op het einde leg ik wel uit dat er drie consequent terugkerende boodschappen zijn die me helpen om de islam voorlopig niet op te geven. Ten eerste: alleen God weet de volledige waarheid over iets. Ten tweede: alleen God heeft de autoriteit om de ongelovigen te straffen. Ten derde: we moeten de nederigheid hebben om open te staan voor discussie en meningsverschil. Als we dat niet doen, ondermijnen we het recht van Allah zelf, de allerhoogste rechter. De kloof tussen een moslim en een humanist of iemand die ijvert voor de mensenrechten hoeft wat mij betreft niet zo diep te zijn. De kern van de grote wereldgodsdiensten lijkt me niet zo verschillend, ook al zijn de rituelen en sommige aspecten dat wel. Ik heb er helemaal geen behoefte aan om te bewijzen dat de islam superieur is."
- Zegt u nu niet: uiteindelijk maakt het niet zoveel uit welke godsdienst je aanhangt? U benadrukt dat moslims precies dezelfde god aanbidden als joden en christenen. Komt dat niet een beetje neer op uit drie godsdiensten selecteren wat in uw eigen kraam past?
,,(Lacht). Meestal zijn het boze moslims die me dat aanwrijven. Je zult nooit een benadering vinden, van welk geloof ook, die niet per definitie selectief is. De agressieve passages in de koran praktiseer ik niet. Maar ik geef tenminste toe dat ze bestaan, wat de meeste progressieve moslims niet durven. Ik wil het stadium voorbij waarbij de progressieven eindeloos schermen met de ene passage en de traditionalisten steeds met de andere, die het omgekeerde zegt. Mijn dogma tegen jouw dogma. Intussen houdt niemand zich bezig met de hamvraag: hoe kunnen we zorgen dat 1,2 miljard moslims leren zelf te denken, in plaats van steeds weer te horen te krijgen wat ze moeten denken? Tegenstrijdigheden zijn legio in alle heilige teksten. Waarom kunnen alleen moslims dat niet toegeven? In elke godsdienst heb je volgelingen die alle voorschriften letterlijk nemen, maar de islam is op dit moment de enige godsdienst waar dat soort letterknechten de dienst uitmaakt. "
- En dan komt iemand u vragen om als moslima verantwoording af te leggen voor praktijken waar u helemaal niet achter staat, zoals uw baas van City TV. ,,Dat was voor mij een sleutelmoment. Toen ik Queer Television presenteerde, werd ik voortdurend zwaar onder vuur genomen door mensen die me wilden doen kiezen tussen mijn lesbische geaardheid en mijn geloof. Ik verwachtte veel steun van mijn baas. Net dan vond ik dat krantenknipsel op mijn bureau. Over een Nigeriaans meisje van zeventien dat door de islamitische rechtbank tot honderdtachtig zweepslagen was veroordeeld omdat ze verkracht werd. Ze had zeven getuigen. Mijn baas had in de kantlijn geschreven: 'Irshad, een van deze dagen ga jij mij vertellen hoe jij dit soort waanzin en de genitale verminking van vrouwen verenigt met je islamitische geloof.' Eerst was ik woedend. Maar ik kon het niet van me afzetten. Dit was gewoon niet te verenigen met mijn beeld van een vredige, liefdevolle islam. Vanaf dat moment nam ik geen genoegen meer met mooie theorie. Voortaan zou ik de directe confrontatie aangaan met wat in de echte wereld gebeurt. Met wijdopen ogen."
- Volgens sommigen is de islam in een ver verleden blijven steken omdat er nooit een reformatie is geweest. Zegt u dat nu ook?
,,Er zijn heel wat reformaties geweest. Helaas altijd conservatieve, die de islam steeds verder naar de zevende eeuw hebben teruggedrongen. We hebben meer dan ooit nood aan een progressieve reformatie. Daarom stel ik operatie IJtihad voor. IJtihad is de verloren islamitische traditie van het onafhankelijke denken, die een grote bloei kende van ongeveer 750 tot 1250. IJtihad reikt de instrumenten aan waarmee we de islam 21ste-eeuws kunnen maken. Ik dring dus niemand een westers, imperialistisch importproduct op. Ik zeg alleen dat moslims ooit toonaangevend waren in de wereld dankzij kritisch denken, nieuwsgierigheid en creativiteit. Willen we dat opnieuw? Zullen we daartoe de kostbare vrijheden gebruiken die we in het Westen genieten in plaats van het eeuwige slachtoffer te blijven uithangen? Een eerste praktische stap is het steunen van vrouwelijke ondernemers. Vrouwen investeren hun geld in hun gezin en in de gemeenschap. Als je een jongetje opleidt, is het resultaat één opgeleid jongetje. Als je een meisje opleidt, is het resultaat een volledig opgeleid gezin. Dat is geen theorie. Het is aangetoond. Als vrouwen financieel onafhankelijk zijn en leren lezen, kunnen ze zelf uitzoeken of het waar is wat de mullah over de koran zegt en kunnen ze er ook achter komen dat de koran ook vrouwvriendelijke passages bevat die hen bepaalde rechten geeft."
- U vaart fel uit tegen 'de islam van de woestijn' en de oprukkende Arabische invloed op de hele moslimwereld. Velen wijzen u terecht omdat u het onderscheid niet zou maken tussen godsdienst en cultuur. ,,Ik pleit er juist voor dat de moslims hun godsdienstige praktijk zouden scheiden van het Arabische culturele imperialisme. Slechts 13 procent van alle moslims is Arabisch. Waarom doet iedereen alsof we allemaal deel uitmaken van één grote stam? Waarom worden we gedwongen om de koran in het Arabisch te leren? Hervorming is alleen mogelijk als de moslims losbreken van de tradities van het leven in stamverband, de Arabische obsessie met de gemeenschapsrechten."
- U prijst Israël, waar volgens u de democratische regels van toepassing zijn. Dat schiet velen in het verkeerde keelgat. ,,De Arabische minderheid in Israël heeft recht op vrije meningsuiting, zoals elke minderheid in elk democratisch land. Toen ik er was in 2002 kon ik vaststellen dat je in de kranten openlijke discussies over alle netelige kwesties kunt lezen. De vraag of Israël een seculiere staat moet worden, bijvoorbeeld. De Arabieren kunnen deelnemen aan elk debat. Daarop wijzen maakt me bij niemand populair. Boze moslims beschuldigen me ervan dat ik een slippendrager van de zionisten ben.
Ik keur de militaire bezetting van de Palestijnse gebieden niet goed. Maar de politieke bezetting door ondemocratische Palestijnse leiders die het volk op geen enkele manier in hun besluitvorming betrekken, keur ik ook niet goed. Het is te gemakkelijk om Israël van alles de schuld te geven. Een beetje zelfkritiek is op zijn plaats. Ik nodig mijn lezers uit om kritiek te geven op alle zwakke punten of oppervlakkigheden van mijn betoog. Maar ik stel een voorwaarde. Begin weer niet iedereen met de vinger te wijzen, behalve de moslims. De moslims hadden de Israëli's of blanke westerse imperialisten echt niet nodig om te leren hoe ze elkaar moesten onderdrukken en uitmoorden. We hebben dat altijd heel goed zelf gekund. Moslims zijn niet perfect.
Ik heb ook een oproep voor seculiere, progressieve westerlingen. Zij begrijpen nu dat de islam als een zwaard gebruikt kan worden. Maar ze moeten ook leren begrijpen dat de islam evengoed als een schild gebruikt wordt, als bescherming tegen alle vragen over de verschrikkingen die in de naam van Allah begaan worden. Stel vragen, westerlingen, en stel ze luid. U bewijst niemand een dienst met dat politiek correcte zwijgen. Of je het nu leuk vindt of niet: we zitten er samen in en zullen dit samen moeten oplossen. Net zoals mannen zich moeten mengen in de emancipatie van moslimvrouwen, moet het Westen de islam helpen zijn menselijke gelaat terug te vinden. De maatschappij kan niet functioneren als de verschillende bevolkingsgroepen alleen maar willen overeenkomen dat ze zich niet met elkaar bemoeien."
IRSHAD MANJI Het islamdilemma. Een oproep tot verandering en tolerantie. Vertaald door Ineke van den Elskamp, Bruna, Utrecht, 224 blz., 16,95 euro. Oorspronkelijke titel: The Trouble with Islam.
DE AUTEUR
Irshad Manji is journaliste, schrijfster en televisiemaker. Ze ontvluchtte in 1972 met haar ouders het Uganda van Idi Amin en groeide op in Canada. Irshad Manji woont in Toronto. Eerder schreef ze onder meer het boek Risking Utopia. On the Edge of a New Democracy.
©Copyright De Standaard
De strijd tegen de letterknechten
Chris Méplon 24/06/2004
Irshad Manji is moslima èn lesbisch. Haar boek Het islamdilemma is een vrijmoedig pleidooi voor meer introspectie, tolerantie en openheid in de islam. 'De 1,2 miljard moslims in de wereld moeten leren zelf te denken in plaats van steeds maar weer te horen te krijgen wat ze moeten denken.'
ZE is een lesbische moslima van 35, geboren in Uganda en opgegroeid in Canada. Ze werd bekend als presentatrice van het programma Queer Television op de hippe televisiezender City TV in Toronto. In plaats van een hoofddoek of chador draagt ze een opstandig piekjeskapsel. Net zomin als ze haar gedachten aan banden wil leggen, wil ze ,,een condoom over haar hoofd trekken".
Ze praat zoals ze schrijft: duidelijk, recht voor de raap, met een duizelingwekkende vaart. En altijd met de nodige humor. Zo schrijft ze dat volgens een recente interpretatie de korangeleerden het woord ,,hur" mogelijk eeuwenlang verkeerd geïnterpreteerd hebben. Daaruit zou volgen dat de tientallen ,,donkerogige maagden" die de koran aan de martelaren in de hemel belooft in werkelijkheid ,,blanke rozijnen" zijn. Ze verklaart dat ze een atheïste geweest zou zijn als ze niet in het Westen was opgegroeid. Dankzij de vrijheid van het Westen ontdekte ze dat de koran niet is wat de ,,de zelfbenoemde ambassadeurs van Allah", die hun ,,fatwa's in het rond slingeren", verordonneren.
Haar brutaliteit wordt haar niet in dank afgenomen. Maar ironie en zelfkritiek horen nu eenmaal bij haar strijd tegen alle vormen van kwezelarij. Sommigen schilderen haar af als een ordinaire relschopper die met een retorische circusact de show wil stelen op een voor de moslims bijzonder slecht gekozen moment. Wie haar boek Het islamdilemma leest, zal inzien dat dat niet klopt. Het draait niet om haar eigen persoontje. Haar dringende oproep tot meer introspectie, tolerantie en openheid in de islam is breed, gewetensvol, gedocumenteerd, genuanceerd, veelzijdig en ook zeer concreet. Een kennismaking.
- Het is niet gemakkelijk om te begrijpen waarom u zich een moslim wil noemen. ,,Dat werk ik zelf in de hand. Ik ben er niet op uit om pasklare antwoorden te geven. Ik kies bewust om eerlijk en openlijk te worstelen met het dilemma uit de titel van mijn boek. Ik heb het uitvoerig over alle inconsequenties in de koran, of je het nu over de rechten van vrouwen, homoseksuelen, slaven of ongelovigen (joden of christenen) hebt. Maar op het einde leg ik wel uit dat er drie consequent terugkerende boodschappen zijn die me helpen om de islam voorlopig niet op te geven. Ten eerste: alleen God weet de volledige waarheid over iets. Ten tweede: alleen God heeft de autoriteit om de ongelovigen te straffen. Ten derde: we moeten de nederigheid hebben om open te staan voor discussie en meningsverschil. Als we dat niet doen, ondermijnen we het recht van Allah zelf, de allerhoogste rechter. De kloof tussen een moslim en een humanist of iemand die ijvert voor de mensenrechten hoeft wat mij betreft niet zo diep te zijn. De kern van de grote wereldgodsdiensten lijkt me niet zo verschillend, ook al zijn de rituelen en sommige aspecten dat wel. Ik heb er helemaal geen behoefte aan om te bewijzen dat de islam superieur is."
- Zegt u nu niet: uiteindelijk maakt het niet zoveel uit welke godsdienst je aanhangt? U benadrukt dat moslims precies dezelfde god aanbidden als joden en christenen. Komt dat niet een beetje neer op uit drie godsdiensten selecteren wat in uw eigen kraam past?
,,(Lacht). Meestal zijn het boze moslims die me dat aanwrijven. Je zult nooit een benadering vinden, van welk geloof ook, die niet per definitie selectief is. De agressieve passages in de koran praktiseer ik niet. Maar ik geef tenminste toe dat ze bestaan, wat de meeste progressieve moslims niet durven. Ik wil het stadium voorbij waarbij de progressieven eindeloos schermen met de ene passage en de traditionalisten steeds met de andere, die het omgekeerde zegt. Mijn dogma tegen jouw dogma. Intussen houdt niemand zich bezig met de hamvraag: hoe kunnen we zorgen dat 1,2 miljard moslims leren zelf te denken, in plaats van steeds weer te horen te krijgen wat ze moeten denken? Tegenstrijdigheden zijn legio in alle heilige teksten. Waarom kunnen alleen moslims dat niet toegeven? In elke godsdienst heb je volgelingen die alle voorschriften letterlijk nemen, maar de islam is op dit moment de enige godsdienst waar dat soort letterknechten de dienst uitmaakt. "
- En dan komt iemand u vragen om als moslima verantwoording af te leggen voor praktijken waar u helemaal niet achter staat, zoals uw baas van City TV. ,,Dat was voor mij een sleutelmoment. Toen ik Queer Television presenteerde, werd ik voortdurend zwaar onder vuur genomen door mensen die me wilden doen kiezen tussen mijn lesbische geaardheid en mijn geloof. Ik verwachtte veel steun van mijn baas. Net dan vond ik dat krantenknipsel op mijn bureau. Over een Nigeriaans meisje van zeventien dat door de islamitische rechtbank tot honderdtachtig zweepslagen was veroordeeld omdat ze verkracht werd. Ze had zeven getuigen. Mijn baas had in de kantlijn geschreven: 'Irshad, een van deze dagen ga jij mij vertellen hoe jij dit soort waanzin en de genitale verminking van vrouwen verenigt met je islamitische geloof.' Eerst was ik woedend. Maar ik kon het niet van me afzetten. Dit was gewoon niet te verenigen met mijn beeld van een vredige, liefdevolle islam. Vanaf dat moment nam ik geen genoegen meer met mooie theorie. Voortaan zou ik de directe confrontatie aangaan met wat in de echte wereld gebeurt. Met wijdopen ogen."
- Volgens sommigen is de islam in een ver verleden blijven steken omdat er nooit een reformatie is geweest. Zegt u dat nu ook?
,,Er zijn heel wat reformaties geweest. Helaas altijd conservatieve, die de islam steeds verder naar de zevende eeuw hebben teruggedrongen. We hebben meer dan ooit nood aan een progressieve reformatie. Daarom stel ik operatie IJtihad voor. IJtihad is de verloren islamitische traditie van het onafhankelijke denken, die een grote bloei kende van ongeveer 750 tot 1250. IJtihad reikt de instrumenten aan waarmee we de islam 21ste-eeuws kunnen maken. Ik dring dus niemand een westers, imperialistisch importproduct op. Ik zeg alleen dat moslims ooit toonaangevend waren in de wereld dankzij kritisch denken, nieuwsgierigheid en creativiteit. Willen we dat opnieuw? Zullen we daartoe de kostbare vrijheden gebruiken die we in het Westen genieten in plaats van het eeuwige slachtoffer te blijven uithangen? Een eerste praktische stap is het steunen van vrouwelijke ondernemers. Vrouwen investeren hun geld in hun gezin en in de gemeenschap. Als je een jongetje opleidt, is het resultaat één opgeleid jongetje. Als je een meisje opleidt, is het resultaat een volledig opgeleid gezin. Dat is geen theorie. Het is aangetoond. Als vrouwen financieel onafhankelijk zijn en leren lezen, kunnen ze zelf uitzoeken of het waar is wat de mullah over de koran zegt en kunnen ze er ook achter komen dat de koran ook vrouwvriendelijke passages bevat die hen bepaalde rechten geeft."
- U vaart fel uit tegen 'de islam van de woestijn' en de oprukkende Arabische invloed op de hele moslimwereld. Velen wijzen u terecht omdat u het onderscheid niet zou maken tussen godsdienst en cultuur. ,,Ik pleit er juist voor dat de moslims hun godsdienstige praktijk zouden scheiden van het Arabische culturele imperialisme. Slechts 13 procent van alle moslims is Arabisch. Waarom doet iedereen alsof we allemaal deel uitmaken van één grote stam? Waarom worden we gedwongen om de koran in het Arabisch te leren? Hervorming is alleen mogelijk als de moslims losbreken van de tradities van het leven in stamverband, de Arabische obsessie met de gemeenschapsrechten."
- U prijst Israël, waar volgens u de democratische regels van toepassing zijn. Dat schiet velen in het verkeerde keelgat. ,,De Arabische minderheid in Israël heeft recht op vrije meningsuiting, zoals elke minderheid in elk democratisch land. Toen ik er was in 2002 kon ik vaststellen dat je in de kranten openlijke discussies over alle netelige kwesties kunt lezen. De vraag of Israël een seculiere staat moet worden, bijvoorbeeld. De Arabieren kunnen deelnemen aan elk debat. Daarop wijzen maakt me bij niemand populair. Boze moslims beschuldigen me ervan dat ik een slippendrager van de zionisten ben.
Ik keur de militaire bezetting van de Palestijnse gebieden niet goed. Maar de politieke bezetting door ondemocratische Palestijnse leiders die het volk op geen enkele manier in hun besluitvorming betrekken, keur ik ook niet goed. Het is te gemakkelijk om Israël van alles de schuld te geven. Een beetje zelfkritiek is op zijn plaats. Ik nodig mijn lezers uit om kritiek te geven op alle zwakke punten of oppervlakkigheden van mijn betoog. Maar ik stel een voorwaarde. Begin weer niet iedereen met de vinger te wijzen, behalve de moslims. De moslims hadden de Israëli's of blanke westerse imperialisten echt niet nodig om te leren hoe ze elkaar moesten onderdrukken en uitmoorden. We hebben dat altijd heel goed zelf gekund. Moslims zijn niet perfect.
Ik heb ook een oproep voor seculiere, progressieve westerlingen. Zij begrijpen nu dat de islam als een zwaard gebruikt kan worden. Maar ze moeten ook leren begrijpen dat de islam evengoed als een schild gebruikt wordt, als bescherming tegen alle vragen over de verschrikkingen die in de naam van Allah begaan worden. Stel vragen, westerlingen, en stel ze luid. U bewijst niemand een dienst met dat politiek correcte zwijgen. Of je het nu leuk vindt of niet: we zitten er samen in en zullen dit samen moeten oplossen. Net zoals mannen zich moeten mengen in de emancipatie van moslimvrouwen, moet het Westen de islam helpen zijn menselijke gelaat terug te vinden. De maatschappij kan niet functioneren als de verschillende bevolkingsgroepen alleen maar willen overeenkomen dat ze zich niet met elkaar bemoeien."
IRSHAD MANJI Het islamdilemma. Een oproep tot verandering en tolerantie. Vertaald door Ineke van den Elskamp, Bruna, Utrecht, 224 blz., 16,95 euro. Oorspronkelijke titel: The Trouble with Islam.
DE AUTEUR
Irshad Manji is journaliste, schrijfster en televisiemaker. Ze ontvluchtte in 1972 met haar ouders het Uganda van Idi Amin en groeide op in Canada. Irshad Manji woont in Toronto. Eerder schreef ze onder meer het boek Risking Utopia. On the Edge of a New Democracy.
©Copyright De Standaard