Orakel
14-07-04, 20:53
Is de 'clash of civilizations' in zicht?
De strijd tegen het terrorisme, de oorlog in Irak, de nervositeit in de Arabische wereld: voor wie de zaken op een rijtje zet, lijkt de tegenstelling tussen de Arabische wereld en het Westen inderdaad de rode draad in de wereldpolitiek. Een spanning die ook in de Europese samenleving een weerklank vindt in de groeiende argwaan tegenover de moslimgemeenschap en de politieke recuperatie van privé-zaken als het dragen van een hoofddoek. Het migrantenstemrecht is een partijpolitiek strijdpunt geworden, de aanhang van extreem rechts groeit.
En toch weigert Sami Zemni, die aan de Gentse Universiteit doceert over politieke problemen in de Maghreb en het Midden-Oosten, te spreken van de complottheorie die twee beschavingen als blokken tegenover elkaar stelt. 'Er is geen specifieke spanning tussen de Arabische wereld en het Westen. Er zijn wel veel politieke problemen in de Arabische wereld die een internationale draagwijdte hebben: de oorlog in Irak, het Israëlisch-Palestijnse conflict.
Daarnaast zie je dat moslims van de tweede en derde generatie in Europa meer toetreden tot het openbare leven, wat niet zonder slag of stoot gebeurt. Die twee fenomenen worden gemakkelijkheidshalve op dezelfde hoop gegooid, terwijl ze weinig of niets met elkaar te maken hebben. Maar het is voor machthebbers altijd handig om van een alomtegenwoordige samenzwering te spreken. Bush plaatst zijn oorlog in Irak ook in de strijd tegen het terrorisme. Terwijl iedereen weet dat Saddam niets met 11 september 2001 te maken had. Saddam omverwerpen was een persoonlijke ambitie van de Bush-dynastie.'
Dat neemt niet weg dat de Arabische wereld nerveus reageert op wat zij steeds meer als een bezetting ervaart.
Sami Zemni: 'De oorlog in Irak is natuurlijk meer dan alleen een familievete. Door die oorlog stelt iedereen in de regio vragen: hoe is dat kunnen gebeuren, welke impact heeft dat op onze maatschappij en op onze leiders? Maar ik vind nergens bewijzen dat de oorlog in Irak de haatgevoelens tegenover het Westen verder heeft aangewakkerd. Wat je wel ziet, is dat de antipathie voor het buitenlandse beleid van de Verenigde Staten sterker gegroeid is. Dat is niet hetzelfde als een afkeer van het Westen als cultuur of beschaving. Waarom heeft Al Qaeda nog geen aanslagen gepleegd in het hart van Europa? Omdat zij ook wel een onderscheid maken tussen Europa en de VS. Voor de Arabische wereld zijn de VS het grootste probleem. Niet omdat ze staan voor 'freedom' en 'capitalism' en 'consumarism', maar gewoon omdat ze de wereldpolitiek domineren en de Arabieren die impact op hun leven elke dag opnieuw ervaren.'
De vrees dat de Arabische wereld gezamenlijk de messen scherpt voor een heilige oorlog tegen het Westen is dus ongegrond?
Zemni: 'Absoluut. De Arabische Liga verkeert sinds twintig jaar in een diepe crisis. De leiders kunnen het over niets eens raken. De laatste top voor het uitbreken van de oorlog in Irak, was een echte farce. De vertegenwoordigers van Libië en Koeweit maakten er elkaar zelfs uit voor apen. Hoever gaat die solidariteit? Kijk naar de Palestijnse kwestie: de Arabische leiders bewijzen wel lippendienst aan de Palestijnse zaak, maar in de praktijk kunnen de Palestijnen op weinig steun rekenen. Men spreekt ook altijd over het bestaan van de 'Arabische straat', over het gevoel van de massa. Er bestaat inderdaad een gevoel van broederschap tegenover de andere Arabische volkeren. Maar die solidariteit is niet meer dan een uitlaatklep voor bepaalde ongenoegens die ze in hun eigen land ervaren. Want wat doet die Arabische straat concreet op het strijdtoneel? Bitter weinig.'
Hoe komt het dat bijna alle Arabische landen als het ware geparalyseerd zijn?
Zemni: 'Die malaise is grandioos samengevat door de opstellers van het Arab Human Development Report: een tekort aan democratie, de lamentabele staat van het onderwijs en de mondigheid van de vrouwen die nergens staat. En laat het duidelijk zijn: dat heeft absoluut niets te maken met de islam. Het probleem zit bij de nationalistische elites die na de onafhankelijkheid een politiek project naar voren wilden brengen, maar daar niet in zijn geslaagd. Sindsdien hebben ze maar één ideologie: zo lang mogelijk aan de macht blijven. Ze willen absoluut niet dat er een serieuze machtsdeelname komt van de maatschappij met al haar politieke voorkeuren. Het is overigens een publiek geheim dat ze in dat streven gesteund worden door de westerse mogendheden en hun belangen, met name door de Verenigde Staten, Frankrijk en Groot-Brittannië.'
Het Westen treft dus ook schuld aan de politieke malaise in de Arabische wereld?
Zemni: 'Ja, want we houden de malaise mee in stand. Met de lippendienst die onze leiders bewijzen aan de democratie koopt het Westen een schoon geweten, maar in de praktijk verandert er niets. Want wat ze echt willen, is het status-quo in stand houden. Ze verkiezen uiteindelijk de heerser die ze kennen en die ze in stabiliteit kunnen inschatten. Drie weken geleden sprak de Franse president, Jacques Chirac, de legendarische woorden uit dat zijn Tunesische ambtgenoot, Ben Ali, een voorvechter is van de mensenrechten, terwijl alle rapporten van de internationale mensenrechtenorganisaties vernietigend zijn voor dat land.
Maar het voordeel van iemand zoals Ben Ali is dat hij zijn land onder een strikte controle houdt. Voor het Westen mag Ben Ali dus rustig blijven zitten. Het is iemand met wie je goede zaken kunt doen. Het is bovendien iemand die de bebaarde medemens liever onder de zoden steekt dan dat hij met hem praat. Dat komt dus goed uit. Geloof me, men vreest in het Westen meer de uitslag van een vrije stembusgang dan de bommen van een terroristische groep. Want de democraten in de Arabische wereld zouden wel eens kritischer kunnen zijn tegenover het Westen dan de elite die nu aan de macht is.'
Is het niet te makkelijk om de schuld bij een ander te leggen? Wordt het niet eens tijd dat de Arabieren de hand in eigen boezem steken?
Zemni: 'Dat gebeurt nu al, hoor. Na 11 september 2001 heb ik de Arabische kranten bekeken. Wat bleek? Alle grote opinieleiders, alle islamistische bewegingen, hebben de aanslagen ten strengste veroordeeld. Die geluiden brengen wij natuurlijk niet in onze media. Sindsdien, maar ook na de eerste Golfoorlog, zijn er debatten aan de gang met intellectuelen die openlijk durven te zeggen dat er een probleem is. Maar niemand wijst daar de islam met de vinger, omdat ze aanvoelen dat die religie niet de essentie van hun probleem is. Het is alleen het Westen dat hun dat probeert wijs te maken.'
Bij welke groepen in de regio moeten we het grootste democratische potentieel zoeken?
Zemni: 'De potentieel grootste stroming is de islamo-democratische, die is voortgekomen uit interne kritiek bij de islamisten. Het zijn partijen die zich beroepen op de islam als waarden- en normenkader om een nieuw politiek project naar voren te brengen. Dat project wil een antwoord bieden aan alle problemen waar de Arabische landen mee te maken hebben. In Marokko heb je zo'n partij in het parlement. Ze is momenteel de op twee na grootste. Marokko is ook niet toevallig het meest hoopgevende land wat betreft politieke democratie in de Arabische wereld.'
Maar in de meeste andere Arabische landen maken die bewegingen geen schijn van kans?
Zemni: 'Inderdaad, omdat ze er niet in slagen een achterban op te bouwen. Kijk naar een land als Egypte: daar is de pers behoorlijk vrij, een opening in het politieke spel is er in principe mogelijk. Maar waarom krijgt de pers van president Moebarak min of meer carte blanche? Omdat hij weet dat in een land van 75 miljoen inwoners, die paar duizenden die kranten kunnen betalen en lezen, geen gevaar betekenen.
Een arme drommel die langs de Nijl in een hut zit, is niet bezig met democratie. Die is bezig met overleven. In landen waar het onderwijs beter functioneert en de welvaart hoger is, zie je vroeg of laat dat de bom wel barst. Dat is wat op dit moment gebeurt in Iran. Jongeren, en vooral vrouwen, zijn massaal naar de universiteit getrokken sinds het einde van de islamitische revolutie. Er staat een nieuwe generatie op die vragen stelt en verandering wil.'
In de VS staat het waarschuwingslicht voor terroristische aanslagen opnieuw op oranje. Hoe groot is de dreiging van Osama Bin Laden op dit moment?
Zemni: 'Daar hebben we het gissen naar. Feestperiodes brengen hoe dan ook een verhoogd risico met zich voor de veiligheidsdiensten. De dreiging blijft in elk geval bestaan. Telkens wanneer de VS een verkeerd dorp bombarderen in Afghanistan of onschuldige burgers vermoorden in Irak, staan weer nieuwe strijders op. Maar het is moeilijk om in te schatten hoe gevaarlijk Al Qaeda echt is. Het is een netwerk van franchising geworden. Lokale groepen beramen aanslagen in naam van Al Qaeda, waardoor het netwerk profiteert van een enorme merkbekendheid zonder er echt iets voor te moeten doen.'
Zijn we, door altijd meteen naar Al Qaeda te wijzen, zelf niet voor een stuk verantwoordelijk voor de legitimiteit die de beweging nu geniet bij moslimfundamentalisten?
Zemni: 'Dat klopt, maar we mogen ons ook niet blindstaren op hun aanhang. De radicale islam die we kennen van 11 september, is in de Arabische wereld al lang over zijn hoogtepunt heen. Bin Laden stelt er eigenlijk niet zoveel meer voor. Het probleem van de radicale islam ligt nu meer in Azië.
Maar in de filosofie van de botsing van de beschavingen die sinds 11 september overal opduikt, is Bin Laden wel de drager van een beschaving. Onterecht: het Westen moet Bin Laden niet opvoeren als de grote voorvechter van de islam, net zomin als de Arabische wereld George Bush moet afschilderen als de voortrekker van het hele Westen. De VS en Al Qaeda zijn erg goed bezig die tegenstellingen op de spits te drijven. 'Wie niet met ons is, is tegen ons.' Als je een botsing van beschavingen wil, dan kun je die krijgen. Maar ik denk toch dat mensen met wat verstand een andere logica kunnen hanteren.'
Ondertussen is er wel de stijgende aantrekkingskracht van de zelfmoordcommando's. Hoe komt dat?
Zemni: 'Meestal wordt armoede als verklaring naar voren geschoven, maar dat volstaat absoluut niet. Als je kijkt naar de curricula van de strijders die tot nu toe bekend zijn, zie je drie groepen. Ten eerste zijn er de oud-strijders van de Afghaanse oorlog tegen de Sovjet-Unie.
Die groep bestaat inderdaad uit sukkelaars, die vanuit arme gebieden van de Arabische wereld emigreerden naar Afghanistan om daar een zin aan hun leven te geven in de strijd tegen de Russen. Daarnaast heb je een groep van welgestelde jongeren die om een reden waar we voorlopig nog het gissen naar hebben, in aanraking komen met die radicale groeperingen. Het zijn zeker geen jongens die voordien erg fanatiek met religie bezig waren, integendeel.
De meesten zijn net jongeren die op een 'westerse' manier leven, relaties hebben met vrouwen, drinken en uitgaan. De meesten onder hen lijken psychologisch 'breekbaar'. Op een of andere manier raken ze in contact met de ideologie van de zelfmoordacties en na een periode van indoctrinatie geven ze hun oude levensstijl op om een aanslag te plegen.
Hoe de vork in de steel zit, is niet altijd even duidelijk. De derde groep zijn moslimjongeren uit Europa. Meestal zijn het jongeren die zich hier gemarginaliseerd en uitgesloten voelen. Ze hebben een zeer negatief zelfbeeld. Die jongeren geraken soms in de ban van de extreme islam omdat die hun een positieve identiteit geeft. Als een jongen geen enkel toekomstperspectief heeft, kan de status van martelaar in het hiernamaals heel aanlokkelijk klinken.'
Is dat gevoel van marginalisering ook de oorzaak van de spanningen met moslims in onze westerse maatschappijen?
Zemni: 'In principe hoeven er weinig spanningen te zijn, maar we creëren ze voortdurend zelf. Neem nu de polemiek rond de hoofddoek. Voor mij is dat simpel: het Westen mag gewoon geen debat over de hoofddoek voeren. In een seculiere maatschappij past het niet dat een overheid zich bemoeit met de godsdienst van haar onderdanen.
Zolang een vrouw met een hoofddoek geen gevaar is voor de openbare orde, heeft de overheid daar niets over te zeggen. Het argument van de bevrijding van de moslimvrouw is een drogreden. Kijk naar de moslima's in onze maatschappij en oordeel zelf: er is een wereld van verschil in de manier waarop elk van hen de praktijk van hun godsdienst beoefent.'
Is die discussie over de hoofddoek een valse discussie, die alleen gevoerd wordt om electoraal te scoren?
Zemni: 'Absoluut. Het Westen heeft van de hoofddoek een symbool gemaakt. Het is pure electorale uitbuiting van de angst die leeft voor de islam. Een angst die nog eens extra ingepompt wordt door een groep zelfverklaarde mediatieke islamexperts. Ex-minister Mark Eyskens is er na 11 september bijvoorbeeld in geslaagd een Derde Wereldoorlog aan te kondingen tussen het Oosten en het Westen.
Ik sta daar toch van te kijken. Zij hebben het blijkbaar over een andere islam dan degene die het gros van de experts aan westerse universiteiten bestuderen. Akkoord, er is een tendens tot fundamentalisme. Er zijn weinig accurate cijfers, maar die stroming vind je maar terug bij hooguit 5 procent van de moslims. Ik denk dat het verstandiger is ons op die 95 procent anderen te concentreren.'
Maar u kunt toch niet ontkennen dat er steeds meer spanningen rijzen met de moslims in ons land.
Zemni: 'Dat is ongetwijfeld zo, maar in de multiculturele maatschappij waar we altijd zo prat op gaan, kun je dat op een andere manier aanpakken dan de mensen altijd in het defensief te duwen. In plaats van de moslimgemeenschap nerveus te maken met een negatieve discussie over een privé-zaak als de hoofddoek, kun je beter een positief debat voeren.
Want nu bereiken de vaandeldragers van de discussie het omgekeerde van wat ze voor ogen hadden: de hoofddoek wordt een pamflet, het symbool van een vernederde en verdrukte bevolkingsgroep. Terwijl studies uitwijzen dat hij voor veel moslima's eigenlijk een emancipatorisch instrument is.
Ze dragen hem uit religieuze overtuiging, maar ook om buiten te kunnen komen en te studeren zonder last te krijgen in hun gemeenschap. Maar voor politici is het natuurlijk interessanter de hoofddoek uit te roepen tot symbool van de onverdraagzaamheid van de islam.
En van onverdraagzaamheid ben je snel bij fundamentalisme. Elke fundamentalist is dan weer een potentiële terrorist. Onder het vaandel van de strijd tegen het terrorisme kun je natuurlijk veel verkopen aan de mensen. Alsof het allemaal een pot nat is.'
http://www.kifkif.be/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=684
De strijd tegen het terrorisme, de oorlog in Irak, de nervositeit in de Arabische wereld: voor wie de zaken op een rijtje zet, lijkt de tegenstelling tussen de Arabische wereld en het Westen inderdaad de rode draad in de wereldpolitiek. Een spanning die ook in de Europese samenleving een weerklank vindt in de groeiende argwaan tegenover de moslimgemeenschap en de politieke recuperatie van privé-zaken als het dragen van een hoofddoek. Het migrantenstemrecht is een partijpolitiek strijdpunt geworden, de aanhang van extreem rechts groeit.
En toch weigert Sami Zemni, die aan de Gentse Universiteit doceert over politieke problemen in de Maghreb en het Midden-Oosten, te spreken van de complottheorie die twee beschavingen als blokken tegenover elkaar stelt. 'Er is geen specifieke spanning tussen de Arabische wereld en het Westen. Er zijn wel veel politieke problemen in de Arabische wereld die een internationale draagwijdte hebben: de oorlog in Irak, het Israëlisch-Palestijnse conflict.
Daarnaast zie je dat moslims van de tweede en derde generatie in Europa meer toetreden tot het openbare leven, wat niet zonder slag of stoot gebeurt. Die twee fenomenen worden gemakkelijkheidshalve op dezelfde hoop gegooid, terwijl ze weinig of niets met elkaar te maken hebben. Maar het is voor machthebbers altijd handig om van een alomtegenwoordige samenzwering te spreken. Bush plaatst zijn oorlog in Irak ook in de strijd tegen het terrorisme. Terwijl iedereen weet dat Saddam niets met 11 september 2001 te maken had. Saddam omverwerpen was een persoonlijke ambitie van de Bush-dynastie.'
Dat neemt niet weg dat de Arabische wereld nerveus reageert op wat zij steeds meer als een bezetting ervaart.
Sami Zemni: 'De oorlog in Irak is natuurlijk meer dan alleen een familievete. Door die oorlog stelt iedereen in de regio vragen: hoe is dat kunnen gebeuren, welke impact heeft dat op onze maatschappij en op onze leiders? Maar ik vind nergens bewijzen dat de oorlog in Irak de haatgevoelens tegenover het Westen verder heeft aangewakkerd. Wat je wel ziet, is dat de antipathie voor het buitenlandse beleid van de Verenigde Staten sterker gegroeid is. Dat is niet hetzelfde als een afkeer van het Westen als cultuur of beschaving. Waarom heeft Al Qaeda nog geen aanslagen gepleegd in het hart van Europa? Omdat zij ook wel een onderscheid maken tussen Europa en de VS. Voor de Arabische wereld zijn de VS het grootste probleem. Niet omdat ze staan voor 'freedom' en 'capitalism' en 'consumarism', maar gewoon omdat ze de wereldpolitiek domineren en de Arabieren die impact op hun leven elke dag opnieuw ervaren.'
De vrees dat de Arabische wereld gezamenlijk de messen scherpt voor een heilige oorlog tegen het Westen is dus ongegrond?
Zemni: 'Absoluut. De Arabische Liga verkeert sinds twintig jaar in een diepe crisis. De leiders kunnen het over niets eens raken. De laatste top voor het uitbreken van de oorlog in Irak, was een echte farce. De vertegenwoordigers van Libië en Koeweit maakten er elkaar zelfs uit voor apen. Hoever gaat die solidariteit? Kijk naar de Palestijnse kwestie: de Arabische leiders bewijzen wel lippendienst aan de Palestijnse zaak, maar in de praktijk kunnen de Palestijnen op weinig steun rekenen. Men spreekt ook altijd over het bestaan van de 'Arabische straat', over het gevoel van de massa. Er bestaat inderdaad een gevoel van broederschap tegenover de andere Arabische volkeren. Maar die solidariteit is niet meer dan een uitlaatklep voor bepaalde ongenoegens die ze in hun eigen land ervaren. Want wat doet die Arabische straat concreet op het strijdtoneel? Bitter weinig.'
Hoe komt het dat bijna alle Arabische landen als het ware geparalyseerd zijn?
Zemni: 'Die malaise is grandioos samengevat door de opstellers van het Arab Human Development Report: een tekort aan democratie, de lamentabele staat van het onderwijs en de mondigheid van de vrouwen die nergens staat. En laat het duidelijk zijn: dat heeft absoluut niets te maken met de islam. Het probleem zit bij de nationalistische elites die na de onafhankelijkheid een politiek project naar voren wilden brengen, maar daar niet in zijn geslaagd. Sindsdien hebben ze maar één ideologie: zo lang mogelijk aan de macht blijven. Ze willen absoluut niet dat er een serieuze machtsdeelname komt van de maatschappij met al haar politieke voorkeuren. Het is overigens een publiek geheim dat ze in dat streven gesteund worden door de westerse mogendheden en hun belangen, met name door de Verenigde Staten, Frankrijk en Groot-Brittannië.'
Het Westen treft dus ook schuld aan de politieke malaise in de Arabische wereld?
Zemni: 'Ja, want we houden de malaise mee in stand. Met de lippendienst die onze leiders bewijzen aan de democratie koopt het Westen een schoon geweten, maar in de praktijk verandert er niets. Want wat ze echt willen, is het status-quo in stand houden. Ze verkiezen uiteindelijk de heerser die ze kennen en die ze in stabiliteit kunnen inschatten. Drie weken geleden sprak de Franse president, Jacques Chirac, de legendarische woorden uit dat zijn Tunesische ambtgenoot, Ben Ali, een voorvechter is van de mensenrechten, terwijl alle rapporten van de internationale mensenrechtenorganisaties vernietigend zijn voor dat land.
Maar het voordeel van iemand zoals Ben Ali is dat hij zijn land onder een strikte controle houdt. Voor het Westen mag Ben Ali dus rustig blijven zitten. Het is iemand met wie je goede zaken kunt doen. Het is bovendien iemand die de bebaarde medemens liever onder de zoden steekt dan dat hij met hem praat. Dat komt dus goed uit. Geloof me, men vreest in het Westen meer de uitslag van een vrije stembusgang dan de bommen van een terroristische groep. Want de democraten in de Arabische wereld zouden wel eens kritischer kunnen zijn tegenover het Westen dan de elite die nu aan de macht is.'
Is het niet te makkelijk om de schuld bij een ander te leggen? Wordt het niet eens tijd dat de Arabieren de hand in eigen boezem steken?
Zemni: 'Dat gebeurt nu al, hoor. Na 11 september 2001 heb ik de Arabische kranten bekeken. Wat bleek? Alle grote opinieleiders, alle islamistische bewegingen, hebben de aanslagen ten strengste veroordeeld. Die geluiden brengen wij natuurlijk niet in onze media. Sindsdien, maar ook na de eerste Golfoorlog, zijn er debatten aan de gang met intellectuelen die openlijk durven te zeggen dat er een probleem is. Maar niemand wijst daar de islam met de vinger, omdat ze aanvoelen dat die religie niet de essentie van hun probleem is. Het is alleen het Westen dat hun dat probeert wijs te maken.'
Bij welke groepen in de regio moeten we het grootste democratische potentieel zoeken?
Zemni: 'De potentieel grootste stroming is de islamo-democratische, die is voortgekomen uit interne kritiek bij de islamisten. Het zijn partijen die zich beroepen op de islam als waarden- en normenkader om een nieuw politiek project naar voren te brengen. Dat project wil een antwoord bieden aan alle problemen waar de Arabische landen mee te maken hebben. In Marokko heb je zo'n partij in het parlement. Ze is momenteel de op twee na grootste. Marokko is ook niet toevallig het meest hoopgevende land wat betreft politieke democratie in de Arabische wereld.'
Maar in de meeste andere Arabische landen maken die bewegingen geen schijn van kans?
Zemni: 'Inderdaad, omdat ze er niet in slagen een achterban op te bouwen. Kijk naar een land als Egypte: daar is de pers behoorlijk vrij, een opening in het politieke spel is er in principe mogelijk. Maar waarom krijgt de pers van president Moebarak min of meer carte blanche? Omdat hij weet dat in een land van 75 miljoen inwoners, die paar duizenden die kranten kunnen betalen en lezen, geen gevaar betekenen.
Een arme drommel die langs de Nijl in een hut zit, is niet bezig met democratie. Die is bezig met overleven. In landen waar het onderwijs beter functioneert en de welvaart hoger is, zie je vroeg of laat dat de bom wel barst. Dat is wat op dit moment gebeurt in Iran. Jongeren, en vooral vrouwen, zijn massaal naar de universiteit getrokken sinds het einde van de islamitische revolutie. Er staat een nieuwe generatie op die vragen stelt en verandering wil.'
In de VS staat het waarschuwingslicht voor terroristische aanslagen opnieuw op oranje. Hoe groot is de dreiging van Osama Bin Laden op dit moment?
Zemni: 'Daar hebben we het gissen naar. Feestperiodes brengen hoe dan ook een verhoogd risico met zich voor de veiligheidsdiensten. De dreiging blijft in elk geval bestaan. Telkens wanneer de VS een verkeerd dorp bombarderen in Afghanistan of onschuldige burgers vermoorden in Irak, staan weer nieuwe strijders op. Maar het is moeilijk om in te schatten hoe gevaarlijk Al Qaeda echt is. Het is een netwerk van franchising geworden. Lokale groepen beramen aanslagen in naam van Al Qaeda, waardoor het netwerk profiteert van een enorme merkbekendheid zonder er echt iets voor te moeten doen.'
Zijn we, door altijd meteen naar Al Qaeda te wijzen, zelf niet voor een stuk verantwoordelijk voor de legitimiteit die de beweging nu geniet bij moslimfundamentalisten?
Zemni: 'Dat klopt, maar we mogen ons ook niet blindstaren op hun aanhang. De radicale islam die we kennen van 11 september, is in de Arabische wereld al lang over zijn hoogtepunt heen. Bin Laden stelt er eigenlijk niet zoveel meer voor. Het probleem van de radicale islam ligt nu meer in Azië.
Maar in de filosofie van de botsing van de beschavingen die sinds 11 september overal opduikt, is Bin Laden wel de drager van een beschaving. Onterecht: het Westen moet Bin Laden niet opvoeren als de grote voorvechter van de islam, net zomin als de Arabische wereld George Bush moet afschilderen als de voortrekker van het hele Westen. De VS en Al Qaeda zijn erg goed bezig die tegenstellingen op de spits te drijven. 'Wie niet met ons is, is tegen ons.' Als je een botsing van beschavingen wil, dan kun je die krijgen. Maar ik denk toch dat mensen met wat verstand een andere logica kunnen hanteren.'
Ondertussen is er wel de stijgende aantrekkingskracht van de zelfmoordcommando's. Hoe komt dat?
Zemni: 'Meestal wordt armoede als verklaring naar voren geschoven, maar dat volstaat absoluut niet. Als je kijkt naar de curricula van de strijders die tot nu toe bekend zijn, zie je drie groepen. Ten eerste zijn er de oud-strijders van de Afghaanse oorlog tegen de Sovjet-Unie.
Die groep bestaat inderdaad uit sukkelaars, die vanuit arme gebieden van de Arabische wereld emigreerden naar Afghanistan om daar een zin aan hun leven te geven in de strijd tegen de Russen. Daarnaast heb je een groep van welgestelde jongeren die om een reden waar we voorlopig nog het gissen naar hebben, in aanraking komen met die radicale groeperingen. Het zijn zeker geen jongens die voordien erg fanatiek met religie bezig waren, integendeel.
De meesten zijn net jongeren die op een 'westerse' manier leven, relaties hebben met vrouwen, drinken en uitgaan. De meesten onder hen lijken psychologisch 'breekbaar'. Op een of andere manier raken ze in contact met de ideologie van de zelfmoordacties en na een periode van indoctrinatie geven ze hun oude levensstijl op om een aanslag te plegen.
Hoe de vork in de steel zit, is niet altijd even duidelijk. De derde groep zijn moslimjongeren uit Europa. Meestal zijn het jongeren die zich hier gemarginaliseerd en uitgesloten voelen. Ze hebben een zeer negatief zelfbeeld. Die jongeren geraken soms in de ban van de extreme islam omdat die hun een positieve identiteit geeft. Als een jongen geen enkel toekomstperspectief heeft, kan de status van martelaar in het hiernamaals heel aanlokkelijk klinken.'
Is dat gevoel van marginalisering ook de oorzaak van de spanningen met moslims in onze westerse maatschappijen?
Zemni: 'In principe hoeven er weinig spanningen te zijn, maar we creëren ze voortdurend zelf. Neem nu de polemiek rond de hoofddoek. Voor mij is dat simpel: het Westen mag gewoon geen debat over de hoofddoek voeren. In een seculiere maatschappij past het niet dat een overheid zich bemoeit met de godsdienst van haar onderdanen.
Zolang een vrouw met een hoofddoek geen gevaar is voor de openbare orde, heeft de overheid daar niets over te zeggen. Het argument van de bevrijding van de moslimvrouw is een drogreden. Kijk naar de moslima's in onze maatschappij en oordeel zelf: er is een wereld van verschil in de manier waarop elk van hen de praktijk van hun godsdienst beoefent.'
Is die discussie over de hoofddoek een valse discussie, die alleen gevoerd wordt om electoraal te scoren?
Zemni: 'Absoluut. Het Westen heeft van de hoofddoek een symbool gemaakt. Het is pure electorale uitbuiting van de angst die leeft voor de islam. Een angst die nog eens extra ingepompt wordt door een groep zelfverklaarde mediatieke islamexperts. Ex-minister Mark Eyskens is er na 11 september bijvoorbeeld in geslaagd een Derde Wereldoorlog aan te kondingen tussen het Oosten en het Westen.
Ik sta daar toch van te kijken. Zij hebben het blijkbaar over een andere islam dan degene die het gros van de experts aan westerse universiteiten bestuderen. Akkoord, er is een tendens tot fundamentalisme. Er zijn weinig accurate cijfers, maar die stroming vind je maar terug bij hooguit 5 procent van de moslims. Ik denk dat het verstandiger is ons op die 95 procent anderen te concentreren.'
Maar u kunt toch niet ontkennen dat er steeds meer spanningen rijzen met de moslims in ons land.
Zemni: 'Dat is ongetwijfeld zo, maar in de multiculturele maatschappij waar we altijd zo prat op gaan, kun je dat op een andere manier aanpakken dan de mensen altijd in het defensief te duwen. In plaats van de moslimgemeenschap nerveus te maken met een negatieve discussie over een privé-zaak als de hoofddoek, kun je beter een positief debat voeren.
Want nu bereiken de vaandeldragers van de discussie het omgekeerde van wat ze voor ogen hadden: de hoofddoek wordt een pamflet, het symbool van een vernederde en verdrukte bevolkingsgroep. Terwijl studies uitwijzen dat hij voor veel moslima's eigenlijk een emancipatorisch instrument is.
Ze dragen hem uit religieuze overtuiging, maar ook om buiten te kunnen komen en te studeren zonder last te krijgen in hun gemeenschap. Maar voor politici is het natuurlijk interessanter de hoofddoek uit te roepen tot symbool van de onverdraagzaamheid van de islam.
En van onverdraagzaamheid ben je snel bij fundamentalisme. Elke fundamentalist is dan weer een potentiële terrorist. Onder het vaandel van de strijd tegen het terrorisme kun je natuurlijk veel verkopen aan de mensen. Alsof het allemaal een pot nat is.'
http://www.kifkif.be/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=684