sjaen
29-07-04, 11:19
Islam in Syrie / Het vuur smeult
door Judit Neurink
2004-07-29
Na veertig jaar Baath-regime snakken Syriërs naar meer vrijheden. Onder gelovige soennieten leidt dit tot een steeds strengere concentratie op het geloof.
De geschiedenis overheerst in de Syrische stad Hama. Dit is niet alleen te zien aan de enorme watermolens die al in de tijd van de Romeinen irrigatiewater uit de rivier haalden, maar vooral ook aan de oevers van de Orontes. Waar in 1982 nog een hele wijk op z'n Venetiaans tegen de rivier aanleunde, resten al ruim twintig jaar zandvlaktes met wat ruïnes vol kogelgaten.
Samir wijst naar de horizon: ,,Toen ze een paar jaar geleden dat hotel bouwden, hebben ze menselijke botten gevonden. Niemand weet hoeveel mensen hier zijn begraven, of wie.'' Samir wil niet herkenbaar in de krant; hij is in Hama niet de enige die bang is om te praten. Al die jaren na het bloedige overheidsoptreden tegen de moslimbroederschap in 1982 waarbij tussen de tien- en twintigduizend mensen om het leven kwamen, overheerst de angst. De littekens zijn nog overal zichtbaar, als een blijvende waarschuwing van het Syrische bewind.
Samirs familie woont al jaren in Hama en maakte de verschrikkelijke gebeurtenissen mee, die jarenlang voor de buitenwereld in nevelen bleven gehuld en ook in Syrië zelf een taboe-onderwerp vormden. In februari 1982 stuurde de toenmalige Syrische leider Hafez al-Assad de troepen van zijn broer Rifat naar Hama om opstandige radicale soennitische elementen uit te schakelen.
,,Het waren er eerst maar enkele tientallen, die opstandelingen, maar toen de troepen kwamen ontstond er fel verzet. Dat duurde vijf dagen, en steeds meer burgers sloten zich erbij aan'', herinnert Samir zich. ,,De militairen gingen van huis tot huis en haalden alle mannen boven de zestien op. Ze werden voor de ogen van hun vrouwen en kinderen geëxecuteerd. Het ging heel willekeurig: onder de doden waren ook leden van de Baath-partij en christenen.''
Daarnaast werden in Hama en elders duizenden mensen opgepakt, van wie een aantal pas onlangs vrijkwam na een algehele amnestie. Tienduizenden vluchtten het land uit - vooral naar Jordanië en Saoedi-Arabië. De moslimbroederschap ging ondergronds, tot op de dag van vandaag. Want na de massale slachting werd een wet van kracht, die op het lidmaatschap van de broederschap de doodstraf stelt. Een oproep van een soennitische parlementariër vorige maand aan gevluchte broeders om terug te keren, omdat het 'rustig en veilig' zou zijn in Syrië, wordt dan ook afgedaan als een poging van de veiligheidsdiensten om de gevluchte Hama-ers alsnog in de kraag te vatten.
De gebeurtenissen lieten diepe littekens achter in de samenleving. Vrouwen moesten zonder hun gedode mannen en zonder een inkomen hun vaak getraumatiseerde kinderen zien groot te brengen. Er zijn verhalen dat de sinds 1982 in groteren getale aanwezige veiligheidsagenten daar gebruik van maakten door de gelovige vrouwen verder te vernederen en hen tot prostitutie te dwingen.
Voor de dochters van Hama restten te weinig huwelijkspartners. Dat probleem werd voor een deel opgelost door de banden met gevluchte familieleden in Saoedi-Arabië en Jordanië, maar dit leidde weer tot een grote invloed van de wahabitische islam op de toch al streng-soennitische bewoners van Hama. Dat is op straat goed te zien: de op z'n Saoedisch geklede vrouwen, in het zwart, met handschoenen en sluier voor neus en mond beheersen het straatbeeld.
Bezorgde, meer seculiere Syriërs wijzen erop dat de onderdrukking van de laatste twintig jaar de soennieten juist naar de radicale islam heeft geduwd in plaats van ze te pacificeren. President Basjar al-Assad gebruikt zijn harde optreden tegen de moslimbroederschap en andere islamitische groepen als voorbeeld van een succesvol anti-terrorismebeleid. Maar ondergronds smeult het vuur, waarschuwen ze. Als er geen democratische hervormingen komen waardoor de onvrede via de politiek een uitlaatklep kan vinden, volgt een explosie die kan leiden tot een islamitisch bewind in Syrië.
Hun voorspelling wordt opeens heel actueel, als in Hama bij een gesprek in een huiskamer vol studenten -medicijnen, rechten, farmacie- blijkt hoe het verleden ook hun denken bepaalt. Ze vertellen dat ze zoiets zouden willen als een staat zoals het kalifaat van Omar, na de dood van de profeet Mohammed en diens schoonzoon Ali. ,,We denken dat dit de perfecte staat was. Het is als een droom voor ons.''
De studenten hebben er ook alle begrip voor dat hun vrienden naar Irak zijn gegaan om tegen de Amerikanen te vechten. ,,Onze religie vertelt ons dat je je moslimbroeders moet gaan helpen als hun vrouwen en kinderen sterven in de handen van ongelovigen'', zeggen ze. Een vriend kwam om het leven in Irak. Zelfs zijn zij niet bereid te sterven voor Irak. Weer komt het verleden om de hoek: ,,Ik heb alleen mijn moeder nog'', geeft een van hen als reden. Een ander zou wel als hulpverlener in Irak willen werken, maar vechten gaat hem te ver.
De nu ondergronds opererende moslimbroederschap weet de jongeren goed te bereiken, zegt de Syrische schrijver Mohammed Jamal Baroet in zijn rommelige kantoor in Aleppo. Zijn goede banden met islamitische bewegingen leidden tot meerdere publicaties. ,,We ontmoeten ze in de moskee, en vooral ook op internet. Sinds dat drie jaar geleden in Syrië werd opengesteld, is het voor de moslimbroeders de manier zich via hun eigen sites te manifesteren.'' De twee Syrische providers, die de contacten met het internet leggen, blokkeren veel van deze sites, maar de meeste Syriërs vinden wel wegen om die blokkades te omzeilen.
De moslimbroederschap is in Syrië dan ook geen beweging van schriftgeleerden en hun volgelingen, maar van algemeen ontwikkelde mensen, benadrukt Baroet. ,,Van de laatste groep van zeventig man die naar de gevangenis ging vanwege banden met de beweging studeerde er maar een islamitische theologie. De rest studeerde voor of was arts, ingenieur, advocaat, enzovoorts.''
Baroet stelt vast dat de islamitische bewegingen in Syrië hun strategie hebben gewijzigd. ,,Ze willen nu vreedzame veranderingen. Omdat ze niet zichtbaar kunnen zijn, spelen ze een rol achter de schermen. Ze gebruiken belangrijke personen in de samenleving om hun standpunten naar buiten te krijgen - daarom is mijn relatie met ze ook zo goed, dat weet ik'', lacht hij. Volgens hem hebben moslimbroeders ook het leger weten te infiltreren. ,,Ze werken aan verandering via banden met hoge militairen. Er zijn officieren die hun boodschap uitdragen. Hun beleid is om nu via contacten binnen het bewind invloed uit te oefenen.''
Hij beaamt dat wat in Hama zo zichtbaar is, ook elders in Syrië gebeurt. Door het gebrek aan politieke vrijheden, groeiende onvrede over de corruptie van de machthebbers in combinatie met de dreiging van de Verenigde Staten om na Irak ook Syrië een lesje te leren en anti-Amerikaanse gevoelens, keren mensen terug naar de veiligheid van religie en tradities. ,,De algemene tendens is meer religieus, ook onder christenen hier, trouwens.''
Het bewind in Damascus heeft er geen antwoord op, behalve dan de oproep van de Syrische president Basjar aan zijn burgers om een eenheid te vormen tegen de Amerikaanse dreiging, nadat de VS sancties tegen Syrië hadden afgekondigd. Hij noemt het verzet tegen de Amerikanen in Irak bovendien gerechtvaardigd. ,,Voor Syriërs zijn de Verenigde Staten en Israël een pot nat. Het Palestijnse conflict geeft hun verzet legitimiteit, vanwege de misdaden tegen de Palestijnen die ze op de televisie zien.'' Hoewel weinig mensen zeggen Al-Kaida te steunen -omdat Osama bin Laden voor hen made in America is vanwege de jarenlange CIA-steun in Afghanistan- spreken zelfs niet-religieuze, gematigde Syriërs wel begrip uit voor de strijd van het terreurnetwerk tegen de gehate VS.
De meeste Syriërs uiten deze aanklacht alleen verbaal. Volgens schrijver Baroet zijn het vooral leden van islamitische en Palestijnse bewegingen die hun woorden kracht bijzetten en in Irak tegen de Amerikanen -en daarmee in één moeite ook tegen Israël- gaan vechten. En dan nog vooral de jongeren. ,,Het is over de hele wereld een fenomeen van de jeugd, die voor haar idealen wil sterven. En islamitische jongeren accepteren daarbij zelfmoordacties als een legitieme vorm van verzet.''
Met de nadruk op het Palestijnse en Iraakse conflict probeert het regime de aandacht af te leiden van het gebrek aan echte hervormingen in eigen land. Maar zo simpel is het niet, blijkt uit gesprekken met tal van Syrische intellectuelen. Syriërs voelen zich emotioneel zeer betrokken bij wat er in die buurlanden gebeurt. De mix van wat zij zien bij de Arabische satellietzender Al-Jazeera en in hun overheidsbladen versterkt echter niet alleen het anti-amerikanisme, maar ook het teruggrijpen op de religie en tradities. Dus meer een verlangen naar een traditionele islam. Ze beschouwen de Amerikaanse activiteiten in Irak en de steun aan Israël als een aanval op de islam.
En aangezien vooral die religieuze gevoelens de basis zijn voor hun verzet tegen de Amerikanen, zegt Jamal Baroet, is een oplossing van het Palestijns conflict noodzakelijk om deze cirkel te doorbreken. En al helemaal zolang in Syrië echte democratische hervormingen uitblijven, zoals wel blijkt uit het sluiten van discussie-salons die intellectuelen hadden opgezet. En uit het feit dat slechts zo'n 250 van de naar schatting 3000 politieke gevangenen mochten profiteren van een algehele amnestie.
Veel Syrische intellectuelen denken dat alleen politieke hervormingen de radicale islam in hun land een halt kunnen toeroepen, dat alleen vrijheid van meningsuiting en politieke participatie Syrische moslims kunnen terugwinnen voor een seculiere staat. Met de weigering de gehate, al 40 jaar geldende noodtoestand op te heffen en de realiteit dat de democratie-beweging van een paar honderd mensen niet opgewassen lijkt tegen het zich met politie en veiligheidsdiensten beschermende regime, lijkt de Syrische cirkel echter voorlopig streng gesloten.
In Hama wijst Samir triest naar de kale oevers van de rivier, waar ooit historische gebouwen stonden. Een exact dodental van het ingrijpen in 1982 is er nooit gekomen, omdat de meeste slachtoffers geen graf hebben. De vraag is of de families ze ooit alsnog kunnen begraven, zoals met lotgenoten in Irak wel kon gebeuren. Daar zijn na de val van Saddam Hoessein honderden massagraven geopend, en konden vele duizenden vermisten worden geïdentificeerd en eindelijk door hun families worden begraven.
Samir gelooft niet dat dit in Syrië ooit zal gebeuren. ,,Dit regime is slimmer dan dat van Saddam Hoessein. Het heeft mensen begraven op plekken waar ze nooit gevonden zullen worden.''
door Judit Neurink
2004-07-29
Na veertig jaar Baath-regime snakken Syriërs naar meer vrijheden. Onder gelovige soennieten leidt dit tot een steeds strengere concentratie op het geloof.
De geschiedenis overheerst in de Syrische stad Hama. Dit is niet alleen te zien aan de enorme watermolens die al in de tijd van de Romeinen irrigatiewater uit de rivier haalden, maar vooral ook aan de oevers van de Orontes. Waar in 1982 nog een hele wijk op z'n Venetiaans tegen de rivier aanleunde, resten al ruim twintig jaar zandvlaktes met wat ruïnes vol kogelgaten.
Samir wijst naar de horizon: ,,Toen ze een paar jaar geleden dat hotel bouwden, hebben ze menselijke botten gevonden. Niemand weet hoeveel mensen hier zijn begraven, of wie.'' Samir wil niet herkenbaar in de krant; hij is in Hama niet de enige die bang is om te praten. Al die jaren na het bloedige overheidsoptreden tegen de moslimbroederschap in 1982 waarbij tussen de tien- en twintigduizend mensen om het leven kwamen, overheerst de angst. De littekens zijn nog overal zichtbaar, als een blijvende waarschuwing van het Syrische bewind.
Samirs familie woont al jaren in Hama en maakte de verschrikkelijke gebeurtenissen mee, die jarenlang voor de buitenwereld in nevelen bleven gehuld en ook in Syrië zelf een taboe-onderwerp vormden. In februari 1982 stuurde de toenmalige Syrische leider Hafez al-Assad de troepen van zijn broer Rifat naar Hama om opstandige radicale soennitische elementen uit te schakelen.
,,Het waren er eerst maar enkele tientallen, die opstandelingen, maar toen de troepen kwamen ontstond er fel verzet. Dat duurde vijf dagen, en steeds meer burgers sloten zich erbij aan'', herinnert Samir zich. ,,De militairen gingen van huis tot huis en haalden alle mannen boven de zestien op. Ze werden voor de ogen van hun vrouwen en kinderen geëxecuteerd. Het ging heel willekeurig: onder de doden waren ook leden van de Baath-partij en christenen.''
Daarnaast werden in Hama en elders duizenden mensen opgepakt, van wie een aantal pas onlangs vrijkwam na een algehele amnestie. Tienduizenden vluchtten het land uit - vooral naar Jordanië en Saoedi-Arabië. De moslimbroederschap ging ondergronds, tot op de dag van vandaag. Want na de massale slachting werd een wet van kracht, die op het lidmaatschap van de broederschap de doodstraf stelt. Een oproep van een soennitische parlementariër vorige maand aan gevluchte broeders om terug te keren, omdat het 'rustig en veilig' zou zijn in Syrië, wordt dan ook afgedaan als een poging van de veiligheidsdiensten om de gevluchte Hama-ers alsnog in de kraag te vatten.
De gebeurtenissen lieten diepe littekens achter in de samenleving. Vrouwen moesten zonder hun gedode mannen en zonder een inkomen hun vaak getraumatiseerde kinderen zien groot te brengen. Er zijn verhalen dat de sinds 1982 in groteren getale aanwezige veiligheidsagenten daar gebruik van maakten door de gelovige vrouwen verder te vernederen en hen tot prostitutie te dwingen.
Voor de dochters van Hama restten te weinig huwelijkspartners. Dat probleem werd voor een deel opgelost door de banden met gevluchte familieleden in Saoedi-Arabië en Jordanië, maar dit leidde weer tot een grote invloed van de wahabitische islam op de toch al streng-soennitische bewoners van Hama. Dat is op straat goed te zien: de op z'n Saoedisch geklede vrouwen, in het zwart, met handschoenen en sluier voor neus en mond beheersen het straatbeeld.
Bezorgde, meer seculiere Syriërs wijzen erop dat de onderdrukking van de laatste twintig jaar de soennieten juist naar de radicale islam heeft geduwd in plaats van ze te pacificeren. President Basjar al-Assad gebruikt zijn harde optreden tegen de moslimbroederschap en andere islamitische groepen als voorbeeld van een succesvol anti-terrorismebeleid. Maar ondergronds smeult het vuur, waarschuwen ze. Als er geen democratische hervormingen komen waardoor de onvrede via de politiek een uitlaatklep kan vinden, volgt een explosie die kan leiden tot een islamitisch bewind in Syrië.
Hun voorspelling wordt opeens heel actueel, als in Hama bij een gesprek in een huiskamer vol studenten -medicijnen, rechten, farmacie- blijkt hoe het verleden ook hun denken bepaalt. Ze vertellen dat ze zoiets zouden willen als een staat zoals het kalifaat van Omar, na de dood van de profeet Mohammed en diens schoonzoon Ali. ,,We denken dat dit de perfecte staat was. Het is als een droom voor ons.''
De studenten hebben er ook alle begrip voor dat hun vrienden naar Irak zijn gegaan om tegen de Amerikanen te vechten. ,,Onze religie vertelt ons dat je je moslimbroeders moet gaan helpen als hun vrouwen en kinderen sterven in de handen van ongelovigen'', zeggen ze. Een vriend kwam om het leven in Irak. Zelfs zijn zij niet bereid te sterven voor Irak. Weer komt het verleden om de hoek: ,,Ik heb alleen mijn moeder nog'', geeft een van hen als reden. Een ander zou wel als hulpverlener in Irak willen werken, maar vechten gaat hem te ver.
De nu ondergronds opererende moslimbroederschap weet de jongeren goed te bereiken, zegt de Syrische schrijver Mohammed Jamal Baroet in zijn rommelige kantoor in Aleppo. Zijn goede banden met islamitische bewegingen leidden tot meerdere publicaties. ,,We ontmoeten ze in de moskee, en vooral ook op internet. Sinds dat drie jaar geleden in Syrië werd opengesteld, is het voor de moslimbroeders de manier zich via hun eigen sites te manifesteren.'' De twee Syrische providers, die de contacten met het internet leggen, blokkeren veel van deze sites, maar de meeste Syriërs vinden wel wegen om die blokkades te omzeilen.
De moslimbroederschap is in Syrië dan ook geen beweging van schriftgeleerden en hun volgelingen, maar van algemeen ontwikkelde mensen, benadrukt Baroet. ,,Van de laatste groep van zeventig man die naar de gevangenis ging vanwege banden met de beweging studeerde er maar een islamitische theologie. De rest studeerde voor of was arts, ingenieur, advocaat, enzovoorts.''
Baroet stelt vast dat de islamitische bewegingen in Syrië hun strategie hebben gewijzigd. ,,Ze willen nu vreedzame veranderingen. Omdat ze niet zichtbaar kunnen zijn, spelen ze een rol achter de schermen. Ze gebruiken belangrijke personen in de samenleving om hun standpunten naar buiten te krijgen - daarom is mijn relatie met ze ook zo goed, dat weet ik'', lacht hij. Volgens hem hebben moslimbroeders ook het leger weten te infiltreren. ,,Ze werken aan verandering via banden met hoge militairen. Er zijn officieren die hun boodschap uitdragen. Hun beleid is om nu via contacten binnen het bewind invloed uit te oefenen.''
Hij beaamt dat wat in Hama zo zichtbaar is, ook elders in Syrië gebeurt. Door het gebrek aan politieke vrijheden, groeiende onvrede over de corruptie van de machthebbers in combinatie met de dreiging van de Verenigde Staten om na Irak ook Syrië een lesje te leren en anti-Amerikaanse gevoelens, keren mensen terug naar de veiligheid van religie en tradities. ,,De algemene tendens is meer religieus, ook onder christenen hier, trouwens.''
Het bewind in Damascus heeft er geen antwoord op, behalve dan de oproep van de Syrische president Basjar aan zijn burgers om een eenheid te vormen tegen de Amerikaanse dreiging, nadat de VS sancties tegen Syrië hadden afgekondigd. Hij noemt het verzet tegen de Amerikanen in Irak bovendien gerechtvaardigd. ,,Voor Syriërs zijn de Verenigde Staten en Israël een pot nat. Het Palestijnse conflict geeft hun verzet legitimiteit, vanwege de misdaden tegen de Palestijnen die ze op de televisie zien.'' Hoewel weinig mensen zeggen Al-Kaida te steunen -omdat Osama bin Laden voor hen made in America is vanwege de jarenlange CIA-steun in Afghanistan- spreken zelfs niet-religieuze, gematigde Syriërs wel begrip uit voor de strijd van het terreurnetwerk tegen de gehate VS.
De meeste Syriërs uiten deze aanklacht alleen verbaal. Volgens schrijver Baroet zijn het vooral leden van islamitische en Palestijnse bewegingen die hun woorden kracht bijzetten en in Irak tegen de Amerikanen -en daarmee in één moeite ook tegen Israël- gaan vechten. En dan nog vooral de jongeren. ,,Het is over de hele wereld een fenomeen van de jeugd, die voor haar idealen wil sterven. En islamitische jongeren accepteren daarbij zelfmoordacties als een legitieme vorm van verzet.''
Met de nadruk op het Palestijnse en Iraakse conflict probeert het regime de aandacht af te leiden van het gebrek aan echte hervormingen in eigen land. Maar zo simpel is het niet, blijkt uit gesprekken met tal van Syrische intellectuelen. Syriërs voelen zich emotioneel zeer betrokken bij wat er in die buurlanden gebeurt. De mix van wat zij zien bij de Arabische satellietzender Al-Jazeera en in hun overheidsbladen versterkt echter niet alleen het anti-amerikanisme, maar ook het teruggrijpen op de religie en tradities. Dus meer een verlangen naar een traditionele islam. Ze beschouwen de Amerikaanse activiteiten in Irak en de steun aan Israël als een aanval op de islam.
En aangezien vooral die religieuze gevoelens de basis zijn voor hun verzet tegen de Amerikanen, zegt Jamal Baroet, is een oplossing van het Palestijns conflict noodzakelijk om deze cirkel te doorbreken. En al helemaal zolang in Syrië echte democratische hervormingen uitblijven, zoals wel blijkt uit het sluiten van discussie-salons die intellectuelen hadden opgezet. En uit het feit dat slechts zo'n 250 van de naar schatting 3000 politieke gevangenen mochten profiteren van een algehele amnestie.
Veel Syrische intellectuelen denken dat alleen politieke hervormingen de radicale islam in hun land een halt kunnen toeroepen, dat alleen vrijheid van meningsuiting en politieke participatie Syrische moslims kunnen terugwinnen voor een seculiere staat. Met de weigering de gehate, al 40 jaar geldende noodtoestand op te heffen en de realiteit dat de democratie-beweging van een paar honderd mensen niet opgewassen lijkt tegen het zich met politie en veiligheidsdiensten beschermende regime, lijkt de Syrische cirkel echter voorlopig streng gesloten.
In Hama wijst Samir triest naar de kale oevers van de rivier, waar ooit historische gebouwen stonden. Een exact dodental van het ingrijpen in 1982 is er nooit gekomen, omdat de meeste slachtoffers geen graf hebben. De vraag is of de families ze ooit alsnog kunnen begraven, zoals met lotgenoten in Irak wel kon gebeuren. Daar zijn na de val van Saddam Hoessein honderden massagraven geopend, en konden vele duizenden vermisten worden geïdentificeerd en eindelijk door hun families worden begraven.
Samir gelooft niet dat dit in Syrië ooit zal gebeuren. ,,Dit regime is slimmer dan dat van Saddam Hoessein. Het heeft mensen begraven op plekken waar ze nooit gevonden zullen worden.''