De Autochtoon
11-08-04, 23:28
door Jan de Bas
2004-08-12
De protestantse voormannen van destijds zagen in de Olympische Spelen van 1928 in Amsterdam alle aanleiding hun achterban duidelijk te maken hoe je over deze heidense sportieve activiteit diende te denken. Ze waarschuwden tegen de dreigende 'schepselvergoding', maar ook prezen enkelen de karaktervormende en geestversterkende kwaliteiten van sport.
Drie jaar voordat de Olympische Spelen in Amsterdam zouden worden gehouden, worstelden protestants-christelijke politici in de Tweede Kamer met de vraag of de overheid geld mocht steken in dit mega-evenement voor mannelijke en vrouwelijke (!) topsporters. De meningen waren verdeeld.
De christelijk-historische minister van onderwijs, kunsten en wetenschappen, J.Th. Visser, had in 1925 het Olympisch Comité (NOC) een miljoen aan subsidie toegezegd. Het antirevolutionaire dagblad De Standaard, voorloper van Trouw, verwierp op 16 februari 1925 dit gulle gebaar door te stellen dat de Spelen de 'Dag des Heeren' zouden ontheiligen. In de christelijke media, kerkzalen en in de Kamer werd uitvoerig over de Spelen gedebatteerd.
Uiteindelijk werd het regeringsvoorstel op 6 mei van dat jaar door de Tweede Kamer verworpen. Vier van de tien aanwezige CHU-leden stemden voor; alle kamerleden van de ARP en de SGP stemden tegen. De ARP-fractie gaf als motivering dat de spelen de waardigheid van de vrouw bedreigden: ,,De vrouw, door de sportmanie aangegrepen, verliest haar gevoel voor kieschheid. Dat wat haar siert, dreigt te verdwijnen.''
Ook anderen hadden bezwaren. Enkele katholieke leden deelden de protestantse angst voor de uitholling van de zondag en de communist Van Ravensteijn zag de Spelen als ,,kapitalistische vertoning, een burgerlijk vermaak voor leeglopers en een uiting van imperialistische geest.''
Het NOC moest op zoek naar een andere manier om de Spelen te financieren, want de Spelen moesten doorgaan.
Niet alleen protestantse politici piekerden over de Spelen. Ook dominees en wetenschappers grepen in 1928 de pen. Op 28 mei 1928 wijdde de christelijke gereformeerde professor Gerard Wisse in de Lutherse Kerk te Amsterdam een rede aan de Olympiade -zoals de Spelen toen heetten- die op 28 juli zou beginnen. In die rede, 'Van Golgotha naar de Olympiade', veroordeelde hij de buitenproportionele aandacht voor de sportende mens. In plaats van het diesseitig stelde hij het jenseitig. Hij schetste de levenshouding van de hedendaagse mens, die stelde: ,,Er is geen ander leven dan het leven thans, hier; en dat leven is enkel stof en lichaam, zonder ziel en zonder geest; ik ben wat ik eet, en de eigenlijke volle mens is de bokser of de voetballer. Kortom, de athleet, de Olympiade-reus: dat is de waardevolle mens.''
Volgens Wisse functioneerde sport als karikatuur -plaatsvervangster van de ware religie. Hij noemde de Olympiade ,,de internationale cultus van de moderne lichaamsreligie; de cultus van den athleet, van den Übermensch der 20ste eeuw. De Pinksterdag des vleesches, in verloochening van ziel en geest.''
Wisse verwoordde wat leefde bij bevindelijke protestanten. De hervormde predikant L.D. Poot uit Haarlem onderkende in datzelfde jaar juist de ontspannende waarde van de sport (!), maar schreef in Sport en spirit: ,,Alles stroomt naar het stadion, geen entreeprijs is te hoog, geen temperatuur te koud. Wielrenners, voetbalkoningen en andere 'meesters', dat zijn je typen. Uren zitten ze te blauwbekken of te braden, de jongens bij drommen (...). Maar 't loopt in dezen dag veelszins uit op schepselvergoding, en in dit opzicht is het goed dat de Ger. K.O.S (Gereformeerde Kerkenraadscommissie Olympische Spelen) te Amsterdam dit dwaas gedoe heeft gebrandmerkt.'
Er waren ook andere geluiden te horen. De hervormde theoloog G.W. Oberman vond in Jeugd, sport en christendom (1928) dat spel en christendom geen tegenstellingen waren. Integendeel: sport kon het karakter en de geest opbouwen en sterken, waardoor een meer harmonische ontwikkeling van de ziel mogelijk was. Een ziel die zich moest laten leiden door de 'allround sportman' Jezus Christus die als Paulus zijn lichaam trainde en die als de olympische lopers slechts aan één ding dacht: de roeping Gods.
In navolging van Oberman stelde de hervormde theoloog J.H. Gunning JHzn in Christendom en sport dat christenen en sport elkaar 'bitter noodig hadden'. Gunning concludeert: ,,Ons doel is de opbouw van het christelijke gemeenschapsleven, de vorming van een 'Christus-gelijkend' karakter. Dankbaar grijpen wij alle hulpmiddelen, ook de zeer eenvoudige aan, die ons kunnen helpen dit hooge en eerlijke doel te benaderen. Ziedaar de plaats van de sport.''
Voor veel protestanten behoorde sport in 1928 toch tot de bezigheden van de wereld. Maar alle publicaties betekenden een keerpunt in hun opvatting. Vooral jongeren en sporters zagen sindsdien dat in de sport rechtvaardigheid, samenwerking en sportiviteit christelijke waarden waren. Misschien is het daarom begrijpelijk -maar met de voorgeschiedenis wonderbaarlijk- dat twee protestantse sporters, Fanny Blankers-Koen en Carl Lewis, werden uitgeroepen tot atleten van de 20ste eeuw
2004-08-12
De protestantse voormannen van destijds zagen in de Olympische Spelen van 1928 in Amsterdam alle aanleiding hun achterban duidelijk te maken hoe je over deze heidense sportieve activiteit diende te denken. Ze waarschuwden tegen de dreigende 'schepselvergoding', maar ook prezen enkelen de karaktervormende en geestversterkende kwaliteiten van sport.
Drie jaar voordat de Olympische Spelen in Amsterdam zouden worden gehouden, worstelden protestants-christelijke politici in de Tweede Kamer met de vraag of de overheid geld mocht steken in dit mega-evenement voor mannelijke en vrouwelijke (!) topsporters. De meningen waren verdeeld.
De christelijk-historische minister van onderwijs, kunsten en wetenschappen, J.Th. Visser, had in 1925 het Olympisch Comité (NOC) een miljoen aan subsidie toegezegd. Het antirevolutionaire dagblad De Standaard, voorloper van Trouw, verwierp op 16 februari 1925 dit gulle gebaar door te stellen dat de Spelen de 'Dag des Heeren' zouden ontheiligen. In de christelijke media, kerkzalen en in de Kamer werd uitvoerig over de Spelen gedebatteerd.
Uiteindelijk werd het regeringsvoorstel op 6 mei van dat jaar door de Tweede Kamer verworpen. Vier van de tien aanwezige CHU-leden stemden voor; alle kamerleden van de ARP en de SGP stemden tegen. De ARP-fractie gaf als motivering dat de spelen de waardigheid van de vrouw bedreigden: ,,De vrouw, door de sportmanie aangegrepen, verliest haar gevoel voor kieschheid. Dat wat haar siert, dreigt te verdwijnen.''
Ook anderen hadden bezwaren. Enkele katholieke leden deelden de protestantse angst voor de uitholling van de zondag en de communist Van Ravensteijn zag de Spelen als ,,kapitalistische vertoning, een burgerlijk vermaak voor leeglopers en een uiting van imperialistische geest.''
Het NOC moest op zoek naar een andere manier om de Spelen te financieren, want de Spelen moesten doorgaan.
Niet alleen protestantse politici piekerden over de Spelen. Ook dominees en wetenschappers grepen in 1928 de pen. Op 28 mei 1928 wijdde de christelijke gereformeerde professor Gerard Wisse in de Lutherse Kerk te Amsterdam een rede aan de Olympiade -zoals de Spelen toen heetten- die op 28 juli zou beginnen. In die rede, 'Van Golgotha naar de Olympiade', veroordeelde hij de buitenproportionele aandacht voor de sportende mens. In plaats van het diesseitig stelde hij het jenseitig. Hij schetste de levenshouding van de hedendaagse mens, die stelde: ,,Er is geen ander leven dan het leven thans, hier; en dat leven is enkel stof en lichaam, zonder ziel en zonder geest; ik ben wat ik eet, en de eigenlijke volle mens is de bokser of de voetballer. Kortom, de athleet, de Olympiade-reus: dat is de waardevolle mens.''
Volgens Wisse functioneerde sport als karikatuur -plaatsvervangster van de ware religie. Hij noemde de Olympiade ,,de internationale cultus van de moderne lichaamsreligie; de cultus van den athleet, van den Übermensch der 20ste eeuw. De Pinksterdag des vleesches, in verloochening van ziel en geest.''
Wisse verwoordde wat leefde bij bevindelijke protestanten. De hervormde predikant L.D. Poot uit Haarlem onderkende in datzelfde jaar juist de ontspannende waarde van de sport (!), maar schreef in Sport en spirit: ,,Alles stroomt naar het stadion, geen entreeprijs is te hoog, geen temperatuur te koud. Wielrenners, voetbalkoningen en andere 'meesters', dat zijn je typen. Uren zitten ze te blauwbekken of te braden, de jongens bij drommen (...). Maar 't loopt in dezen dag veelszins uit op schepselvergoding, en in dit opzicht is het goed dat de Ger. K.O.S (Gereformeerde Kerkenraadscommissie Olympische Spelen) te Amsterdam dit dwaas gedoe heeft gebrandmerkt.'
Er waren ook andere geluiden te horen. De hervormde theoloog G.W. Oberman vond in Jeugd, sport en christendom (1928) dat spel en christendom geen tegenstellingen waren. Integendeel: sport kon het karakter en de geest opbouwen en sterken, waardoor een meer harmonische ontwikkeling van de ziel mogelijk was. Een ziel die zich moest laten leiden door de 'allround sportman' Jezus Christus die als Paulus zijn lichaam trainde en die als de olympische lopers slechts aan één ding dacht: de roeping Gods.
In navolging van Oberman stelde de hervormde theoloog J.H. Gunning JHzn in Christendom en sport dat christenen en sport elkaar 'bitter noodig hadden'. Gunning concludeert: ,,Ons doel is de opbouw van het christelijke gemeenschapsleven, de vorming van een 'Christus-gelijkend' karakter. Dankbaar grijpen wij alle hulpmiddelen, ook de zeer eenvoudige aan, die ons kunnen helpen dit hooge en eerlijke doel te benaderen. Ziedaar de plaats van de sport.''
Voor veel protestanten behoorde sport in 1928 toch tot de bezigheden van de wereld. Maar alle publicaties betekenden een keerpunt in hun opvatting. Vooral jongeren en sporters zagen sindsdien dat in de sport rechtvaardigheid, samenwerking en sportiviteit christelijke waarden waren. Misschien is het daarom begrijpelijk -maar met de voorgeschiedenis wonderbaarlijk- dat twee protestantse sporters, Fanny Blankers-Koen en Carl Lewis, werden uitgeroepen tot atleten van de 20ste eeuw