PDA

Bekijk Volledige Versie : Fatwa als heerlijk wespennest



Orakel
28-08-04, 22:06
Zaak-Huysmans / Fatwa als heerlijk wespennest

door Pieter van der Ven
Trouw, 2004-08-28

Een premier cru voor de fijnproevers van kerkelijk recht: de zaak-Huysmans, de priester met een geregistreerd partnerschap en de fatwa van zijn bisschop. Donderdag was de eerste zitting van een unieke rechtszaak. 'Schorsen, die monseigneur die de zielen schaadt!', eist de aanklager. 'Vrijspreken, gedogen!', stelt de advocaat met klem, anders zal de schade groter zijn.


Een levenlang het kerkelijk recht, het kerkelijk straf- en strafprocesrecht doceren, een nieuw handboek bij de drukker -en dan bij het begin van je zeventigste levensjaar jezelf aantreffen als verdachte voor de kerkelijke rechtbank waar je al jaren rechter was.

Het compleet ongerijmde doet zich voor in de strafzaak die tegen mgr.dr. Ruud Huysmans is aangespannen door de bisschop van Rotterdam, A.H. van Luyn. Kerkelijke rechtbanken houden zich voor 99 procent bezig met huwelijksrecht, met mensen die na een mislukt huwelijk toch graag een kerkelijke mouw willen passen aan een tweede kans. Een heel ander hoofdstuk is het kerkelijk strafrecht, met een verdachte ('aangeklaagde'), een officier ('promotor') van justitie, advocaten, een driekoppige rechtbank. Naar verluidt is er in Nederland al sinds de Eerste Wereldoorlog geen kerkelijk strafproces meer geweest.

Vlak achter het Congresgebouw in Den Haag ligt een chic herenhuis. Niets, geen plakkaat of naambord verraadt wat zich binnen afspeelt: zeker geen woonhuis -een undercoverkantoor van de CIA, een adviesbureau voor geld witwassen, een riagg voor sneue Olympiërs? Op de begane grond wijst een ruime, fantasieloze huiskapel op een geestelijke bestemming. Een rijke dame vermaakte de villa aan het bisdom op voorwaarde dat haar kapel behouden bleef. In het gebouw zetelt de kerkelijke rechtbank. Als aangeklaagde Huysmans zich met zijn advocaten meldt, wordt hij merkwaardig genoeg niet naar de kapel geloodst, maar linea recta naar de zittingszaal, alsof deze besloten samenkomst van priesters toch meer met macht dan met vroomheid en zielenheil te maken heeft. Kerkelijke rechtbank. Inquisitie. Onwillekeurig luistert de onwennige bezoeker naar eventuele schrille kreten van gemartelde verdachten vanuit de kerkers. Maar alles is clean en vredig.

Over de relevante feiten van de rechtszaak (zie inzet) is geen twist: het geregistreerd partnerschap (GP) van Huysmans, de bisschoppen die dat niet willen en verbieden, de Nederlandse rechter die niet thuis geeft. Wat de zaak uniek maakt is de zeldzaamheid, maar meer nog de complexe juridische vragen, de verhouding van kerkelijk en Nederlands recht, de rol van de rechtsbeginselen in een moderne rechtsstaat, waar het kerkelijk recht een ambivalente verhouding mee heeft. De zaak-Huysmans gaat primair niet om Huysmans of Dröes, niet om de fatwa van bisschop Van Luyn, die door de collega's met zijn gezicht in een juridisch wespennest is geduwd. In het eerste echte strafproces van de rk kerk in Nederland staat zij voor de keus of zij zich (op eigen wijze) voegt in wat de moderne samenleving als fatsoenlijke rechtsgang en een geloofwaardige rechtscultuur beschouwt of dat zij daar het conflict mee zoekt -wat zeker leidt tot het verwijt dat de kerk geen zoutende kracht in de samenleving is maar eerder een duistere sekte of een soort moskee waar ze dringend inburgering behoeven.

Kerkelijke rechtbanken vergaderen achter gesloten deuren. Alleen wie er noodzakelijk bij moet zijn, mag erbij -van de rechter, stelt het wetboek. Mag partner Dröes erbij- dat zou toch wel het minste zijn? Mag er pers bij -(openbaarheid is toch 'noodzakelijk'?) Na 50 minuten delibereren is het antwoord van de ene rechter toch nee: geen 'noodzaak'.

Voor aanklager Van der Meer is de zaak helder. Huysmans, met diens eretitel monseigneur, 'Kapelaan van Zijne Heiligheid', kerkjurist, proost, heeft een voorbeeldfunctie voor alle priesters. Als priester Huysmans al meent dat je in dit gevalook best de bisschop niet kunt gehoorzamen, zullen anderen dat wellicht óók gaan menen. Juist Huysmans had onverwijld de bisschop dienen te gehoorzamen en moet nu voorbeeldig worden gestraft.

Maar voor advocaat mr. Bunjes rest de bisschop van Rotterdam juist niets anders dan de status-quo te gedogen. ,,Het zij niet anders, het kan niet anders.'' Noem het 'dispensatie', noem het 'tolerantie'. Het GP is 'honest en legaal' totstandgekomen; het is in Nederland alleen maar te beëindigen als Huysmans er bij de Nederlandse rechter om zou liegen -en zijn partner (kerkelijk niet gebonden) zwijgt. De bisschop kan zo'n leugen van zijn priester Huysmans in gemoede niet eisen en hem dus ook niet straffen.

Kerkjurist Torfs dook diep in de voorgeschiedenis van de zaak en in wat het kerkelijk recht eist en verbiedt. Een strafwet geldt niet met terugwerkende kracht, een alom bekend rechtsbeginsel. Dat is zo sterk, aldus Torfs, dat ook de bisschop van Rotterdam niet met een truc dit beginsel mag omzeilen, door iets wat legaal was alsnog per algemene oekase te criminaliseren. Torfs noemt het gebod van bisschop Van Luyn om het GP in naam van de heilige gehoorzaamheid te ontbinden 'ongeldig' en zo'n wet verplicht niet.

Voor aanklager Van der Meer weegt zwaar de notie 'de schade van de zielen' die Huysmans zou toebrengen. Maar Torfs wijst erop dat de strafwet het heeft over een 'handelen' tot nadeel van de zielen, niet een 'niet-handelen'. Bunjes meent nog dat een veroordeling en een schorsing van Huysmans in deze zaak weleens tot meer 'nadeel van de zielen' en imagoschade van de kerk kan leiden dan de door hem voorgestelde vrijspraak en/of gedogen van de status-quo.

Volgens beide advocaten [Huysmans en Van der Meer gaven geen commentaar] verliep de sessie in een ontspannen, zelfs informele sfeer. Beiden verwachten dat de zaak nog maanden duurt, met zeker nóg een zitting met nieuwe pleidooien. Beiden hebben het gevoel bezig te zijn mee te kappen met een weg door het oerwoud van het kerkelijk recht -richting openheid of juist integendeel. Bunjes zegt dat hij binnenkort overstapt van de advocatuur naar de rechterlijke macht. En dat hij heeft bedongen wel de zaak-Huysmans te mogen blijven doen, al duurt het nog drie jaar.




Zaak-Huysmans bij kerkelijke rechter
De zaak-Huysmans speelt sinds 2000. Toen besloot deze kerkjurist en oud-voorzitter van de Raad van Kerken in Nederland een partnerschap te laten registreren met de theologe Freda Dröes. Beiden onderhouden een lange, hechte vriendschap, die, aldus Huysmans, niet op gespannen voet staat met het celibaat -vroeger niet, nu niet en naar zijn voornemen ook niet voor de toekomst. Zij wonen niet samen. Het partnerschap biedt de zakelijke regeling die het beste bij hun relatie past.

Voor de Nederlandse bisschoppen was het geregistreerde partnerschap (GP) van een priester een model dat hen verraste en dat zij absoluut niet wensen. Zij verboden het, op straffe van schorsing uit het ambt. Maar een straf geldt ook in het kerkelijk recht nooit met terugwerkende kracht. Huysmans had met zijn GP niets gedaan wat verboden was; dus sloeg de schorsing niet op hem. Huysmans bisschop Van Luyn heeft toen bepaald dat Huysmans met zijn GP van vóór het verbod dit alsnog diende te ontbinden. Zoniet dan volgde alsnog schorsing op grond van ongehoorzaamheid.

Huysmans was altijd een gehoorzame priester. Hij vróég ontbinding van het GP op grond van zijn gehoorzaamheid aan de bisschop. Maar een GP wordt ontbonden op wens van beide partijen, op grond van duurzame ontwrichting. 'Bevel van de bisschop' of 'fatwa van de ajatollah' is echt niet voldoende. Beide partners ontkenden dat er ontwrichting of ruzie was. De rechter weigerde Huysmans' verzoek tot ontbinding. De bisschop stelde op zijn beurt vast dat het GP niet ontbonden was en riep een rechtbank samen om Huysmans te schorsen.

Voor de onpartijdigheid - Huysmans is als monseigneur, als professor, als oud-rechter en als proost van het kathedraal kapittel een coryfee van het bisdom Rotterdam - zijn de kerkelijke rechters van elders, onder wie voorzitter Joris De Jonghe uit Gent. Aanklager is de jezuïet dr. H. van der Meer van het bisdom Roermond. Huysmans mocht zelf zijn advocaten kiezen, goed te keuren door de bisschop. Het zijn de Vlaamse kerkjurist prof.dr. R. Torfs (geen priester) en de Amsterdamse advocaat mr. H. Bunjes, naar eigen zeggen niet katholiek, telg uit een eeuwenoud domineesgeslacht.

*kuch, kuch*