Simon
10-09-04, 10:13
Oraties / Koranreciet is een genot door Andrea Bosman
2004-09-10
Deze week kreeg Nederland er officieel drie islamdeskundige hoogleraren bij: Fred Leemhuis in Groningen, Gerard Wiegers en Abdulkader Tayob in Nijmegen. In hun oraties duiken ze in het verleden van de islam, maar hoe zien zij het heden?
Puur toeval'', zegt prof. Gerard Wiegers over de drie oraties in een week. ,,Al zijn er door het ISIM (Institute for the Study of Islam in the Modern World) de laatste jaren wel meer islamwetenschappers bij gekomen.''
Wiegers, die woensdag het hoogleraarschap godsdienstwetenschappen, in het bijzonder islamologie, aan de Radboud Universiteit Nijmegen aanvaardde, onderzoekt in zijn oratie de positie van Andalusische moslims in Spanje in de 16de en 17de eeuw aan de hand van Alonso de Luna. De Luna was een Spaanse moslim die voor de inquisitie werd gedaagd omdat hij zich uitliet over islamitische en christelijke aspecten van de 'loden boeken' -kort gezegd een Arabisch, pseudo-christelijk geschrift- en over het Barnabas Evangelie, een polemisch geschrift tegen het christendom dat volgens Wiegers nog steeds de relaties tussen christenen en moslims vertroebelt.
In zijn oratie legt Wiegers een verband tussen de 'uitsluitingsmechanismen' in de 16de en 17de eeuw en het heden: Wiegers vreest dat die ten aanzien van de islam op dit moment sterker worden. ,,De maatschappij is erbij gebaat dat religies een publiek bestaan leiden'', zegt Wiegers. ,,Mensen houden eraan vast, ook al kan en mag het niet. Religie is heel sterk met menszijn verbonden. In de 19de eeuw dacht men nog dat wetenschap religie op de den duur zou vervangen maar inmiddels weten we dat dat niet zo is.''
Wiegers ziet op dit moment grote verschillen binnen Europa, tussen bijvoorbeeld Nederland, Duitsland en Frankrijk in de omgang met de islam. ,,Ik denk dat de Nederlandse situatie beter is dan die in Frankrijk, al blijkt uit recent onderzoek dat er ook hier veel angst en wantrouwen is ten aanzien van de islam. Natuurlijk moet de maatschappij beschermd worden tegen extreme uitingen van religie. Maar vaak worden extreme figuren als representatief voor het geheel genomen, terwijl niemand precies weet namens hoevelen zij spreken. Bij geen andere cultuur dan bij de islamitische wordt door buitenstaanders zo sterk de link gelegd tussen gedrag van mensen en religieuze motieven. Dat is niet terecht. Welke rol de islam werkelijk speelt zal per geval onderzocht moeten worden.''
Hoogleraar koranwetenschappen Fred Leemhuis, sinds 1965 aan de Rijksuniversiteit Groningen verbonden, sprak dinsdag in zijn oratie over 'vooroordelen en misvattingen' over de korantekst. Aan de hand van een tekst die hij in Egypte opgroef voert aan dat er meer dan één manier van reciteren van de koran mogelijk is. Soms verandert daardoor de betekenis van de tekst en soms ook wordt deze andere manier van uitspreken alleen vanwege de 'mooiere klank' toegepast. 'Moslims genieten letterlijk van hún favoriete intonatie', schrijft Leemhuis. Aan het slot slaat hij in een paar zinnen een brug tussen de christelijke en de islamitische cultuur: 'Na het beluisteren van een koraal van Bach schreef Ingmar Bergman dat Bach's vroomheid de pijn van zijn ongeloof verzachtte. (..) Ik heb vaak de indruk dat in de islamitische wereld velen die niet meer zo zeker zijn van hun geloof worden getroost door het koranreciet.'
Dat de Koran maar op één manier uitgelegd kan worden, dat de heiligheid van de tekst juist het cruciale verschil is met de westerse cultuur is volgens Leemhuis ,,absoluut bolle waanzin''. ,,Er zijn talloze koranstudies geschreven, er is altijd veel discussie geweest of bepaalde passages nu mystiek of juist concreet uitgelegd dienden te worden. De islam heeft dezelfde stadia van exegese (schriftuitleg, red.) doorgemaakt als het christendom. Dat is ook het lastige van het vers dat Ayaan Hirsi Ali gebruikt in haar film over het slaan van vrouwen. De Leidse hoogleraar Nasr Abu Zayd is niet de enige die zegt: je moet zo'n tekst zien in de context van de tijd waarin het ontstond. Ook wat betreft de interpretatie van de Koran is er een duidelijke ontwikkeling en die lijn moet je blijven volgen. Van 'doodslaan' naar 'slaan' is een hele stap vooruit.''
Natuurlijk zijn er ,,fundo's'' die zich letterlijk aan de tekst houden, zegt Leemhuis. ,,Maar het overgrote deel van de moslims is nog steeds heel gematigd. Hirsi Ali trapt in die zin juist in de valkuil van de fundi's en schiet haar doel voorbij. Dat wil niet zeggen dat het probleem van het slaan van vrouwen niet bestaat, maar je zou het eerder als maatschappelijk probleem moeten oplossen in plaats van er 'moslim meppen' van te maken.''
Prof. Abdulkader Tayob kwam twee jaar geleden vanuit Zuid-Afrika naar Nederland, en bekleedt in Nijmegen de ISIM-leerstoel sociale processen in de moderne islam. Hij definieert in zijn oratie hoofdzakelijk een theoretisch 'raamwerk' om de moderne islam te kunnen bestuderen. Tayob voert een aantal moslimdenkers op die vanaf de 19de eeuw een algemeen, abstract idee van religie hanteerden om de betekenis van de islam opnieuw te wegen. Volgens Tayob is dit van belang omdat deze benadering onder andere zichtbaar maakt dat ook in islamitische landen sprake is van scheiding tussen religieuze aspecten en niet-religieuze aspecten van de samenleving, hoewel moslims zelf niet willen bekennen dat ze zoiets doen.
Modern staat in het betoog van Tayob niet gelijk aan vooruitgang: een kenmerk van moderniteit in de islam is volgens Tayob onder anderen de beargumenteerde afwezigheid van vrouwen in de moskee. Tayob licht toe: ,,In premoderne tijden waren ze simpelweg afwezig, zonder argumenten. Nu staat de afwezigheid van vrouwen juist in het teken van het zich afzetten tegen de culturele dominantie van het 'verderfelijke' Westen: mannen zullen alles doen wat in hun macht ligt om vrouwen uit het openbare leven te houden. Dat ik het daar niet mee eens ben staat niet in mijn tekst, maar daar gaat het in eerste instantie niet om. Als wetenschapper is het niet mijn taak om te zeggen wat de islam wel en niet zou moeten zijn, maar om vragen op te helderen. Als persoon heb ik daar wel een mening over.''
,,In Nederland laait het debat over de islam vaak op als er ergens een bom is ontploft. Het debat dat Ayaan Hirsi Ali aanvoert is vooral een politiek debat over de toekomst van de islam. Ik heb haar film niet gezien maar ik denk dat ze een belangrijk perspectief inbrengt. In de Nederlandse pers lijkt het alsof zij de enige is met een dergelijke boodschap, maar in vele landen waar ik geweest ben, in Afrika en het Midden-Oosten, zijn dergelijke debatten gaande. Wel lijkt het of ze de oorzaak van vrouwenonderdrukking beperkt tot religieuze teksten, maar het heeft niet alleen te maken met religie.''
,,Sterker nog'', vervolgt Tayob, ,,ik zou willen beweren dat religie het minste van invloed is, ook in moslimlanden. Ook als moslims zeggen dat de islam een manier van leven is zeg ik als wetenschapper: geloof het niet als mensen dat zeggen, het is een enorme simplificatie die andere factoren als economie, politiek, cultuur uit zicht houdt. En dat geldt ook als iemand zich 'in naam van de islam' opblaast.''
bron: TROUW
2004-09-10
Deze week kreeg Nederland er officieel drie islamdeskundige hoogleraren bij: Fred Leemhuis in Groningen, Gerard Wiegers en Abdulkader Tayob in Nijmegen. In hun oraties duiken ze in het verleden van de islam, maar hoe zien zij het heden?
Puur toeval'', zegt prof. Gerard Wiegers over de drie oraties in een week. ,,Al zijn er door het ISIM (Institute for the Study of Islam in the Modern World) de laatste jaren wel meer islamwetenschappers bij gekomen.''
Wiegers, die woensdag het hoogleraarschap godsdienstwetenschappen, in het bijzonder islamologie, aan de Radboud Universiteit Nijmegen aanvaardde, onderzoekt in zijn oratie de positie van Andalusische moslims in Spanje in de 16de en 17de eeuw aan de hand van Alonso de Luna. De Luna was een Spaanse moslim die voor de inquisitie werd gedaagd omdat hij zich uitliet over islamitische en christelijke aspecten van de 'loden boeken' -kort gezegd een Arabisch, pseudo-christelijk geschrift- en over het Barnabas Evangelie, een polemisch geschrift tegen het christendom dat volgens Wiegers nog steeds de relaties tussen christenen en moslims vertroebelt.
In zijn oratie legt Wiegers een verband tussen de 'uitsluitingsmechanismen' in de 16de en 17de eeuw en het heden: Wiegers vreest dat die ten aanzien van de islam op dit moment sterker worden. ,,De maatschappij is erbij gebaat dat religies een publiek bestaan leiden'', zegt Wiegers. ,,Mensen houden eraan vast, ook al kan en mag het niet. Religie is heel sterk met menszijn verbonden. In de 19de eeuw dacht men nog dat wetenschap religie op de den duur zou vervangen maar inmiddels weten we dat dat niet zo is.''
Wiegers ziet op dit moment grote verschillen binnen Europa, tussen bijvoorbeeld Nederland, Duitsland en Frankrijk in de omgang met de islam. ,,Ik denk dat de Nederlandse situatie beter is dan die in Frankrijk, al blijkt uit recent onderzoek dat er ook hier veel angst en wantrouwen is ten aanzien van de islam. Natuurlijk moet de maatschappij beschermd worden tegen extreme uitingen van religie. Maar vaak worden extreme figuren als representatief voor het geheel genomen, terwijl niemand precies weet namens hoevelen zij spreken. Bij geen andere cultuur dan bij de islamitische wordt door buitenstaanders zo sterk de link gelegd tussen gedrag van mensen en religieuze motieven. Dat is niet terecht. Welke rol de islam werkelijk speelt zal per geval onderzocht moeten worden.''
Hoogleraar koranwetenschappen Fred Leemhuis, sinds 1965 aan de Rijksuniversiteit Groningen verbonden, sprak dinsdag in zijn oratie over 'vooroordelen en misvattingen' over de korantekst. Aan de hand van een tekst die hij in Egypte opgroef voert aan dat er meer dan één manier van reciteren van de koran mogelijk is. Soms verandert daardoor de betekenis van de tekst en soms ook wordt deze andere manier van uitspreken alleen vanwege de 'mooiere klank' toegepast. 'Moslims genieten letterlijk van hún favoriete intonatie', schrijft Leemhuis. Aan het slot slaat hij in een paar zinnen een brug tussen de christelijke en de islamitische cultuur: 'Na het beluisteren van een koraal van Bach schreef Ingmar Bergman dat Bach's vroomheid de pijn van zijn ongeloof verzachtte. (..) Ik heb vaak de indruk dat in de islamitische wereld velen die niet meer zo zeker zijn van hun geloof worden getroost door het koranreciet.'
Dat de Koran maar op één manier uitgelegd kan worden, dat de heiligheid van de tekst juist het cruciale verschil is met de westerse cultuur is volgens Leemhuis ,,absoluut bolle waanzin''. ,,Er zijn talloze koranstudies geschreven, er is altijd veel discussie geweest of bepaalde passages nu mystiek of juist concreet uitgelegd dienden te worden. De islam heeft dezelfde stadia van exegese (schriftuitleg, red.) doorgemaakt als het christendom. Dat is ook het lastige van het vers dat Ayaan Hirsi Ali gebruikt in haar film over het slaan van vrouwen. De Leidse hoogleraar Nasr Abu Zayd is niet de enige die zegt: je moet zo'n tekst zien in de context van de tijd waarin het ontstond. Ook wat betreft de interpretatie van de Koran is er een duidelijke ontwikkeling en die lijn moet je blijven volgen. Van 'doodslaan' naar 'slaan' is een hele stap vooruit.''
Natuurlijk zijn er ,,fundo's'' die zich letterlijk aan de tekst houden, zegt Leemhuis. ,,Maar het overgrote deel van de moslims is nog steeds heel gematigd. Hirsi Ali trapt in die zin juist in de valkuil van de fundi's en schiet haar doel voorbij. Dat wil niet zeggen dat het probleem van het slaan van vrouwen niet bestaat, maar je zou het eerder als maatschappelijk probleem moeten oplossen in plaats van er 'moslim meppen' van te maken.''
Prof. Abdulkader Tayob kwam twee jaar geleden vanuit Zuid-Afrika naar Nederland, en bekleedt in Nijmegen de ISIM-leerstoel sociale processen in de moderne islam. Hij definieert in zijn oratie hoofdzakelijk een theoretisch 'raamwerk' om de moderne islam te kunnen bestuderen. Tayob voert een aantal moslimdenkers op die vanaf de 19de eeuw een algemeen, abstract idee van religie hanteerden om de betekenis van de islam opnieuw te wegen. Volgens Tayob is dit van belang omdat deze benadering onder andere zichtbaar maakt dat ook in islamitische landen sprake is van scheiding tussen religieuze aspecten en niet-religieuze aspecten van de samenleving, hoewel moslims zelf niet willen bekennen dat ze zoiets doen.
Modern staat in het betoog van Tayob niet gelijk aan vooruitgang: een kenmerk van moderniteit in de islam is volgens Tayob onder anderen de beargumenteerde afwezigheid van vrouwen in de moskee. Tayob licht toe: ,,In premoderne tijden waren ze simpelweg afwezig, zonder argumenten. Nu staat de afwezigheid van vrouwen juist in het teken van het zich afzetten tegen de culturele dominantie van het 'verderfelijke' Westen: mannen zullen alles doen wat in hun macht ligt om vrouwen uit het openbare leven te houden. Dat ik het daar niet mee eens ben staat niet in mijn tekst, maar daar gaat het in eerste instantie niet om. Als wetenschapper is het niet mijn taak om te zeggen wat de islam wel en niet zou moeten zijn, maar om vragen op te helderen. Als persoon heb ik daar wel een mening over.''
,,In Nederland laait het debat over de islam vaak op als er ergens een bom is ontploft. Het debat dat Ayaan Hirsi Ali aanvoert is vooral een politiek debat over de toekomst van de islam. Ik heb haar film niet gezien maar ik denk dat ze een belangrijk perspectief inbrengt. In de Nederlandse pers lijkt het alsof zij de enige is met een dergelijke boodschap, maar in vele landen waar ik geweest ben, in Afrika en het Midden-Oosten, zijn dergelijke debatten gaande. Wel lijkt het of ze de oorzaak van vrouwenonderdrukking beperkt tot religieuze teksten, maar het heeft niet alleen te maken met religie.''
,,Sterker nog'', vervolgt Tayob, ,,ik zou willen beweren dat religie het minste van invloed is, ook in moslimlanden. Ook als moslims zeggen dat de islam een manier van leven is zeg ik als wetenschapper: geloof het niet als mensen dat zeggen, het is een enorme simplificatie die andere factoren als economie, politiek, cultuur uit zicht houdt. En dat geldt ook als iemand zich 'in naam van de islam' opblaast.''
bron: TROUW