Orakel
17-09-04, 23:49
Islamofobia als collectief extase
Door SHERVIN NEKUEE - Integratie van moslims in Nederland is één grote mislukking en dat komt omdat moslims niet goed hun best doen. Zo oordeelt 80% van de Nederlandse bevolking. Vijftig procent is ook bang voor het toenemende aantal moslims in Nederland, berichte onderzoeksbureau NIPO deze maand.
Deze angst en zorgen hebben ongetwijfeld te maken met de 11e september; trage emancipatie van een deel van moslimimmigranten en het potentieel aan Islamitische fundamentalisme onder de tweede en derde generatie moslims. Maar deze externe factoren schieten te kort in het verklaren van overweldigende Islamofobie in Nederland. Islamofobia heeft een functie in het huidige onmaatschappelijke en zielloos geraakte Nederland. De obsessie met Islamitische fundamentalisme komt uit chronische verlangen naar een gezamenlijk vijandbeeld, aldus Shervin Nekuee.
'De barbarenstammen waren zich aan het bewapenen, zo ging het gerucht; het Rijk moest voorzorgsmaatregelen nemen, want er zou zeker oorlog komen. Van deze onrust zag ik zelf niets. Voor mezelf was ik tot de overtuiging gekomen dat elke generatie een periode van hysterie over de barbaren kent.
Er woon geen vrouw aan de grens die niet heeft gedroomd van een donkere barbarenhand die onder haar bad vandaan komt om haar enkel te grijpen, geen man die zichzelf niet bang heeft gemaakt met visioenen van barbaren die bacchanalen houden in zijn huis, borden breken, gordijnen in brand steken, zijn dochters verkrachten. Deze dromen zijn het gevolg van een te bezadigd leven. Toon me een barbarenleger en ik zal ze geloven' (J.M. Coetzee, Wachten op de barbaren)
'Ben je moslim?', een vraag die mij al sinds ik me eerst voet zette in Lage Landen gesteld is. Sterker nog, het was de eerste recht die me toegekend is. 'There we have a room, where you can do your Islamic pray', zei de Marechaussee op Schiphol bij wie ik me mijn asiel aanmeldde zeventien jaar geleden. Ik was helemaal niet van plan om te bidden. 'Hoe kun je je moslim noemen?', vragen mijn Hollandse gesprekspartners verontwaardig als ze te horen krijgen dat ik homoseksuele vrienden heb; ongehuwd samenwoon; naar een naaktstrand ga; alcohol drink. Nederlanders zijn streng in de leer, ook al hebben ze zelf het geloof afgezworen. Ambivalentie is de grootste zonde dat je als moslim kan begaan in dit land.
Het lievelingsfragment van Nederlandse TV-makers om Islamitisch Fundamentalisme in beeld te brengen is Asjoera, een religieuze ritueel van Sjiieten. Je ziet in zwart geklede mannen die op een ritmische wijze met handpalmen op hun borst slaan. Of met een tros van fijne kettingen hun rug bewerken, en soms zelf met de botte kant van een zwaard hun voorhoofd. Het is een ritueel die minstens 400 jaar in Iran en Iraanse invloedsferen, zoals Najaf, uitgevoerd wordt.
Je zou het kunnen vergelijken met Zuid-Spaanse Processie tijdens het Pasen. Asjoera is een bijzondere dag. Een intense ontlading van innerlijke verdriet en onbehagen vloeit ritmisch door het lijf van menigte. Verlossing in gezamenlijkheid, opzwepend en verbroederend. Als jonge jongen deed ik er vaak aan mee. Onvergetelijke en bevrijdende momenten, ik kijk er met veel verlangen naar terug. Asjoera is een oud en diep in de samenleving geworteld ritueel. Met Islamitische fundamentalisme heeft het niets te maken. Islamitische Fundamentalisme is een politieke beweging die eind 19e en begin 20e eeuw is ontstaan en pas in afgelopen 30 jaar in Iran en elders in Islamitische wereld een bredere aanhang heeft gevonden.
'Jij bent toch geen moslim?!'. Als ik weer eens van een volgevreten grachtengordel intellectueel die vraag - waarbij hij het woord moslim bijna uitkotst - te horen krijg zeg ik volmondig: ja, nou en of dat ik moslim ben. Ik weet zeker dat hij bij het woord Islam die Asjoera ritueel voor de ogen heeft. De verwarring wordt natuurlijk nog groter als hij hoort dat ik Islamitische republiek uitgevlucht ben. Onder mijn ambigu•teit beeft de enige ideologische grond waarop hij nog weer te staan aan alle kanten, het is een steen door zijn coherente beeld van moslims.
Vijftig procent van Nederlanders is bang voor moslims. Waar komt die angst vandaan? Ongetwijfeld, het heeft deels een realistische oorzaak. Militante Islamisme is wereld wijd een alarmerende feit. De 11e september liet zien hoe kwetsbaar het Westen is ten opzichte van kamikaze acties van dergelijke militante en revolutionaire Islamieten. Dat baart zorgen en dat baart angst, logisch.
En het zou ook naïef zijn om te denken dat geen enkele Moslim in Europa vatbaar zou zijn voor het Islamisten-discours. Vooral de tweede en derde generatie immigrante jongeren vindt in Islamitische identiteit een uitweg voor de vraag naar zelfdefinitie. Moslim zijn ontkent de locale identiteit (bijvoorbeeld Rotterdammer zijn) niet en tegelijkertijd geeft het een eigen normatieve invulling aan het bestaan.
Omdat ze losgeraakt zijn aan moederland en de rituelen en gedragingen, zijn de newborn moslims bij de invulling van die identiteit op de tekst, Koran en profeetoverleveringen, aangewezen. Daarmee is de kans groot dat ze voor een orthodox versie van Islam kiezen. Orthodoxie is nog lang niet gelijk aan een militant politieke Islam, maar het is wel een voedzaam grond voor.
Islamitisch Fundamentalisme heeft potentieel in Europa, het bestaat, het is een deel geworden van de wereld waar we in leven. Maar de omvang en impact van angst is disproportioneel groot. In stadshuis van mijn stad, Rotterdam, wordt de roep om allochtonenstop met het spookbeeld van invasie en overname door moslims, kracht bijgezet. Alsof de gekaapte vliegtuigen op 11e september de toren van Nationale Nederlander hebben getroffen en niet de Twin Towers, zelfs New York toont zoveel paranoia niet. De wethouders en raadsleden van de grootste partij, Leefbaar Rotterdam, voelen - net als hun overleden leider - de sentimenten van het volk goed aan. Die omvang van angst zegt veel over de mentale toestand van deze samenleving. Even belangrijk is de aard van deze angst.
Als product lijkt Islam ontzettend sexy, ongeacht hoe aan het onderwerp inhoud wordt gegeven. Van Fortuyns columns tegen Islam en Hirsi Ali's kruistocht tegen profeet Mohammad, tot de angry young moslim in black: Abu Jah Jah, en de dikke antiheld Cheppi. Ook al loopt het aanbodskwaliteit binnen de Islam-markt sterk uit elkaar, het bloeit en het verkoopt uitstekend. Zie ook enorme aanbod aan boeken en tijdschriften met een gesluierde vrouw op de voorkaft. Men kan er geen genoeg van krijgen. We hebben beslist met een obsessief angst te doen. Van waar die obsessie?
Kennelijk vervult angst voor Islam een belangrijke functie in de Nederlandse samenleving. Natuurlijk, het is van belang om burgers veiligheid te bieden tegen terrorisme - van Islamitische of elk ander signatuur. En natuurlijk moet de newborn moslims aansluiting vinden met de rest van de samenleving om niet door isolatie een makkelijke prooi van militante Islamisme te worden. Dat zijn noodzakelijke maar geen voldoende voorwaren om Nederland van zijn Islamofobie te genezen.
Pas als we de functie die Islamofobia voor de huidige samenleving vervult verkennen kunnen we fundamenteel iets aan die angst doen. Wat bezielt het vreedzame en op het eerste gezicht nuchtere volk van Nederland?
Ik heb zo het vermoeden dat een fundamentele onbehagen in hedendaagse egocentrische, door en door gematerialiseerde en ontmythologiseerde cultuur de bron van Islamofobia is. In moslims zoekt deze samenleving naar de beest, om eigen menszijn te herontdekken. Een spiegelbeeld om fundamenteel er tegen te zijn en hiermee alsnog een collectiviteit te ervaren. Misschien is dat de reden waarom Nederland zo graag Islam wil duiden als een coherent geheel aan ondeugd, want daar tegenover kan je eigen collectieve deugden formuleren.
En vandaar dat achterlijkheid retoriek van Fortuyn zoveel massa, media en polder intellectuelen in een behaaglijke staat van opwinding kon brengen. Als we met z'n allen de barbaren aanwijzen kunnen, dan moeten we beslist een beschaving zijn. De draad der zelfverheerlijking door een ander de grond in te duwen wordt keer op keer weer opgepakt. Bijvoorbeeld door de Leidse Universiteitsprofessor Herman Philipse in NRC van afgelopen zaterdag.
Philipse komt tot een opsommingen van achterlijkheden van moslims: wantrouwig; paranoïde; leugenaars en vrouw-onvriendelijk. Die ondeugden hebben simpelweg te maken met het feit dat moslims in stamverbanden leven, is de compacte verklaring van Philipse. Midden-Oosten als een groot platteland en een grote nomadisch gebeuren, de eeuwen oude en grootschalige stedelijke, civiele en maatschappijkritische traditie ontrekt zich aan de ogen van de Professor. Of ze nu Turk, Koerd, Pers of Noord-Afrikaans zijn, ze zijn gevangen in stammen-sentimenten en ondeugden terwijl wij, het westen, hier al eeuwen een beschaafd en civiel leven leiden. En daarom vormen zij een groot gevaar voor ons.
Dat is dan de argumentatielijn van Philipse in een notendop. Zij de barbaren, wij de vertegenwoordiger van het Goede en de Schone. Een gedachten goed met een oude historie in Europa. Het past in de pre-verlichte gedachten van de kruisvaders, en die van de Engelse kolonialisten inde Victoriaanse tijd. De wetenschap lijkt stil te staan in Leiden. De bakermaat van Oriëntalisten, valt terug in een eeuwenoude westerse reflex op Islamieten.
Hoe kunnen zulke oude en al lang gefalsificeerde betogen de boventoon voeren in dit land? Mensen horen graag wat hun behaagt, zou ik zeggen.
Een kille en op economische ratio gerichte mensbeeld is al sinds de jaren '90 op zadel in dit land, het zal zich onder Balkenende II onder het motto 'eigen verantwoordelijkheid eerst' voortzetten. Het is een mensbeeld dat burgers in het keurslijf van een verzameling egocentrische consumenten dwingt en ontkent het menselijke verlangen naar een collectieve ziel. Zo raakt de mens diep teleur in zich zelf en de samenleving.
Haar behoefte aan verbondenheid en gemeenschapszin wordt niet onderkend. Zo ontstaat het atomistische individu dat in al zijn materialistische realisaties geen troost vinden kan. Een rusteloze, zoekende samenleving. Een manische massa. Hoe vaak hebben we deze laatste jaren deze manische massa niet in actie gezien? Een stoet aan marsen tegen zinloosgeweld; de kokende opwinding rondom Fortuyn en de puinhopen van zijn nazaten; het collectief fatsoen offensief; waarden en normen rage. Het zijn allemaal hysterische hypes van een zeer, zeer korte duur gebleken.
Maar gelukkig hebben we nog altijd onze barbaren. De zielloze samenleving klampt zich vast aan zijn groeiende moslim bevolking en zwelgt collectief in doodsangst voor hun overweldigende agressie. Angst als extase.
Shervin Nekuee is socioloog en publicist.
Door SHERVIN NEKUEE - Integratie van moslims in Nederland is één grote mislukking en dat komt omdat moslims niet goed hun best doen. Zo oordeelt 80% van de Nederlandse bevolking. Vijftig procent is ook bang voor het toenemende aantal moslims in Nederland, berichte onderzoeksbureau NIPO deze maand.
Deze angst en zorgen hebben ongetwijfeld te maken met de 11e september; trage emancipatie van een deel van moslimimmigranten en het potentieel aan Islamitische fundamentalisme onder de tweede en derde generatie moslims. Maar deze externe factoren schieten te kort in het verklaren van overweldigende Islamofobie in Nederland. Islamofobia heeft een functie in het huidige onmaatschappelijke en zielloos geraakte Nederland. De obsessie met Islamitische fundamentalisme komt uit chronische verlangen naar een gezamenlijk vijandbeeld, aldus Shervin Nekuee.
'De barbarenstammen waren zich aan het bewapenen, zo ging het gerucht; het Rijk moest voorzorgsmaatregelen nemen, want er zou zeker oorlog komen. Van deze onrust zag ik zelf niets. Voor mezelf was ik tot de overtuiging gekomen dat elke generatie een periode van hysterie over de barbaren kent.
Er woon geen vrouw aan de grens die niet heeft gedroomd van een donkere barbarenhand die onder haar bad vandaan komt om haar enkel te grijpen, geen man die zichzelf niet bang heeft gemaakt met visioenen van barbaren die bacchanalen houden in zijn huis, borden breken, gordijnen in brand steken, zijn dochters verkrachten. Deze dromen zijn het gevolg van een te bezadigd leven. Toon me een barbarenleger en ik zal ze geloven' (J.M. Coetzee, Wachten op de barbaren)
'Ben je moslim?', een vraag die mij al sinds ik me eerst voet zette in Lage Landen gesteld is. Sterker nog, het was de eerste recht die me toegekend is. 'There we have a room, where you can do your Islamic pray', zei de Marechaussee op Schiphol bij wie ik me mijn asiel aanmeldde zeventien jaar geleden. Ik was helemaal niet van plan om te bidden. 'Hoe kun je je moslim noemen?', vragen mijn Hollandse gesprekspartners verontwaardig als ze te horen krijgen dat ik homoseksuele vrienden heb; ongehuwd samenwoon; naar een naaktstrand ga; alcohol drink. Nederlanders zijn streng in de leer, ook al hebben ze zelf het geloof afgezworen. Ambivalentie is de grootste zonde dat je als moslim kan begaan in dit land.
Het lievelingsfragment van Nederlandse TV-makers om Islamitisch Fundamentalisme in beeld te brengen is Asjoera, een religieuze ritueel van Sjiieten. Je ziet in zwart geklede mannen die op een ritmische wijze met handpalmen op hun borst slaan. Of met een tros van fijne kettingen hun rug bewerken, en soms zelf met de botte kant van een zwaard hun voorhoofd. Het is een ritueel die minstens 400 jaar in Iran en Iraanse invloedsferen, zoals Najaf, uitgevoerd wordt.
Je zou het kunnen vergelijken met Zuid-Spaanse Processie tijdens het Pasen. Asjoera is een bijzondere dag. Een intense ontlading van innerlijke verdriet en onbehagen vloeit ritmisch door het lijf van menigte. Verlossing in gezamenlijkheid, opzwepend en verbroederend. Als jonge jongen deed ik er vaak aan mee. Onvergetelijke en bevrijdende momenten, ik kijk er met veel verlangen naar terug. Asjoera is een oud en diep in de samenleving geworteld ritueel. Met Islamitische fundamentalisme heeft het niets te maken. Islamitische Fundamentalisme is een politieke beweging die eind 19e en begin 20e eeuw is ontstaan en pas in afgelopen 30 jaar in Iran en elders in Islamitische wereld een bredere aanhang heeft gevonden.
'Jij bent toch geen moslim?!'. Als ik weer eens van een volgevreten grachtengordel intellectueel die vraag - waarbij hij het woord moslim bijna uitkotst - te horen krijg zeg ik volmondig: ja, nou en of dat ik moslim ben. Ik weet zeker dat hij bij het woord Islam die Asjoera ritueel voor de ogen heeft. De verwarring wordt natuurlijk nog groter als hij hoort dat ik Islamitische republiek uitgevlucht ben. Onder mijn ambigu•teit beeft de enige ideologische grond waarop hij nog weer te staan aan alle kanten, het is een steen door zijn coherente beeld van moslims.
Vijftig procent van Nederlanders is bang voor moslims. Waar komt die angst vandaan? Ongetwijfeld, het heeft deels een realistische oorzaak. Militante Islamisme is wereld wijd een alarmerende feit. De 11e september liet zien hoe kwetsbaar het Westen is ten opzichte van kamikaze acties van dergelijke militante en revolutionaire Islamieten. Dat baart zorgen en dat baart angst, logisch.
En het zou ook naïef zijn om te denken dat geen enkele Moslim in Europa vatbaar zou zijn voor het Islamisten-discours. Vooral de tweede en derde generatie immigrante jongeren vindt in Islamitische identiteit een uitweg voor de vraag naar zelfdefinitie. Moslim zijn ontkent de locale identiteit (bijvoorbeeld Rotterdammer zijn) niet en tegelijkertijd geeft het een eigen normatieve invulling aan het bestaan.
Omdat ze losgeraakt zijn aan moederland en de rituelen en gedragingen, zijn de newborn moslims bij de invulling van die identiteit op de tekst, Koran en profeetoverleveringen, aangewezen. Daarmee is de kans groot dat ze voor een orthodox versie van Islam kiezen. Orthodoxie is nog lang niet gelijk aan een militant politieke Islam, maar het is wel een voedzaam grond voor.
Islamitisch Fundamentalisme heeft potentieel in Europa, het bestaat, het is een deel geworden van de wereld waar we in leven. Maar de omvang en impact van angst is disproportioneel groot. In stadshuis van mijn stad, Rotterdam, wordt de roep om allochtonenstop met het spookbeeld van invasie en overname door moslims, kracht bijgezet. Alsof de gekaapte vliegtuigen op 11e september de toren van Nationale Nederlander hebben getroffen en niet de Twin Towers, zelfs New York toont zoveel paranoia niet. De wethouders en raadsleden van de grootste partij, Leefbaar Rotterdam, voelen - net als hun overleden leider - de sentimenten van het volk goed aan. Die omvang van angst zegt veel over de mentale toestand van deze samenleving. Even belangrijk is de aard van deze angst.
Als product lijkt Islam ontzettend sexy, ongeacht hoe aan het onderwerp inhoud wordt gegeven. Van Fortuyns columns tegen Islam en Hirsi Ali's kruistocht tegen profeet Mohammad, tot de angry young moslim in black: Abu Jah Jah, en de dikke antiheld Cheppi. Ook al loopt het aanbodskwaliteit binnen de Islam-markt sterk uit elkaar, het bloeit en het verkoopt uitstekend. Zie ook enorme aanbod aan boeken en tijdschriften met een gesluierde vrouw op de voorkaft. Men kan er geen genoeg van krijgen. We hebben beslist met een obsessief angst te doen. Van waar die obsessie?
Kennelijk vervult angst voor Islam een belangrijke functie in de Nederlandse samenleving. Natuurlijk, het is van belang om burgers veiligheid te bieden tegen terrorisme - van Islamitische of elk ander signatuur. En natuurlijk moet de newborn moslims aansluiting vinden met de rest van de samenleving om niet door isolatie een makkelijke prooi van militante Islamisme te worden. Dat zijn noodzakelijke maar geen voldoende voorwaren om Nederland van zijn Islamofobie te genezen.
Pas als we de functie die Islamofobia voor de huidige samenleving vervult verkennen kunnen we fundamenteel iets aan die angst doen. Wat bezielt het vreedzame en op het eerste gezicht nuchtere volk van Nederland?
Ik heb zo het vermoeden dat een fundamentele onbehagen in hedendaagse egocentrische, door en door gematerialiseerde en ontmythologiseerde cultuur de bron van Islamofobia is. In moslims zoekt deze samenleving naar de beest, om eigen menszijn te herontdekken. Een spiegelbeeld om fundamenteel er tegen te zijn en hiermee alsnog een collectiviteit te ervaren. Misschien is dat de reden waarom Nederland zo graag Islam wil duiden als een coherent geheel aan ondeugd, want daar tegenover kan je eigen collectieve deugden formuleren.
En vandaar dat achterlijkheid retoriek van Fortuyn zoveel massa, media en polder intellectuelen in een behaaglijke staat van opwinding kon brengen. Als we met z'n allen de barbaren aanwijzen kunnen, dan moeten we beslist een beschaving zijn. De draad der zelfverheerlijking door een ander de grond in te duwen wordt keer op keer weer opgepakt. Bijvoorbeeld door de Leidse Universiteitsprofessor Herman Philipse in NRC van afgelopen zaterdag.
Philipse komt tot een opsommingen van achterlijkheden van moslims: wantrouwig; paranoïde; leugenaars en vrouw-onvriendelijk. Die ondeugden hebben simpelweg te maken met het feit dat moslims in stamverbanden leven, is de compacte verklaring van Philipse. Midden-Oosten als een groot platteland en een grote nomadisch gebeuren, de eeuwen oude en grootschalige stedelijke, civiele en maatschappijkritische traditie ontrekt zich aan de ogen van de Professor. Of ze nu Turk, Koerd, Pers of Noord-Afrikaans zijn, ze zijn gevangen in stammen-sentimenten en ondeugden terwijl wij, het westen, hier al eeuwen een beschaafd en civiel leven leiden. En daarom vormen zij een groot gevaar voor ons.
Dat is dan de argumentatielijn van Philipse in een notendop. Zij de barbaren, wij de vertegenwoordiger van het Goede en de Schone. Een gedachten goed met een oude historie in Europa. Het past in de pre-verlichte gedachten van de kruisvaders, en die van de Engelse kolonialisten inde Victoriaanse tijd. De wetenschap lijkt stil te staan in Leiden. De bakermaat van Oriëntalisten, valt terug in een eeuwenoude westerse reflex op Islamieten.
Hoe kunnen zulke oude en al lang gefalsificeerde betogen de boventoon voeren in dit land? Mensen horen graag wat hun behaagt, zou ik zeggen.
Een kille en op economische ratio gerichte mensbeeld is al sinds de jaren '90 op zadel in dit land, het zal zich onder Balkenende II onder het motto 'eigen verantwoordelijkheid eerst' voortzetten. Het is een mensbeeld dat burgers in het keurslijf van een verzameling egocentrische consumenten dwingt en ontkent het menselijke verlangen naar een collectieve ziel. Zo raakt de mens diep teleur in zich zelf en de samenleving.
Haar behoefte aan verbondenheid en gemeenschapszin wordt niet onderkend. Zo ontstaat het atomistische individu dat in al zijn materialistische realisaties geen troost vinden kan. Een rusteloze, zoekende samenleving. Een manische massa. Hoe vaak hebben we deze laatste jaren deze manische massa niet in actie gezien? Een stoet aan marsen tegen zinloosgeweld; de kokende opwinding rondom Fortuyn en de puinhopen van zijn nazaten; het collectief fatsoen offensief; waarden en normen rage. Het zijn allemaal hysterische hypes van een zeer, zeer korte duur gebleken.
Maar gelukkig hebben we nog altijd onze barbaren. De zielloze samenleving klampt zich vast aan zijn groeiende moslim bevolking en zwelgt collectief in doodsangst voor hun overweldigende agressie. Angst als extase.
Shervin Nekuee is socioloog en publicist.