Siah
26-09-04, 16:25
De Repressieve Tolerantie van het Multiculturalisme
By Slavoj Zizek
Extract vanuit het boek Pleidooi voor intolerantie;
Hoe verhoudt het universum van het kapitaal zich in deze tijd van wereldomvattende kapitalisme tot de vorm van de natiestaat? Wellicht kan deze relatie het beste worden omschreven als een zelf-kolonisatie. Doordat het kapitaal direct multinationaal opereert, bestaat de gebruikelijke tegenstelling tussen de metropolis en de gekoloniseerde landen niet langer.een internationaal snijdt als het ware de banden met het vaderland door en beschouwt zijn land van herkomst gewoon als een van de vele territoria die moeten worden gekoloniseerd. De vaderlandslievende populisten van rechts, van Le Pen tot Buchanan, maken zich zorgen over het feit dat de nieuwe multinationals dezelfde houding tegenover het Franse of Amerikaanse volk inneemt als tegenover de bevolking van Mexico, Brazilie of Taiwan. Is het niet rechtvaardig dat deze zelf-referentiele wending van het moderne wereldkapitalisme, na het nationale kapitalisme en zijn internationalistische en kolonialistische fase, en soort ´ontkenning van de ontkenning´ vormt? Aanvankelijk functioneerde het kapitalisme (ideaal gesproken) binnen de grenzen van de natiestaat, en werd op passende wijze internationale handel (uitwisseling tussen soevereine natiestaten) gedreven; hierop volgde de koloniale relatie, waarbij de koloniale macht de kolonie(economisch, politiek en cultureel) onderwierpen en uitbuitte. De laatste fase van dit proces is de paradox van de kolonisatie waarbij er alleen nog kolonies, en geen koloniale machten meer bastaan. De koloniale macht is niet langer een natiestaat, maar een multinational. Uiteindelijk dragen we niet alleen overhemden die in bananenrepublieken gemaakt zijn, maar wonen we zelf in een bananenrepubliek.
Uiteraard is het multiculturalisme de perfecte ideologie voor dit wereldkapitalisme: de houding die vanuit een lege positie op de wereld, elke plaatselijke cultuur behandelt zoals de koloniaal de gekoloniseerde volkeren behandelt--als inboorlingen wier gebruiken zorgvuldig moeten worden bestudeerd en ´gerespecteerd´. Met andere woorden, de relatie tussen het traditionele imperialistische kolonialisme en de wereldomvattende kapitalistische zelf-kolonisatie is precies dezelfde als die tussen het westerse cultuurimperialisme en het multiculturalisme: zoals het wereldkapitalisme de paradox van de kolonisatie zonder metropool in de natiestaat met zich meebregnt, zo gaat het multiculturalisme gepaard met een neerbuigende, Eurocentristische afstand tot, en/of respect voor, plaatselijke culturen zonder enige wortels in de eigen cultuur.
Met andere woorden, het multiculturalisme is een ontkende, omgekeerde, zichzelf in de staart bijtende vorm van racisme, een racisme op afstand. Het heeft zogenaamd respect voor de identiteit van de Anderen en beschouwt deze als besloten ´authentieke´ gemeenschap waar tegenover hij, als multiculturalist, een afstand bewaart die mogelijk wordt gemaakt door zijn bevoorrechte universele positie.
Het multiculturalisme is een racisme dat de eigen positie van elke positieve inhoud ontdoet. (De multiculturalist is geen directe racist, hij stelt de specifieke waarden van zijn eigen cultuur niet tegenover die van de Ander.) Niettemin behoudt hij deze positie als het bevoorrechte lege punt van universaliteit waar vanuit andere culturen kunnen worden gewaardeerd(en gedevalueerd). Het multiculturele respect voor de eigenheid van de Ander is juist een manier om de eigen superioriteit te bekrachtigen.
Hoe zit het dan met de voor de hand liggenede tegenwerping dat de neutraliteit van de multiculturele mens onecht is, aangezien zijn positie stilzwijgend de eurocentristsche inhoud bevoordeelt? Deze redenering is juist, maar om de verkeerde redenen. De specifieke culturele achtergrond of wortels die het univesele multiculturele standpunt altijd ondersteunen, vormen niet de ´waarheid´ ervan, die onder een masker van universaliteit verborgen gaat (´het multiculturele universalisme is eigenlijk eurocentristisch´), maar eerder het tegendeel: het brandmerk van de specifieke wortels is een rookscherm dat verhult dat het subject reeds volkomen ontworteld is, dat hij zich eigenlijk in de leegte van de universaliteit bevindt.
Neem nu het voorbeeld dat Darian Leader beschrijft: de man die met zijn afspraakje een restaurant binnen loopt en de ober om een ´een kamer voor twee´ vraagt, in plaats van ´een tafel voor twee´. De gebruikelijke Freudiaanse uitleg (´hij dacht natuurlijk al aan vrijen na het eten´) moet worden omgedraaid: deze ingreep van de heimelijke seksuele fantasie is juist een scherm dat hem moet verdedigen tegen de orale drift die hij eigenlijk belangrijker vindt dan seks.1
Een mooi voorbeeld van de omkering die deze anekdote weergeeft, is een reclamespotje voor Magnum ijs dat in Duitsland vertoond werd.
Eerst zien we een arm stel uit de arbeidersklasse in hartstochtelijke omhelzing; als ze besluiten te gaan vrijen, stuurt het meisje de jongen naar het strandcafé om een condoom te kopen, zodat er geen ongelukjes gebeuren. De jongen loopt door de gang naar de condoomautomaat en ziet daarnaast een automaat met Magnum ijs. Hij kijkt in zijn broekzak en blijkt maar één vijf-markstuk te hebben: genoeg voor een condoom of een ijsje, maar niet voor allebei. Na een wanhopig moment van aarzeling zien we hem hartstochtelijk aan het ijsje likken, terwijl op het scherm de tekst verschijnt: ´Soms moet je keuzes maken!´
Vooraal de tamelijk voor de hand liggende fallische connotatie van het Magnum-ijsje, de grote penis, is interessant. Als hij in het laatste slot aan het ijsje likt, bootst hij met zijn gehaaste bewegingen een intense fellatio na. De boodschap dat je keuzes moet maken kan dus ook seksueel gelezen worden: de quasihomo-erotische orale seks valt te verkiezen boven de heteroseksuele ervaring.
In Die Klassenkämpfe in Frankreich, een analyse van de Franse revolutie van 1848, geeft Marx een vergelijkbaar voorbeeld van dubbel bedrog: de conservatieven van de parti de l´ ordre die na de revolutie de macht in handen kregen, betuigden openlijk steun aan de republiek, maar geloofden heimelijk in restauratie. Ze grepen elke gelegenheid aan om de republikeinse rituelen te bespotten en maakten op elke denkbare manier duidelijk waar hun hart lag. De paradox was echter dat hun werkelijke activiteit gelegen was in de uiterlijke vorm die ze binnenskamers bespotten en minachtten: deze republikeinse vorm was niet slechts uiterlijke schijn waaronder een royalistische verlangen schuilging; hun heimelijk vasthouden aan het royalisme maakte het mogelijk dat ze hun historische rol vervulden, namelijk de invoering van de burgelijke republikeinse rechtstaat. Marx merkt op hoeveel plezier de leden van de parti de l´ ordre beleefden aan hun periodieke royalistische, tegen de republiek gerichte versprekingen (door Frankrijk tijdens het parlementaire debat ´abusievelijk´ een koninkrijk te noemen). Met deze verspreking gaven ze uiting aan hun illusies die dienden als scherm dat hen in staat stelde blind te blijven voor de sociale werkelijkheid van wat zich aan de oppervlakte afspeelde.
Hetzelfde geldt, mutatis mutandis, voor de hedendaagse kapitalist die blijft vasthouden aan zijn culturele erfgoed en dit als de sleutel tot zijn succes beschouwt (Japanse managers die aan de theeceremonie of de bushido-code hechten), of voor het omgekeerde geval van de westerse journalist die het geheim achter het Japanse succes zoekt. Deze verwijzing naar een specifieke culturele formule vormt een bescherming tegen de universele anonimiteit van het kapitaal. De werkelijke gruwel is niet gelegen in de specifieke inhoud die onder de universaliteit van het wereldkapitaal schuilgaat, maar eerder in het feit dat het kapitaal in wezen een anonieme wereldmachine is die blindelings zijn weg volgt, dat er zelfs niemand achter de schermen aan de touwtjes trekt. Het gruwelijke is niet dat er een (specifieke, levende) geest in de (dode, universele) machine zit, maar dat de (dode, universele) machine zich in het hart van elke (specifieke, levende) geest bevindt. Daarom moet de conclusie luiden dat de problematiek van het multiculturalisme (de hybride co-existentie van verschillende culturele leefwerelden) die zich tegenwoordig voordoet, de verschijningsvorm van zijn eigen tegendeel is: de verspreiding van het kapitalistische systeem over de hele wereld. Hieruit blijkt wel hoe ongekend homogeen de moderne wereld geworden is. Het is net alsof, nu de horizon van de maatschappelijke verbeelding geen ruimte meer laat voor de gedachte dat het kapitalisme uiteindelijk zal sterven—omdat iedereen stilzwijgend accepteert dat het kapitalisme nooit meer weggaat—de kritische energie een alternatieve uitlaatklep heeft gevonden in de strijd om culturele verschillen die de fundamentele homogeniteit van het wereldomvattende kapitalistische systeem niet aantasten. De prijs die voor deze depolitisering van de economie wordt betaald, is dat het domein van de politiek zelf in zekere zin wordt gedepolatiseerd. De werkelijk politieke strijd wordt ingeruild voor een culturele strijd om de erkenning van marginale identiteiten en voor de tolerantie van verschillen.
Geen wonder dat de liberale multiculturele tolerantie in een vicieuze cirkel gevangen zit: ze biedt tegelijkertijd te veel en te weinig ruimte voor de specifieke cultuur van de Ander.
Enerzijds tolereert het multiculturalisme de Ander zolang hij niet een echte Ander is, maar de steriele Ander van de premoderne ecologische wijsheid en de fascinerende rituelen. Zodra men echter te maken krijgt met een echte Ander (die vrouwen besnijdt, vrouwen dwingt om sluiers te dragen, vijanden doodmartelt) en met de wijze waarop de Ander de eigenheid van zijn genot reguleert, houdt de tolerantie op. Het is tekenend dat de multiculturalisten die tegen het eurocentrisme te hoop lopen ook tegenstanders van de doodstraf zijn, die ze beschouwen als een restant van primitieve, barbaarse, wraakzuchtige gewoonten—en dan wordt opeens hun heimelijke, ware eurocentrisme zichtbaar. (Hun argumenten tegen de doodstraf zijn zuiver eurocentristisch, gebaseerd op een liberale opvatting van menselijke waardigheid en straf, en leunen op een verhaal over de evolutionaire ontwikkeling van primitieve, gewelddadige maatschappijen tot moderne tolerante samenlevingen die het wraakprincipe hebben overwonnen.)
Anderzijds gedoogt de tolerante multiculturele liberaal bij gelegenheid de wreedste schendingen van de mensenrechten, of is in elk geval niet bereid deze te veroordelen, uit angst voor de beschuldiging dat hij zich met de waarden van de Ander bemoeit.
Uit mijn eigen jeugd weet ik nog hoe maoistische studenten de seksuele revolutie predikten en in praktijk brachten. Toen za er aan herinnerd werden dat het China van de Culturele Revolutie uiterst repressief tegenover tegenover de seksualiteit stond, haastten ze zich te zeggen dat de seksualiteit daar een heel andere rol speelde en dat we onze maatstaven voor de repressieviteit niet aan de Chinezen konden konden opleggen; hun houding tegenover de seksualiteit was alleen naar onze westerse maatstaven repressief. Spreekt dezelfde houding niet uit het hedendaagse verwijt van de multiculturalisten dat we ons eurocentrische begrip van de universele rechten van de mensen niet aan de Ander mogen opdringen? Hebben de woordvoerders van het multinationale kapitaal bovendien niet al te vaak de hulp van dit soort neptolerantie ingeroepen, ter rechtvaardiging van het feit dat de zaken voorgaan?
Het dient gsteld te worden dat deze twee uitersten—te veel en te weinig tolerantie—complementair zijn. Terwijl de eerste houding blijk geeft van blindheid voor het specifieke culturele genot dat zelfs “slachtoffers” kunnen putten uit gebruiken van andere culturen die in onze ogen wreed en barbaars zijn (de slachtoffers van vrouwenbesnijdenis beschouwen dit veelal als een manier om hun vrouwelijke waardigheid te herwinnen), geeft de tweede houding blijk van blindheid voor het feit dat de Ander innerlijk gespleten is, dat leden van een andere cultuur zich niet per se hoeven te identificeren met hun gewoontes, maar hiervan afstand kunnen nemen en zich ertegen kunnen verzetten. In dat geval kan een beroep op het westerse begrip van de universele mensenrechten dienst doen als katalysator die een authentiek protest tegen de restricties van de eigen cultuur in beweging zet. Met andere woorden, er bestaat geen gulden middenweg tussen te veel en te weinig tolerantie. Als een multiculturalist onze kritiek beantwoordt met de wanhoopskreet ‘ik doe het ook nooit goed—óf ik sta te tolerant tegenover het onrecht dat de Ander wordt aangedaan, óf ik dring mijn eigen waarden aan de Ander op. Wat moet ik dan doen?’, dan zou ons aantwoord moeten luiden: ‘Niets! Zolang je vasthoudt aan foutieve veronderstellingen, kun je feitelijk niets uitrichten!’ De liberale multiculturalist ziet niet in dat beide culturen vastzitten in hun eigen antagonisme dat het onmogelijk maakt om volkomen zichzelf te worden. De enige authentieke communicatie is die van de solidariteit in een gemeenschappelijke strijd, als ik doorkrijg dat de patstelling die mij belemmert dezelfde is die de Ander belemmert.
By Slavoj Zizek
Extract vanuit het boek Pleidooi voor intolerantie;
Hoe verhoudt het universum van het kapitaal zich in deze tijd van wereldomvattende kapitalisme tot de vorm van de natiestaat? Wellicht kan deze relatie het beste worden omschreven als een zelf-kolonisatie. Doordat het kapitaal direct multinationaal opereert, bestaat de gebruikelijke tegenstelling tussen de metropolis en de gekoloniseerde landen niet langer.een internationaal snijdt als het ware de banden met het vaderland door en beschouwt zijn land van herkomst gewoon als een van de vele territoria die moeten worden gekoloniseerd. De vaderlandslievende populisten van rechts, van Le Pen tot Buchanan, maken zich zorgen over het feit dat de nieuwe multinationals dezelfde houding tegenover het Franse of Amerikaanse volk inneemt als tegenover de bevolking van Mexico, Brazilie of Taiwan. Is het niet rechtvaardig dat deze zelf-referentiele wending van het moderne wereldkapitalisme, na het nationale kapitalisme en zijn internationalistische en kolonialistische fase, en soort ´ontkenning van de ontkenning´ vormt? Aanvankelijk functioneerde het kapitalisme (ideaal gesproken) binnen de grenzen van de natiestaat, en werd op passende wijze internationale handel (uitwisseling tussen soevereine natiestaten) gedreven; hierop volgde de koloniale relatie, waarbij de koloniale macht de kolonie(economisch, politiek en cultureel) onderwierpen en uitbuitte. De laatste fase van dit proces is de paradox van de kolonisatie waarbij er alleen nog kolonies, en geen koloniale machten meer bastaan. De koloniale macht is niet langer een natiestaat, maar een multinational. Uiteindelijk dragen we niet alleen overhemden die in bananenrepublieken gemaakt zijn, maar wonen we zelf in een bananenrepubliek.
Uiteraard is het multiculturalisme de perfecte ideologie voor dit wereldkapitalisme: de houding die vanuit een lege positie op de wereld, elke plaatselijke cultuur behandelt zoals de koloniaal de gekoloniseerde volkeren behandelt--als inboorlingen wier gebruiken zorgvuldig moeten worden bestudeerd en ´gerespecteerd´. Met andere woorden, de relatie tussen het traditionele imperialistische kolonialisme en de wereldomvattende kapitalistische zelf-kolonisatie is precies dezelfde als die tussen het westerse cultuurimperialisme en het multiculturalisme: zoals het wereldkapitalisme de paradox van de kolonisatie zonder metropool in de natiestaat met zich meebregnt, zo gaat het multiculturalisme gepaard met een neerbuigende, Eurocentristische afstand tot, en/of respect voor, plaatselijke culturen zonder enige wortels in de eigen cultuur.
Met andere woorden, het multiculturalisme is een ontkende, omgekeerde, zichzelf in de staart bijtende vorm van racisme, een racisme op afstand. Het heeft zogenaamd respect voor de identiteit van de Anderen en beschouwt deze als besloten ´authentieke´ gemeenschap waar tegenover hij, als multiculturalist, een afstand bewaart die mogelijk wordt gemaakt door zijn bevoorrechte universele positie.
Het multiculturalisme is een racisme dat de eigen positie van elke positieve inhoud ontdoet. (De multiculturalist is geen directe racist, hij stelt de specifieke waarden van zijn eigen cultuur niet tegenover die van de Ander.) Niettemin behoudt hij deze positie als het bevoorrechte lege punt van universaliteit waar vanuit andere culturen kunnen worden gewaardeerd(en gedevalueerd). Het multiculturele respect voor de eigenheid van de Ander is juist een manier om de eigen superioriteit te bekrachtigen.
Hoe zit het dan met de voor de hand liggenede tegenwerping dat de neutraliteit van de multiculturele mens onecht is, aangezien zijn positie stilzwijgend de eurocentristsche inhoud bevoordeelt? Deze redenering is juist, maar om de verkeerde redenen. De specifieke culturele achtergrond of wortels die het univesele multiculturele standpunt altijd ondersteunen, vormen niet de ´waarheid´ ervan, die onder een masker van universaliteit verborgen gaat (´het multiculturele universalisme is eigenlijk eurocentristisch´), maar eerder het tegendeel: het brandmerk van de specifieke wortels is een rookscherm dat verhult dat het subject reeds volkomen ontworteld is, dat hij zich eigenlijk in de leegte van de universaliteit bevindt.
Neem nu het voorbeeld dat Darian Leader beschrijft: de man die met zijn afspraakje een restaurant binnen loopt en de ober om een ´een kamer voor twee´ vraagt, in plaats van ´een tafel voor twee´. De gebruikelijke Freudiaanse uitleg (´hij dacht natuurlijk al aan vrijen na het eten´) moet worden omgedraaid: deze ingreep van de heimelijke seksuele fantasie is juist een scherm dat hem moet verdedigen tegen de orale drift die hij eigenlijk belangrijker vindt dan seks.1
Een mooi voorbeeld van de omkering die deze anekdote weergeeft, is een reclamespotje voor Magnum ijs dat in Duitsland vertoond werd.
Eerst zien we een arm stel uit de arbeidersklasse in hartstochtelijke omhelzing; als ze besluiten te gaan vrijen, stuurt het meisje de jongen naar het strandcafé om een condoom te kopen, zodat er geen ongelukjes gebeuren. De jongen loopt door de gang naar de condoomautomaat en ziet daarnaast een automaat met Magnum ijs. Hij kijkt in zijn broekzak en blijkt maar één vijf-markstuk te hebben: genoeg voor een condoom of een ijsje, maar niet voor allebei. Na een wanhopig moment van aarzeling zien we hem hartstochtelijk aan het ijsje likken, terwijl op het scherm de tekst verschijnt: ´Soms moet je keuzes maken!´
Vooraal de tamelijk voor de hand liggende fallische connotatie van het Magnum-ijsje, de grote penis, is interessant. Als hij in het laatste slot aan het ijsje likt, bootst hij met zijn gehaaste bewegingen een intense fellatio na. De boodschap dat je keuzes moet maken kan dus ook seksueel gelezen worden: de quasihomo-erotische orale seks valt te verkiezen boven de heteroseksuele ervaring.
In Die Klassenkämpfe in Frankreich, een analyse van de Franse revolutie van 1848, geeft Marx een vergelijkbaar voorbeeld van dubbel bedrog: de conservatieven van de parti de l´ ordre die na de revolutie de macht in handen kregen, betuigden openlijk steun aan de republiek, maar geloofden heimelijk in restauratie. Ze grepen elke gelegenheid aan om de republikeinse rituelen te bespotten en maakten op elke denkbare manier duidelijk waar hun hart lag. De paradox was echter dat hun werkelijke activiteit gelegen was in de uiterlijke vorm die ze binnenskamers bespotten en minachtten: deze republikeinse vorm was niet slechts uiterlijke schijn waaronder een royalistische verlangen schuilging; hun heimelijk vasthouden aan het royalisme maakte het mogelijk dat ze hun historische rol vervulden, namelijk de invoering van de burgelijke republikeinse rechtstaat. Marx merkt op hoeveel plezier de leden van de parti de l´ ordre beleefden aan hun periodieke royalistische, tegen de republiek gerichte versprekingen (door Frankrijk tijdens het parlementaire debat ´abusievelijk´ een koninkrijk te noemen). Met deze verspreking gaven ze uiting aan hun illusies die dienden als scherm dat hen in staat stelde blind te blijven voor de sociale werkelijkheid van wat zich aan de oppervlakte afspeelde.
Hetzelfde geldt, mutatis mutandis, voor de hedendaagse kapitalist die blijft vasthouden aan zijn culturele erfgoed en dit als de sleutel tot zijn succes beschouwt (Japanse managers die aan de theeceremonie of de bushido-code hechten), of voor het omgekeerde geval van de westerse journalist die het geheim achter het Japanse succes zoekt. Deze verwijzing naar een specifieke culturele formule vormt een bescherming tegen de universele anonimiteit van het kapitaal. De werkelijke gruwel is niet gelegen in de specifieke inhoud die onder de universaliteit van het wereldkapitaal schuilgaat, maar eerder in het feit dat het kapitaal in wezen een anonieme wereldmachine is die blindelings zijn weg volgt, dat er zelfs niemand achter de schermen aan de touwtjes trekt. Het gruwelijke is niet dat er een (specifieke, levende) geest in de (dode, universele) machine zit, maar dat de (dode, universele) machine zich in het hart van elke (specifieke, levende) geest bevindt. Daarom moet de conclusie luiden dat de problematiek van het multiculturalisme (de hybride co-existentie van verschillende culturele leefwerelden) die zich tegenwoordig voordoet, de verschijningsvorm van zijn eigen tegendeel is: de verspreiding van het kapitalistische systeem over de hele wereld. Hieruit blijkt wel hoe ongekend homogeen de moderne wereld geworden is. Het is net alsof, nu de horizon van de maatschappelijke verbeelding geen ruimte meer laat voor de gedachte dat het kapitalisme uiteindelijk zal sterven—omdat iedereen stilzwijgend accepteert dat het kapitalisme nooit meer weggaat—de kritische energie een alternatieve uitlaatklep heeft gevonden in de strijd om culturele verschillen die de fundamentele homogeniteit van het wereldomvattende kapitalistische systeem niet aantasten. De prijs die voor deze depolitisering van de economie wordt betaald, is dat het domein van de politiek zelf in zekere zin wordt gedepolatiseerd. De werkelijk politieke strijd wordt ingeruild voor een culturele strijd om de erkenning van marginale identiteiten en voor de tolerantie van verschillen.
Geen wonder dat de liberale multiculturele tolerantie in een vicieuze cirkel gevangen zit: ze biedt tegelijkertijd te veel en te weinig ruimte voor de specifieke cultuur van de Ander.
Enerzijds tolereert het multiculturalisme de Ander zolang hij niet een echte Ander is, maar de steriele Ander van de premoderne ecologische wijsheid en de fascinerende rituelen. Zodra men echter te maken krijgt met een echte Ander (die vrouwen besnijdt, vrouwen dwingt om sluiers te dragen, vijanden doodmartelt) en met de wijze waarop de Ander de eigenheid van zijn genot reguleert, houdt de tolerantie op. Het is tekenend dat de multiculturalisten die tegen het eurocentrisme te hoop lopen ook tegenstanders van de doodstraf zijn, die ze beschouwen als een restant van primitieve, barbaarse, wraakzuchtige gewoonten—en dan wordt opeens hun heimelijke, ware eurocentrisme zichtbaar. (Hun argumenten tegen de doodstraf zijn zuiver eurocentristisch, gebaseerd op een liberale opvatting van menselijke waardigheid en straf, en leunen op een verhaal over de evolutionaire ontwikkeling van primitieve, gewelddadige maatschappijen tot moderne tolerante samenlevingen die het wraakprincipe hebben overwonnen.)
Anderzijds gedoogt de tolerante multiculturele liberaal bij gelegenheid de wreedste schendingen van de mensenrechten, of is in elk geval niet bereid deze te veroordelen, uit angst voor de beschuldiging dat hij zich met de waarden van de Ander bemoeit.
Uit mijn eigen jeugd weet ik nog hoe maoistische studenten de seksuele revolutie predikten en in praktijk brachten. Toen za er aan herinnerd werden dat het China van de Culturele Revolutie uiterst repressief tegenover tegenover de seksualiteit stond, haastten ze zich te zeggen dat de seksualiteit daar een heel andere rol speelde en dat we onze maatstaven voor de repressieviteit niet aan de Chinezen konden konden opleggen; hun houding tegenover de seksualiteit was alleen naar onze westerse maatstaven repressief. Spreekt dezelfde houding niet uit het hedendaagse verwijt van de multiculturalisten dat we ons eurocentrische begrip van de universele rechten van de mensen niet aan de Ander mogen opdringen? Hebben de woordvoerders van het multinationale kapitaal bovendien niet al te vaak de hulp van dit soort neptolerantie ingeroepen, ter rechtvaardiging van het feit dat de zaken voorgaan?
Het dient gsteld te worden dat deze twee uitersten—te veel en te weinig tolerantie—complementair zijn. Terwijl de eerste houding blijk geeft van blindheid voor het specifieke culturele genot dat zelfs “slachtoffers” kunnen putten uit gebruiken van andere culturen die in onze ogen wreed en barbaars zijn (de slachtoffers van vrouwenbesnijdenis beschouwen dit veelal als een manier om hun vrouwelijke waardigheid te herwinnen), geeft de tweede houding blijk van blindheid voor het feit dat de Ander innerlijk gespleten is, dat leden van een andere cultuur zich niet per se hoeven te identificeren met hun gewoontes, maar hiervan afstand kunnen nemen en zich ertegen kunnen verzetten. In dat geval kan een beroep op het westerse begrip van de universele mensenrechten dienst doen als katalysator die een authentiek protest tegen de restricties van de eigen cultuur in beweging zet. Met andere woorden, er bestaat geen gulden middenweg tussen te veel en te weinig tolerantie. Als een multiculturalist onze kritiek beantwoordt met de wanhoopskreet ‘ik doe het ook nooit goed—óf ik sta te tolerant tegenover het onrecht dat de Ander wordt aangedaan, óf ik dring mijn eigen waarden aan de Ander op. Wat moet ik dan doen?’, dan zou ons aantwoord moeten luiden: ‘Niets! Zolang je vasthoudt aan foutieve veronderstellingen, kun je feitelijk niets uitrichten!’ De liberale multiculturalist ziet niet in dat beide culturen vastzitten in hun eigen antagonisme dat het onmogelijk maakt om volkomen zichzelf te worden. De enige authentieke communicatie is die van de solidariteit in een gemeenschappelijke strijd, als ik doorkrijg dat de patstelling die mij belemmert dezelfde is die de Ander belemmert.