Seif
07-10-04, 15:17
Journalisten hebben hun waakhonden gekregen in de vorm van de 'bloggers'. De affaire rond de Amerikaanse tv-journalist Dan Rather onderstreept dit, meent Paul Belien.
'Het publiek heeft de journalist niet uitgekozen'', zei een collega van de Frankfurter Allgemeine Zeitung eens tegen mij. ,,Daarom gelooft hij dat hij niemand verantwoording verschuldigd is. Hij beschouwt zich niet als iemand die het publiek dient, maar als een medespeler op het politieke toneel.''
Het citaat in kwestie, intussen bijna twintig jaar oud, heb ik lang bewaard. Het feit dat de journalist niemand verantwoording verschuldigd is, was lange tijd de achilleshiel van onze democratie. Voor elke macht behoort er een tegenmacht zijn. Maar wie was de waakhond van de democratie die de journalisten in de gaten moest houden? Wie moest de tegenmacht vormen? In elk geval niet de politici, want die zouden daar alleen maar misbruik van maken. Zo bleef 'de vierde macht' lange tijd zonder waakhond.
Dat is nu de verleden tijd. De journalisten hebben hun waakhonden gekregen: de bloggers. Dit zijn mensen die op internet een logboek ('weblog' of 'blog') bijhouden met hun persoonlijke opmerkingen, waar iedereen kennis van kan nemen. Vaak leveren ze commentaar op de onmiddellijke actualiteit. In Amerika zijn er honderdduizenden blogs, en ook in Nederland en Vlaanderen groeit het aantal dagelijks. Er zit uiteraard heel wat kaf tussen het koren, maar onder de talrijke bloggers zitten ook lieden die veel meer weten over zaken waarover journalisten schrijven dan deze journalisten zelf. Deze deskundigen dwingen de pers om zo waarheidsgetrouw mogelijk te zijn en om hun berichtgeving zonodig te corrigeren. Niets kan nog vrijblijvend worden beweerd.
Deze nieuwe realiteit werd de afgelopen weken in de Verenigde Staten duidelijk naar aanleiding van Rathergate, een zaak die een cesuur zal blijken te zijn in de geschiedenis van de media.
Centraal staat de invloedrijke journalist Dan Rather, al vele jaren presentator van het actualiteitenprogramma 60 Minutes op de tv-zender CBS. Rather presenteerde op 8 september documenten die hem door een ,,zeer betrouwbare bron'' waren toegespeeld. Uit die documenten bleek dat president George W. Bush zich begin jaren '70 tijdens zijn dienstplicht in de Nationale Garde aan zijn verplichtingen had onttrokken. Bovendien zou hij daarbij van hogerhand zijn beschermd.
De papieren waarmee Rather zwaaide, waren, zo hield hij de kijkers voor, officiële documenten uit die periode. Andere media namen dit nieuws over. CBS en 60 minutes hebben immers een uitstekende reputatie.
Maar al een paar uur later schreven bloggers op internet dat dit niet waar kón zijn. Mensen die alles wisten van typemachines in de jaren '70, constateerden dat het lettertype op de papieren die Rather toonde, dertig jaar geleden niet bestond op typemachines. Ook werden er in de documenten superscripts (boven de regel geplaatste tekens) gebruikt die in de vroege jaren '70 in die vorm evenmin voorkwamen.
Rather hield vast aan zijn scoop en deed de bloggers af als amateurs. Een woordvoerder van CBS noemde ze denigrerend ,,kerels thuis die in hun pyjama stukjes schrijven'' heel wat anders dan de professionele journalisten van CBS. Op internet gingen steeds meer bloggers zich ermee bemoeien en vervolgens sijpelde dit door in de traditionele media.
Uiteindelijk wist heel Amerika dat het om valse documenten ging. Alleen Rather bleef het tegendeel volhouden, tot ook CBS op 20 september gedwongen werd te erkennen dat de documenten vals waren en dat de zender zich had laten misleiden.
Het belang van blogs was reeds eerder duidelijk geworden, toen de wereld dit jaar via blogs de controversieelste foto's uit de Abu Ghraib-gevangenis te zien kreeg. Bloggers kregen een pseudo-officiële erkenning, toen een aantal van hen werd toegelaten op de conventie van zowel de Democratische als de Republikeinse partij.
Dan Rather gaf de 'blogosfeer' echter de kans om de mainstream media een oplawaai te bezorgen, toen hij de dwaasheid beging om de bloggers de oorlog te verklaren. ,,Het was een oorlog'', zo zei David Brooks, columnist van de New York Times, ,,die hij niet kon winnen en die hem bovendien deed lijken op een snob. Sommige bloggers zijn slim, andere zijn niet goed wijs, maar zij zijn het volk en zij wensen hun mening bekend te maken. Ze analyseren elk detail van een verhaal en dus werd het een oorlog tussen het media-establishment en de internetmedia. Het zijn amateurs in de beste betekenis van het woord. Ze zijn met tienduizenden en ze zorgen ervoor dat wij, professionele journalisten, geen fouten kunnen maken, want zodra we een fout maken worden we daar onmiddellijk op aangesproken.'' De 'blogosfeer' kan een beroep doen op de expertise van de hele wereld, terwijl de geïnteresseerde lezer via de zoekmachines van internet steeds vlugger zijn weg naar de gewenste informatie vindt.
Soms wordt beweerd dat de klassieke media betere garanties op correcte berichtgeving bieden, omdat de tekst van een redacteur nooit de lezer bereikt zonder dat die is nagelezen door een eind- of hoofdredacteur. Jonathan Last stelde in The Weekly Standard van 27september echter dat de bloggers op een veel helderder en transparanter manier werken dan de mainstream media. De blogger die Rathers documenten als vals ontmaskerde, was een doctor in computerwetenschappen en auteur van vier technische boeken.
,,Omdat je miljoenen mensen hebt die blogs schrijven of lezen, vind je steeds een handvol experts over welk onderwerp dan ook'', aldus Last. ,,Door de blogosfeer ontstaat een markt van ideeën. Veel van die ideeën zijn onzin, maar die worden snel ontmaskerd.'' Investor's Business Daily schreef: ,,Op dezelfde manier als een aandelenmarkt informatie filtert en in de koersen weerspiegelt, beter dan elke individuele investeerder of instituut dat zou kunnen, zo scheidt de blogosfeer het kaf van het koren.'' En professor Philip Napoli van Fordham University voegde daaraan toe: ,,Bloggen geeft een nieuwe dynamiek aan de 24-uurs nieuwscyclus. De gemiddelde blog heeft niet veel lezers. Maar het is het domino-effect van een blog waarvan het bericht opgepikt wordt door andere blogs en door klassieke media, dat een paddestoelwolk kan doen ontstaan.''
Na Rathergate is in de VS het besef doorgedrongen dat de journalistiek nooit meer hetzelfde zal zijn. Het is een verheugende vaststelling. Net zoals in een democratie iedereen kiezer is en aldus bij de besluitvorming wordt betrokken, kan vandaag dankzij internet iedereen journalist zijn en bij de berichtgeving worden betrokken. Het maakt onze samenleving er niet minder, maar meer democratisch op.
Mr. dr. Paul Belien is jurist en doctor in internationale studies. Na een carrière als journalist in de Vlaamse pers schrijft hij thans freelance, o.a. voor Amerikaanse en Britse bladen.
7 oktober 2004
'Het publiek heeft de journalist niet uitgekozen'', zei een collega van de Frankfurter Allgemeine Zeitung eens tegen mij. ,,Daarom gelooft hij dat hij niemand verantwoording verschuldigd is. Hij beschouwt zich niet als iemand die het publiek dient, maar als een medespeler op het politieke toneel.''
Het citaat in kwestie, intussen bijna twintig jaar oud, heb ik lang bewaard. Het feit dat de journalist niemand verantwoording verschuldigd is, was lange tijd de achilleshiel van onze democratie. Voor elke macht behoort er een tegenmacht zijn. Maar wie was de waakhond van de democratie die de journalisten in de gaten moest houden? Wie moest de tegenmacht vormen? In elk geval niet de politici, want die zouden daar alleen maar misbruik van maken. Zo bleef 'de vierde macht' lange tijd zonder waakhond.
Dat is nu de verleden tijd. De journalisten hebben hun waakhonden gekregen: de bloggers. Dit zijn mensen die op internet een logboek ('weblog' of 'blog') bijhouden met hun persoonlijke opmerkingen, waar iedereen kennis van kan nemen. Vaak leveren ze commentaar op de onmiddellijke actualiteit. In Amerika zijn er honderdduizenden blogs, en ook in Nederland en Vlaanderen groeit het aantal dagelijks. Er zit uiteraard heel wat kaf tussen het koren, maar onder de talrijke bloggers zitten ook lieden die veel meer weten over zaken waarover journalisten schrijven dan deze journalisten zelf. Deze deskundigen dwingen de pers om zo waarheidsgetrouw mogelijk te zijn en om hun berichtgeving zonodig te corrigeren. Niets kan nog vrijblijvend worden beweerd.
Deze nieuwe realiteit werd de afgelopen weken in de Verenigde Staten duidelijk naar aanleiding van Rathergate, een zaak die een cesuur zal blijken te zijn in de geschiedenis van de media.
Centraal staat de invloedrijke journalist Dan Rather, al vele jaren presentator van het actualiteitenprogramma 60 Minutes op de tv-zender CBS. Rather presenteerde op 8 september documenten die hem door een ,,zeer betrouwbare bron'' waren toegespeeld. Uit die documenten bleek dat president George W. Bush zich begin jaren '70 tijdens zijn dienstplicht in de Nationale Garde aan zijn verplichtingen had onttrokken. Bovendien zou hij daarbij van hogerhand zijn beschermd.
De papieren waarmee Rather zwaaide, waren, zo hield hij de kijkers voor, officiële documenten uit die periode. Andere media namen dit nieuws over. CBS en 60 minutes hebben immers een uitstekende reputatie.
Maar al een paar uur later schreven bloggers op internet dat dit niet waar kón zijn. Mensen die alles wisten van typemachines in de jaren '70, constateerden dat het lettertype op de papieren die Rather toonde, dertig jaar geleden niet bestond op typemachines. Ook werden er in de documenten superscripts (boven de regel geplaatste tekens) gebruikt die in de vroege jaren '70 in die vorm evenmin voorkwamen.
Rather hield vast aan zijn scoop en deed de bloggers af als amateurs. Een woordvoerder van CBS noemde ze denigrerend ,,kerels thuis die in hun pyjama stukjes schrijven'' heel wat anders dan de professionele journalisten van CBS. Op internet gingen steeds meer bloggers zich ermee bemoeien en vervolgens sijpelde dit door in de traditionele media.
Uiteindelijk wist heel Amerika dat het om valse documenten ging. Alleen Rather bleef het tegendeel volhouden, tot ook CBS op 20 september gedwongen werd te erkennen dat de documenten vals waren en dat de zender zich had laten misleiden.
Het belang van blogs was reeds eerder duidelijk geworden, toen de wereld dit jaar via blogs de controversieelste foto's uit de Abu Ghraib-gevangenis te zien kreeg. Bloggers kregen een pseudo-officiële erkenning, toen een aantal van hen werd toegelaten op de conventie van zowel de Democratische als de Republikeinse partij.
Dan Rather gaf de 'blogosfeer' echter de kans om de mainstream media een oplawaai te bezorgen, toen hij de dwaasheid beging om de bloggers de oorlog te verklaren. ,,Het was een oorlog'', zo zei David Brooks, columnist van de New York Times, ,,die hij niet kon winnen en die hem bovendien deed lijken op een snob. Sommige bloggers zijn slim, andere zijn niet goed wijs, maar zij zijn het volk en zij wensen hun mening bekend te maken. Ze analyseren elk detail van een verhaal en dus werd het een oorlog tussen het media-establishment en de internetmedia. Het zijn amateurs in de beste betekenis van het woord. Ze zijn met tienduizenden en ze zorgen ervoor dat wij, professionele journalisten, geen fouten kunnen maken, want zodra we een fout maken worden we daar onmiddellijk op aangesproken.'' De 'blogosfeer' kan een beroep doen op de expertise van de hele wereld, terwijl de geïnteresseerde lezer via de zoekmachines van internet steeds vlugger zijn weg naar de gewenste informatie vindt.
Soms wordt beweerd dat de klassieke media betere garanties op correcte berichtgeving bieden, omdat de tekst van een redacteur nooit de lezer bereikt zonder dat die is nagelezen door een eind- of hoofdredacteur. Jonathan Last stelde in The Weekly Standard van 27september echter dat de bloggers op een veel helderder en transparanter manier werken dan de mainstream media. De blogger die Rathers documenten als vals ontmaskerde, was een doctor in computerwetenschappen en auteur van vier technische boeken.
,,Omdat je miljoenen mensen hebt die blogs schrijven of lezen, vind je steeds een handvol experts over welk onderwerp dan ook'', aldus Last. ,,Door de blogosfeer ontstaat een markt van ideeën. Veel van die ideeën zijn onzin, maar die worden snel ontmaskerd.'' Investor's Business Daily schreef: ,,Op dezelfde manier als een aandelenmarkt informatie filtert en in de koersen weerspiegelt, beter dan elke individuele investeerder of instituut dat zou kunnen, zo scheidt de blogosfeer het kaf van het koren.'' En professor Philip Napoli van Fordham University voegde daaraan toe: ,,Bloggen geeft een nieuwe dynamiek aan de 24-uurs nieuwscyclus. De gemiddelde blog heeft niet veel lezers. Maar het is het domino-effect van een blog waarvan het bericht opgepikt wordt door andere blogs en door klassieke media, dat een paddestoelwolk kan doen ontstaan.''
Na Rathergate is in de VS het besef doorgedrongen dat de journalistiek nooit meer hetzelfde zal zijn. Het is een verheugende vaststelling. Net zoals in een democratie iedereen kiezer is en aldus bij de besluitvorming wordt betrokken, kan vandaag dankzij internet iedereen journalist zijn en bij de berichtgeving worden betrokken. Het maakt onze samenleving er niet minder, maar meer democratisch op.
Mr. dr. Paul Belien is jurist en doctor in internationale studies. Na een carrière als journalist in de Vlaamse pers schrijft hij thans freelance, o.a. voor Amerikaanse en Britse bladen.
7 oktober 2004