Olive Yao
07-10-04, 19:03
PAUL SCHEFFER GENERALISEERT EN POLARISEERT
Annelies Moors
hoogleraar islamstudies aan de Universiteit van Amsterdam
De Volkskrant zaterdag 2 oktober 2004
Volgens Paul Scheffer hebben moslims, en in het bijzonder de Arabieren, de onhebbelijke gewoonte zich steeds maar weer als slachtoffer te presenteren, zonder hun eigen verantwoordelijkheid te nemen voor de crisis waar ze zich in bevinden (Voorkant, 17 september). Hij herhaalt wat al eerder is uiteengezet door oriëntalisten zoals Bernard Lewis. In The Roots of Muslim Rage (1990) introduceert Lewis het idee van 'de botsing der beschavingen', dat later door Samuel Huntington zou worden overgenomen voor zijn hypothese dat geopolitieke conflicten kunnen worden verklaard uit religieuze verschillen, vooral de botsing tussen de joods-christelijke traditie en de islam.
Scheffer hanteert een vergelijkbaar culturalistisch perspectief. Hij presenteert het ene na het andere voorbeeld van moslims die kritisch tegenover hun eigen traditie staan en zichzelf zeker niet alleen als slachtoffers van een boze buitenwereld zien. Dat is trouwens niet zo bijzonder. De islam is geen gesloten, monolithisch systeem; er is grote variëteit aan posities of het nu gaat over religieuze kwesties of over de verhouding tussen religie en staat. Kritiek op de eigen samenleving en eigen religieuze leiders is ook een kenmerk van allerlei modernistische en islamistische bewegingen die in de loop van de 19de eeuw populair werden. Maar Scheffer gebruikt de kritische uitspraken van moslims uitsluitend als bewijs voor zijn stelling dat er een crisis in de islam bestaat.
Het beeld dat Scheffer schetst van de geschiedenis van de islam is zeer negatief; de geschiedenis van de islam lijkt vooral gekenmerkt door koloniale expansie, slavernij en dergelijke; in die zin wijkt het af van het vroegere werk van Lewis, die met zijn eruditie toch ook positieve elementen ziet. Dit gaat gepaard met afwezigheid van zelfkritiek ten aanzien van de westerse geschiedenis, die wordt teruggebracht tot de culturele verworvenheden van vrijheid en democratie. Daar vinden we geen verwijzing naar oorlog, geweld en dictatuur in Europa of naar westerse koloniale projecten en slavernij elders.
De recente geschiedenis in het Midden-Oosten blijft ook grotendeels buiten beschouwing. Dat is jammer, want juist daaruit zou duidelijk worden dat het onbehagen van moslims (en anderen) een reële basis heeft, en niet slechts voortkomt uit wrok over vergane glorie. De VS en haar bondgenoten zijn niet alleen steunpilaren geweest van repressieve regiems, ze hebben ook de ontwikkeling van fundamentalistische bewegingen als tegenwicht tegen nationalistische of communistische bewegingen keer op keer gesteund. Lokale initiatieven voor meer openheid en democratie zijn vaak direct of indirect tegengewerkt omdat die als bedreiging van de Amerikaanse belangen werden gezien.
Scheffer neemt het neoconservatieve gedachtegoed uit de VS over en pleit voor de export van democratie en vrijheid. Daarbij maakt hij alleen de kanttekening, zonder bewijs overigens, dat democratisering waarschijnlijk zal leiden tot fundamentalistische regeringen. Maar heìt probleem blijft buiten beeld: wat gebeurt er in de praktijk? Wordt militaire en economische steun aan landen waar de mensenrechten op grote schaal worden geschonden, aan banden gelegd? Worden er niet langer wapens geleverd aan landen waar deze tegen burgers worden ingezet, toch ook een vorm van terreur?
Scheffer stelt dat moslims niet langer kunnen zeggen dat terroristen geen echte moslims zijn. Inderdaad, geweld en terreur maken deel uit van de geschiedenis van de islam, net zoals van veel andere religies en ideologieën. Maar het lijkt mij toch vooral positief als moslims vinden dat terreur en islam niet samengaan! Scheffer vindt ook dat het feit dat er moslims zijn die terreur religieus legitimeren weliswaar geen collectieve schuld met zich meebrengt, maar wel een bijzondere verantwoordelijkheid. Geldt dit ook voor de aanhangers van andere religies? Zouden we net zo gemakkelijk een bijzondere verantwoordelijkheid leggen bij de joodse gemeenschap voor de terreur van joodse kolonisten die religieus wordt gelegitimeerd? Het lijkt mij in beide gevallen onwenselijk. Grove generalisaties en een gemakkelijk wij/zij denken lossen geen problemen op, maar dragen bij aan polarisatie.
Annelies Moors
hoogleraar islamstudies aan de Universiteit van Amsterdam
De Volkskrant zaterdag 2 oktober 2004
Volgens Paul Scheffer hebben moslims, en in het bijzonder de Arabieren, de onhebbelijke gewoonte zich steeds maar weer als slachtoffer te presenteren, zonder hun eigen verantwoordelijkheid te nemen voor de crisis waar ze zich in bevinden (Voorkant, 17 september). Hij herhaalt wat al eerder is uiteengezet door oriëntalisten zoals Bernard Lewis. In The Roots of Muslim Rage (1990) introduceert Lewis het idee van 'de botsing der beschavingen', dat later door Samuel Huntington zou worden overgenomen voor zijn hypothese dat geopolitieke conflicten kunnen worden verklaard uit religieuze verschillen, vooral de botsing tussen de joods-christelijke traditie en de islam.
Scheffer hanteert een vergelijkbaar culturalistisch perspectief. Hij presenteert het ene na het andere voorbeeld van moslims die kritisch tegenover hun eigen traditie staan en zichzelf zeker niet alleen als slachtoffers van een boze buitenwereld zien. Dat is trouwens niet zo bijzonder. De islam is geen gesloten, monolithisch systeem; er is grote variëteit aan posities of het nu gaat over religieuze kwesties of over de verhouding tussen religie en staat. Kritiek op de eigen samenleving en eigen religieuze leiders is ook een kenmerk van allerlei modernistische en islamistische bewegingen die in de loop van de 19de eeuw populair werden. Maar Scheffer gebruikt de kritische uitspraken van moslims uitsluitend als bewijs voor zijn stelling dat er een crisis in de islam bestaat.
Het beeld dat Scheffer schetst van de geschiedenis van de islam is zeer negatief; de geschiedenis van de islam lijkt vooral gekenmerkt door koloniale expansie, slavernij en dergelijke; in die zin wijkt het af van het vroegere werk van Lewis, die met zijn eruditie toch ook positieve elementen ziet. Dit gaat gepaard met afwezigheid van zelfkritiek ten aanzien van de westerse geschiedenis, die wordt teruggebracht tot de culturele verworvenheden van vrijheid en democratie. Daar vinden we geen verwijzing naar oorlog, geweld en dictatuur in Europa of naar westerse koloniale projecten en slavernij elders.
De recente geschiedenis in het Midden-Oosten blijft ook grotendeels buiten beschouwing. Dat is jammer, want juist daaruit zou duidelijk worden dat het onbehagen van moslims (en anderen) een reële basis heeft, en niet slechts voortkomt uit wrok over vergane glorie. De VS en haar bondgenoten zijn niet alleen steunpilaren geweest van repressieve regiems, ze hebben ook de ontwikkeling van fundamentalistische bewegingen als tegenwicht tegen nationalistische of communistische bewegingen keer op keer gesteund. Lokale initiatieven voor meer openheid en democratie zijn vaak direct of indirect tegengewerkt omdat die als bedreiging van de Amerikaanse belangen werden gezien.
Scheffer neemt het neoconservatieve gedachtegoed uit de VS over en pleit voor de export van democratie en vrijheid. Daarbij maakt hij alleen de kanttekening, zonder bewijs overigens, dat democratisering waarschijnlijk zal leiden tot fundamentalistische regeringen. Maar heìt probleem blijft buiten beeld: wat gebeurt er in de praktijk? Wordt militaire en economische steun aan landen waar de mensenrechten op grote schaal worden geschonden, aan banden gelegd? Worden er niet langer wapens geleverd aan landen waar deze tegen burgers worden ingezet, toch ook een vorm van terreur?
Scheffer stelt dat moslims niet langer kunnen zeggen dat terroristen geen echte moslims zijn. Inderdaad, geweld en terreur maken deel uit van de geschiedenis van de islam, net zoals van veel andere religies en ideologieën. Maar het lijkt mij toch vooral positief als moslims vinden dat terreur en islam niet samengaan! Scheffer vindt ook dat het feit dat er moslims zijn die terreur religieus legitimeren weliswaar geen collectieve schuld met zich meebrengt, maar wel een bijzondere verantwoordelijkheid. Geldt dit ook voor de aanhangers van andere religies? Zouden we net zo gemakkelijk een bijzondere verantwoordelijkheid leggen bij de joodse gemeenschap voor de terreur van joodse kolonisten die religieus wordt gelegitimeerd? Het lijkt mij in beide gevallen onwenselijk. Grove generalisaties en een gemakkelijk wij/zij denken lossen geen problemen op, maar dragen bij aan polarisatie.