Marsipulami
26-10-04, 11:07
'Amish zijn warm, hartelijk en gastvrij'
door Willemien Wierenga-Bremmer
Ze is al een paar weken terug in Nederland, maar haar rappe, enthousiaste praten geeft de indruk alsof ze net gisteren terugkwam uit Amerika. Het is ook niet niks, zo maar twee maanden wonen en werken bij Amish-families in Pennsylvania en Ohio. Zo makkelijk krijgen buitenstaanders geen toegang tot het Amish-familieleven. Martine Vonk (net 30 geworden) lukte het wel.
Martine is bezig met een promotieonderzoek naar waarden die uit het geloof voortkomen. ,,Ik bekijk de relatie van de Amish met duurzaamheid vanuit economisch, sociaal en ecologisch oogpunt'', vertelt ze. ,,Dat onderzoek gaat uit van het Instituut voor Milieuvraagstukken en het bezinningscentrum van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Steve Scott - verbonden aan het College van Elizabethtown in Pennsylvania, met wie wij contact hebben over anabaptisme en piëtisme - introduceerde mij bij een Amish-familie in Intercourse. Dat is een 250 jaar oud dorpje in Lancaster County, dat onder meer bekend werd door de film The Witness.''
Martine vertelde de familie dat ze een christelijke boerendochter is en dat ze graag wilde leren van het Amish-leven en -werken. ,,Ik was welkom. Daarna mocht ik bij nog twee Amish-gezinnen komen en later heb ik bij het gezin van David Kline gelogeerd. David Kline is een ecologische Amish-boer, die boeken schrijft en een tijdschrift uitgeeft voor kleine boeren. Hij steekt echt zijn nek uit en dat is heel bijzonder bij de Amish.''
Natuurlijk had Martine zich goed voorbereid. ,,Ik had lange, wijde rokken meegenomen en T-shirts met lange mouwen'', vertelt ze lachend. ,,Ik wilde toegankelijk zijn en daarom paste ik bewust mijn kleding aan. Maar als we naar de kerk gingen, hoefde ik niets op mijn hoofd. Dat werd geaccepteerd, juist omdat ik geen Amish ben. Ik vond de Amish erg tolerant in heel veel opzichten.''
Eeuwenoud patroon
Wordt niet gelijkvormig aan deze wereld. Deze Bijbeltekst uit Romeinen (12:2) kenmerkt het bestaan van de Amish. ,,Je ziet dat al aan de kleding'', vertelt Martine. ,,Mannen en jongens dragen broeken waaraan de bretels vastzitten, gecombineerd met blouses zonder (borst)zakken en een rieten of zwartvilten hoed. Getrouwde mannen laten hun baard staan, maar scheren hun snor af. Die snor herinnert aan soldaten, en dat kan niet, want ze zijn overtuigd pacifist.''
De vrouwen en meisjes hebben altijd een zwart schort over hun jurk - om hun bereidheid om te werken te tonen - en ze bedekken het hoofd met een prayer cap. ,,Van je twaalfde tot je trouwdag draag je een zwart kapje naar de kerk en door de week een witte. Op je trouwdag is je schort ook wit. Die bewaar je je hele leven, want daarin word je later begraven. De jurken hebben geen knopen, ze worden gesloten met knopspelden (behalve bij kinderen tot een jaar of zestien). De jurken zijn effen van stof, gemaakt volgens eeuwenoud patroon en kinderen zien er als minivolwassenen uit.''
Op een dag kwamen haar vijf zussen bij Martines gastvrouw op bezoek en met elkaar maakten ze die dag drie nieuwe jurken op de trapnaaimachine. ,,Ze hadden heel veel lol en werkten toch hard door. Dat zie je steeds: ze doen heel veel samen, hebben veel plezier en er komt ondertussen ook heel wat uit hun handen. Met z'n allen wecken ze de groenten of maken ze grote hoeveelheden jam. Of ze quilten een hele dag. De meisjes leren daardoor spelenderwijs het huishouden.''
Geen eenzaamheid
De huizen van de Amish zijn groot en hebben veelal schuifbare wanden. ,,Niet alleen omdat de gezinnen groot zijn, maar ook omdat de families eens per twee weken een kerkdienst hebben bij een van de leden thuis. Vandaar dat de kamers vergroot kunnen worden tot een kerkzaal. Na de dienst is er altijd een gezamenlijke maaltijd. De zondag zonder kerkdienst wordt besteed aan familiebezoek. En er is altijd veel familie: gemiddeld hebben de Amish zo'n 80 nichten en neven, vaak binnen een straal van 30 kilometer. Ik merkte dat eenzaamheid nauwelijks voorkomt, want de mensen gaan graag en vaak bij elkaar op bezoek. Je hoeft dat ook niet aan te kondigen, er is altijd ruimte en tijd en eten.''
Telefoon hebben de Amish wel, maar die wordt nauwelijks gebruikt, aldus Martine. ,,Die onderbreekt namelijk ongevraagd het gezinsleven en daarom hebben ze een telefoonhuisje naast het huis gebouwd. Die telefoon is verbonden met een antwoordapparaat, zodat ze de boodschap altijd op hun eigen moment kunnen afluisteren. Ik maakte mee dat de zwager van mijn gastheer tot minister (ouderling) was verkozen. Diens nicht had met haar dochters liederen op het antwoordapparaat ingezongen om hem het goede te wensen met die verkiezing. We luisterden er met z'n allen naar, een heel ontroerend moment. Dan merk je dat de telefoon daar een gemeenschapsinstrument is en niet iets individueels.''
Eén klas
Thuis spreken de Amish Deits, ook wel Pennsylvanian Dutch genoemd, een eigen taal die in de 18e en 19e eeuw als Zwitserduits door emigranten is meegenomen. Sinds 1972 mogen ze hun eigen scholen hebben en daar leren de kinderen Engels. Martine mocht een dag mee naar school. ,,Een Amish-school heeft één klas met maximaal 20 kinderen van zes tot veertien jaar. Dat is de enige scholing die ze krijgen. Er staat vrijwel altijd een juf voor de klas in de leeftijd van 18 tot een jaar of 25, totdat de juf gaat trouwen. Op school leren kinderen vooral de waarden: respect, gehoorzaamheid, oog voor anderen hebben en elkaar helpen. Ik merkte dat ook het leren op school veelal gemeenschappelijk gaat. De kinderen leren bijvoorbeeld klassikaal rijtjes woorden of rekentafels opzeggen. Ik was heel verbaasd dat ze geen godsdienstige vorming kregen. Die hoort dus in het huisgezin.''
Paarden
De Amish in Pennsylvania leven voornamelijk van de landbouw. De boeren werken met paarden en dat was Martine van huis uit gewend. ,,Mijn vader heeft Gelderse paarden en een gezin uit onze Amish church had nota bene net een Gelderse hengst uit Nederland gekocht! Een van de principes uit het Amish-leven is dat je op een dag niet verder reist dan waar paard-en-buggy je brengen. Zo'n buggy is een koetsje dat je bij je trouwen krijgt en dat je hele leven meegaat. De boeren hebben ook tractoren, maar die gebruiken ze niet op het land; dat bewerken ze met paarden en muilezels. De tractor is voor het boerenerf; de ijzeren wielen zouden het land kapot rijden, dus gebruiken de boeren ze daar echt niet.''
Er is langzamerhand gebrek ontstaan aan land, want projectontwikkelaars kopen tegenwoordig veel landbouwgrond op voor woningbouw én de Amish-bevolking groeit snel: in 20 jaar tijd verdubbelt de bevolking. Er komen dus naast de boerderijen steeds meer kleine bedrijfjes. Vrouwen verkopen jam, groenten, taarten of zelfgemaakt ijs, of ze beginnen een klein quiltbedrijfje. Ook mannen moeten naar andere economische inkomsten uitkijken. ,,Zo zie je bedrijfjes in paardentuig, voor reparaties van koetsjes, voor het maken van houten tuinhuisjes of kleine lasbedrijfjes. Maar nog steeds geldt dat bedrijven met meer dan twaalf medewerkers weer splitsen, omdat ze anders te groot worden.''
Kinderarbeid
Net als op de boerderij geldt bij al die bedrijven dat kinderen meewerken, hoe klein ze ook zijn. ,,Kinderen krijgen bij de Amish veel vroeger verantwoordelijkheid dan bij ons. Zo gauw een kleintje een ei kan dragen, krijgt het bijvoorbeeld verantwoordelijkheid voor het kippenhok.''
Bij alle werkzaamheden wordt nog steeds geen elektriciteit gebruikt. ,,Wel maken de Amish gebruik van hydrokracht, luchtdruk, dieselmotoren of van gas. Koelkasten werken bijvoorbeeld op gas. Wasmachines draaien op dieselmotoren en zien eruit als machines uit de jaren vijftig, met zo'n wringer erop. Vanwege het ontbreken van stroom hebben de Amish veel minder (keuken)apparaten dan wij en doet iedereen veel meer met de hand. Je zult er geen overgewicht aantreffen, hoewel ze dezelfde hoeveelheid calorieën gebruiken als de doorsnee Amerikaan. Ze bewegen echter veel meer en gebruiken meer lichaamskracht.''
Amish-families zijn niet verzekerd, aldus Martine. ,,Ze zorgen voor elkaar, zoals wij dat in Nederland ook wel kennen bij sommige kerkgenootschappen. Ik heb de Amish leren kennen als hartelijke, warme en gastvrije mensen. Ik heb veel van ze geleerd.''
door Willemien Wierenga-Bremmer
Ze is al een paar weken terug in Nederland, maar haar rappe, enthousiaste praten geeft de indruk alsof ze net gisteren terugkwam uit Amerika. Het is ook niet niks, zo maar twee maanden wonen en werken bij Amish-families in Pennsylvania en Ohio. Zo makkelijk krijgen buitenstaanders geen toegang tot het Amish-familieleven. Martine Vonk (net 30 geworden) lukte het wel.
Martine is bezig met een promotieonderzoek naar waarden die uit het geloof voortkomen. ,,Ik bekijk de relatie van de Amish met duurzaamheid vanuit economisch, sociaal en ecologisch oogpunt'', vertelt ze. ,,Dat onderzoek gaat uit van het Instituut voor Milieuvraagstukken en het bezinningscentrum van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Steve Scott - verbonden aan het College van Elizabethtown in Pennsylvania, met wie wij contact hebben over anabaptisme en piëtisme - introduceerde mij bij een Amish-familie in Intercourse. Dat is een 250 jaar oud dorpje in Lancaster County, dat onder meer bekend werd door de film The Witness.''
Martine vertelde de familie dat ze een christelijke boerendochter is en dat ze graag wilde leren van het Amish-leven en -werken. ,,Ik was welkom. Daarna mocht ik bij nog twee Amish-gezinnen komen en later heb ik bij het gezin van David Kline gelogeerd. David Kline is een ecologische Amish-boer, die boeken schrijft en een tijdschrift uitgeeft voor kleine boeren. Hij steekt echt zijn nek uit en dat is heel bijzonder bij de Amish.''
Natuurlijk had Martine zich goed voorbereid. ,,Ik had lange, wijde rokken meegenomen en T-shirts met lange mouwen'', vertelt ze lachend. ,,Ik wilde toegankelijk zijn en daarom paste ik bewust mijn kleding aan. Maar als we naar de kerk gingen, hoefde ik niets op mijn hoofd. Dat werd geaccepteerd, juist omdat ik geen Amish ben. Ik vond de Amish erg tolerant in heel veel opzichten.''
Eeuwenoud patroon
Wordt niet gelijkvormig aan deze wereld. Deze Bijbeltekst uit Romeinen (12:2) kenmerkt het bestaan van de Amish. ,,Je ziet dat al aan de kleding'', vertelt Martine. ,,Mannen en jongens dragen broeken waaraan de bretels vastzitten, gecombineerd met blouses zonder (borst)zakken en een rieten of zwartvilten hoed. Getrouwde mannen laten hun baard staan, maar scheren hun snor af. Die snor herinnert aan soldaten, en dat kan niet, want ze zijn overtuigd pacifist.''
De vrouwen en meisjes hebben altijd een zwart schort over hun jurk - om hun bereidheid om te werken te tonen - en ze bedekken het hoofd met een prayer cap. ,,Van je twaalfde tot je trouwdag draag je een zwart kapje naar de kerk en door de week een witte. Op je trouwdag is je schort ook wit. Die bewaar je je hele leven, want daarin word je later begraven. De jurken hebben geen knopen, ze worden gesloten met knopspelden (behalve bij kinderen tot een jaar of zestien). De jurken zijn effen van stof, gemaakt volgens eeuwenoud patroon en kinderen zien er als minivolwassenen uit.''
Op een dag kwamen haar vijf zussen bij Martines gastvrouw op bezoek en met elkaar maakten ze die dag drie nieuwe jurken op de trapnaaimachine. ,,Ze hadden heel veel lol en werkten toch hard door. Dat zie je steeds: ze doen heel veel samen, hebben veel plezier en er komt ondertussen ook heel wat uit hun handen. Met z'n allen wecken ze de groenten of maken ze grote hoeveelheden jam. Of ze quilten een hele dag. De meisjes leren daardoor spelenderwijs het huishouden.''
Geen eenzaamheid
De huizen van de Amish zijn groot en hebben veelal schuifbare wanden. ,,Niet alleen omdat de gezinnen groot zijn, maar ook omdat de families eens per twee weken een kerkdienst hebben bij een van de leden thuis. Vandaar dat de kamers vergroot kunnen worden tot een kerkzaal. Na de dienst is er altijd een gezamenlijke maaltijd. De zondag zonder kerkdienst wordt besteed aan familiebezoek. En er is altijd veel familie: gemiddeld hebben de Amish zo'n 80 nichten en neven, vaak binnen een straal van 30 kilometer. Ik merkte dat eenzaamheid nauwelijks voorkomt, want de mensen gaan graag en vaak bij elkaar op bezoek. Je hoeft dat ook niet aan te kondigen, er is altijd ruimte en tijd en eten.''
Telefoon hebben de Amish wel, maar die wordt nauwelijks gebruikt, aldus Martine. ,,Die onderbreekt namelijk ongevraagd het gezinsleven en daarom hebben ze een telefoonhuisje naast het huis gebouwd. Die telefoon is verbonden met een antwoordapparaat, zodat ze de boodschap altijd op hun eigen moment kunnen afluisteren. Ik maakte mee dat de zwager van mijn gastheer tot minister (ouderling) was verkozen. Diens nicht had met haar dochters liederen op het antwoordapparaat ingezongen om hem het goede te wensen met die verkiezing. We luisterden er met z'n allen naar, een heel ontroerend moment. Dan merk je dat de telefoon daar een gemeenschapsinstrument is en niet iets individueels.''
Eén klas
Thuis spreken de Amish Deits, ook wel Pennsylvanian Dutch genoemd, een eigen taal die in de 18e en 19e eeuw als Zwitserduits door emigranten is meegenomen. Sinds 1972 mogen ze hun eigen scholen hebben en daar leren de kinderen Engels. Martine mocht een dag mee naar school. ,,Een Amish-school heeft één klas met maximaal 20 kinderen van zes tot veertien jaar. Dat is de enige scholing die ze krijgen. Er staat vrijwel altijd een juf voor de klas in de leeftijd van 18 tot een jaar of 25, totdat de juf gaat trouwen. Op school leren kinderen vooral de waarden: respect, gehoorzaamheid, oog voor anderen hebben en elkaar helpen. Ik merkte dat ook het leren op school veelal gemeenschappelijk gaat. De kinderen leren bijvoorbeeld klassikaal rijtjes woorden of rekentafels opzeggen. Ik was heel verbaasd dat ze geen godsdienstige vorming kregen. Die hoort dus in het huisgezin.''
Paarden
De Amish in Pennsylvania leven voornamelijk van de landbouw. De boeren werken met paarden en dat was Martine van huis uit gewend. ,,Mijn vader heeft Gelderse paarden en een gezin uit onze Amish church had nota bene net een Gelderse hengst uit Nederland gekocht! Een van de principes uit het Amish-leven is dat je op een dag niet verder reist dan waar paard-en-buggy je brengen. Zo'n buggy is een koetsje dat je bij je trouwen krijgt en dat je hele leven meegaat. De boeren hebben ook tractoren, maar die gebruiken ze niet op het land; dat bewerken ze met paarden en muilezels. De tractor is voor het boerenerf; de ijzeren wielen zouden het land kapot rijden, dus gebruiken de boeren ze daar echt niet.''
Er is langzamerhand gebrek ontstaan aan land, want projectontwikkelaars kopen tegenwoordig veel landbouwgrond op voor woningbouw én de Amish-bevolking groeit snel: in 20 jaar tijd verdubbelt de bevolking. Er komen dus naast de boerderijen steeds meer kleine bedrijfjes. Vrouwen verkopen jam, groenten, taarten of zelfgemaakt ijs, of ze beginnen een klein quiltbedrijfje. Ook mannen moeten naar andere economische inkomsten uitkijken. ,,Zo zie je bedrijfjes in paardentuig, voor reparaties van koetsjes, voor het maken van houten tuinhuisjes of kleine lasbedrijfjes. Maar nog steeds geldt dat bedrijven met meer dan twaalf medewerkers weer splitsen, omdat ze anders te groot worden.''
Kinderarbeid
Net als op de boerderij geldt bij al die bedrijven dat kinderen meewerken, hoe klein ze ook zijn. ,,Kinderen krijgen bij de Amish veel vroeger verantwoordelijkheid dan bij ons. Zo gauw een kleintje een ei kan dragen, krijgt het bijvoorbeeld verantwoordelijkheid voor het kippenhok.''
Bij alle werkzaamheden wordt nog steeds geen elektriciteit gebruikt. ,,Wel maken de Amish gebruik van hydrokracht, luchtdruk, dieselmotoren of van gas. Koelkasten werken bijvoorbeeld op gas. Wasmachines draaien op dieselmotoren en zien eruit als machines uit de jaren vijftig, met zo'n wringer erop. Vanwege het ontbreken van stroom hebben de Amish veel minder (keuken)apparaten dan wij en doet iedereen veel meer met de hand. Je zult er geen overgewicht aantreffen, hoewel ze dezelfde hoeveelheid calorieën gebruiken als de doorsnee Amerikaan. Ze bewegen echter veel meer en gebruiken meer lichaamskracht.''
Amish-families zijn niet verzekerd, aldus Martine. ,,Ze zorgen voor elkaar, zoals wij dat in Nederland ook wel kennen bij sommige kerkgenootschappen. Ik heb de Amish leren kennen als hartelijke, warme en gastvrije mensen. Ik heb veel van ze geleerd.''