barneveld
05-11-04, 19:10
Islamitische genezers in Nederland
Ze schrijven amuletten, blazen koranverzen over patiënten en drijven geesten uit. Islamitische genezers in Nederland. Antropoloog Cor Hoffer promoveerde onlangs op het onderwerp Volksgeloof en religieuze geneeswijzen onder moslims in Nederland. Een interview over islamitische gebedsgenezers, djenoun en de gezondheidszorg.
"In de jaren tachtig verschenen veel publicaties over de opvattingen van moslims over de gezondheidszorg. Die onderzoeken gingen in op het gebruik van traditionele therapieën door Marokkanen en Turken in het land van herkomst. Onderzoekers namen klakkeloos aan dat migranten dat ook in Nederland zouden doen. Dat betwijfelde ik. Want na migratie treden allerlei veranderingen op. Mijn onderzoek concentreert zich daarom vooral op islamitische genezers in Nederland."
"In de psychiatrie bestond behoefte aan informatie over de manier waarop patiënten met een islamitische achtergrond zouden denken over allerlei zaken. Hulpverleners kwamen veelvuldig in aanraking met patiënten die het over djenoun hadden. Volgens het officiële beleid moeten alternatieve geneeswijzen buiten de deur blijven, maar in de praktijk verwijzen psychiaters op individuele basis wel degelijk door."
"Islamitische genezers schrijven amuletten gebaseerd op koranverzen die patiënten bij zich kunnen dragen. Ze gebruiken allerlei uitdrijvingsrituelen waarbij ze djenoun oproepen of geesten van mensen die zich met magie bezig houden. Dat is voor hen islam. Genezers noemen hun praktijken islamitisch. Ze baseren zich op de koran. Tegen patiënten zeggen ze dat het uiteindelijk Allah is die geneest. Dat is natuurlijk ook een leuke legitimatie als een behandeling mislukt."
"Moslims die wel onderscheid maken tussen volksgeloof en islam, zijn meestal orthodox gelovende moslims. Vanuit orthodox standpunt is het toegestaan dat mensen zich met genezende handelingen bezig houden. Gebeden of koranrecitaties uitvoeren voor gebedsgenezende doeleinden, dat is het wel zo'n beetje. Genezing is een geschenk van god, dus mag je voor je handelingen geen geld vragen."
Bijgeloof
Imams, als vertegenwoordigers van de institutionele islam, doen het volksgeloof vaak af als onzin, zegt Hoffer. "De eerste keer dat ik bij een moskee aanklopte zeiden mensen dat die praktijken allemaal bijgeloof zijn. Toen ik via een ander kanaal met de imams in contact kwam, bleken sommige voorgangers wel degelijk verder te gaan. Ze schrijven af en toe amuletten of blazen koranverzen over patiënten, onder druk van de vraag en behoefte van gelovigen. Of ze wijzen moslims door naar islamitische genezers. Imams moeten natuurlijk voor hun positie oppassen. Ze willen niet te boek staan als islamitische genezer."
Uit onderzoek blijkt dat vijf procent van de moslims in Nederland gebruik maakt van deze geneeswijzen. Of er waarde aan hecht. Dat cijfer is een onderschatting, volgens Hoffer. "Bij deze onderzoeken stellen ze meestal de vraag: ga je wel eens naar de marabout of naar de genezer? Dat zullen mensen niet snel beamen. Daarom schat ik dat ongeveer tien procent van de moslims gebruik maakt van deze praktijken. Het blijft een minderheid, net als autochtone Nederlanders die in het alternatieve circuit hun heil zoeken."
"Het is zeker niet alleen de eerste generatie migranten die in dat soort dingen gelooft. Ook jonge meiden op het HBO gaan naar een genezer. Patiënten hebben uiteenlopende achtergronden. Ik ben tot mijn verrassing zelfs een Nederlander in een Marokkaanse praktijk tegengekomen. Hij had longproblemen, werkte jarenlang als inspecteur voor schadelijke stoffen op boerenbedrijven en functioneerde nauwelijks. De artsen hadden hem verteld dat hij niet kon genezen. Met een inhaleerapparaat kon hij redelijk ademen.Via zijn buurvrouw hoorde hij dat er een genezer in het dorp zat. Om de drie weken ging hij op bezoek. De man werkte met handoplegging op zijn rug. Na behandeling had de Nederlander weer voor een paar weken lucht. Hij hoorde van mij dat het om een Marokkaanse genezer ging, want de man had een Europees uiterlijk."
"Mensen die naar genezers gaan, handelen pragmatisch. Ze zoeken een oplossing voor hun klacht. Zolang het helpt, gaan ook Marokkanen en Turken naar een katholiek geïnspireerd persoon als jomanda. Net zoals Nederlanders die in nood naar een moslim gaan. Er bestaat dus interreligieus verkeer tussen volksgeloofpraktijken."
Heiligencultus
In Marokko heeft het maraboutisme allerlei institutionele kaders die vorm krijgen in heiligengraven en genezingspraktijken van sjeiks.Volgens een onderzoeker als Nico Landman zou het volksgeloof in Nederland niet van de grond komen omdat je hier die structuren niet hebt. Hoffer kan zich hier niet in vinden. "Volksgeloof zit niet alleen in institutionele inbeddingen als heiligengraven en exorsistische rituelen. Het zit in de hoofden van mensen en gaat met de migratie mee. Praktijken van de islamitische genezers zijn al een soort informele institutionele inbedding van het volksgeloof in Nederland."
"In Marokko heb je jaarfeesten rondom graven van heiligen. De eerste generatie migranten kiest er nog steeds voor in het land van herkomt begraven te worden. Maar stel dat iemand hier begraven wordt, dan kan zich best een heiligencultus ontwikkelen. Ik zou de eerste zijn die op bezoek gaat."
Genezers hebben ook uiteenlopende motieven. Hoffer: "In Limburg woont een Marokkaanse genezer die collectief patiënten geneest. In zijn garage zitten 150 mensen bijeen. Hij legt zijn hand op een doekje op het hoofd van patiënten. Dat zou genezen. Genezers mogen geen geld vragen want het is Allah die geneest. Ze mogen wel giften ontvangen en dat kan behoorlijk oplopen. Die Limburger was puur commercieel bezig. Bij hem was de sociale druk om 25 gulden per keer te geven. Bovendien vertelde hij mensen dat ze pas zouden genezen als ze zeven keer zouden komen. Dat tikt natuurlijk lekker aan."
Er zijn frappante overeenkomsten in het katholieke en islamitische volksgeloof. Hoffer: "De kleur blauw, het gebruik van heilig bronwater, bepaalde heilige plekken, het afleggen van geloftes door een lintje in een boom te binden. De Marokkaanse genezer en Jomanda hebben ook overeenkomsten. Handoplegging en het aanroepen van bovennatuurlijk krachten. Sommige genezers beweren in contact te kunnen treden met bovennatuurlijke krachten.Jomanda werkt met spirituele chirurgen."
"Volksgeloof is een aspect van alle wereidreligies. Ik heet Cornelis Bernadette Maria.Toen mijn moeder zwanger was, had ze een ernstige nierziekte en kon ze eigenlijk geen kinderen krijgen. Ze is toen naar Lourdes gegaan. De zwangerschap is goed verlopen en mijn doopnaam heb ik aan Lourdes te danken. Rond de heiligengraven in Fes heerst dezelfde sfeer als in Lourdes. En er worden dezelfde kaarsen verkocht."
Misvattingen
"Islamitische genezers zijn nog niet erkend in Nederland.Via autochtone Nederlandse beroepsorganisaties lopen de contacten stroef. De alternatieve verenigingen moeten onder druk van de wetgeving allerlei eisen aan aspirant-leden stellen om erkenning te krijgen. Zo moet een gebedsgenezer opeens een opleiding tot acupuncturist of voetreflexzone-masseur volgen. Als de genezer een djinn ineens een 'kristal in de energiebaan' moet noemen, sluit dat natuurlijk niet aan bij de belevingswereld van de patiënt. Een groter obstakel is dat alternatieve genezers geld moeten vragen.Voor de islamitische genezers is dat een lastig punt."
"Er zijn allerlei misvattingen. Bijvoorbeeld dat migranten niet over hun problemen durven praten. Als je openstaat voor de visie van de patiënt, doen ze nergens moeilijk over. Het is eerder een algemeen manco van de gezondheidszorg dat medici zo technisch zijn gaan denken dat ze nauwelijks meer oog hebben voor de belevingswereld van patiënten."
"Neem het onderscheid tussen disease en iliness. Disease is de manier waarop een hulpverlener een klacht verklaart en hoe hij de behandeling inschat. Illness is typisch de visie van de patiënt. Die aspecten dreigen uit elkaar te raken. Ziekte kun je niet alleen technisch benaderen. Een apparaat of medicatie heeft al een magische werking. Die suggestieve werking zie je ook terug bij de genezers. Effect van behandelingen hangt sterk samen met hoe een patiënt zijn ziekte ziet."
Hoffer geeft een voorbeeld van hoe de biomedische en traditionele vakgebieden samen kunnen werken. "Een Marokkaans gezin had een schizofrene zoon van 18 die thuis en op school niet functioneerde. De vader hield de jongen thuis want de problemen zouden wel met djenoun te maken hebben. Bij de Riagg kreeg men geen vat op de jongen. Zijn vader hechtte geen enkele waarde aan de behandelplannen van de psychiaters. Dan ontstaat frictie. Vervolgens hield de vader de jongen ook weg van behandelingen."
"De vader bezocht daarnaast uitdrijvingsrituelen van een islamitische genezer. De psychiater had interesse in de manier waarop de vader de ziekte bekeek en bood aan om samen naar de Marokkaanse genezer te gaan om het vertrouwen te winnen. Op zich een hele goede aanpak, maar deze liep helaas verkeerd af omdat de genezer allerlei geesten ging oproepen die aanraadden met de medicatie te stoppen. Dat was volgens de psychiater levensgevaarlijk.Vooraf hadden ze kennelijk geen contact gehad met elkaar. Dit soort duobehandelingen kan prima werken als er maar afspraken gemaakt worden."
Ook beaamt Hoffer dat genezers vaak nauwelijks weten wat psychiatrie inhoudt. "Somminigen ontkennen het bestaan van schizofrenie.Voor hen is dat bezetenheid, djenoun. Maar er zijn ook genezers die erkennen dat er specialisten voor natuurlijke oorzaken van ziekten bestaan en dat zijzelf de specialisten in bovennatuurlijke oorzaken zijn."
"Over honderd jaar bestaat deze sector nog. De biomedische geneeskunde kan wel zeggen dat het onwetenschappelijke onzin is, maar de reguliere geneeskunde kan ook niet alles verklaren op psychosomatisch gebied. Er zijn gewoon bepaalde zaken waar we geen kennis van hebben. Daar moet je wel serieus mee omgaan. Of je dat nu aardstralen, djenoun of pressuurbanen in het lichaam noemt."
Nicolien Zuijdgeest, Midden-Oosten Tijdschrift "Soera", jrg 8, nr 1, 2000
Ze schrijven amuletten, blazen koranverzen over patiënten en drijven geesten uit. Islamitische genezers in Nederland. Antropoloog Cor Hoffer promoveerde onlangs op het onderwerp Volksgeloof en religieuze geneeswijzen onder moslims in Nederland. Een interview over islamitische gebedsgenezers, djenoun en de gezondheidszorg.
"In de jaren tachtig verschenen veel publicaties over de opvattingen van moslims over de gezondheidszorg. Die onderzoeken gingen in op het gebruik van traditionele therapieën door Marokkanen en Turken in het land van herkomst. Onderzoekers namen klakkeloos aan dat migranten dat ook in Nederland zouden doen. Dat betwijfelde ik. Want na migratie treden allerlei veranderingen op. Mijn onderzoek concentreert zich daarom vooral op islamitische genezers in Nederland."
"In de psychiatrie bestond behoefte aan informatie over de manier waarop patiënten met een islamitische achtergrond zouden denken over allerlei zaken. Hulpverleners kwamen veelvuldig in aanraking met patiënten die het over djenoun hadden. Volgens het officiële beleid moeten alternatieve geneeswijzen buiten de deur blijven, maar in de praktijk verwijzen psychiaters op individuele basis wel degelijk door."
"Islamitische genezers schrijven amuletten gebaseerd op koranverzen die patiënten bij zich kunnen dragen. Ze gebruiken allerlei uitdrijvingsrituelen waarbij ze djenoun oproepen of geesten van mensen die zich met magie bezig houden. Dat is voor hen islam. Genezers noemen hun praktijken islamitisch. Ze baseren zich op de koran. Tegen patiënten zeggen ze dat het uiteindelijk Allah is die geneest. Dat is natuurlijk ook een leuke legitimatie als een behandeling mislukt."
"Moslims die wel onderscheid maken tussen volksgeloof en islam, zijn meestal orthodox gelovende moslims. Vanuit orthodox standpunt is het toegestaan dat mensen zich met genezende handelingen bezig houden. Gebeden of koranrecitaties uitvoeren voor gebedsgenezende doeleinden, dat is het wel zo'n beetje. Genezing is een geschenk van god, dus mag je voor je handelingen geen geld vragen."
Bijgeloof
Imams, als vertegenwoordigers van de institutionele islam, doen het volksgeloof vaak af als onzin, zegt Hoffer. "De eerste keer dat ik bij een moskee aanklopte zeiden mensen dat die praktijken allemaal bijgeloof zijn. Toen ik via een ander kanaal met de imams in contact kwam, bleken sommige voorgangers wel degelijk verder te gaan. Ze schrijven af en toe amuletten of blazen koranverzen over patiënten, onder druk van de vraag en behoefte van gelovigen. Of ze wijzen moslims door naar islamitische genezers. Imams moeten natuurlijk voor hun positie oppassen. Ze willen niet te boek staan als islamitische genezer."
Uit onderzoek blijkt dat vijf procent van de moslims in Nederland gebruik maakt van deze geneeswijzen. Of er waarde aan hecht. Dat cijfer is een onderschatting, volgens Hoffer. "Bij deze onderzoeken stellen ze meestal de vraag: ga je wel eens naar de marabout of naar de genezer? Dat zullen mensen niet snel beamen. Daarom schat ik dat ongeveer tien procent van de moslims gebruik maakt van deze praktijken. Het blijft een minderheid, net als autochtone Nederlanders die in het alternatieve circuit hun heil zoeken."
"Het is zeker niet alleen de eerste generatie migranten die in dat soort dingen gelooft. Ook jonge meiden op het HBO gaan naar een genezer. Patiënten hebben uiteenlopende achtergronden. Ik ben tot mijn verrassing zelfs een Nederlander in een Marokkaanse praktijk tegengekomen. Hij had longproblemen, werkte jarenlang als inspecteur voor schadelijke stoffen op boerenbedrijven en functioneerde nauwelijks. De artsen hadden hem verteld dat hij niet kon genezen. Met een inhaleerapparaat kon hij redelijk ademen.Via zijn buurvrouw hoorde hij dat er een genezer in het dorp zat. Om de drie weken ging hij op bezoek. De man werkte met handoplegging op zijn rug. Na behandeling had de Nederlander weer voor een paar weken lucht. Hij hoorde van mij dat het om een Marokkaanse genezer ging, want de man had een Europees uiterlijk."
"Mensen die naar genezers gaan, handelen pragmatisch. Ze zoeken een oplossing voor hun klacht. Zolang het helpt, gaan ook Marokkanen en Turken naar een katholiek geïnspireerd persoon als jomanda. Net zoals Nederlanders die in nood naar een moslim gaan. Er bestaat dus interreligieus verkeer tussen volksgeloofpraktijken."
Heiligencultus
In Marokko heeft het maraboutisme allerlei institutionele kaders die vorm krijgen in heiligengraven en genezingspraktijken van sjeiks.Volgens een onderzoeker als Nico Landman zou het volksgeloof in Nederland niet van de grond komen omdat je hier die structuren niet hebt. Hoffer kan zich hier niet in vinden. "Volksgeloof zit niet alleen in institutionele inbeddingen als heiligengraven en exorsistische rituelen. Het zit in de hoofden van mensen en gaat met de migratie mee. Praktijken van de islamitische genezers zijn al een soort informele institutionele inbedding van het volksgeloof in Nederland."
"In Marokko heb je jaarfeesten rondom graven van heiligen. De eerste generatie migranten kiest er nog steeds voor in het land van herkomt begraven te worden. Maar stel dat iemand hier begraven wordt, dan kan zich best een heiligencultus ontwikkelen. Ik zou de eerste zijn die op bezoek gaat."
Genezers hebben ook uiteenlopende motieven. Hoffer: "In Limburg woont een Marokkaanse genezer die collectief patiënten geneest. In zijn garage zitten 150 mensen bijeen. Hij legt zijn hand op een doekje op het hoofd van patiënten. Dat zou genezen. Genezers mogen geen geld vragen want het is Allah die geneest. Ze mogen wel giften ontvangen en dat kan behoorlijk oplopen. Die Limburger was puur commercieel bezig. Bij hem was de sociale druk om 25 gulden per keer te geven. Bovendien vertelde hij mensen dat ze pas zouden genezen als ze zeven keer zouden komen. Dat tikt natuurlijk lekker aan."
Er zijn frappante overeenkomsten in het katholieke en islamitische volksgeloof. Hoffer: "De kleur blauw, het gebruik van heilig bronwater, bepaalde heilige plekken, het afleggen van geloftes door een lintje in een boom te binden. De Marokkaanse genezer en Jomanda hebben ook overeenkomsten. Handoplegging en het aanroepen van bovennatuurlijk krachten. Sommige genezers beweren in contact te kunnen treden met bovennatuurlijke krachten.Jomanda werkt met spirituele chirurgen."
"Volksgeloof is een aspect van alle wereidreligies. Ik heet Cornelis Bernadette Maria.Toen mijn moeder zwanger was, had ze een ernstige nierziekte en kon ze eigenlijk geen kinderen krijgen. Ze is toen naar Lourdes gegaan. De zwangerschap is goed verlopen en mijn doopnaam heb ik aan Lourdes te danken. Rond de heiligengraven in Fes heerst dezelfde sfeer als in Lourdes. En er worden dezelfde kaarsen verkocht."
Misvattingen
"Islamitische genezers zijn nog niet erkend in Nederland.Via autochtone Nederlandse beroepsorganisaties lopen de contacten stroef. De alternatieve verenigingen moeten onder druk van de wetgeving allerlei eisen aan aspirant-leden stellen om erkenning te krijgen. Zo moet een gebedsgenezer opeens een opleiding tot acupuncturist of voetreflexzone-masseur volgen. Als de genezer een djinn ineens een 'kristal in de energiebaan' moet noemen, sluit dat natuurlijk niet aan bij de belevingswereld van de patiënt. Een groter obstakel is dat alternatieve genezers geld moeten vragen.Voor de islamitische genezers is dat een lastig punt."
"Er zijn allerlei misvattingen. Bijvoorbeeld dat migranten niet over hun problemen durven praten. Als je openstaat voor de visie van de patiënt, doen ze nergens moeilijk over. Het is eerder een algemeen manco van de gezondheidszorg dat medici zo technisch zijn gaan denken dat ze nauwelijks meer oog hebben voor de belevingswereld van patiënten."
"Neem het onderscheid tussen disease en iliness. Disease is de manier waarop een hulpverlener een klacht verklaart en hoe hij de behandeling inschat. Illness is typisch de visie van de patiënt. Die aspecten dreigen uit elkaar te raken. Ziekte kun je niet alleen technisch benaderen. Een apparaat of medicatie heeft al een magische werking. Die suggestieve werking zie je ook terug bij de genezers. Effect van behandelingen hangt sterk samen met hoe een patiënt zijn ziekte ziet."
Hoffer geeft een voorbeeld van hoe de biomedische en traditionele vakgebieden samen kunnen werken. "Een Marokkaans gezin had een schizofrene zoon van 18 die thuis en op school niet functioneerde. De vader hield de jongen thuis want de problemen zouden wel met djenoun te maken hebben. Bij de Riagg kreeg men geen vat op de jongen. Zijn vader hechtte geen enkele waarde aan de behandelplannen van de psychiaters. Dan ontstaat frictie. Vervolgens hield de vader de jongen ook weg van behandelingen."
"De vader bezocht daarnaast uitdrijvingsrituelen van een islamitische genezer. De psychiater had interesse in de manier waarop de vader de ziekte bekeek en bood aan om samen naar de Marokkaanse genezer te gaan om het vertrouwen te winnen. Op zich een hele goede aanpak, maar deze liep helaas verkeerd af omdat de genezer allerlei geesten ging oproepen die aanraadden met de medicatie te stoppen. Dat was volgens de psychiater levensgevaarlijk.Vooraf hadden ze kennelijk geen contact gehad met elkaar. Dit soort duobehandelingen kan prima werken als er maar afspraken gemaakt worden."
Ook beaamt Hoffer dat genezers vaak nauwelijks weten wat psychiatrie inhoudt. "Somminigen ontkennen het bestaan van schizofrenie.Voor hen is dat bezetenheid, djenoun. Maar er zijn ook genezers die erkennen dat er specialisten voor natuurlijke oorzaken van ziekten bestaan en dat zijzelf de specialisten in bovennatuurlijke oorzaken zijn."
"Over honderd jaar bestaat deze sector nog. De biomedische geneeskunde kan wel zeggen dat het onwetenschappelijke onzin is, maar de reguliere geneeskunde kan ook niet alles verklaren op psychosomatisch gebied. Er zijn gewoon bepaalde zaken waar we geen kennis van hebben. Daar moet je wel serieus mee omgaan. Of je dat nu aardstralen, djenoun of pressuurbanen in het lichaam noemt."
Nicolien Zuijdgeest, Midden-Oosten Tijdschrift "Soera", jrg 8, nr 1, 2000