Marsipulami
10-11-04, 00:48
,,Islam heeft een Schillebeeckx nodig''
Vermaarde theoloog wordt negentig
Van onze redacteur
BRUSSEL - Theoloog Edward Schillebeeckx - geboren in Vlaanderen, wereldvermaard geworden in Nederland - wordt vrijdag 12 november negentig. De verjaardag wordt een beetje in mineur gevierd, want Schillebeeckx is ernstig ziek. Toch blijft zijn werk bijzonder actueel. ,,De islam kan zeker figuren als Schillebeeckx gebruiken.''
BIJ zijn 85ste verjaardag werd Edward Schillebeeckx nog uitvoerig geïnterviewd in Vlaamse en Nederlandse kranten. Die gesprekken zijn vijf jaar later niet meer mogelijk. De dominicaan is immers ernstig ziek.
In de laatste nieuwsbrief van de Stichting die naar hem is genoemd, heeft Schillebeeckx nog een korte groet geschreven. Daarin vertelt hij over de zware operatie die hij in mei heeft moeten ondergaan. ,,Ik besef dat mijn leven ten einde loopt'', schrijft hij. ,,Eerlijk gezegd hoop ik dat het nog wat aards mag blijven, al zie ik reikhalzend uit naar de Levende God in wiens dienst ik mij heb gesteld.'' En hoewel hij doodziek is, blijft hij werken. ,,Ik probeer op krachten te komen en hoop nog altijd mijn boek over de sacramenten af te maken.''
,,Dat hij tot zijn laatste snik wil doorgaan, typeert hem volledig'', zegt collega-dominicaan Ignace D'hert. ,,Afgelopen weekeinde hebben we hem het eerste exemplaar van een boekje - De weg van Dominicus - overhandigd. Ter ere van zijn verjaardag. Lang konden we niet blijven - hij is snel vermoeid - maar ook toen nog ging hij even werken op zijn computer.''
D'hert is hoofdredacteur van TGL, het Tijdschrift voor Geestelijk Leven, dat Schillebeeckx in 1944 oprichtte. Nog altijd kijkt het tijdschrift met bijzonder open geest naar het spirituele landschap. In die zin staat D'hert volledig in de theologische traditie van Schillebeeckx.
,,Ik heb hem in de jaren zeventig leren kennen als een theologisch ernstig man en een bijzonder harde werker. En dat is hij blijven doen. Theologie was zijn tweede natuur. Hij is voortdurend nieuwe inzichten blijven zoeken. Hij heeft zich ingewerkt in de taalfilosofie en in de exegese. Domeinen waarin hij aanvankelijk niet thuis was.''
Maar meer nog dan als harde werker, maakte Schillebeeckx in de jaren zeventig naam als controversieel theoloog. Hij moest zich meer dan eens in Rome verantwoorden voor zijn ideeën en boeken. Tot veroordelingen kwam het nooit, maar de controverse is ook nooit overgegaan.
Typerend zijn de reacties op zijn 90ste verjaardag. De theologische faculteit van de universiteit van Nijmegen, waar Schillebeeckx vanaf 1957 aan verbonden was, houdt vrijdag een feestelijk minisymposium over de betekenis van zijn beroemdste theoloog. Toen het bericht op de katholieke website van Rknieuws.net verscheen, liepen niet alleen gelukwensen binnen, maar ook heel wat zure reacties. ,,Een modernistische theoloog die enorme schade heeft toegebracht aan het katholieke geloof. Hij is mis in zijn bovenkamer. Hij stopt niet voor alles kapot is. Hij is schuldig aan ketterij. En het is niet gepast dat een katholieke universiteit de verjaardag van een antitheoloog viert.''
Maar de decaan van de faculteit, de kerkhistoricus Peter Nissen, is Schillebeeckx nog altijd dankbaar. Hij noemt Schillebeeckx ,,een gelukkige theoloog aan een gelukkige faculteit''. ,,Zijn rol tijdens het Tweede Vaticaans Concilie plaatste onze faculteit in de schijnwerpers van de wereld. Hij verschafte de theologiebeoefening in Nijmegen bovendien een scherp eigen profiel: dat van de reflectie op de verhouding tussen de katholieke geloofstraditie en de eigentijdse cultuur.''
Vijf jaar geleden riep de universiteit een 'leerstoel Edward Schillebeeckx' in het leven, maar lang mocht die niet bestaan. Onder druk van Rome werd hij snel omgedoopt tot 'leerstoel voor theologie en cultuur'. In diezelfde periode riepen de Nederlandse bisschoppen hem ook nog eens op het matje omdat hij in de interviews bij zijn 85ste verjaardag wat al te vrij had gesproken. Dat hij het dogma van de goddelijke en menselijke natuur van Christus ter discussie had gesteld, was er over.
Pittig waren zijn uitspraken in NRC Handelsblad waarin hij de paus een alleenheerser noemde, afkomstig uit Polen, een land dat de Verlichting en de Franse Revolutie niet had meegemaakt. ,,En binnen de kerk heeft hij zijn Poolse opvattingen uitgedragen.'' Een opmerkelijke uitspraak, vijf jaar voor kardinaal Danneels verkondigde dat de Europese islam behoefte heeft aan een Franse Revolutie.
Dat Schillebeeckx in Nederland nog altijd voor oprispingen zorgt, verwondert D'hert niet. ,,In de Nederlandse katholieke kerk zijn de jongste jaren heel behoudende groepen actief. De polarisatie tussen conservatief en progressief is er soms scherp.''
Voor D'hert blijft Schillebeeckx de man die de kerk heeft opengemaakt naar de wereld. ,,Tijdens het Tweede Vaticaans Concilie heeft hij baanbrekend werk verricht. Wat kan de kerk betekenen voor de wereld? Hij heeft gezegd dat de kerk in dienst moet staan van de wereld, zich open moet stellen voor die wereld. Hij relativeerde het belang van het kerkinstituut en stelde dat de katholieke kerk positief moest staan tegenover andere godsdiensten.''
,,Cruciaal zijn de drie Jezus-boeken geweest waarin hij op zoek is gegaan naar de historische Jezus. Hij heeft onderzocht hoe die historische figuur een religieuze betekenis heeft kunnen krijgen. Hoe die figuur een beweging op gang heeft gebracht die hij misschien zelf niet gewild heeft. Schillebeeckx heeft meer historisch bewustzijn in de kerk gebracht en dat heeft natuurlijk een diepgaande weerslag gehad op het geloofsdenken van die kerk. Ook over het priesterambt heeft hij diezelfde historische oefening gemaakt. En stuit je op de celibaatsverplichting die volledig historisch bepaald is. Maar onder deze paus is dat historisch denken tussen haakjes gezet.''
Volgens D'hert is Schillebeeckx nog altijd actueel. ,,Aan de universiteiten worden nog altijd doctoraten gemaakt die gebaseerd zijn op zijn denken. Theologiestudenten uit de derde wereld passen zijn denken toe op hun situatie. Hij is ook blijven nadenken over de multiculturele en multireligieuze samenleving.''
Hoe hij tegenover het islamdebat staat, weet D'hert niet. ,,Maar,'' zegt TGL-eindredacteur Jos Vandikkelen. ,,Ik denk wel dat de islam figuren als Schillebeeckx nodig heeft. Als je ziet hoeveel emancipatorische theologiestromingen in de katholieke kerk zich op hem gebaseerd hebben, dan weet je het wel. Waarmee ik niet wil zeggen dat in de islam geen moderne denkers aan het werk zijn, maar we moeten goed zien wie we aan boord houden in het debat. Nu bestaat de neiging iedereen overboord te gooien.''
Het nieuwste nummer van TGL is gewijd aan de islam. Telefoon: 016-24.01.94.
[email protected]
www.tgl.be
www.ru.nl/schillebeeckx
10/11/2004 Dominique Minten
©Copyright De Standaard
Vermaarde theoloog wordt negentig
Van onze redacteur
BRUSSEL - Theoloog Edward Schillebeeckx - geboren in Vlaanderen, wereldvermaard geworden in Nederland - wordt vrijdag 12 november negentig. De verjaardag wordt een beetje in mineur gevierd, want Schillebeeckx is ernstig ziek. Toch blijft zijn werk bijzonder actueel. ,,De islam kan zeker figuren als Schillebeeckx gebruiken.''
BIJ zijn 85ste verjaardag werd Edward Schillebeeckx nog uitvoerig geïnterviewd in Vlaamse en Nederlandse kranten. Die gesprekken zijn vijf jaar later niet meer mogelijk. De dominicaan is immers ernstig ziek.
In de laatste nieuwsbrief van de Stichting die naar hem is genoemd, heeft Schillebeeckx nog een korte groet geschreven. Daarin vertelt hij over de zware operatie die hij in mei heeft moeten ondergaan. ,,Ik besef dat mijn leven ten einde loopt'', schrijft hij. ,,Eerlijk gezegd hoop ik dat het nog wat aards mag blijven, al zie ik reikhalzend uit naar de Levende God in wiens dienst ik mij heb gesteld.'' En hoewel hij doodziek is, blijft hij werken. ,,Ik probeer op krachten te komen en hoop nog altijd mijn boek over de sacramenten af te maken.''
,,Dat hij tot zijn laatste snik wil doorgaan, typeert hem volledig'', zegt collega-dominicaan Ignace D'hert. ,,Afgelopen weekeinde hebben we hem het eerste exemplaar van een boekje - De weg van Dominicus - overhandigd. Ter ere van zijn verjaardag. Lang konden we niet blijven - hij is snel vermoeid - maar ook toen nog ging hij even werken op zijn computer.''
D'hert is hoofdredacteur van TGL, het Tijdschrift voor Geestelijk Leven, dat Schillebeeckx in 1944 oprichtte. Nog altijd kijkt het tijdschrift met bijzonder open geest naar het spirituele landschap. In die zin staat D'hert volledig in de theologische traditie van Schillebeeckx.
,,Ik heb hem in de jaren zeventig leren kennen als een theologisch ernstig man en een bijzonder harde werker. En dat is hij blijven doen. Theologie was zijn tweede natuur. Hij is voortdurend nieuwe inzichten blijven zoeken. Hij heeft zich ingewerkt in de taalfilosofie en in de exegese. Domeinen waarin hij aanvankelijk niet thuis was.''
Maar meer nog dan als harde werker, maakte Schillebeeckx in de jaren zeventig naam als controversieel theoloog. Hij moest zich meer dan eens in Rome verantwoorden voor zijn ideeën en boeken. Tot veroordelingen kwam het nooit, maar de controverse is ook nooit overgegaan.
Typerend zijn de reacties op zijn 90ste verjaardag. De theologische faculteit van de universiteit van Nijmegen, waar Schillebeeckx vanaf 1957 aan verbonden was, houdt vrijdag een feestelijk minisymposium over de betekenis van zijn beroemdste theoloog. Toen het bericht op de katholieke website van Rknieuws.net verscheen, liepen niet alleen gelukwensen binnen, maar ook heel wat zure reacties. ,,Een modernistische theoloog die enorme schade heeft toegebracht aan het katholieke geloof. Hij is mis in zijn bovenkamer. Hij stopt niet voor alles kapot is. Hij is schuldig aan ketterij. En het is niet gepast dat een katholieke universiteit de verjaardag van een antitheoloog viert.''
Maar de decaan van de faculteit, de kerkhistoricus Peter Nissen, is Schillebeeckx nog altijd dankbaar. Hij noemt Schillebeeckx ,,een gelukkige theoloog aan een gelukkige faculteit''. ,,Zijn rol tijdens het Tweede Vaticaans Concilie plaatste onze faculteit in de schijnwerpers van de wereld. Hij verschafte de theologiebeoefening in Nijmegen bovendien een scherp eigen profiel: dat van de reflectie op de verhouding tussen de katholieke geloofstraditie en de eigentijdse cultuur.''
Vijf jaar geleden riep de universiteit een 'leerstoel Edward Schillebeeckx' in het leven, maar lang mocht die niet bestaan. Onder druk van Rome werd hij snel omgedoopt tot 'leerstoel voor theologie en cultuur'. In diezelfde periode riepen de Nederlandse bisschoppen hem ook nog eens op het matje omdat hij in de interviews bij zijn 85ste verjaardag wat al te vrij had gesproken. Dat hij het dogma van de goddelijke en menselijke natuur van Christus ter discussie had gesteld, was er over.
Pittig waren zijn uitspraken in NRC Handelsblad waarin hij de paus een alleenheerser noemde, afkomstig uit Polen, een land dat de Verlichting en de Franse Revolutie niet had meegemaakt. ,,En binnen de kerk heeft hij zijn Poolse opvattingen uitgedragen.'' Een opmerkelijke uitspraak, vijf jaar voor kardinaal Danneels verkondigde dat de Europese islam behoefte heeft aan een Franse Revolutie.
Dat Schillebeeckx in Nederland nog altijd voor oprispingen zorgt, verwondert D'hert niet. ,,In de Nederlandse katholieke kerk zijn de jongste jaren heel behoudende groepen actief. De polarisatie tussen conservatief en progressief is er soms scherp.''
Voor D'hert blijft Schillebeeckx de man die de kerk heeft opengemaakt naar de wereld. ,,Tijdens het Tweede Vaticaans Concilie heeft hij baanbrekend werk verricht. Wat kan de kerk betekenen voor de wereld? Hij heeft gezegd dat de kerk in dienst moet staan van de wereld, zich open moet stellen voor die wereld. Hij relativeerde het belang van het kerkinstituut en stelde dat de katholieke kerk positief moest staan tegenover andere godsdiensten.''
,,Cruciaal zijn de drie Jezus-boeken geweest waarin hij op zoek is gegaan naar de historische Jezus. Hij heeft onderzocht hoe die historische figuur een religieuze betekenis heeft kunnen krijgen. Hoe die figuur een beweging op gang heeft gebracht die hij misschien zelf niet gewild heeft. Schillebeeckx heeft meer historisch bewustzijn in de kerk gebracht en dat heeft natuurlijk een diepgaande weerslag gehad op het geloofsdenken van die kerk. Ook over het priesterambt heeft hij diezelfde historische oefening gemaakt. En stuit je op de celibaatsverplichting die volledig historisch bepaald is. Maar onder deze paus is dat historisch denken tussen haakjes gezet.''
Volgens D'hert is Schillebeeckx nog altijd actueel. ,,Aan de universiteiten worden nog altijd doctoraten gemaakt die gebaseerd zijn op zijn denken. Theologiestudenten uit de derde wereld passen zijn denken toe op hun situatie. Hij is ook blijven nadenken over de multiculturele en multireligieuze samenleving.''
Hoe hij tegenover het islamdebat staat, weet D'hert niet. ,,Maar,'' zegt TGL-eindredacteur Jos Vandikkelen. ,,Ik denk wel dat de islam figuren als Schillebeeckx nodig heeft. Als je ziet hoeveel emancipatorische theologiestromingen in de katholieke kerk zich op hem gebaseerd hebben, dan weet je het wel. Waarmee ik niet wil zeggen dat in de islam geen moderne denkers aan het werk zijn, maar we moeten goed zien wie we aan boord houden in het debat. Nu bestaat de neiging iedereen overboord te gooien.''
Het nieuwste nummer van TGL is gewijd aan de islam. Telefoon: 016-24.01.94.
[email protected]
www.tgl.be
www.ru.nl/schillebeeckx
10/11/2004 Dominique Minten
©Copyright De Standaard