Siah
04-01-05, 22:36
extract vanuit het boek Dialogen ;
PSYCHOANALYSE
DOOD ANALYSEER
Gilles Deleuze
Claire Parnet
EERSTE DEEL
Tegen de psychoanalyse hebben wij slechts twee dingen ingebracht: zij breekt alle verlangensprodukties en zij verplettert alle uitingsformaties. Daardoor verbreekt zij de koppeling aan beide kanten, de machinieke verlangenskoppeling en de collectieve uitingskoppeling. Het is een feit dat de psychoanalyse het vaak heeft over het onbewuste, zij heeft het zelfs ontdekt. Maar in de praktijk is het altijd om het te onderwerpen, te vernietigen, te bezweren. Het onbewuste wordt voorgesteld als iets negatiefs, het is de vijand. ‘Wo es war, soll Ich werden.’ Al vertalen we nog zo mooi: daar waar het was, daar moet ik als subject geschieden — dat is nog erger (inbegrepen het ‘soll’, dat vreemde ‘moeten in morele zin’). Datgene wat de psychoanalyse produktie of formatie van het onbewuste noemt, zijn versprekingen, conflicten, compromissen of woordspelingen. Verlangens, daarvan zijn er altijd teveel, voor de psychoanalyse: ‘polymorf pervers’. Men zal u het Gemis, de Cultuur en de Wet leren. Het gaat niet om theorie, maar om de beroemde praktische kunst van de psychoanalyse, de kunst van het interpreteren. En als men van de interpretatie naar het betekenisdragend-zijn gaat, van het zoeken naar het betekende naar de grote ontdekking van de betekenaar, dan lijkt de situatie niet veel te veranderen.
Tot de meest groteske bladzijden van Freud behoren die over de ‘fellatio’: hoe de penis staat voor een uier van de koe, en de uier van de koe voor een moederborst. Manier om te laten zien dat de fellatio geen ‘echt’ verlangen is, maar iets anders zeggen wil, iets anders verbergt. Altijd moet iets aan iets anders herinneren, metafoor of metonymie.
De psychoanalyse wordt hoe langer hoe meer ciceroniaans, en Freud was altijd al een Romein. Om het oude onderscheid echt verlangen _ onecht verlangen te vernieuwen, beschikt de psychoanalyse over een perfect rooster: de echte inhouden van het verlangen zouden de deeldriften zijn, of de deelobjecten; de echte uitdrukking van het verlangen zou Oedipus zijn, of de castratie, of de dood, een instantie om het geheel te structureren. Zodra het verlangen iets koppelt, in overeenstemming met een Buiten, in overeenstemming met een worden, wordt de koppeling verbroken. Zo ook de fellatio: orale drift van het gesabbel aan de borst + structureel oedipaal ongeval. Hetzelfde geldt voor de rest. Vóór de psychoanalyse sprak men vaak over weerzinwekkende manies van oude mannen; met haar spreekt men over perverse infantiele activiteit.
Wij zeggen daarentegen: het onbewuste heeft u niet, dat heeft u nooit, dat is geen ‘het was’ in plaats waarvan het ‘Ik’ moet geschieden. De freudiaanse formule moet omgekeerd worden. Het onbewuste, dat moet u produceren. Het is helemaal geen kwestie van verdrongen herinneringen, noch zelfs van fantasma’s. Jeugdherinneringen worden niet gereproduceerd, maar geproduceerd, met altijd actuele blokken uit de kinderjaren, de blokken van kind-worden.
Iedereen fabriceert of koppelt, niet met het ei waaruit hij is gekomen, noch met de verwekkers die hem daaraan vastbinden, noch met de beelden die hij eruit haalt, noch met de kiemstructuur, maar met het stukje placenta dat hij geroofd heeft, en dat altijd en overal bij hem is, als stof tot experimenteren. Produceer het onbewuste, en dat is niet gemakkelijk, het is niet zomaar ergens, niet met een verspreking, een grap of zelfs een droom.
Het onbewuste is een substantie die gefabriceerd moet worden, die we moeten laten stromen, een sociale en politieke ruimte die veroverd moet worden. Er is geen subject van het verlangen, evenmin een object. Er is geen subject van het uiten. De enige objectiviteit van het verlangen zijn de stromen. Het verlangen is het systeem van niet-betekenisdragende tekens waarmee we stromen van het onbewuste produceren in een sociaal veld. Geen ontluiking van verlangen, op welke plaats dan ook, kleine familie of buurtschool, dat niet de gevestigde structuren in twijfel trekt. Het verlangen is revolutionair omdat het altijd meer schakelingen en koppelingen wil. Maar de psychoanalyse snijdt en knot alle schakelingen, alle koppelingen, zij haat het verlangen, zij haat de politiek.
Het tweede punt van kritiek betreft de manier waarop de psychoanalyse de formatie van uitingen verhindert. In hun inhoud zijn de koppelingen bevolkt door wordingen en intensiteiten, door intensieye circulaties, door willekeurige veelheden (meutes, massa’s, soorten, rassen, populaties, stammen...). En in hun uitdrukking hanteren de koppelingen onbepaalde lidwoorden of onbepaalde voornaamwoorden die geenszins ongedetermineerd zijn (‘een’ buik, ‘men’ slaat, ‘een’ kind...) — werkwoorden in de onbepaalde wijs die niet ongedifferentieerd zijn, maar die processen markeren (lopen, doden, liefhebben...) — eigennamen die geen personen maar gebeurtenissen zijn (het kunnen groepen zijn, dieren, entiteiten, singulariteiten, collectieven, alles wat met een hoofdletter geschreven wordt, EEN-HANS-WORDEN-PAARD).
De collectieve machinieke koppeling is zowel materièle verlangensproduktie als expressieve oorzaak van de uiting: semiotische articulatie van ketens uitdrukkingen waarvan de inhouden naar verhouding het minst geformaliseerd zijn. Niet een subject representeren, want er is geen subject van het uiten, maar een koppeling programmeren. Niet de uitingen overcoderen, maar ze daarentegen verhinderen te kantelen onder de tirannie van zogenaamde betekenisdragende constellaties. Nu is het merkwaardig dat de psychoanalyse, die zo prat gaat op haar logica, niets begrijpt van de logica van het onbepaald lidwoord, van de infinitief en van de eigennaam.
De psychoanalyticus wil koste wat kost dat er, achter de onbepaalde woorden, een verborgen omschreven begrip is, een bezittelijk voornaamwoord, een persoonlijk voornaamwoord. Als de kinderen van Melanie Klein ‘een buik’, ‘hoe worden de mensen groot?’ zeggen, dan hoort Melanie Klein ‘de buik van mijn mamma’, ‘zal ik zo groot worden als mijn pappa?’. Zeggen ze ‘een Hitler’, ‘een Churchill’, dan ziet Melanie Klein hierin het bezittelijk voornaamwoord van de slechte moeder of de goede vader.
Militairen en meteorologen, meer dan psychoanalytici, hebben op zijn minst gevoel voor de eigennaam als ze die gebruiken om een strategische operatie of een geografisch proces aan te duiden: operatie Tyfoon. Jung heeft weleens een van zijn dromen aan Freud verteld: hij droomde van een knekelhuis. Volgens Freud wenste Jung de dood van iemand, zonder twijfel die van zijn vrouw. ‘Jung, verrast, merkte op dat er meerdere schedels waren, niet slechts één enkele1.’ Zo wil Freud ook niet dat er zes of zeven wolven zijn: er is slechts één representant van de vader. En dan nog wat Freud met de kleine Hans doet: hij houdt absoluut geen rekening met de koppeling (gebouw — straat — naburig pakhuis — paardentram —een paard valt — een paard wordt met de zweep geslagen!) hij houdt absoluut geen rekening met de situatie (de straat was verboden voor het kind, enz.)
hij houdt absoluut geen rekening met de poging van de kleine Hans (paard-worden, aangezien elke andere uitgang versperd was: het blok uit de kinderjaren, het blok van het dier-worden van Hans, de infinitief als merker van een worden, de vluchtlijn of de deterritorialiseringsbeweging). Het enige wat Freud interesseert, is dat het paard de vader is, en dat is alles. In de praktijk, bij een gegeven koppeling, is het voldoende er een segment uit te extraheren, er een ogenblik van te abstraheren, om het geheel van het verlangen te breken, het worden in act, en er te imaginaire punten van overeenkomst (een paardmijn pappa) of analogieën van te symbolische betrekkingen (achteruitslaan = de liefde bedrijven) voor in de plaats te stellen. Heel de werkelijkheid-verlangen is al verdwenen: men zet er een code voor in de plaats, een symbolische overcodering van uitingen, een fictief subject van het uiten dat de patiënten geen enkele kans laat.
Wie zich aan een psychoanalyse onderwerpt, gelooft te kunnen spreken en accepteert het te moeten betalen voor dat geloof. Maar men krijgt niet de geringste kans om te spreken. De psychoanalyse is er volledig op gericht om de mensen te verhinderen te spreken en hen alle voorwaarden van het ware uiten te ontnemen.
Wij hadden een kleine werkgroep gevormd voor de volgende taak: psychoanalytische verslagen lezen, met name van kinderen, je strikt houden aan die verslagen en twee kolommen maken, links datgene wat het kind gezegd heeft, volgens het verslag, en rechts, datgene wat de psychoanalyticus gehoord en vastgehouden heeft (vgl. nog steeds het kaartspel ‘gedwongen keuze’). Het is verbijsterend. De twee belangrijkste teksten in dit opzicht zijn de kleine Hans van Freud en de kleine Richard van Melanie Klein.
Het is een ongelofelijke forcing, net als een bokswedstrijd tussen te ongelijke gewichtsklassen. Richards humor, in het begin, die de draak steekt met M. K. Al zijn verlangenskoppelingen gaan via een cartografische activiteit tijdens de oorlog, een verdeling van eigennamen, territorialiteiten en deterritorialiseringsbewegingen, drempels en overschrijdingen.
Gevoelloos en doof, ondoordringbaar, zal Mw. K. de kracht van de kleine Richard breken. Leitmotiv van het boek in de tekst zelf: ‘Mw. K. interpreteerde, Mw. K. interpreteerde, Mw. K. INTERPRETEERDE...’ Men zegt dat het tegenwoordig niet meer zo gaat: het betekenisdragend-zijn heeft de interpretatie vervangen, de betekenaar heeft het betekende vervangen, het zwijgen van de analyticus heeft zijn commentaar vervangen, de castratie is overtuigender gebleken dan Oedipus, de structurele functies hebben de verwekkersbeelden vervangen, de naam van de Vader heeft mijn pappa vervangen.
Wij zien geen grote praktische veranderingen. Een patiënt kan niet mompelen ‘rnonden van de Rhône’ zonder zich te laten rectificeren ‘mond van de moeder’; een ander kan niet zeggen ‘ik zou me willen aansluiten bij een groep hippies’ zonder zich te laten bevelen ‘waarom legt u de nadruk op pies?’.
Deze twee voorbeelden maken deel uit van analyses die gebaseerd zijn op de hoogste betekenaar. En waaruit zou een analyse kunnen bestaan, behalve uit dit soort trucjes waarbij de analyticus zelfs niet meer hoeft te spreken, aangezien de analysant ze evengoed kent als hij?
De analysant is dus degene geworden die analyseert, een bijzonder komisch einde.
Het is makkelijk om tegen ons te zeggen: u begrijpt er niets van, Oedipus, dat is niet pappa-mamma, dat is het symbolische, de wet, de toegang tot de cultuur, dat is het effect van de betekenaar, dat is de eindigheid van het subject, dat is het ‘tekort-aan-zijn dat het leven is’. En als het Oedipus niet is, dan is het de castratie, en de zogenaamde doodsdriften.
De psychoanalytici onderwijzen de eeuwige berusting, het zijn de laatste priesters (nee, er zullen nog anderen na hen komen).
1. E. A. Bennett, Ce que Jung a vraiment dit, éd. Stock, p. 80.
PS: Anti-Oedipus (Anti-Odipus) is de naam van Deleuse'sboek die hij in samenwerking met Felix Guattari geschreven heeft.
Michel Foucault zei ooit over die boek:
"het beste boek voor het onderwijsen van een niet-fascistische leven."
de rest van de hoofdstuk komt nog :D
PSYCHOANALYSE
DOOD ANALYSEER
Gilles Deleuze
Claire Parnet
EERSTE DEEL
Tegen de psychoanalyse hebben wij slechts twee dingen ingebracht: zij breekt alle verlangensprodukties en zij verplettert alle uitingsformaties. Daardoor verbreekt zij de koppeling aan beide kanten, de machinieke verlangenskoppeling en de collectieve uitingskoppeling. Het is een feit dat de psychoanalyse het vaak heeft over het onbewuste, zij heeft het zelfs ontdekt. Maar in de praktijk is het altijd om het te onderwerpen, te vernietigen, te bezweren. Het onbewuste wordt voorgesteld als iets negatiefs, het is de vijand. ‘Wo es war, soll Ich werden.’ Al vertalen we nog zo mooi: daar waar het was, daar moet ik als subject geschieden — dat is nog erger (inbegrepen het ‘soll’, dat vreemde ‘moeten in morele zin’). Datgene wat de psychoanalyse produktie of formatie van het onbewuste noemt, zijn versprekingen, conflicten, compromissen of woordspelingen. Verlangens, daarvan zijn er altijd teveel, voor de psychoanalyse: ‘polymorf pervers’. Men zal u het Gemis, de Cultuur en de Wet leren. Het gaat niet om theorie, maar om de beroemde praktische kunst van de psychoanalyse, de kunst van het interpreteren. En als men van de interpretatie naar het betekenisdragend-zijn gaat, van het zoeken naar het betekende naar de grote ontdekking van de betekenaar, dan lijkt de situatie niet veel te veranderen.
Tot de meest groteske bladzijden van Freud behoren die over de ‘fellatio’: hoe de penis staat voor een uier van de koe, en de uier van de koe voor een moederborst. Manier om te laten zien dat de fellatio geen ‘echt’ verlangen is, maar iets anders zeggen wil, iets anders verbergt. Altijd moet iets aan iets anders herinneren, metafoor of metonymie.
De psychoanalyse wordt hoe langer hoe meer ciceroniaans, en Freud was altijd al een Romein. Om het oude onderscheid echt verlangen _ onecht verlangen te vernieuwen, beschikt de psychoanalyse over een perfect rooster: de echte inhouden van het verlangen zouden de deeldriften zijn, of de deelobjecten; de echte uitdrukking van het verlangen zou Oedipus zijn, of de castratie, of de dood, een instantie om het geheel te structureren. Zodra het verlangen iets koppelt, in overeenstemming met een Buiten, in overeenstemming met een worden, wordt de koppeling verbroken. Zo ook de fellatio: orale drift van het gesabbel aan de borst + structureel oedipaal ongeval. Hetzelfde geldt voor de rest. Vóór de psychoanalyse sprak men vaak over weerzinwekkende manies van oude mannen; met haar spreekt men over perverse infantiele activiteit.
Wij zeggen daarentegen: het onbewuste heeft u niet, dat heeft u nooit, dat is geen ‘het was’ in plaats waarvan het ‘Ik’ moet geschieden. De freudiaanse formule moet omgekeerd worden. Het onbewuste, dat moet u produceren. Het is helemaal geen kwestie van verdrongen herinneringen, noch zelfs van fantasma’s. Jeugdherinneringen worden niet gereproduceerd, maar geproduceerd, met altijd actuele blokken uit de kinderjaren, de blokken van kind-worden.
Iedereen fabriceert of koppelt, niet met het ei waaruit hij is gekomen, noch met de verwekkers die hem daaraan vastbinden, noch met de beelden die hij eruit haalt, noch met de kiemstructuur, maar met het stukje placenta dat hij geroofd heeft, en dat altijd en overal bij hem is, als stof tot experimenteren. Produceer het onbewuste, en dat is niet gemakkelijk, het is niet zomaar ergens, niet met een verspreking, een grap of zelfs een droom.
Het onbewuste is een substantie die gefabriceerd moet worden, die we moeten laten stromen, een sociale en politieke ruimte die veroverd moet worden. Er is geen subject van het verlangen, evenmin een object. Er is geen subject van het uiten. De enige objectiviteit van het verlangen zijn de stromen. Het verlangen is het systeem van niet-betekenisdragende tekens waarmee we stromen van het onbewuste produceren in een sociaal veld. Geen ontluiking van verlangen, op welke plaats dan ook, kleine familie of buurtschool, dat niet de gevestigde structuren in twijfel trekt. Het verlangen is revolutionair omdat het altijd meer schakelingen en koppelingen wil. Maar de psychoanalyse snijdt en knot alle schakelingen, alle koppelingen, zij haat het verlangen, zij haat de politiek.
Het tweede punt van kritiek betreft de manier waarop de psychoanalyse de formatie van uitingen verhindert. In hun inhoud zijn de koppelingen bevolkt door wordingen en intensiteiten, door intensieye circulaties, door willekeurige veelheden (meutes, massa’s, soorten, rassen, populaties, stammen...). En in hun uitdrukking hanteren de koppelingen onbepaalde lidwoorden of onbepaalde voornaamwoorden die geenszins ongedetermineerd zijn (‘een’ buik, ‘men’ slaat, ‘een’ kind...) — werkwoorden in de onbepaalde wijs die niet ongedifferentieerd zijn, maar die processen markeren (lopen, doden, liefhebben...) — eigennamen die geen personen maar gebeurtenissen zijn (het kunnen groepen zijn, dieren, entiteiten, singulariteiten, collectieven, alles wat met een hoofdletter geschreven wordt, EEN-HANS-WORDEN-PAARD).
De collectieve machinieke koppeling is zowel materièle verlangensproduktie als expressieve oorzaak van de uiting: semiotische articulatie van ketens uitdrukkingen waarvan de inhouden naar verhouding het minst geformaliseerd zijn. Niet een subject representeren, want er is geen subject van het uiten, maar een koppeling programmeren. Niet de uitingen overcoderen, maar ze daarentegen verhinderen te kantelen onder de tirannie van zogenaamde betekenisdragende constellaties. Nu is het merkwaardig dat de psychoanalyse, die zo prat gaat op haar logica, niets begrijpt van de logica van het onbepaald lidwoord, van de infinitief en van de eigennaam.
De psychoanalyticus wil koste wat kost dat er, achter de onbepaalde woorden, een verborgen omschreven begrip is, een bezittelijk voornaamwoord, een persoonlijk voornaamwoord. Als de kinderen van Melanie Klein ‘een buik’, ‘hoe worden de mensen groot?’ zeggen, dan hoort Melanie Klein ‘de buik van mijn mamma’, ‘zal ik zo groot worden als mijn pappa?’. Zeggen ze ‘een Hitler’, ‘een Churchill’, dan ziet Melanie Klein hierin het bezittelijk voornaamwoord van de slechte moeder of de goede vader.
Militairen en meteorologen, meer dan psychoanalytici, hebben op zijn minst gevoel voor de eigennaam als ze die gebruiken om een strategische operatie of een geografisch proces aan te duiden: operatie Tyfoon. Jung heeft weleens een van zijn dromen aan Freud verteld: hij droomde van een knekelhuis. Volgens Freud wenste Jung de dood van iemand, zonder twijfel die van zijn vrouw. ‘Jung, verrast, merkte op dat er meerdere schedels waren, niet slechts één enkele1.’ Zo wil Freud ook niet dat er zes of zeven wolven zijn: er is slechts één representant van de vader. En dan nog wat Freud met de kleine Hans doet: hij houdt absoluut geen rekening met de koppeling (gebouw — straat — naburig pakhuis — paardentram —een paard valt — een paard wordt met de zweep geslagen!) hij houdt absoluut geen rekening met de situatie (de straat was verboden voor het kind, enz.)
hij houdt absoluut geen rekening met de poging van de kleine Hans (paard-worden, aangezien elke andere uitgang versperd was: het blok uit de kinderjaren, het blok van het dier-worden van Hans, de infinitief als merker van een worden, de vluchtlijn of de deterritorialiseringsbeweging). Het enige wat Freud interesseert, is dat het paard de vader is, en dat is alles. In de praktijk, bij een gegeven koppeling, is het voldoende er een segment uit te extraheren, er een ogenblik van te abstraheren, om het geheel van het verlangen te breken, het worden in act, en er te imaginaire punten van overeenkomst (een paardmijn pappa) of analogieën van te symbolische betrekkingen (achteruitslaan = de liefde bedrijven) voor in de plaats te stellen. Heel de werkelijkheid-verlangen is al verdwenen: men zet er een code voor in de plaats, een symbolische overcodering van uitingen, een fictief subject van het uiten dat de patiënten geen enkele kans laat.
Wie zich aan een psychoanalyse onderwerpt, gelooft te kunnen spreken en accepteert het te moeten betalen voor dat geloof. Maar men krijgt niet de geringste kans om te spreken. De psychoanalyse is er volledig op gericht om de mensen te verhinderen te spreken en hen alle voorwaarden van het ware uiten te ontnemen.
Wij hadden een kleine werkgroep gevormd voor de volgende taak: psychoanalytische verslagen lezen, met name van kinderen, je strikt houden aan die verslagen en twee kolommen maken, links datgene wat het kind gezegd heeft, volgens het verslag, en rechts, datgene wat de psychoanalyticus gehoord en vastgehouden heeft (vgl. nog steeds het kaartspel ‘gedwongen keuze’). Het is verbijsterend. De twee belangrijkste teksten in dit opzicht zijn de kleine Hans van Freud en de kleine Richard van Melanie Klein.
Het is een ongelofelijke forcing, net als een bokswedstrijd tussen te ongelijke gewichtsklassen. Richards humor, in het begin, die de draak steekt met M. K. Al zijn verlangenskoppelingen gaan via een cartografische activiteit tijdens de oorlog, een verdeling van eigennamen, territorialiteiten en deterritorialiseringsbewegingen, drempels en overschrijdingen.
Gevoelloos en doof, ondoordringbaar, zal Mw. K. de kracht van de kleine Richard breken. Leitmotiv van het boek in de tekst zelf: ‘Mw. K. interpreteerde, Mw. K. interpreteerde, Mw. K. INTERPRETEERDE...’ Men zegt dat het tegenwoordig niet meer zo gaat: het betekenisdragend-zijn heeft de interpretatie vervangen, de betekenaar heeft het betekende vervangen, het zwijgen van de analyticus heeft zijn commentaar vervangen, de castratie is overtuigender gebleken dan Oedipus, de structurele functies hebben de verwekkersbeelden vervangen, de naam van de Vader heeft mijn pappa vervangen.
Wij zien geen grote praktische veranderingen. Een patiënt kan niet mompelen ‘rnonden van de Rhône’ zonder zich te laten rectificeren ‘mond van de moeder’; een ander kan niet zeggen ‘ik zou me willen aansluiten bij een groep hippies’ zonder zich te laten bevelen ‘waarom legt u de nadruk op pies?’.
Deze twee voorbeelden maken deel uit van analyses die gebaseerd zijn op de hoogste betekenaar. En waaruit zou een analyse kunnen bestaan, behalve uit dit soort trucjes waarbij de analyticus zelfs niet meer hoeft te spreken, aangezien de analysant ze evengoed kent als hij?
De analysant is dus degene geworden die analyseert, een bijzonder komisch einde.
Het is makkelijk om tegen ons te zeggen: u begrijpt er niets van, Oedipus, dat is niet pappa-mamma, dat is het symbolische, de wet, de toegang tot de cultuur, dat is het effect van de betekenaar, dat is de eindigheid van het subject, dat is het ‘tekort-aan-zijn dat het leven is’. En als het Oedipus niet is, dan is het de castratie, en de zogenaamde doodsdriften.
De psychoanalytici onderwijzen de eeuwige berusting, het zijn de laatste priesters (nee, er zullen nog anderen na hen komen).
1. E. A. Bennett, Ce que Jung a vraiment dit, éd. Stock, p. 80.
PS: Anti-Oedipus (Anti-Odipus) is de naam van Deleuse'sboek die hij in samenwerking met Felix Guattari geschreven heeft.
Michel Foucault zei ooit over die boek:
"het beste boek voor het onderwijsen van een niet-fascistische leven."
de rest van de hoofdstuk komt nog :D