Juliette
12-01-05, 12:10
Union Suspecte speelt ,,L'Hafa''
,,Iedereen is verdacht, maar wij vooral''
mark cloostermans
12/01/2005
Deze week begint de Vlaamse tournee van ,,L'Hafa'', een voorstelling van Union Suspecte over migratie. De voor- stelling gaat niet over politiek en ook niet over allochtonen. Wat telt, zijn individuen en de verhalen die ze te vertellen hebben. In dit interview snijden we die thema's wel aan. Zouzou Ben Chikha: ,,Ik ben geen allochtoon''.
ZOUZOU Ben Chikha en Mourad Zeguendi van Union Suspecte lieten voor het grote publiek voor het eerst van zich horen toen ze meewerkten aan Niet alle Marokkanen zijn dieven van Arne Sierens. Vervolgens richtten ze Les Glandeurs op, en hun echte doorbraak kenden ze toen ze verhuisden van Brussel naar Gent en als Union Suspecte De Leeuw van Vlaanderen maakten.
- ,,Glandeurs'' betekent luilakken, en de naam Union Suspecte is ook al een tikje provocerend?
Unie der verdachten, hé? Iedereen is wel een beetje suspect , maar wij vooral.
- Zetten jullie het verschil met de homogeen Vlaamse gezelschappen zo niet extra in de verf?
Je kunt het ook omdraaien. Als je een etiket opgeplakt hebt gekregen, moet je proberen dat zo trots mogelijk te dragen. Het heeft geen zin om daar tegen te vechten. De voorstelling zal het wel nuanceren.
- Welke nuancering brengt L'Hafa aan? L'Hafa , Arabisch voor afgrond, is in de eerste plaats een metafoor. De setting is een gehucht op de punt van Noord-Afrika: daar is de afstand tussen Afrika en Europa het kleinst. Veertien kilometer maar. Dat zet aan het dromen, hé. Mensen willen naar de overkant, maar in beide richtingen. In het plaatselijke café zit ook een Europese, die in L'Hafa is blijven hangen en daar het geluk gevonden heeft.
De mensen zeggen: 'Die gasten komen allemaal naar hier om goed geld te verdienen'. Ik vind het iets complexer, zelfs dramatischer dan dat. Migranten laten een heel verleden achter. Je dorp verlaten, hier geld verdienen - dat klinkt misschien als een puur intellectuele, redelijke beslissing, maar zo eenvoudig gaat dat niet. Het vergt moed. We hebben het over duizenden en duizenden drama's die niet in de media komen, die worden gemarginaliseerd en gecriminaliseerd. Daar kunnen we toch niet rustig bij blijven?
- Waar haalt u het materiaal voor zo'n voorstelling vandaan?
Wij zijn zelf van Noord-Afrika. We kennen allemaal wel verhalen, of mensen die de oversteek gewaagd hebben en gestorven zijn. Toen we aan Grensstraat 41 rue de la Limite werkten, hadden we een Marokkaanse technieker , die via Spanje en Italië in België beland was. Hij had heel veel verhalen. Mijn klein broertje is heel laat naar België gekomen en hij heeft veel vrienden verloren: jongens van zeventien, achttien jaar die de overtocht niet overleefd hebben. Tegenover die veelheid aan verhalen staat hier: absolute mediastilte. Het zijn toch mensen?
Weet je wat het ook is? Stel dat ik nog aan de overkant zou wonen - zou ik dan de moed hebben om de oversteek te proberen? Wetend dat ik een groot risico loop om te sterven? Ik weet het niet.
- Van artistieke of politieke allochtonen wordt al gauw verwacht dat ze hun gemeenschap vertegenwoordigen. Zou u het appreciëren als u bij elk incident zou worden opgebeld om uw mening te laten horen? Een kunstenaar is alleen zijn eigen spreekbuis. Noch Chokri, noch Mourad, noch ikzelf zijn een spreekbuis van de allochtone gemeenschap. Wij staan alleen voor ons eigen verhaal. Ik ben trouwens helemaal geen allochtoon. Mensen laten mij voelen dat ik allochtoon ben, dat wel, maar ik ben hier geboren en opgegroeid, spreek Nederlands en maak toneel. Hoeveel generaties moet je in dit land wonen, voor je geen allochtoon meer bent?
- L'Hafa gaat wel uitdrukkelijk over een onderwerp dat de allochtone gemeenschap aanbelangt.
Neen, het gaat over ons en ons leven, onze ervaring. Natuurlijk zou het fijn zijn als onze gemeenschap iets zou herkennen in ons stuk, maar de voorstelling is net zo goed voor Vlamingen. De leeuw van Vlaanderen gaat over een conflict tussen een vader en een zoon. Dat lijkt mij behoorlijk universeel.
Stel dat een Vlaamse Rus een stuk zou maken over zijn roots, dan zal niemand accentueren dat hij een allochtoon is. Bij ons wel. Ik vind dat heel raar. En natuurlijk hebben wij een band met 'de' allochtone gemeenschap, maar dat is dezelfde band die ik heb met mijn buurman, die net als ik gitaar speelt. Je deelt bepaalde interesses of achtergronden, maar verder gaat dat niet. Als ik het werk zie van Sidi Larbi Cherkaoui, dan herken ik daar bepaalde dingen in. Betekent dat dat ik alleen maar geraakt kan worden door kunst van Noord-Afrikanen? Natuurlijk niet, er zijn ook raakvlakken tussen mij en een tekst van Hugo Claus. Ik kom net als Claus uit een klein kustdorp, nietwaar?
- U had het al over de voorstelling De leeuw van Vlaanderen . Is L'Hafa een terugplooien op de eigen interesses?
Wij maken theater dat met politiek te maken heeft. We kiezen daar niet expliciet voor, maar die thema's kiezen ons. Je wordt door iets emotioneel of intellectueel bewogen en je wilt begrijpen waarom. Het gaat om analyse. De dingen worden vaak zo zwart-wit getoond.
In de eerste plaats zijn wij kunstenaars. We zijn, zoals onze collega's in het theater, op zoek naar de manier om bepaalde ideeën over te brengen op een publiek. Heel concreet is dat ons verleden, dat we niet zomaar willen wegsmijten. De geschiedenis van de migratie moet verteld worden, opdat ze onderdeel zou kunnen uitmaken van de geschiedenis van Vlaanderen en België. Anders blijft er alleen maar een clichéverhaal over, een onbekend stuk geschiedenis zonder nuances.
We vonden dat we een toneelversie van De leeuw van Vlaanderen konden spelen, omdat wij in Vlaanderen geboren zijn. Mijn broer en ik waren vijftien jaar lang de enige niet-Europese allochtonen in Blankenberge. Wij hebben de Vlaamse context meegekregen als elk ander kind. Als je zo'n oer-Vlaams stuk speelt, zie je meteen een spanningsveld op het podium. Dat maakt het theatraal interessant."
ECHT nieuw is L'Hafa niet. De Franstalige versie, Café Hafa , toerde al door Wallonië. De Vlaamse tournee is trouwens opmerkelijk lang: een dertigtal voorstellingen in januari en februari, met nog een staartje in maart en april. Dat is opmerkelijk. Tot voor kort had Vlaanderen maar één allochtoon gezelschap: het door de Irakees Hazim Kamaledin geleide Woestijn '93. Die naam was op zich al een bewijs van schaarste: het verwees naar de zeer beperkte allochtone inbreng tijdens Antwerpen '93, toen Antwerpen Culturele Hoofdstad was. Momenteel bestaat Woestijn '93 alleen nog maar in naam: het gezelschap zoals Kamaledin het leidde, is uiteengevallen, juist door gebrek aan belangstelling. Er werden te weinig speelplekken gevonden. Nu gebiedt de eerlijkheid te zeggen dat Woestijn '93 heel expressief, oosters geïnspireerd bewegingstheater maakte. Ook een integraal Vlaams gezelschap zou die voorstellingen niet aan de straatstenen verkocht krijgen.
,,Ik heb één voorstelling van Woestijn '93 gezien'', zegt Ben Chikha. ,,Die was heel mooi, heel poëtisch, maar inderdaad nogal traditioneel, op een oosterse manier. Misschien kan je hem nog als een allochtone kunstenaar zien. Hoewel Zelfs daar ben ik niet zeker van. Nu ja, wij zijn hier geboren, hij niet. We zitten intussen ook alweer een generatie verder, hé?"
- Vlaamse theaterhuizen en programmatoren zijn blijkbaar heel geïnteresseerd in theater-met-allochtone-inbreng. Hoe voelt het om gegeerd te zijn?
O, zij niet alleen. Ook uitgeverijen, bijvoorbeeld, zijn op zoek naar jong allochtoon talent. Dat komt goed uit, maar alleen op korte termijn. Je wordt misschien makkelijker opgepikt, maar op langere termijn lijkt het me contraproductief. Ik zie veel gelijkenis tussen de theaterwereld en de politiek. Hoeveel allochtonen waren tien jaar geleden politiek actief? Er zijn heel veel mensen 'opgepikt'.
Zo gaat dat in het theater ook. Elk groot huis doet wel een project met of rond allochtonen. Dat is niet erg, en ongetwijfeld is er veel goede wil. Het voelt een beetje dubbel, net als in de politiek. Het positieve is wel dat er zo meerdere stemmen uit de allochtone gemeenschap opklinken. Mimount Bousakla heeft een heel andere visie dan Fouad Ahidar, zelfs al zitten ze allebei in de SP.A en zijn ze allebei van Marokkaanse afkomst. De diversiteit is er al; het lijkt er alleen op dat mensen ze nog niet willen zien.
- Ben Benaouisse en Sidi Larbi Cherkaoui hebben intussen hun plek gevonden in het dans- en performancemilieu. Is de drempel hoger bij teksttheater?
Ja, maar de drempel is hoog in het algemeen. Ik vind dat je op tv en op de scène te weinig allochtonen ziet. En dat er weinig allochtonen in de zaal zitten, is daar een rechtstreeks gevolg van; dat kan je niet ontkennen, denk ik. Voor de theateropleidingen geldt hetzelfde. Wie wil er nu de enige allochtoon zijn van Herman Teirlinck? (Vorig schooljaar was één allochtoon ingeschreven op het Rits; red .)
- Wie zijn jullie grote voorbeelden?
Dat verschilt voor elk van ons. Ruud is helemaal into Duits theater: Brecht en Ostermeier, en zo. Mourad heeft meer voeling met het Franse theater en schrijvers als Koltès. Ik ben fan van Arne Sierens, Alain Platel, Sidi Larbi Cherkaoui en nogal wat jonge gezelschappen, zoals Abattoir Fermé. Van Arne Sierens hebben wij allemaal veel geleerd. Hij is geëngageerd en zijn theater raakt mensen. Theater, vind ik, moet een spiegel zijn. We doen ons hele dagen lang zus of zo voor, maar de spiegel toont ons wat we feitelijk aan het doen zijn en hoe we er echt uitzien.
,,Iedereen is verdacht, maar wij vooral''
mark cloostermans
12/01/2005
Deze week begint de Vlaamse tournee van ,,L'Hafa'', een voorstelling van Union Suspecte over migratie. De voor- stelling gaat niet over politiek en ook niet over allochtonen. Wat telt, zijn individuen en de verhalen die ze te vertellen hebben. In dit interview snijden we die thema's wel aan. Zouzou Ben Chikha: ,,Ik ben geen allochtoon''.
ZOUZOU Ben Chikha en Mourad Zeguendi van Union Suspecte lieten voor het grote publiek voor het eerst van zich horen toen ze meewerkten aan Niet alle Marokkanen zijn dieven van Arne Sierens. Vervolgens richtten ze Les Glandeurs op, en hun echte doorbraak kenden ze toen ze verhuisden van Brussel naar Gent en als Union Suspecte De Leeuw van Vlaanderen maakten.
- ,,Glandeurs'' betekent luilakken, en de naam Union Suspecte is ook al een tikje provocerend?
Unie der verdachten, hé? Iedereen is wel een beetje suspect , maar wij vooral.
- Zetten jullie het verschil met de homogeen Vlaamse gezelschappen zo niet extra in de verf?
Je kunt het ook omdraaien. Als je een etiket opgeplakt hebt gekregen, moet je proberen dat zo trots mogelijk te dragen. Het heeft geen zin om daar tegen te vechten. De voorstelling zal het wel nuanceren.
- Welke nuancering brengt L'Hafa aan? L'Hafa , Arabisch voor afgrond, is in de eerste plaats een metafoor. De setting is een gehucht op de punt van Noord-Afrika: daar is de afstand tussen Afrika en Europa het kleinst. Veertien kilometer maar. Dat zet aan het dromen, hé. Mensen willen naar de overkant, maar in beide richtingen. In het plaatselijke café zit ook een Europese, die in L'Hafa is blijven hangen en daar het geluk gevonden heeft.
De mensen zeggen: 'Die gasten komen allemaal naar hier om goed geld te verdienen'. Ik vind het iets complexer, zelfs dramatischer dan dat. Migranten laten een heel verleden achter. Je dorp verlaten, hier geld verdienen - dat klinkt misschien als een puur intellectuele, redelijke beslissing, maar zo eenvoudig gaat dat niet. Het vergt moed. We hebben het over duizenden en duizenden drama's die niet in de media komen, die worden gemarginaliseerd en gecriminaliseerd. Daar kunnen we toch niet rustig bij blijven?
- Waar haalt u het materiaal voor zo'n voorstelling vandaan?
Wij zijn zelf van Noord-Afrika. We kennen allemaal wel verhalen, of mensen die de oversteek gewaagd hebben en gestorven zijn. Toen we aan Grensstraat 41 rue de la Limite werkten, hadden we een Marokkaanse technieker , die via Spanje en Italië in België beland was. Hij had heel veel verhalen. Mijn klein broertje is heel laat naar België gekomen en hij heeft veel vrienden verloren: jongens van zeventien, achttien jaar die de overtocht niet overleefd hebben. Tegenover die veelheid aan verhalen staat hier: absolute mediastilte. Het zijn toch mensen?
Weet je wat het ook is? Stel dat ik nog aan de overkant zou wonen - zou ik dan de moed hebben om de oversteek te proberen? Wetend dat ik een groot risico loop om te sterven? Ik weet het niet.
- Van artistieke of politieke allochtonen wordt al gauw verwacht dat ze hun gemeenschap vertegenwoordigen. Zou u het appreciëren als u bij elk incident zou worden opgebeld om uw mening te laten horen? Een kunstenaar is alleen zijn eigen spreekbuis. Noch Chokri, noch Mourad, noch ikzelf zijn een spreekbuis van de allochtone gemeenschap. Wij staan alleen voor ons eigen verhaal. Ik ben trouwens helemaal geen allochtoon. Mensen laten mij voelen dat ik allochtoon ben, dat wel, maar ik ben hier geboren en opgegroeid, spreek Nederlands en maak toneel. Hoeveel generaties moet je in dit land wonen, voor je geen allochtoon meer bent?
- L'Hafa gaat wel uitdrukkelijk over een onderwerp dat de allochtone gemeenschap aanbelangt.
Neen, het gaat over ons en ons leven, onze ervaring. Natuurlijk zou het fijn zijn als onze gemeenschap iets zou herkennen in ons stuk, maar de voorstelling is net zo goed voor Vlamingen. De leeuw van Vlaanderen gaat over een conflict tussen een vader en een zoon. Dat lijkt mij behoorlijk universeel.
Stel dat een Vlaamse Rus een stuk zou maken over zijn roots, dan zal niemand accentueren dat hij een allochtoon is. Bij ons wel. Ik vind dat heel raar. En natuurlijk hebben wij een band met 'de' allochtone gemeenschap, maar dat is dezelfde band die ik heb met mijn buurman, die net als ik gitaar speelt. Je deelt bepaalde interesses of achtergronden, maar verder gaat dat niet. Als ik het werk zie van Sidi Larbi Cherkaoui, dan herken ik daar bepaalde dingen in. Betekent dat dat ik alleen maar geraakt kan worden door kunst van Noord-Afrikanen? Natuurlijk niet, er zijn ook raakvlakken tussen mij en een tekst van Hugo Claus. Ik kom net als Claus uit een klein kustdorp, nietwaar?
- U had het al over de voorstelling De leeuw van Vlaanderen . Is L'Hafa een terugplooien op de eigen interesses?
Wij maken theater dat met politiek te maken heeft. We kiezen daar niet expliciet voor, maar die thema's kiezen ons. Je wordt door iets emotioneel of intellectueel bewogen en je wilt begrijpen waarom. Het gaat om analyse. De dingen worden vaak zo zwart-wit getoond.
In de eerste plaats zijn wij kunstenaars. We zijn, zoals onze collega's in het theater, op zoek naar de manier om bepaalde ideeën over te brengen op een publiek. Heel concreet is dat ons verleden, dat we niet zomaar willen wegsmijten. De geschiedenis van de migratie moet verteld worden, opdat ze onderdeel zou kunnen uitmaken van de geschiedenis van Vlaanderen en België. Anders blijft er alleen maar een clichéverhaal over, een onbekend stuk geschiedenis zonder nuances.
We vonden dat we een toneelversie van De leeuw van Vlaanderen konden spelen, omdat wij in Vlaanderen geboren zijn. Mijn broer en ik waren vijftien jaar lang de enige niet-Europese allochtonen in Blankenberge. Wij hebben de Vlaamse context meegekregen als elk ander kind. Als je zo'n oer-Vlaams stuk speelt, zie je meteen een spanningsveld op het podium. Dat maakt het theatraal interessant."
ECHT nieuw is L'Hafa niet. De Franstalige versie, Café Hafa , toerde al door Wallonië. De Vlaamse tournee is trouwens opmerkelijk lang: een dertigtal voorstellingen in januari en februari, met nog een staartje in maart en april. Dat is opmerkelijk. Tot voor kort had Vlaanderen maar één allochtoon gezelschap: het door de Irakees Hazim Kamaledin geleide Woestijn '93. Die naam was op zich al een bewijs van schaarste: het verwees naar de zeer beperkte allochtone inbreng tijdens Antwerpen '93, toen Antwerpen Culturele Hoofdstad was. Momenteel bestaat Woestijn '93 alleen nog maar in naam: het gezelschap zoals Kamaledin het leidde, is uiteengevallen, juist door gebrek aan belangstelling. Er werden te weinig speelplekken gevonden. Nu gebiedt de eerlijkheid te zeggen dat Woestijn '93 heel expressief, oosters geïnspireerd bewegingstheater maakte. Ook een integraal Vlaams gezelschap zou die voorstellingen niet aan de straatstenen verkocht krijgen.
,,Ik heb één voorstelling van Woestijn '93 gezien'', zegt Ben Chikha. ,,Die was heel mooi, heel poëtisch, maar inderdaad nogal traditioneel, op een oosterse manier. Misschien kan je hem nog als een allochtone kunstenaar zien. Hoewel Zelfs daar ben ik niet zeker van. Nu ja, wij zijn hier geboren, hij niet. We zitten intussen ook alweer een generatie verder, hé?"
- Vlaamse theaterhuizen en programmatoren zijn blijkbaar heel geïnteresseerd in theater-met-allochtone-inbreng. Hoe voelt het om gegeerd te zijn?
O, zij niet alleen. Ook uitgeverijen, bijvoorbeeld, zijn op zoek naar jong allochtoon talent. Dat komt goed uit, maar alleen op korte termijn. Je wordt misschien makkelijker opgepikt, maar op langere termijn lijkt het me contraproductief. Ik zie veel gelijkenis tussen de theaterwereld en de politiek. Hoeveel allochtonen waren tien jaar geleden politiek actief? Er zijn heel veel mensen 'opgepikt'.
Zo gaat dat in het theater ook. Elk groot huis doet wel een project met of rond allochtonen. Dat is niet erg, en ongetwijfeld is er veel goede wil. Het voelt een beetje dubbel, net als in de politiek. Het positieve is wel dat er zo meerdere stemmen uit de allochtone gemeenschap opklinken. Mimount Bousakla heeft een heel andere visie dan Fouad Ahidar, zelfs al zitten ze allebei in de SP.A en zijn ze allebei van Marokkaanse afkomst. De diversiteit is er al; het lijkt er alleen op dat mensen ze nog niet willen zien.
- Ben Benaouisse en Sidi Larbi Cherkaoui hebben intussen hun plek gevonden in het dans- en performancemilieu. Is de drempel hoger bij teksttheater?
Ja, maar de drempel is hoog in het algemeen. Ik vind dat je op tv en op de scène te weinig allochtonen ziet. En dat er weinig allochtonen in de zaal zitten, is daar een rechtstreeks gevolg van; dat kan je niet ontkennen, denk ik. Voor de theateropleidingen geldt hetzelfde. Wie wil er nu de enige allochtoon zijn van Herman Teirlinck? (Vorig schooljaar was één allochtoon ingeschreven op het Rits; red .)
- Wie zijn jullie grote voorbeelden?
Dat verschilt voor elk van ons. Ruud is helemaal into Duits theater: Brecht en Ostermeier, en zo. Mourad heeft meer voeling met het Franse theater en schrijvers als Koltès. Ik ben fan van Arne Sierens, Alain Platel, Sidi Larbi Cherkaoui en nogal wat jonge gezelschappen, zoals Abattoir Fermé. Van Arne Sierens hebben wij allemaal veel geleerd. Hij is geëngageerd en zijn theater raakt mensen. Theater, vind ik, moet een spiegel zijn. We doen ons hele dagen lang zus of zo voor, maar de spiegel toont ons wat we feitelijk aan het doen zijn en hoe we er echt uitzien.