Zwarte Schaap
21-01-05, 03:32
Lijden aan de vele visies
Theoloog Van den Brink: Christenen moeten zich achter moslims scharen
Christelijke kerken moeten zich in het publieke debat achter moslims scharen. Ze hebben daar meer mee gemeen dan met het groeiend aantal liberale denkers die religie naar het rijk der fabelen verwijzen. Dat moslims steeds vaker worden geconfronteerd met grove beledigingen van hun godsdienst hebben ze mede aan christenen te wijten. Die hebben op het punt van godslastering te veel over hun kant laten gaan.
.
Dr. Gijsbert van den Brink, hervormd predikant en universitair docent dogmatiek in Leiden, mengde zich nog niet eerder publiekelijk in het debat over waarden en normen. Hij gaat dat komende dinsdag wél doen op uitnodiging van het Platform Waarden en Normen, dat uit zo’n 45 christelijke organisaties en een aantal waarnemers van kerken bestaat. Van den Brink en dr. K. Veling, oud-fractieleider van de ChristenUnie en nu rector van het openbare Johan de Wittcollege in Den Haag, houden een lezing. Aansluitend is er discussie. Aanleiding voor de bijeenkomst, die in Veenendaal wordt gehouden, is de oplopende spanning tussen autochtonen en allochtonen na de moord op Theo van Gogh.
.
Het debat over waarden en normen is onlosmakelijk verbonden met het toverwoord tolerantie. Van den Brink (41) vraagt aandacht voor de juiste betekenis ervan. „In onze samenleving is tolerantie synoniem voor: je gelooft maar wat je wilt, geef iedereen de ruimte. Dat is een tamelijk onverschillige invulling, waarvan prof. dr. A. A. van Ruler indertijd al voorspelde dat die in de 21e eeuw tot grote maatschappelijke problemen zou leiden. Zijn woorden blijken nu profetisch.
.
Het woord tolerantie komt van het Latijnse ”tolerare” en dat betekent: tillen, dragen. Dat is het tegenovergestelde van onverschilligheid. Tolerante mensen tillen aan meningen waar zij het hartgrondig mee oneens zijn. Ze lijden er zelfs aan. Tolerantie betekent drie dingen: je bent werkelijk geïnteresseerd in andere opvattingen, je lijdt eraan wanneer die opvattingen een wereld van verschil vormen met je eigen diepste overtuiging en je zoekt het gesprek daarover, maar je erkent tegelijk het recht van die ander om zijn mening uit te dragen.”
.
Voltaire
Als christenen de oorspronkelijke betekenis van tolerantie zouden praktiseren, komen ze opvallend genoeg uit bij de Franse, bepaald niet christelijke filosoof Voltaire. „Van hem is de uitspraak: Ik walg van uw ideeën, maar voor uw recht om ze uit te dragen ben ik bereid te sterven”, citeert Van den Brink. Hij laat er onmiddellijk een concrete toepassing op volgen die zijn vakgebied raakt: „Wanneer wij de grote levensvragen uit het publieke debat verbannen, leren wij niet meer te tillen aan het gewicht van andere levensbeschouwingen, laat staan dat we dat gewicht dragen. Theologische faculteiten, die onder andere door reorganisaties vaak een kwijnend bestaan leiden, zouden in dit verband een belangrijke rol kunnen spelen. Juist daar kan de discussie tussen levensbeschouwingen tot op het bot worden gevoerd.”
.
Welke consequentie heeft uw visie op tolerantie voor het dagelijkse leven?
„Neem de hoofddoekjeskwestie als voorbeeld. Voor mij hoeven hoofddoekjes niet. Ze passen niet in onze cultuur. Ergens vind ik het akelige dingen. Je stopt jezelf ermee weg. Toch zal ik moslimvrouwen niet het recht ontzeggen om hoofddoekjes te dragen. Ze horen bij hun religie. Laten we eerlijk zijn: net als de hoed voor vrouwen in reformatorische kerken. Als Nederlands staatsburger heb ik over het één noch over het ander iets te zeggen. Als christen kan ik met moslims in gesprek gaan over hoofddoekjes. Maar een verbod om in het openbaar hoofddoekjes te dragen, zoals in Frankrijk, is in mijn visie een ernstige grensoverschrijding door de overheid.”
.
Hoe zouden we die onverschillige invulling van tolerantie kunnen veranderen? „Door elkaar in Nederland weer werkelijk te leren bevragen op onze levensbeschouwing. Ook al zijn de verschillen levensgroot. De belangstelling voor elkaars diepste opvatttingen is vaak oppervlakkig. Het gevolg is dat respect en begrip voor elkaar verdwijnen en radicale standpunten ontstaan. Je ziet dat terug bij mensen als Ayaan Hirsi Ali, Geert Wilders en Bart Jan Spruyt. Ze trekken in verschillende toonsoorten van leer tegen moslims; ze stellen zich weinig gastvrij ten opzichte van andere bevolkingsgroepen op. We moeten moslims echter niet te vuur en te zwaard bestrijden -dat werkt averechts-, maar ze helpen om zich te leren verantwoorden.”
.
Wat betekent dat concreet?
„Moslims hoeven zich niet eerst aan te passen aan de heersende, liberale moraal in ons land om mee te tellen. We hoeven geen modern, westers denkende mensen van ze te maken, maar ze mogen er zijn zoals ze zijn. Dat geldt ook voor orthodoxe christenen. De liberale meerderheid heeft niet het recht haar standpunten tot norm te verheffen om vervolgens anderen de maat te nemen. Dat gebeurt, als ik het goed zie, helaas wel. Er is in ons land zoiets als een grijs gemiddelde waar iedereen zich aan zou moeten toetsen. Kleine afwijkingen worden geaccepteerd, grote niet. Ik ben het daar fundamenteel mee oneens. Liberaal denkende mensen zullen eraan moeten wennen dat de islam en het orthodoxe christendom geen verschijnselen zijn die vanzelf verdwijnen naarmate de modernisering voortgaat. Die theorie is allang achterhaald. Beide zullen er altijd blijven. En ook al staan beide groeperingen volstrekt anders in het leven dan de geseculariseerde meerderheid, ze hebben recht op hun visies en uitingen zolang die niet strijden met de beginselen van de rechtsstaat.”
.
Gaat het daar juist niet fout? De positie van de vrouw in reformatorische en in islamitische kring staat volgens velen haaks op het moderne denken.
.
„Er is een grijs gebied dat spanningen oproept. Daar hebben we de rechtspraak voor. Van daaruit kristalliseren de dingen zich soms wel uit. Dat de SGP vrouwen niet accepteert als lid blijkt in een democratie toelaatbaar. Dat moslims hun vrouwen laten besnijden niet, omdat daarmee de integriteit van het individu in het geding is.”
.
En de joden dan met hun besnijdenis van jongetjes? „Dat is van een andere orde. Niemand ondervindt hier blijvende schade van. Dat Hirsi Ali recent hierover begon, is tekenend voor de wijze waarop het in de geschiedenis voortdurend is gegaan. Denk aan het middeleeuwse Spanje: na de moslims krijgen de joden een beurt. Het is bepaald geen wonder dat met name joodse waarnemers in ons land kritisch staan tegenover het neoliberalisme. Seculiere denkers zijn bang voor wat afwijkt, wat fundamenteel anders is. Minister Donner spreekt in dit verband terecht over liberaal fundamentalisme. Van de angst voor wat fundamenteel anders is, zijn in het verleden altijd de joden het slachtoffer geworden.”
.
Liberale denkers voelen zich in een democratie als een vis in het water; moslims en orthodoxe christenen ten diepste toch een beetje als een kat in een vreemd pakhuis.
.
„Ja, maar nu noem ik ook een andere kant van de zaak. Voorzover christenen al dan niet openlijk nog theocratische idealen koesteren, doen ze er goed aan die op te geven. We zullen de democratie principieel moeten accepteren en hebben daar bijbels-theologisch ook voldoende aanleiding toe. Ik denk aan de mens als beelddrager Gods; geschapen met een onvervreemdbare eigen verantwoordelijkheid. Aan God Die Zijn zon laat opgaan over bozen en goeden zonder de bozen te verdoen. Aan onkruid en tarwe die samen mogen opgroeien tot de oogst, een gelijkenis die Augustinus reeds op de samenleving toepaste. Niet de situatie in het Oude Testament, maar die in het Nieuwe Testament is voor ons richtinggevend.”
.
U bedoelt dat de SGP de theocratie moet laten rusten?
„Ja, tot de jongste dag, de dag van Gods Koninkrijk. Nederland is een democratie en ook orthodoxe christenen doen er verstandig aan zich daar volledig achter te scharen. Dus niet met de houding van: we doen noodgedwongen mee in de democratie, maar eigenlijk willen we iets anders. Dat is een concessie die altijd leidt tot een zekere tweeslachtigheid en tot wantrouwen bij buitenstaanders, dat niet helemaal ongefundeerd is. Je ziet dan ook dat de SGP nogal eens op één hoop wordt gegooid met moslimfundamentalisme. Mijns inziens onterecht, maar niet helemaal onbegrijpelijk. Het zou mooi zijn als Van der Vlies zou zeggen: Ook als de SGP de macht zou hebben in Nederland zijn moslims én liberalen in veilige handen. Wij willen hier geen christelijke variant van Iran. Mijn pleidooi voor de democratie is geen strategische, maar een principiële keus. Christenen geloven dat de theocratie zal aanbreken bij de komst van Gods Koninkrijk.”
.
De Bijbel en de koran verschillen fundamenteel van elkaar, toch hebben christenen en moslims in levensbeschouwelijk opzicht veel met elkaar gemeen. Wat betekent dat voor hun samenleven?
„In de oplopende spanningen in ons land zullen christenen op dit moment -ik spreek niet over de toekomst- nadrukkelijk de kant van moslims moeten kiezen. Er zijn drie samenbindende factoren. In de eerste plaats het diepe ontzag voor Iemand die heilig is, in het Oude Testament aangeduid als de vreze des Heeren. In de tweede plaats Diens ultieme manifestatie in een menselijke persoon: Jezus respectievelijk Mohammed, hoe volstrekt onvergelijkbaar die twee ook zijn. In de derde plaats de levensoriëntatie op een heilig boek.
.
Dat zijn drie zaken waar liberalen geen boodschap aan hebben, ten diepste niets van begrijpen of zelfs maar iets van kunnen invoelen. De kerken doen er daarom op dit moment goed aan zich achter moslims op te stellen en niet achter de liberale hoofdstroom. Ik vind dat de PKN dat in een recente kanselboodschap goed onder woorden heeft gebracht, ook al had ik de nodige theologische bedenkingen bij bepaalde formuleringen in die boodschap. Ik hoop dat ook andere kerken die houding jegens moslims zullen overnemen.
.
Dat sommige groepen moslims geen kant meer uit kunnen met de manier waarop in ons land het oerontzag voor een goddelijk Persoon wordt beledigd en belachelijk gemaakt, hangt mede samen met de gemakzucht van veel christenen om niet te protesteren, al moet daar eerlijkheidshalve bij gezegd worden dat ze in het verleden in rechtszaken altijd bot vingen. De kerken mogen wat mij betreft gerust weer assertiever gaan reageren op smadelijke godslastering. En de Bond tegen het vloeken verdient brede steun.”
.
Moeten christenen en moslims één front vormen tegen de seculiere meerderheid in ons land?
.
„Dat klinkt mij te militant. Christenen en moslims moeten niet tegen elkaar aan gaan schurken, maar ze zullen gezamenlijk duidelijk moeten maken dat godsdienst wat anders is dan medemenselijkheid met een spiritueel sausje.”
.
Racisme blijkt ook op reformatorische scholen voor te komen. Loopt uw oproep voor samenwerking niet stuk op de badinerende visie die orthodoxe christenen soms op moslims hebben?
„Dat risico lopen we inderdaad. Velen in onze gezindte zijn negatiever over moslims dan over seculiere denkers. Daar zit dezelfde angst voor het afwijkende achter als bij Hirsi Ali en anderen. Ik moet in dit verband denken aan een uitspraak van SGP-voorzitter ds. Van Heteren. Volgens hem heeft de SGP altijd nog meer met de VVD dan met de PvdA. Ik vind zo’n uitspraak bedenkelijk. De VVD is meer dan de PvdA het prototype van een seculiere partij. Onlangs heeft Van Aartsen laten weten dat wat hem betreft de vrijheid van onderwijs op de helling kan. Hij zal daar in de toekomst, zodra hij de kans krijgt, vast werk van maken. Hoeveel mensen in de gereformeerde gezindte stemmen desondanks op de VVD? Ik zou ze niet graag de kost geven.”
.
Hoe verklaart u die houding van de VVD?
„Ik ben geen deskundige op dit terrein, maar misschien voelen ze de hete adem van Wilders in hun nek. De VVD kan het zich niet permitteren rechts door hem ingehaald te worden. Dat levert hen electoraal grote schade op. Dus probeert men hem van tijd tot tijd een slag voor te zijn. Op die manier kunnen er rare dingen gebeuren. Dat zag je ook bij het debat over godslastering.”
.
Heeft u een concreet advies om het debat over waarden en normen in een gepolariseerde samenleving verder te helpen?
„Er zou een omslag in de hoofden van mensen moeten komen. Tolerantie is niet het elkaar op onverschillige wijze vrij laten, want die tolerantie is net zo breed als ze lang is. Op het moment dat iemand iets zegt wat te veel afwijkt van de grijze hoofdstroom is het afgelopen met de tolerantie. Dan krijg je te maken met de intolerantie van de toleranten. Ook moslims en christenen met opvattingen die ver afwijken van de heersende moraal mogen er zijn zoals ze zijn. Ze hoeven niet eerst een kloon van de seculier denkende mens te worden. Er zal nooit een heilsstaat komen met verlichte mensen die nergens meer in geloven. Je kunt wel met elkaar werken aan een samenleving waarin verschillen in levensbeschouwing een legitieme plaats hebben. De overheid moet zo’n samenleving actief stimuleren. Wie andersdenkenden niet accepteert, kweekt ressentimenten.”
.
Is er na de moord op Theo van Gogh iets veranderd in het debat over waarden en normen?
.
„Het is naar mijn mening concreter geworden. We zijn ons weer gaan bezinnen op de grenzen van de vrijheid van meningsuiting. Van Gogh heeft die in mijn visie overschreden, al rechtvaardigt dat natuurlijk op geen enkele manier de moord op hem. Het zal mij niet verbazen wanneer rechters weer strenger gaan optreden tegen het bewust en publiekelijk kwetsen van anderen, omdat rechters bij het bepalen van hun vonnissen geneigd zijn te letten op het maatschappelijk debat. De grote meerderheid in ons land wil wel dat alles gezegd moet kunnen worden, maar niet op elke manier.”
Bron: Refomatorisch Dagblad 11/01/05
Theoloog Van den Brink: Christenen moeten zich achter moslims scharen
Christelijke kerken moeten zich in het publieke debat achter moslims scharen. Ze hebben daar meer mee gemeen dan met het groeiend aantal liberale denkers die religie naar het rijk der fabelen verwijzen. Dat moslims steeds vaker worden geconfronteerd met grove beledigingen van hun godsdienst hebben ze mede aan christenen te wijten. Die hebben op het punt van godslastering te veel over hun kant laten gaan.
.
Dr. Gijsbert van den Brink, hervormd predikant en universitair docent dogmatiek in Leiden, mengde zich nog niet eerder publiekelijk in het debat over waarden en normen. Hij gaat dat komende dinsdag wél doen op uitnodiging van het Platform Waarden en Normen, dat uit zo’n 45 christelijke organisaties en een aantal waarnemers van kerken bestaat. Van den Brink en dr. K. Veling, oud-fractieleider van de ChristenUnie en nu rector van het openbare Johan de Wittcollege in Den Haag, houden een lezing. Aansluitend is er discussie. Aanleiding voor de bijeenkomst, die in Veenendaal wordt gehouden, is de oplopende spanning tussen autochtonen en allochtonen na de moord op Theo van Gogh.
.
Het debat over waarden en normen is onlosmakelijk verbonden met het toverwoord tolerantie. Van den Brink (41) vraagt aandacht voor de juiste betekenis ervan. „In onze samenleving is tolerantie synoniem voor: je gelooft maar wat je wilt, geef iedereen de ruimte. Dat is een tamelijk onverschillige invulling, waarvan prof. dr. A. A. van Ruler indertijd al voorspelde dat die in de 21e eeuw tot grote maatschappelijke problemen zou leiden. Zijn woorden blijken nu profetisch.
.
Het woord tolerantie komt van het Latijnse ”tolerare” en dat betekent: tillen, dragen. Dat is het tegenovergestelde van onverschilligheid. Tolerante mensen tillen aan meningen waar zij het hartgrondig mee oneens zijn. Ze lijden er zelfs aan. Tolerantie betekent drie dingen: je bent werkelijk geïnteresseerd in andere opvattingen, je lijdt eraan wanneer die opvattingen een wereld van verschil vormen met je eigen diepste overtuiging en je zoekt het gesprek daarover, maar je erkent tegelijk het recht van die ander om zijn mening uit te dragen.”
.
Voltaire
Als christenen de oorspronkelijke betekenis van tolerantie zouden praktiseren, komen ze opvallend genoeg uit bij de Franse, bepaald niet christelijke filosoof Voltaire. „Van hem is de uitspraak: Ik walg van uw ideeën, maar voor uw recht om ze uit te dragen ben ik bereid te sterven”, citeert Van den Brink. Hij laat er onmiddellijk een concrete toepassing op volgen die zijn vakgebied raakt: „Wanneer wij de grote levensvragen uit het publieke debat verbannen, leren wij niet meer te tillen aan het gewicht van andere levensbeschouwingen, laat staan dat we dat gewicht dragen. Theologische faculteiten, die onder andere door reorganisaties vaak een kwijnend bestaan leiden, zouden in dit verband een belangrijke rol kunnen spelen. Juist daar kan de discussie tussen levensbeschouwingen tot op het bot worden gevoerd.”
.
Welke consequentie heeft uw visie op tolerantie voor het dagelijkse leven?
„Neem de hoofddoekjeskwestie als voorbeeld. Voor mij hoeven hoofddoekjes niet. Ze passen niet in onze cultuur. Ergens vind ik het akelige dingen. Je stopt jezelf ermee weg. Toch zal ik moslimvrouwen niet het recht ontzeggen om hoofddoekjes te dragen. Ze horen bij hun religie. Laten we eerlijk zijn: net als de hoed voor vrouwen in reformatorische kerken. Als Nederlands staatsburger heb ik over het één noch over het ander iets te zeggen. Als christen kan ik met moslims in gesprek gaan over hoofddoekjes. Maar een verbod om in het openbaar hoofddoekjes te dragen, zoals in Frankrijk, is in mijn visie een ernstige grensoverschrijding door de overheid.”
.
Hoe zouden we die onverschillige invulling van tolerantie kunnen veranderen? „Door elkaar in Nederland weer werkelijk te leren bevragen op onze levensbeschouwing. Ook al zijn de verschillen levensgroot. De belangstelling voor elkaars diepste opvatttingen is vaak oppervlakkig. Het gevolg is dat respect en begrip voor elkaar verdwijnen en radicale standpunten ontstaan. Je ziet dat terug bij mensen als Ayaan Hirsi Ali, Geert Wilders en Bart Jan Spruyt. Ze trekken in verschillende toonsoorten van leer tegen moslims; ze stellen zich weinig gastvrij ten opzichte van andere bevolkingsgroepen op. We moeten moslims echter niet te vuur en te zwaard bestrijden -dat werkt averechts-, maar ze helpen om zich te leren verantwoorden.”
.
Wat betekent dat concreet?
„Moslims hoeven zich niet eerst aan te passen aan de heersende, liberale moraal in ons land om mee te tellen. We hoeven geen modern, westers denkende mensen van ze te maken, maar ze mogen er zijn zoals ze zijn. Dat geldt ook voor orthodoxe christenen. De liberale meerderheid heeft niet het recht haar standpunten tot norm te verheffen om vervolgens anderen de maat te nemen. Dat gebeurt, als ik het goed zie, helaas wel. Er is in ons land zoiets als een grijs gemiddelde waar iedereen zich aan zou moeten toetsen. Kleine afwijkingen worden geaccepteerd, grote niet. Ik ben het daar fundamenteel mee oneens. Liberaal denkende mensen zullen eraan moeten wennen dat de islam en het orthodoxe christendom geen verschijnselen zijn die vanzelf verdwijnen naarmate de modernisering voortgaat. Die theorie is allang achterhaald. Beide zullen er altijd blijven. En ook al staan beide groeperingen volstrekt anders in het leven dan de geseculariseerde meerderheid, ze hebben recht op hun visies en uitingen zolang die niet strijden met de beginselen van de rechtsstaat.”
.
Gaat het daar juist niet fout? De positie van de vrouw in reformatorische en in islamitische kring staat volgens velen haaks op het moderne denken.
.
„Er is een grijs gebied dat spanningen oproept. Daar hebben we de rechtspraak voor. Van daaruit kristalliseren de dingen zich soms wel uit. Dat de SGP vrouwen niet accepteert als lid blijkt in een democratie toelaatbaar. Dat moslims hun vrouwen laten besnijden niet, omdat daarmee de integriteit van het individu in het geding is.”
.
En de joden dan met hun besnijdenis van jongetjes? „Dat is van een andere orde. Niemand ondervindt hier blijvende schade van. Dat Hirsi Ali recent hierover begon, is tekenend voor de wijze waarop het in de geschiedenis voortdurend is gegaan. Denk aan het middeleeuwse Spanje: na de moslims krijgen de joden een beurt. Het is bepaald geen wonder dat met name joodse waarnemers in ons land kritisch staan tegenover het neoliberalisme. Seculiere denkers zijn bang voor wat afwijkt, wat fundamenteel anders is. Minister Donner spreekt in dit verband terecht over liberaal fundamentalisme. Van de angst voor wat fundamenteel anders is, zijn in het verleden altijd de joden het slachtoffer geworden.”
.
Liberale denkers voelen zich in een democratie als een vis in het water; moslims en orthodoxe christenen ten diepste toch een beetje als een kat in een vreemd pakhuis.
.
„Ja, maar nu noem ik ook een andere kant van de zaak. Voorzover christenen al dan niet openlijk nog theocratische idealen koesteren, doen ze er goed aan die op te geven. We zullen de democratie principieel moeten accepteren en hebben daar bijbels-theologisch ook voldoende aanleiding toe. Ik denk aan de mens als beelddrager Gods; geschapen met een onvervreemdbare eigen verantwoordelijkheid. Aan God Die Zijn zon laat opgaan over bozen en goeden zonder de bozen te verdoen. Aan onkruid en tarwe die samen mogen opgroeien tot de oogst, een gelijkenis die Augustinus reeds op de samenleving toepaste. Niet de situatie in het Oude Testament, maar die in het Nieuwe Testament is voor ons richtinggevend.”
.
U bedoelt dat de SGP de theocratie moet laten rusten?
„Ja, tot de jongste dag, de dag van Gods Koninkrijk. Nederland is een democratie en ook orthodoxe christenen doen er verstandig aan zich daar volledig achter te scharen. Dus niet met de houding van: we doen noodgedwongen mee in de democratie, maar eigenlijk willen we iets anders. Dat is een concessie die altijd leidt tot een zekere tweeslachtigheid en tot wantrouwen bij buitenstaanders, dat niet helemaal ongefundeerd is. Je ziet dan ook dat de SGP nogal eens op één hoop wordt gegooid met moslimfundamentalisme. Mijns inziens onterecht, maar niet helemaal onbegrijpelijk. Het zou mooi zijn als Van der Vlies zou zeggen: Ook als de SGP de macht zou hebben in Nederland zijn moslims én liberalen in veilige handen. Wij willen hier geen christelijke variant van Iran. Mijn pleidooi voor de democratie is geen strategische, maar een principiële keus. Christenen geloven dat de theocratie zal aanbreken bij de komst van Gods Koninkrijk.”
.
De Bijbel en de koran verschillen fundamenteel van elkaar, toch hebben christenen en moslims in levensbeschouwelijk opzicht veel met elkaar gemeen. Wat betekent dat voor hun samenleven?
„In de oplopende spanningen in ons land zullen christenen op dit moment -ik spreek niet over de toekomst- nadrukkelijk de kant van moslims moeten kiezen. Er zijn drie samenbindende factoren. In de eerste plaats het diepe ontzag voor Iemand die heilig is, in het Oude Testament aangeduid als de vreze des Heeren. In de tweede plaats Diens ultieme manifestatie in een menselijke persoon: Jezus respectievelijk Mohammed, hoe volstrekt onvergelijkbaar die twee ook zijn. In de derde plaats de levensoriëntatie op een heilig boek.
.
Dat zijn drie zaken waar liberalen geen boodschap aan hebben, ten diepste niets van begrijpen of zelfs maar iets van kunnen invoelen. De kerken doen er daarom op dit moment goed aan zich achter moslims op te stellen en niet achter de liberale hoofdstroom. Ik vind dat de PKN dat in een recente kanselboodschap goed onder woorden heeft gebracht, ook al had ik de nodige theologische bedenkingen bij bepaalde formuleringen in die boodschap. Ik hoop dat ook andere kerken die houding jegens moslims zullen overnemen.
.
Dat sommige groepen moslims geen kant meer uit kunnen met de manier waarop in ons land het oerontzag voor een goddelijk Persoon wordt beledigd en belachelijk gemaakt, hangt mede samen met de gemakzucht van veel christenen om niet te protesteren, al moet daar eerlijkheidshalve bij gezegd worden dat ze in het verleden in rechtszaken altijd bot vingen. De kerken mogen wat mij betreft gerust weer assertiever gaan reageren op smadelijke godslastering. En de Bond tegen het vloeken verdient brede steun.”
.
Moeten christenen en moslims één front vormen tegen de seculiere meerderheid in ons land?
.
„Dat klinkt mij te militant. Christenen en moslims moeten niet tegen elkaar aan gaan schurken, maar ze zullen gezamenlijk duidelijk moeten maken dat godsdienst wat anders is dan medemenselijkheid met een spiritueel sausje.”
.
Racisme blijkt ook op reformatorische scholen voor te komen. Loopt uw oproep voor samenwerking niet stuk op de badinerende visie die orthodoxe christenen soms op moslims hebben?
„Dat risico lopen we inderdaad. Velen in onze gezindte zijn negatiever over moslims dan over seculiere denkers. Daar zit dezelfde angst voor het afwijkende achter als bij Hirsi Ali en anderen. Ik moet in dit verband denken aan een uitspraak van SGP-voorzitter ds. Van Heteren. Volgens hem heeft de SGP altijd nog meer met de VVD dan met de PvdA. Ik vind zo’n uitspraak bedenkelijk. De VVD is meer dan de PvdA het prototype van een seculiere partij. Onlangs heeft Van Aartsen laten weten dat wat hem betreft de vrijheid van onderwijs op de helling kan. Hij zal daar in de toekomst, zodra hij de kans krijgt, vast werk van maken. Hoeveel mensen in de gereformeerde gezindte stemmen desondanks op de VVD? Ik zou ze niet graag de kost geven.”
.
Hoe verklaart u die houding van de VVD?
„Ik ben geen deskundige op dit terrein, maar misschien voelen ze de hete adem van Wilders in hun nek. De VVD kan het zich niet permitteren rechts door hem ingehaald te worden. Dat levert hen electoraal grote schade op. Dus probeert men hem van tijd tot tijd een slag voor te zijn. Op die manier kunnen er rare dingen gebeuren. Dat zag je ook bij het debat over godslastering.”
.
Heeft u een concreet advies om het debat over waarden en normen in een gepolariseerde samenleving verder te helpen?
„Er zou een omslag in de hoofden van mensen moeten komen. Tolerantie is niet het elkaar op onverschillige wijze vrij laten, want die tolerantie is net zo breed als ze lang is. Op het moment dat iemand iets zegt wat te veel afwijkt van de grijze hoofdstroom is het afgelopen met de tolerantie. Dan krijg je te maken met de intolerantie van de toleranten. Ook moslims en christenen met opvattingen die ver afwijken van de heersende moraal mogen er zijn zoals ze zijn. Ze hoeven niet eerst een kloon van de seculier denkende mens te worden. Er zal nooit een heilsstaat komen met verlichte mensen die nergens meer in geloven. Je kunt wel met elkaar werken aan een samenleving waarin verschillen in levensbeschouwing een legitieme plaats hebben. De overheid moet zo’n samenleving actief stimuleren. Wie andersdenkenden niet accepteert, kweekt ressentimenten.”
.
Is er na de moord op Theo van Gogh iets veranderd in het debat over waarden en normen?
.
„Het is naar mijn mening concreter geworden. We zijn ons weer gaan bezinnen op de grenzen van de vrijheid van meningsuiting. Van Gogh heeft die in mijn visie overschreden, al rechtvaardigt dat natuurlijk op geen enkele manier de moord op hem. Het zal mij niet verbazen wanneer rechters weer strenger gaan optreden tegen het bewust en publiekelijk kwetsen van anderen, omdat rechters bij het bepalen van hun vonnissen geneigd zijn te letten op het maatschappelijk debat. De grote meerderheid in ons land wil wel dat alles gezegd moet kunnen worden, maar niet op elke manier.”
Bron: Refomatorisch Dagblad 11/01/05