TonH
28-01-05, 16:54
Polderpopulisme
Amanda Kluveld
Afgelopen maandag sprak minister Bot voor de ambassadeursconferentie zijn zorg uit over het goedkope populisme in de Nederlandse polder. "De emotie wint het dezer dagen vaak van het verstand. Incidenten worden uitvergroot. Grote woorden worden gebruikt waar een nuchtere reactie zou hebben volstaan”, constateerde hij.
Bot stelde dat het populisme, behalve om emotionaliteit, draait om overdrijving en het propageren van een leiderschap waarbinnen het zich schikken naar de wil van het volk evenals het exploiteren van angstgevoelens een belangrijke rol spelen.
Het ontbreekt populisten volgens de minister aan een verantwoordelijkheidsgevoel dat noodzakelijk is voor het aandragen van doordachte en duurzame oplossingen.
Aan het verhaal van Bot valt een aantal zaken op. Hij heeft het over goedkoop populisme en suggereert daarmee dat er ook een niet goedkope en daarmee wellicht hoogstaander vorm van populisme bestaat, maar verder doet hij niets met dit door hem gemaakte onderscheid. Ook gaat hij in zijn omschrijving volledig voorbij aan wat in de vele definities die er van het populisme bestaan, doorgaans tot de kern ervan wordt gerekend, namelijk het uitdragen van de gedachte dat in de samenleving een elite is die slechts zijn eigen belangen dient ten koste van de gewone man. Evenmin geeft de minister aan dat deze populistische visie op maatschappelijke problemen doorgaans met behulp van zo eenvoudig mogelijke reclameachtige of hijgerige SBS6-taal wordt verwoord.
Voor populisten is dit taalgebruik een principekwestie, want moeilijke woorden worden door de kiezer beschouwd als instrumenten van de inmiddels ontmaskerde elite. Als je intellectuele taal gebruikt, loop je het gevaar stemmen te verliezen.
In 2002 opperde de toenmalige voorzitter van de VVD, Bas Eenhoorn, daarom het onzalige idee dat Hans Dijkstal, die zich altijd genuanceerd uitdrukt en beschaafd spreekt, zich voortaan van ‘Jip en Janneketaal’ moest bedienen. Populisme is per definitie anti-intellectualistisch, zo kan uit deze beschamende VVD-geschiedenis worden geleerd. Het geeft geen ruimte voor grijstinten of relativering. Daar wees Bot in zijn toespraak weer wel op, maar hij liet na zijn verhaal met hedendaagse Nederlandse voorbeelden te illustreren.
Dat maakt nieuwsgierig. Welke vormen van goedkoop populisme had de minister nu precies voor ogen? Die vraag is des te dringender, omdat Bot wel heel goed lijkt te weten hoe het populisme is ontstaan. Hij wijt het zonder omhaal aan de politieke en culturele elite die, zoals hij stelt, "een enkele uitzondering daargelaten, in de jaren negentig te kritiekloos vasthield aan de multiculturele vrijblijvendheid”.
Nu wordt het ingewikkeld. De minister lijkt het eens te zijn met diezelfde populisten die er al minstens vanaf 2002 op hameren dat de Nederlandse samenleving onder het juk van een politiek correct regime zucht. Filip Dewinter, die eind vorig jaar nog met groot enthousiasme door studenten van de Erasmus Universiteit werd onthaald en in Buitenhof en Nova zijn woordje mocht doen, is een vertegenwoordiger van dit standpunt. Hilbrand Nawijn wist afgelopen dinsdag op de receptie van Vlaams Belang nog te vertellen dat in Nederland nog altijd het principe ‘Eigen volk laatst’ regeert. Evenals deze heren wijst Bot beschuldigend naar de elite.
Dat is niet vreemd, het wordt in Nederland als common sense beschouwd om dat te doen. En het behoort dan ook tot de tactiek van de populisten om te suggereren dat men vanuit een common sense spreekt.
Kortom, Bot kwam er met zijn zorg over het populisme niet helemaal uit. Dat is begrijpelijk, want hij wist vast wel dat partijgenoot Balkenende vorige maand nog op de afsluitende Conferentie over Normen en
Waarden stelde dat een beetje populisme best nuttig kan zijn om een debat over gevoelige kwesties op gang te brengen. Dat is nou echt polderpopulisme.
Een beetje. Een snufje. Het is lonken naar populisme in, zoals René Cuperus van de Wiardi Beckman Stichting het in 2003 formuleerde, "een vrolijker gedaante: een democratische correctie op een te elitair
politiek bestel, dan wel een waarschuwingssignaal ten opzichte van verzakende elites”.
Wat vergeten wordt is dat het niet alleen de elites zijn die verzaken. Zeker niet waar het om de multiculturele samenleving gaat. Inderdaad, zouden veel populisten zeggen, het zijn ook de allochtonen.
Als dat waar is, en dat zal ik hier voor een moment aannemen, dan ontbreekt nog een partij in dit hele debat, namelijk de gewone mannen en vrouwen uit de volkswijken.
Waar blijven zij in het populistische anti-politiek correcte verhaal? Zij zijn er alleen te vinden in de rol van weerloos slachtoffer, precies zoals de allochtoon in het politiek correcte verhaal.
Als het nu maar eens afgelopen moet zijn met het elitaire geknuffel van allochtonen die hun slachtofferschap cultiveren, dan moet het ook eens afgelopen zijn met het beeld dat met name door populisten wordt geschapen van Jan en Mien.
Dan moet de karikatuur van die arme bewoners van de volkswijken die alle ellende van de multiculturele samenleving door die arrogante en onverschillige elite op hun bordje geschoven kregen, grondig worden bijgesteld. Als, zoals minister Verdonk stelde, Marokkaanse jongeren niet zo moeten zeuren dat zij bij de deur van veel discotheken geweigerd worden, dan moet diezelfde minister ook niet moeilijk doen als ze van een imam een keer geen handje krijgt. Als allochtonen zich niet als slachtoffer mogen opstellen, prima, maar dan moeten die bewoners van volksbuurten ook maar niet meer zo zielig doen over de rotbuurt waar ze in wonen. Ze moeten zelf verantwoordelijkheid nemen en zich niet verschuilen achter de elite die hun dat onmogelijk maakt. Als allochtonen het allemaal aan zichzelf te danken hebben, waarom zou dat dan niet gelden voor Jan en Mien?
Waarom is de volksautochtoon het weerloos slachtoffer van allerlei ontwikkelingen die hem boven de pet gaan? Het getuigt van onverschilligheid en minachting om zo over het volk te denken. Het is, zo blijkt, uiteindelijk de populist en niet de elite die het volk klein houdt.
NRC, 28 januari 2005
Amanda Kluveld
Afgelopen maandag sprak minister Bot voor de ambassadeursconferentie zijn zorg uit over het goedkope populisme in de Nederlandse polder. "De emotie wint het dezer dagen vaak van het verstand. Incidenten worden uitvergroot. Grote woorden worden gebruikt waar een nuchtere reactie zou hebben volstaan”, constateerde hij.
Bot stelde dat het populisme, behalve om emotionaliteit, draait om overdrijving en het propageren van een leiderschap waarbinnen het zich schikken naar de wil van het volk evenals het exploiteren van angstgevoelens een belangrijke rol spelen.
Het ontbreekt populisten volgens de minister aan een verantwoordelijkheidsgevoel dat noodzakelijk is voor het aandragen van doordachte en duurzame oplossingen.
Aan het verhaal van Bot valt een aantal zaken op. Hij heeft het over goedkoop populisme en suggereert daarmee dat er ook een niet goedkope en daarmee wellicht hoogstaander vorm van populisme bestaat, maar verder doet hij niets met dit door hem gemaakte onderscheid. Ook gaat hij in zijn omschrijving volledig voorbij aan wat in de vele definities die er van het populisme bestaan, doorgaans tot de kern ervan wordt gerekend, namelijk het uitdragen van de gedachte dat in de samenleving een elite is die slechts zijn eigen belangen dient ten koste van de gewone man. Evenmin geeft de minister aan dat deze populistische visie op maatschappelijke problemen doorgaans met behulp van zo eenvoudig mogelijke reclameachtige of hijgerige SBS6-taal wordt verwoord.
Voor populisten is dit taalgebruik een principekwestie, want moeilijke woorden worden door de kiezer beschouwd als instrumenten van de inmiddels ontmaskerde elite. Als je intellectuele taal gebruikt, loop je het gevaar stemmen te verliezen.
In 2002 opperde de toenmalige voorzitter van de VVD, Bas Eenhoorn, daarom het onzalige idee dat Hans Dijkstal, die zich altijd genuanceerd uitdrukt en beschaafd spreekt, zich voortaan van ‘Jip en Janneketaal’ moest bedienen. Populisme is per definitie anti-intellectualistisch, zo kan uit deze beschamende VVD-geschiedenis worden geleerd. Het geeft geen ruimte voor grijstinten of relativering. Daar wees Bot in zijn toespraak weer wel op, maar hij liet na zijn verhaal met hedendaagse Nederlandse voorbeelden te illustreren.
Dat maakt nieuwsgierig. Welke vormen van goedkoop populisme had de minister nu precies voor ogen? Die vraag is des te dringender, omdat Bot wel heel goed lijkt te weten hoe het populisme is ontstaan. Hij wijt het zonder omhaal aan de politieke en culturele elite die, zoals hij stelt, "een enkele uitzondering daargelaten, in de jaren negentig te kritiekloos vasthield aan de multiculturele vrijblijvendheid”.
Nu wordt het ingewikkeld. De minister lijkt het eens te zijn met diezelfde populisten die er al minstens vanaf 2002 op hameren dat de Nederlandse samenleving onder het juk van een politiek correct regime zucht. Filip Dewinter, die eind vorig jaar nog met groot enthousiasme door studenten van de Erasmus Universiteit werd onthaald en in Buitenhof en Nova zijn woordje mocht doen, is een vertegenwoordiger van dit standpunt. Hilbrand Nawijn wist afgelopen dinsdag op de receptie van Vlaams Belang nog te vertellen dat in Nederland nog altijd het principe ‘Eigen volk laatst’ regeert. Evenals deze heren wijst Bot beschuldigend naar de elite.
Dat is niet vreemd, het wordt in Nederland als common sense beschouwd om dat te doen. En het behoort dan ook tot de tactiek van de populisten om te suggereren dat men vanuit een common sense spreekt.
Kortom, Bot kwam er met zijn zorg over het populisme niet helemaal uit. Dat is begrijpelijk, want hij wist vast wel dat partijgenoot Balkenende vorige maand nog op de afsluitende Conferentie over Normen en
Waarden stelde dat een beetje populisme best nuttig kan zijn om een debat over gevoelige kwesties op gang te brengen. Dat is nou echt polderpopulisme.
Een beetje. Een snufje. Het is lonken naar populisme in, zoals René Cuperus van de Wiardi Beckman Stichting het in 2003 formuleerde, "een vrolijker gedaante: een democratische correctie op een te elitair
politiek bestel, dan wel een waarschuwingssignaal ten opzichte van verzakende elites”.
Wat vergeten wordt is dat het niet alleen de elites zijn die verzaken. Zeker niet waar het om de multiculturele samenleving gaat. Inderdaad, zouden veel populisten zeggen, het zijn ook de allochtonen.
Als dat waar is, en dat zal ik hier voor een moment aannemen, dan ontbreekt nog een partij in dit hele debat, namelijk de gewone mannen en vrouwen uit de volkswijken.
Waar blijven zij in het populistische anti-politiek correcte verhaal? Zij zijn er alleen te vinden in de rol van weerloos slachtoffer, precies zoals de allochtoon in het politiek correcte verhaal.
Als het nu maar eens afgelopen moet zijn met het elitaire geknuffel van allochtonen die hun slachtofferschap cultiveren, dan moet het ook eens afgelopen zijn met het beeld dat met name door populisten wordt geschapen van Jan en Mien.
Dan moet de karikatuur van die arme bewoners van de volkswijken die alle ellende van de multiculturele samenleving door die arrogante en onverschillige elite op hun bordje geschoven kregen, grondig worden bijgesteld. Als, zoals minister Verdonk stelde, Marokkaanse jongeren niet zo moeten zeuren dat zij bij de deur van veel discotheken geweigerd worden, dan moet diezelfde minister ook niet moeilijk doen als ze van een imam een keer geen handje krijgt. Als allochtonen zich niet als slachtoffer mogen opstellen, prima, maar dan moeten die bewoners van volksbuurten ook maar niet meer zo zielig doen over de rotbuurt waar ze in wonen. Ze moeten zelf verantwoordelijkheid nemen en zich niet verschuilen achter de elite die hun dat onmogelijk maakt. Als allochtonen het allemaal aan zichzelf te danken hebben, waarom zou dat dan niet gelden voor Jan en Mien?
Waarom is de volksautochtoon het weerloos slachtoffer van allerlei ontwikkelingen die hem boven de pet gaan? Het getuigt van onverschilligheid en minachting om zo over het volk te denken. Het is, zo blijkt, uiteindelijk de populist en niet de elite die het volk klein houdt.
NRC, 28 januari 2005