Simon
22-04-05, 22:01
Devotie / Theologes zoeken alles liever dan die ene waarheid
door Lodewijk Dros
2005-04-23
Theologen Ida Overdijk en Manuela Kalsky stelden een boek met vrouwenessays samen. Tegen het harde maatschappelijke debat en tegen het koloniale monodenken.
Eén waarheid? Manuela Kalsky en Ida Overdijk veren gelijk op. Nee, daar geloven ze niet in.
In de essaybundel 'Moderne Devoties' zoeken ze liefst zoveel mogelijk waarheden. Het is hun bijdrage aan het multiculturele debat dat ze ontspoord vinden. Zekerheden, onwankelbare dogma's, het levert meer doden en ellende op dan geluk.
De theologes richten hun pijlen op de orthodoxie én op het 'Verlichtingsfundamentalisme' van de Cliteurs en de Philipses. Ikon-programmamaakster Overdijk (42), geërgerd: ,,Al die meninkjes over religie. Als ik zo over natuurkunde zou praten, zouden ze zeggen: lees er eerst maar 's een goed boek over voordat je wat roept.''
In 'Moderne Devoties' doen veertien vrouwen verslag van hun overtuiging. Of ze nu moslim zijn (Naïma Azough), hindoe (Cándani), Joods (Tamarah Benima) of christen (Rémi van der Elzen), met leerstelligheid hebben ze weinig op. Wel met andere godsdiensten. Naast Jezus zijn dat Boeddha, Gurdjieff, Mohammed,
Zarathoestra, Krishnamurti, Rumi en 'sommige sterrenwichelaars' (Van der Elzen).
Dat heet al snel afkeurend 'syncretisme', het combineren van religies, maar Overdijk zit daar niet mee. ,,Neem Benima: die bekeek alles, kwam terecht bij het soefisme, de mystieke kant van de islam, is nu in opleiding als rabbijn. De angst voor 'alles wordt vermengd en verdund' is onzin. Die andere tradities werken juist verdiepend. Relishoppen? Nee, maar wel beter dan elke dag aardappelen-groenten-vlees. Wij willen nieuwsgierigheid, empathie door het luisteren naar elkaars verhalen.''
,,En kennis'', vult Kalsky (44) aan. Dat mist ze in het actuele debat: kennis van de eigen en andermans traditie. Haar bezwaar: ,,Er gaan vooral clichés over tafel.''
Trouw-recensent Jan Greven noemde het vrouwelijke 'Moderne Devoties' illustratief voor de toekomst van de religie. Overdijk houdt het op de toekomst van 'kosmopolitische vrijzinnigheid'. ,,Het debat wordt nu nog gegijzeld door de orthodoxie. Dat moet veranderen.''
De Ikon en het Nijmeegse Dominicaans studiecentrum voor theologie en samenleving (DSTS) maakten samen 'Moderne Devoties'. Kalsky, directeur van het DSTS: ,,Europa is een migratiecontinent geworden, met veel religies en culturen. Dat neemt alleen maar toe. Wat betekent dat voor de christelijke identiteit, het geloof? Kardinaal Ratzinger heeft bij het begin van het conclaaf nog verkondigd dat er maar één waarheid kan bestaan. Dat syncretisme uit den boze is.'' Kalsky vindt het 'monodenken' van paus Benedictus XVI niet alleen 'achterhaald', maar ook 'koloniaal', want het gehamer op die ene, superieure waarheid is niets anders dan 'angst voor de vreemdeling'.
Ook het 'opkrikken van de nationale identiteit met een historische canon' wijst Kalsky af als 'xenofobie'. Bovendien: ,,De ijkpunten uit de 17de, 18de eeuw zijn over en uit.'' Identiteit zoek je niet in de geschiedenis, maar in de toekomst, stelt ze, en 'de vastomlijnde Nederlandse identiteit is een achterhoedegevecht'. ,,Omarm de diversiteit.''
Kalsky, Duitse van geboorte, ergert zich eraan dat mensen na twintig jaar blijven zeggen dat ze zo goed Nederlands spreekt. ,,Ik bén Nederlandse. Maar ik heb niet maar één identiteit. Net als bij Turken, die zijn ook verbonden met hun nieuwe en hun oude land.'' Voor volledige assimilatie voelt ze niets. Overdijk: ,,Weet je wat de nieuwe trend is? Meer identiteiten in één persoon. Aziatisering. In Azië zijn mensen én boeddhist én christen.''
Niet het oude vertrouwde, maar verandering staat centraal in 'Moderne Devoties'. Volgens Overdijk dankt het christendom daar zijn ontstaan aan. ,,Het was iets nieuws, anders waren we nu allemaal joods.'' Kalsky: ,,Gestolde traditie is dode traditie.'' Overdijk: ,,Net als dode talen.''
In Overdijks Ikon-programma 'Het Vermoeden' komen mensen over hun eigen geloofstraditie aan het woord, net als in 'Moderne Devoties'. GroenLinks-kamerlid Naïma Azough vertelt hoe ze van orthodox islamitisch vrijzinnig werd. Het was, schrijft ze, alsof je opgegroeid bent met Frans Bauer en dan Maria Callas hoort zingen.
Voor Kalsky en Overdijk viel het 'Callas-moment' in hun studie. Overdijk: ,,Ik was protestant, ging studeren aan een katholieke opleiding en ben nu een katholiserende protestant.''
Kalsky: ,,Ik kwam erachter dat alle theologie mensenwerk is.'' Zij studeerde aan de Universiteit van Amsterdam, waar Karl Barth de grote inspirator was. Deze theoloog keerde zich tegen de o zo bedrieglijke ervaring, het subjectieve. Dat ziet Kalsky anders. ,,Barths ervaring was de Eerste Wereldoorlog. Dat bepaalde zijn werk, ook zijn opvatting dat God niet door de mens voor zijn kar te spannen is.'' Ze wil maar zeggen: theologie is nooit neutraal, maar begint bij wat je meemaakt. ,,Net als de paters dominicanen, mijn werkgevers die vroeger op het marktplein stonden te preken. Ze begonnen niet bij de dogma's, maar bij wat gewone mensen beleefden.''
'Moderne Devoties' is een knipoog naar de 14de-eeuwse hervormingsbeweging die vanuit Deventer de kerk beïnvloedde. Overdijk: ,,Uit die tijd stammen vrouwendagboeken met belijdenissen en belevenissen. Dat intieme heeft ons boek ook.''
Mag hun boek feministisch heten? Kalsky, lachend: ,,Tegenwoordig kun je het beter niet meer zo noemen. Maar het alledaagse van de verhalen, de nadruk op relaties, de ervaring van vrouwen die zelf uitmaken wat voor hen heilzaam is en wat niet, daar is de feministische theologie mee begonnen. Maar mannen zien dat nu ook.''
Presentatie van 'Moderne Devoties'
(ISBN 9068010824): 24 april, Ikon Live, 16.05u Ned. 1.
bron: Trouw
door Lodewijk Dros
2005-04-23
Theologen Ida Overdijk en Manuela Kalsky stelden een boek met vrouwenessays samen. Tegen het harde maatschappelijke debat en tegen het koloniale monodenken.
Eén waarheid? Manuela Kalsky en Ida Overdijk veren gelijk op. Nee, daar geloven ze niet in.
In de essaybundel 'Moderne Devoties' zoeken ze liefst zoveel mogelijk waarheden. Het is hun bijdrage aan het multiculturele debat dat ze ontspoord vinden. Zekerheden, onwankelbare dogma's, het levert meer doden en ellende op dan geluk.
De theologes richten hun pijlen op de orthodoxie én op het 'Verlichtingsfundamentalisme' van de Cliteurs en de Philipses. Ikon-programmamaakster Overdijk (42), geërgerd: ,,Al die meninkjes over religie. Als ik zo over natuurkunde zou praten, zouden ze zeggen: lees er eerst maar 's een goed boek over voordat je wat roept.''
In 'Moderne Devoties' doen veertien vrouwen verslag van hun overtuiging. Of ze nu moslim zijn (Naïma Azough), hindoe (Cándani), Joods (Tamarah Benima) of christen (Rémi van der Elzen), met leerstelligheid hebben ze weinig op. Wel met andere godsdiensten. Naast Jezus zijn dat Boeddha, Gurdjieff, Mohammed,
Zarathoestra, Krishnamurti, Rumi en 'sommige sterrenwichelaars' (Van der Elzen).
Dat heet al snel afkeurend 'syncretisme', het combineren van religies, maar Overdijk zit daar niet mee. ,,Neem Benima: die bekeek alles, kwam terecht bij het soefisme, de mystieke kant van de islam, is nu in opleiding als rabbijn. De angst voor 'alles wordt vermengd en verdund' is onzin. Die andere tradities werken juist verdiepend. Relishoppen? Nee, maar wel beter dan elke dag aardappelen-groenten-vlees. Wij willen nieuwsgierigheid, empathie door het luisteren naar elkaars verhalen.''
,,En kennis'', vult Kalsky (44) aan. Dat mist ze in het actuele debat: kennis van de eigen en andermans traditie. Haar bezwaar: ,,Er gaan vooral clichés over tafel.''
Trouw-recensent Jan Greven noemde het vrouwelijke 'Moderne Devoties' illustratief voor de toekomst van de religie. Overdijk houdt het op de toekomst van 'kosmopolitische vrijzinnigheid'. ,,Het debat wordt nu nog gegijzeld door de orthodoxie. Dat moet veranderen.''
De Ikon en het Nijmeegse Dominicaans studiecentrum voor theologie en samenleving (DSTS) maakten samen 'Moderne Devoties'. Kalsky, directeur van het DSTS: ,,Europa is een migratiecontinent geworden, met veel religies en culturen. Dat neemt alleen maar toe. Wat betekent dat voor de christelijke identiteit, het geloof? Kardinaal Ratzinger heeft bij het begin van het conclaaf nog verkondigd dat er maar één waarheid kan bestaan. Dat syncretisme uit den boze is.'' Kalsky vindt het 'monodenken' van paus Benedictus XVI niet alleen 'achterhaald', maar ook 'koloniaal', want het gehamer op die ene, superieure waarheid is niets anders dan 'angst voor de vreemdeling'.
Ook het 'opkrikken van de nationale identiteit met een historische canon' wijst Kalsky af als 'xenofobie'. Bovendien: ,,De ijkpunten uit de 17de, 18de eeuw zijn over en uit.'' Identiteit zoek je niet in de geschiedenis, maar in de toekomst, stelt ze, en 'de vastomlijnde Nederlandse identiteit is een achterhoedegevecht'. ,,Omarm de diversiteit.''
Kalsky, Duitse van geboorte, ergert zich eraan dat mensen na twintig jaar blijven zeggen dat ze zo goed Nederlands spreekt. ,,Ik bén Nederlandse. Maar ik heb niet maar één identiteit. Net als bij Turken, die zijn ook verbonden met hun nieuwe en hun oude land.'' Voor volledige assimilatie voelt ze niets. Overdijk: ,,Weet je wat de nieuwe trend is? Meer identiteiten in één persoon. Aziatisering. In Azië zijn mensen én boeddhist én christen.''
Niet het oude vertrouwde, maar verandering staat centraal in 'Moderne Devoties'. Volgens Overdijk dankt het christendom daar zijn ontstaan aan. ,,Het was iets nieuws, anders waren we nu allemaal joods.'' Kalsky: ,,Gestolde traditie is dode traditie.'' Overdijk: ,,Net als dode talen.''
In Overdijks Ikon-programma 'Het Vermoeden' komen mensen over hun eigen geloofstraditie aan het woord, net als in 'Moderne Devoties'. GroenLinks-kamerlid Naïma Azough vertelt hoe ze van orthodox islamitisch vrijzinnig werd. Het was, schrijft ze, alsof je opgegroeid bent met Frans Bauer en dan Maria Callas hoort zingen.
Voor Kalsky en Overdijk viel het 'Callas-moment' in hun studie. Overdijk: ,,Ik was protestant, ging studeren aan een katholieke opleiding en ben nu een katholiserende protestant.''
Kalsky: ,,Ik kwam erachter dat alle theologie mensenwerk is.'' Zij studeerde aan de Universiteit van Amsterdam, waar Karl Barth de grote inspirator was. Deze theoloog keerde zich tegen de o zo bedrieglijke ervaring, het subjectieve. Dat ziet Kalsky anders. ,,Barths ervaring was de Eerste Wereldoorlog. Dat bepaalde zijn werk, ook zijn opvatting dat God niet door de mens voor zijn kar te spannen is.'' Ze wil maar zeggen: theologie is nooit neutraal, maar begint bij wat je meemaakt. ,,Net als de paters dominicanen, mijn werkgevers die vroeger op het marktplein stonden te preken. Ze begonnen niet bij de dogma's, maar bij wat gewone mensen beleefden.''
'Moderne Devoties' is een knipoog naar de 14de-eeuwse hervormingsbeweging die vanuit Deventer de kerk beïnvloedde. Overdijk: ,,Uit die tijd stammen vrouwendagboeken met belijdenissen en belevenissen. Dat intieme heeft ons boek ook.''
Mag hun boek feministisch heten? Kalsky, lachend: ,,Tegenwoordig kun je het beter niet meer zo noemen. Maar het alledaagse van de verhalen, de nadruk op relaties, de ervaring van vrouwen die zelf uitmaken wat voor hen heilzaam is en wat niet, daar is de feministische theologie mee begonnen. Maar mannen zien dat nu ook.''
Presentatie van 'Moderne Devoties'
(ISBN 9068010824): 24 april, Ikon Live, 16.05u Ned. 1.
bron: Trouw