Muslimaah
26-05-05, 20:53
Trouw, 21 mei 2005
Joods en bekeerd tot de islam ; Het leven van Kurban Said
HELLA ROTTENBERG
Tom Reiss maakte een knappe reconstructie van het onwaarschijnlijke leven van de Russisch-Duitse moslim-jood Kurban Said, schrijver van 'Ali en Nino'. Voor zijn werk had hij minder oog.
Toen de Amerikaanse publicist Tom Reiss voor een reportage over nieuw aangeboorde olie- en geldbronnen naar Bakoe reisde, raadde een kennis hem aan om de roman 'Ali en Nino' van Kurban Said te lezen. Reiss had nog nooit van het boek of de auteur gehoord.
In Bakoe leidde Fouad, vroeger politieman, hem rond, praatte honderd uit over de geschiedenis van de stad en sprak zinnen als: "Door de wirwar van straten liepen de kamelen, met zulke fragiele enkels dat je de neiging kreeg ze te strelen." Na een tijdje drong het tot Reiss door dat zijn gids voortdurend uit het hoofd citeerde uit 'Ali en Nino'.
Het boek bleek in Azerbeidzjan als een hoogtepunt te worden beschouwd van de nationale lyriek, deze romantische, tragische en nationalistische liefdesgeschiedenis die speelt tijdens de Eerste Wereldoorlog en Oktoberrevolutie.
In Bakoe deden allerlei verhalen de ronde over de lang geleden gestorven en onder het communisme nooit gepubliceerde schrijver. Kurban Said zou het pseudoniem zijn van de Azerbeidzjaanse dichter Josef Vezir. Volgens een andere versie was Kurban Said de schrijversnaam van Essad Bey, een moslim die zich later tot het jodendom had bekeerd en zich onder de naam Lev Nussimbaum in Berlijn en Wenen had gevestigd, vanwaar hij voor nazi's had moeten vluchten.
Gegrepen door het lot van de mysterieuze auteur, begon Reiss een speurtocht naar zijn ware biografie. Kurban Said, Essad Bey en Lev Nussimbaum hadden inderdaad met elkaar te maken, ze waren een en dezelfde persoon, maar de namen waren elkaar anders opgevolgd.
De Orient-kenner Essad Bey was net als de romancier Kurban Said in 1905 geboren als Lev Nussimbaum, zoon van een joodse oliemagnaat in Bakoe. Toen de rode revolutionairen in 1918 Bakoe veroverden, vluchtte Lev met zijn vader over de Kaspische Zee naar Turkestan en kwam via Perzie, Turkije en Italie in Duitsland terecht. Daar verdiepte hij zich in de islam, in de Arabische, Turkse en Perzische taal en literatuur en bekeerde zich in 1922 tot de islam.
In het Berlijn van de jaren twintig en dertig werd hij een beroemdheid, verkleed als een Kaukasische strijder of Turkse edelman bezocht hij literaire salons en politieke bijeenkomsten. Intussen schreef hij als een bezetene artikelen en boeken over de orient, over de islam en over het bolsjewistische gevaar.
Na een mislukt huwelijk en emigratie naar Amerika, keerde Nussimbaum terug naar het nazistische Berlijn, waar hij uitgelachen werd als moslim en uitgescholden als jood. Via Wenen trok hij naar Italie om zijn diensten aan te bieden als biograaf van de fascistische dictator Mussolini, voor wie hij een merkwaardige bewondering had opgevat.
Van deze ongrijpbare Kaukasisch-Russisch-Duitse moslim-jood was Mussolini echter niet gecharmeerd. Nussimbaum verkommerde in de badplaats Positano en stierf daar op in 1942 op 37-jarige leeftijd aan een zeldzame bloedziekte. In zijn korte bestaan publiceerde hij 17 boeken, waaronder twee romans.
Het onwaarschijnlijke leven van Nussimbaum, zijn vermommingen en gefabuleer, zijn dubieuze politieke vriendschappen en sympathieen en de scandaleuze roem zijn door Reiss knap gereconstrueerd en met verve opgeschreven. Daarbij had Reiss het geluk schriften te vinden waarin Nussimbaum vlak voor zijn dood zijn levensloop noteerde.
Het beste beeld geven de paar getuigen die Nussimbaum nog hebben gekend. Uit hun herinneringen blijkt dat Nussimbaum niet geheimzinnig deed over zijn werkelijke afkomst. Hij fantaseerde er af en toe iets moois bij, naar het lijkt om zijn persoon extra kleur te geven.
Wie Nussimbaum alleen zou beoordelen op zijn kinderlijke verkleedpartijen, opschepperij en politieke verblinding zoals die in 'Een reiziger uit de Orient' uit de doeken worden gedaan, mist waar het bij hem om gaat; hij was een geweldige schrijver, die uiterst effectief en indrukwekkend een sfeer, een situatie, een denkwereld kan oproepen. 'Ali en Nino' werd na verschijning in 1937 een internationale bestseller en is inmiddels herontdekt.
Hoeveel gegevens Reiss ook heeft weten op te diepen, als schrijver en orientalist ontsnapt zijn onderwerp hem, jammer genoeg. Hij schenkt te weinig aandacht aan de inhoud van de boeken en artikelen van Nussimbaum. Daardoor blijft het mistiger dan nodig, wat de islam en de orient voor hem betekenden. Was het een pose, was het zijn manier om zich te verzetten tegen racistische categorieen, was het een droom, een ideologie, of een werkelijk gevoeld geloof? Lev Nussimbaum, Essad Bey, Kurban Said, hij blijft fascineren.
Tom Reiss: Een reiziger uit de Orient. Over het verborgen leven van de schrijver van 'Ali en Nino'. De Bezige Bij, Amsterdam; ISBN 9023416678, 422 blz. E29,90.
Lev Nussimbaum, alias Kurban Said, als jonge schrijver en als 6-jarige.
Joods en bekeerd tot de islam ; Het leven van Kurban Said
HELLA ROTTENBERG
Tom Reiss maakte een knappe reconstructie van het onwaarschijnlijke leven van de Russisch-Duitse moslim-jood Kurban Said, schrijver van 'Ali en Nino'. Voor zijn werk had hij minder oog.
Toen de Amerikaanse publicist Tom Reiss voor een reportage over nieuw aangeboorde olie- en geldbronnen naar Bakoe reisde, raadde een kennis hem aan om de roman 'Ali en Nino' van Kurban Said te lezen. Reiss had nog nooit van het boek of de auteur gehoord.
In Bakoe leidde Fouad, vroeger politieman, hem rond, praatte honderd uit over de geschiedenis van de stad en sprak zinnen als: "Door de wirwar van straten liepen de kamelen, met zulke fragiele enkels dat je de neiging kreeg ze te strelen." Na een tijdje drong het tot Reiss door dat zijn gids voortdurend uit het hoofd citeerde uit 'Ali en Nino'.
Het boek bleek in Azerbeidzjan als een hoogtepunt te worden beschouwd van de nationale lyriek, deze romantische, tragische en nationalistische liefdesgeschiedenis die speelt tijdens de Eerste Wereldoorlog en Oktoberrevolutie.
In Bakoe deden allerlei verhalen de ronde over de lang geleden gestorven en onder het communisme nooit gepubliceerde schrijver. Kurban Said zou het pseudoniem zijn van de Azerbeidzjaanse dichter Josef Vezir. Volgens een andere versie was Kurban Said de schrijversnaam van Essad Bey, een moslim die zich later tot het jodendom had bekeerd en zich onder de naam Lev Nussimbaum in Berlijn en Wenen had gevestigd, vanwaar hij voor nazi's had moeten vluchten.
Gegrepen door het lot van de mysterieuze auteur, begon Reiss een speurtocht naar zijn ware biografie. Kurban Said, Essad Bey en Lev Nussimbaum hadden inderdaad met elkaar te maken, ze waren een en dezelfde persoon, maar de namen waren elkaar anders opgevolgd.
De Orient-kenner Essad Bey was net als de romancier Kurban Said in 1905 geboren als Lev Nussimbaum, zoon van een joodse oliemagnaat in Bakoe. Toen de rode revolutionairen in 1918 Bakoe veroverden, vluchtte Lev met zijn vader over de Kaspische Zee naar Turkestan en kwam via Perzie, Turkije en Italie in Duitsland terecht. Daar verdiepte hij zich in de islam, in de Arabische, Turkse en Perzische taal en literatuur en bekeerde zich in 1922 tot de islam.
In het Berlijn van de jaren twintig en dertig werd hij een beroemdheid, verkleed als een Kaukasische strijder of Turkse edelman bezocht hij literaire salons en politieke bijeenkomsten. Intussen schreef hij als een bezetene artikelen en boeken over de orient, over de islam en over het bolsjewistische gevaar.
Na een mislukt huwelijk en emigratie naar Amerika, keerde Nussimbaum terug naar het nazistische Berlijn, waar hij uitgelachen werd als moslim en uitgescholden als jood. Via Wenen trok hij naar Italie om zijn diensten aan te bieden als biograaf van de fascistische dictator Mussolini, voor wie hij een merkwaardige bewondering had opgevat.
Van deze ongrijpbare Kaukasisch-Russisch-Duitse moslim-jood was Mussolini echter niet gecharmeerd. Nussimbaum verkommerde in de badplaats Positano en stierf daar op in 1942 op 37-jarige leeftijd aan een zeldzame bloedziekte. In zijn korte bestaan publiceerde hij 17 boeken, waaronder twee romans.
Het onwaarschijnlijke leven van Nussimbaum, zijn vermommingen en gefabuleer, zijn dubieuze politieke vriendschappen en sympathieen en de scandaleuze roem zijn door Reiss knap gereconstrueerd en met verve opgeschreven. Daarbij had Reiss het geluk schriften te vinden waarin Nussimbaum vlak voor zijn dood zijn levensloop noteerde.
Het beste beeld geven de paar getuigen die Nussimbaum nog hebben gekend. Uit hun herinneringen blijkt dat Nussimbaum niet geheimzinnig deed over zijn werkelijke afkomst. Hij fantaseerde er af en toe iets moois bij, naar het lijkt om zijn persoon extra kleur te geven.
Wie Nussimbaum alleen zou beoordelen op zijn kinderlijke verkleedpartijen, opschepperij en politieke verblinding zoals die in 'Een reiziger uit de Orient' uit de doeken worden gedaan, mist waar het bij hem om gaat; hij was een geweldige schrijver, die uiterst effectief en indrukwekkend een sfeer, een situatie, een denkwereld kan oproepen. 'Ali en Nino' werd na verschijning in 1937 een internationale bestseller en is inmiddels herontdekt.
Hoeveel gegevens Reiss ook heeft weten op te diepen, als schrijver en orientalist ontsnapt zijn onderwerp hem, jammer genoeg. Hij schenkt te weinig aandacht aan de inhoud van de boeken en artikelen van Nussimbaum. Daardoor blijft het mistiger dan nodig, wat de islam en de orient voor hem betekenden. Was het een pose, was het zijn manier om zich te verzetten tegen racistische categorieen, was het een droom, een ideologie, of een werkelijk gevoeld geloof? Lev Nussimbaum, Essad Bey, Kurban Said, hij blijft fascineren.
Tom Reiss: Een reiziger uit de Orient. Over het verborgen leven van de schrijver van 'Ali en Nino'. De Bezige Bij, Amsterdam; ISBN 9023416678, 422 blz. E29,90.
Lev Nussimbaum, alias Kurban Said, als jonge schrijver en als 6-jarige.