Marsipulami
31-05-05, 09:32
'Jonge protestanten zijn net papegaaien'
door Emiel Hakkenes
2005-05-31 - lezersreacties op dit artikel (3)
Als kinderen niet zelf de betekenis van een bijbelverhaal kunnen ontdekken, praten ze slechts na wat in hun kerk gangbaar is, zegt godsdienstpsycholoog Przemyslaw Jablonski. ,,Ze worden net kleine papegaaien.''
'Lang is gedacht dat religieuze taal niet wezenlijk anders is dan de taal van de wiskunde of biologie'', zegt Przemyslaw Jablonski.
,,Het zou een objectieve beschrijving geven van God, heiligen en wonderen. Maar religieuze taal is juist niet descriptief. Het beschrijft niet de werkelijkheid, maar drukt gevoelens en innerlijke behoeften uit. Net als de taal van poëzie en mythen.''
Jablonski (39, geboren en getogen in Warschau) promoveert vandaag aan de Radbouduniversiteit Nijmegen op een onderzoek naar de manier waarop kinderen religieuze taal begrijpen.
De godsdienstpsycholoog liet 10- en 11-jarige leerlingen van rooms-katholieke en vrijgemaakt-gereformeerde basisscholen kijken naar een video-opname van een juf die het bijbelverhaal van Jezus' doop in de Jordaan voorleest.
Veel leerlingen hoorden dit verhaal voor het eerst, omdat het weinig gebruikt wordt in godsdienstlessen.
Bovendien, zegt Jablonksi, komen in dit verhaal complexe uitdrukkingen en begrippen voor. ,,Jezus zag de Geest Gods neerdalen in de gedaante van een duif en over zich komen -zonder uitleg weet geen kind wat dat betekent.''
Toch vroeg de onderzoeker de kinderen wat zij zich bij dit tafereel voorstelden. En 'de Geest Gods', wat is dat eigenlijk?
Gods Geest bestaat niet, zeiden veel katholieke kinderen, of: 'het is een symbool van Gods macht'. Voor de protestantse kinderen was 'de Geest Gods' wel een realiteit. 'Hij leeft in mijn hart' en 'hij geeft vergeving', antwoordden ze. De katholieke leerlingen antwoordden echter nooit dat Gods geest mensen kracht geeft, terwijl protestantse kinderen nooit zeggen dat Gods geest troost geeft.
,,De taal waarin de kinderen over dit bijbelverhaal spreken weerspiegelt de taal van hun religieuze groep'', zegt onderzoeker Jablonski. ,,De antwoorden missen duidelijk een individueel karakter. Vooral de protestantse kinderen waren net kleine papegaaien -ze zeggen wat gangbaar is in hun milieu.''
De kinderen verrasten Jablonksi. ,,Als Pool dacht ik altijd dat Nederland een seculiere maatschappij was. Maar de antwoorden die de vrijgemaakt-gereformeerde kinderen gaven, getuigen juist van een grote betrokkenheid bij de kerk.''
Al van jongs af interesseert Jablonksi zich voor kinderen en hun geloof, vertelt hij. Hij was actief als leider in de Poolse rk jeugdbeweging en tijdens zijn studie verdiepte hij zich regelmatig in de religieuze taal van kinderen.
Een uitwisseling van de jeugdbeweging bracht Jablonski in Nederland. Op de vakantiebijbelschool in Rockanje vroeg de student Jablonski zich af of hij niet in Nederland verder kon studeren. Op de fiets toog hij naar Nijmegen, waar hij een universiteit trof met ook nog eens een vakgroep godsdienstpsychologie. ,,Wat een toeval. En wat een geluk.''
,,Studeren in Nederland gaat er totaal anders aan toe dan in Polen'', zegt Jablonski. ,,Je hoeft hier niet te stampen en je krijgt college in kleine groepjes, waarin er veel ruimte is voor discussie.''
In het begin raakte Jablonski daardoor 'geïrriteerd'. ,,Die discussie leek vaak nergens over te gaan. Maar ik heb het leren waarderen. In Polen gaat alles er veel formeler aan toe. Op een tentamen wordt er gevraagd naar definities of formules, hier heb je een vrij gesprek met de docent, waarbij je zelf een oplossing voor een probleemstelling kunt aandragen.''
Het uitvoeren van een promotie-onderzoek met kinderen viel nog niet mee, zegt de godsdienstpsycholoog. ,,Scholen in de buurt van een universiteitsstad als Nijmegen worden vaak overspoeld door onderzoekers.'' Dankzij 'geluk en toeval' kreeg Jablonski medewerking van katholieke en vrijgemaakte basisscholen.
Vandaag krijgt Jablonski zijn doctorsbul, maar hij is bescheiden over zijn proefschrift. ,,Ik ben mij bewust van de zwaktes in mijn onderzoek. Vrijgemaakt-gereformeerde kinderen zijn natuurlijk niet representatief voor alle protestantse kinderen. Ja, ze verschillen zeer van katholieke kinderen en als onderzoeker vind je zo'n sterk contrast meestal erg fijn, maar het kan ook een een over-effect geven, een vertekend beeld van de werkelijkheid.''
,,Ik wil mijn onderzoek niet overschatten'', zegt Jablonski, ,,en ik heb ook niet bestudeerd wat godsdienstdocenten onderwijzen, maar ik denk dat je bijbelverhalen het best aan kinderen bekend kunt maken langs een gevoelsmatige weg.''
De godsdienstpsycholoog vindt dat 'de godsdienstles met bijbeluitleg zou moeten aansluiten bij de eigen belevingswereld van een kind'. ,,Nu wordt kinderen nog vaak 'ex cathedra' een interpretatie opgelegd. Ik zou zeggen: laat het kind eerst maar zelf spelenderwijs zoeken naar een betekenis. Natuurlijk, kinderen missen nog ervaring met redeneren en van kleine meisjes kun je moeilijk diepe filosofische inzichten verwachten, maar dat kun je later altijd nog theologisch bijsturen.''
Nog een uitkomst van Jablonski's onderzoek: de kinderen die het meest 'kerks' zijn geven het vaakst dezelfde standaardinterpretatie van een bijbelverhaal.
,,Wie minder te maken heeft met religieuze autoriteiten interpreteert vrijer'', zegt de onderzoeker. Ook is bij de laatste groep de waardering voor bijbelverhalen positiever. Jablonski: ,,Juist degenen die maar marginaal bij een kerk betrokken zijn zeggen dat de bijbelverhalen in onze tijd nog zeker niet versleten zijn.''
Een toekomst in het godsdienstpsychologisch onderzoek ziet Jablonski niet voor zich weggelegd. Door zijn werkzaamheden als tolk voor het Europees Parlement in Brussel is hij alweer een tijd 'uit het veld'. Een betrekking aan een universiteit vinden is daarom lastig. ,,Maar de doctorstitel geeft mijn cv natuurlijk weer wat meer gewicht'', zegt Jablonski. ,,U weet niet toevallig iets voor me?''
Przemyslaw Jablonski: 'It Makes me Think About...'. Children's Understanding of Religious Language, ISBN 9090191976, Peer (B.), 176 blz.
door Emiel Hakkenes
2005-05-31 - lezersreacties op dit artikel (3)
Als kinderen niet zelf de betekenis van een bijbelverhaal kunnen ontdekken, praten ze slechts na wat in hun kerk gangbaar is, zegt godsdienstpsycholoog Przemyslaw Jablonski. ,,Ze worden net kleine papegaaien.''
'Lang is gedacht dat religieuze taal niet wezenlijk anders is dan de taal van de wiskunde of biologie'', zegt Przemyslaw Jablonski.
,,Het zou een objectieve beschrijving geven van God, heiligen en wonderen. Maar religieuze taal is juist niet descriptief. Het beschrijft niet de werkelijkheid, maar drukt gevoelens en innerlijke behoeften uit. Net als de taal van poëzie en mythen.''
Jablonski (39, geboren en getogen in Warschau) promoveert vandaag aan de Radbouduniversiteit Nijmegen op een onderzoek naar de manier waarop kinderen religieuze taal begrijpen.
De godsdienstpsycholoog liet 10- en 11-jarige leerlingen van rooms-katholieke en vrijgemaakt-gereformeerde basisscholen kijken naar een video-opname van een juf die het bijbelverhaal van Jezus' doop in de Jordaan voorleest.
Veel leerlingen hoorden dit verhaal voor het eerst, omdat het weinig gebruikt wordt in godsdienstlessen.
Bovendien, zegt Jablonksi, komen in dit verhaal complexe uitdrukkingen en begrippen voor. ,,Jezus zag de Geest Gods neerdalen in de gedaante van een duif en over zich komen -zonder uitleg weet geen kind wat dat betekent.''
Toch vroeg de onderzoeker de kinderen wat zij zich bij dit tafereel voorstelden. En 'de Geest Gods', wat is dat eigenlijk?
Gods Geest bestaat niet, zeiden veel katholieke kinderen, of: 'het is een symbool van Gods macht'. Voor de protestantse kinderen was 'de Geest Gods' wel een realiteit. 'Hij leeft in mijn hart' en 'hij geeft vergeving', antwoordden ze. De katholieke leerlingen antwoordden echter nooit dat Gods geest mensen kracht geeft, terwijl protestantse kinderen nooit zeggen dat Gods geest troost geeft.
,,De taal waarin de kinderen over dit bijbelverhaal spreken weerspiegelt de taal van hun religieuze groep'', zegt onderzoeker Jablonski. ,,De antwoorden missen duidelijk een individueel karakter. Vooral de protestantse kinderen waren net kleine papegaaien -ze zeggen wat gangbaar is in hun milieu.''
De kinderen verrasten Jablonksi. ,,Als Pool dacht ik altijd dat Nederland een seculiere maatschappij was. Maar de antwoorden die de vrijgemaakt-gereformeerde kinderen gaven, getuigen juist van een grote betrokkenheid bij de kerk.''
Al van jongs af interesseert Jablonksi zich voor kinderen en hun geloof, vertelt hij. Hij was actief als leider in de Poolse rk jeugdbeweging en tijdens zijn studie verdiepte hij zich regelmatig in de religieuze taal van kinderen.
Een uitwisseling van de jeugdbeweging bracht Jablonski in Nederland. Op de vakantiebijbelschool in Rockanje vroeg de student Jablonski zich af of hij niet in Nederland verder kon studeren. Op de fiets toog hij naar Nijmegen, waar hij een universiteit trof met ook nog eens een vakgroep godsdienstpsychologie. ,,Wat een toeval. En wat een geluk.''
,,Studeren in Nederland gaat er totaal anders aan toe dan in Polen'', zegt Jablonski. ,,Je hoeft hier niet te stampen en je krijgt college in kleine groepjes, waarin er veel ruimte is voor discussie.''
In het begin raakte Jablonski daardoor 'geïrriteerd'. ,,Die discussie leek vaak nergens over te gaan. Maar ik heb het leren waarderen. In Polen gaat alles er veel formeler aan toe. Op een tentamen wordt er gevraagd naar definities of formules, hier heb je een vrij gesprek met de docent, waarbij je zelf een oplossing voor een probleemstelling kunt aandragen.''
Het uitvoeren van een promotie-onderzoek met kinderen viel nog niet mee, zegt de godsdienstpsycholoog. ,,Scholen in de buurt van een universiteitsstad als Nijmegen worden vaak overspoeld door onderzoekers.'' Dankzij 'geluk en toeval' kreeg Jablonski medewerking van katholieke en vrijgemaakte basisscholen.
Vandaag krijgt Jablonski zijn doctorsbul, maar hij is bescheiden over zijn proefschrift. ,,Ik ben mij bewust van de zwaktes in mijn onderzoek. Vrijgemaakt-gereformeerde kinderen zijn natuurlijk niet representatief voor alle protestantse kinderen. Ja, ze verschillen zeer van katholieke kinderen en als onderzoeker vind je zo'n sterk contrast meestal erg fijn, maar het kan ook een een over-effect geven, een vertekend beeld van de werkelijkheid.''
,,Ik wil mijn onderzoek niet overschatten'', zegt Jablonski, ,,en ik heb ook niet bestudeerd wat godsdienstdocenten onderwijzen, maar ik denk dat je bijbelverhalen het best aan kinderen bekend kunt maken langs een gevoelsmatige weg.''
De godsdienstpsycholoog vindt dat 'de godsdienstles met bijbeluitleg zou moeten aansluiten bij de eigen belevingswereld van een kind'. ,,Nu wordt kinderen nog vaak 'ex cathedra' een interpretatie opgelegd. Ik zou zeggen: laat het kind eerst maar zelf spelenderwijs zoeken naar een betekenis. Natuurlijk, kinderen missen nog ervaring met redeneren en van kleine meisjes kun je moeilijk diepe filosofische inzichten verwachten, maar dat kun je later altijd nog theologisch bijsturen.''
Nog een uitkomst van Jablonski's onderzoek: de kinderen die het meest 'kerks' zijn geven het vaakst dezelfde standaardinterpretatie van een bijbelverhaal.
,,Wie minder te maken heeft met religieuze autoriteiten interpreteert vrijer'', zegt de onderzoeker. Ook is bij de laatste groep de waardering voor bijbelverhalen positiever. Jablonski: ,,Juist degenen die maar marginaal bij een kerk betrokken zijn zeggen dat de bijbelverhalen in onze tijd nog zeker niet versleten zijn.''
Een toekomst in het godsdienstpsychologisch onderzoek ziet Jablonski niet voor zich weggelegd. Door zijn werkzaamheden als tolk voor het Europees Parlement in Brussel is hij alweer een tijd 'uit het veld'. Een betrekking aan een universiteit vinden is daarom lastig. ,,Maar de doctorstitel geeft mijn cv natuurlijk weer wat meer gewicht'', zegt Jablonski. ,,U weet niet toevallig iets voor me?''
Przemyslaw Jablonski: 'It Makes me Think About...'. Children's Understanding of Religious Language, ISBN 9090191976, Peer (B.), 176 blz.