Marsipulami
17-06-05, 23:36
Geert Mak over de verloren onschuld van Nederland
Er hangt een raar vacuüm in dit land
© Merlijn Doomernik
Vier maanden geleden publiceerde de Nederlandse succesauteur Geert Mak een dun boekje over de stemmingen in Nederland na de moord op Theo Van Gogh. Dat leidde tot heftige polemieken in de Nederlandse media. Vorige week publiceerde Mak een nog dunner boekje waarin hij reageert op zijn critici. ,,Doorgefluisterde onzin moet geen eigen leven gaan leiden.''
GEERT Mak is de populairste historicus van Nederland. De boeken die hij de afgelopen tien jaar heeft gepubliceerd over Nederland en, recenter, over Europa in de twintigste eeuw, zijn bij onze noorderburen geweldige bestsellers. Columnisten en commentatoren in Nederland bejegenen Mak met ontzag. ,,De gezaghebbende stem van de redelijkheid'', zo noemde Jan Blokker hem in de Volkskrant . Elders werd hij de nationale 'troetelhistoricus' genoemd.
Maar toen Mak in februari 2005 zijn pamflettaire essay Gedoemd tot kwetsbaarheid publiceerde, kreeg hij de wind van voren. De Nederlandse schrijver Joost Zwagerman vond dat Maks essay te veel feitelijke fouten bevatte. Zijn collega Leon de Winter vond Mak veel te aardig voor de islam. Ook Maks kritiek op Nederlandse politici zorgde voor gedonder. Volgens de conservatieve politieke filosoof Luuk van Middelaar had de schrijver zich bezondigd aan ,,vuile insinuaties'' en ,,geschiedvervalsing''.
Mak had namelijk geschreven dat de meeste toonaangevende politici in Nederland in de weken na de moord op Theo van Gogh hadden gefaald. ,,Zij zetten niet de toon voor het debat, zij grepen niet direct in toen het uit de rails liep, zij ontliepen hun verantwoordelijkheid als mederegisseurs van de publieke discussie.'' Zij gedroegen zich als ,,handelaren in angst'', schreef Mak - een verwijt dat in Nederland hard is aangekomen.
Het werd Mak ook zeer kwalijk genomen dat hij Submission Part 1 , de omstreden film die de controversiële filmmaker Theo van Gogh met de niet minder controversiële politica Ayaan Hirsi Ali maakte, vergelijkt met Der Ewige Jude, een nazi-propagandafilm van Joseph Goebbels uit 1940. In die film toonde Goebbels ,,weerzinwekkende beelden van het jodendom, met daarnaast (...) gefingeerde citaten uit de talmoed.''
Volgens Mak hanteerden Van Gogh en Hirsi Ali een vergelijkbaar procédé - uiteraard met heel andere bedoelingen. In hun film projecteerden ze op de lichamen van vier schaars geklede islamitische vrouwen teksten uit de koran die oproepen ,,om 'iedere echtbreekster en echtbreker' honderd slagen te geven en 'ongehoorzame' vrouwen 'te tuchtigen'.''
Zwagerman noemde dat een ,,potsierlijke historische parallel'' die ,,buitengewoon incriminerend" was omdat ze de politica en de filmmaker de ,,artistieke voelhoorns'' van de nazi en de fascist toedichtte.
Maar zo had de schrijver het natuurlijk niet bedoeld, zoals iedereen die een beetje kan lezen kon zien. Hij wilde alleen maar waarschuwen voor de gevaren van een bepaalde propagandatruc. In zijn pas verschenen boekje Nagekomen flessenpost reageert Mak op alle aantijgingen.
Vanwaar toch die heftige reacties? Ik vond uw pamflet al bij al vrij bedaard en getuigen van gezond verstand.
,,Die reactie hoor ik van veel mensen uit het buitenland. Zij snappen er niks van. Maar het zegt wel iets over het klimaat in Nederland. Er is in dit land een klein groepje publicisten dat voortdurend de raarste dingen roept. Iemand als (de conservatief-liberale filosoof, nvdr) Paul Cliteur, die heeft iedere maand wel wat. Nederland is een failed state, heette het laatst. Golven van moslimterroristen komen eraan marcheren, als we Cliteur moeten geloven. Zo iemand wordt zelden of nooit ter verantwoording geroepen, maar ik heb me de hele tijd moeten verdedigen, terwijl wat ik heb opgeschreven, eigenlijk een vrij gangbare opvatting is, niet alleen in het buitenland, maar ook in Nederland zelf. Want, voor alle duidelijkheid, ik heb ook nooit iets geschreven waarvoor ik zoveel bijval kreeg als dit.''
Wat is nu eigenlijk 'hét probleem van Nederland'?
,,Er doen zich verschillende problemen tegelijkertijd voor. Er is het probleem van de integratie. De kern van de integratieproblematiek is niet de islam en ook niet het verschil tussen Marokko, Nederland en Turkije. De kern van het probleem is de spanning tussen platteland en stad.
Een moslim uit Istanbul integreert meestal razendsnel. Dat ligt heel anders voor moslims uit dat achtergebleven platteland in Marokko en Turkije, waar de meeste immigrantenfamilies in de jaren zeventig vandaan zijn gekomen. Die mensen kost het generaties om te wennen aan het leven in een moderne, tolerante, ingewikkelde stad.''
,,Daarnaast heb je het internationale probleem van het terrorisme. Dat staat grotendeels los van het integratieprobleem. Mohammed B. (de moordenaar van Theo Van Gogh, nvdr) was een voorbeeld van een geïntegreerde moslim. Een model. En toch deed hij zoiets krankzinnigs.''
,,In de derde plaats is er ook een probleem in de Nederlandse samenleving zelf. Nederland zit in een identiteitscrisis. Die problemen pakken allemaal samen en leiden tot een vrij onduidelijke en ingewikkelde situatie.''
,,Nederland is geen roestvrij stalen zekerheid meer. Er hangt een raar vacuüm in dit land. Ik heb het gevoel dat dat ook te maken heeft met de jaren zestig. Toen raakte het begrip 'nationale identiteit' volkomen gebagatelliseerd. Dat werd weggewuifd. Wat logisch was, na de opgeblazenheid van de jaren dertig en het sombere polderse nationalisme van de jaren vijftig.
Maar daardoor ontstond wel een leegte. Bijna niemand wist nog wat het betekende Nederlander te zijn. Wie zijn wij met z'n allen? Dat wijgevoel is door de generatie van de jaren zestig - mijn generatie - volstrekt verwaarloosd. Dat terrein is helemaal aan rechts en ultra-rechts overgelaten.''
,,Ik denk dat daar een verschil met België ligt. Jullie hebben in die tijd de schoolstrijd en de taalstrijd gehad, wat een enorme crisis is geweest, maar daardoor is in België toen bewust en onbewust wel hard nagedacht over culturele identiteit. Die identiteit is voor jullie nooit een vanzelfsprekendheid geweest.
In Nederland is onze identiteit eeuwenlang vanzelfsprekend geweest, zo vanzelfsprekend dat we op den duur niet meer wisten wat dat was, Nederlander zijn. Dit zou een van de verklaringen kunnen zijn waarom België en Nederland vergelijkbare problemen toch op een heel andere manier benaderen.''
U schrijft: ,,Nederland is bezig door een rouwproces te gaan.'' Wat is er dan precies doodgegaan?
(lacht) ,,In haar slaap is van ons heengegaan het klassieke, nogal provinciale besloten Nederland. Nederland is een dubbelzinnig land. Aan de ene kant lijkt het heel internationaal, vlot, modieus.
Tegelijk is het ook heel erg een ons-kent-onsland. In de jaren zestig konden normen en waarden hier zogezegd overboord gegooid worden omdat de Nederlanders onder elkaar heel goed wisten hoe het hoorde. Onder die zogenaamde openheid van de Nederlandse samenleving zitten een heleboel regeltjes en normen en verboden. Nederland is een heel gelaagd land. Dat dubbelzinnige, beetje besloten land is niet meer te vol te houden. Het is echt een immigratieland geworden.''
,,Die immigratie is maar een deel van de rouwoorzaak. Nederland heeft altijd een beetje buiten de Europese stormen kunnen staan. Nu krijgt het de wereldproblemen rechtstreeks op zijn dak. De globalisering slaat ook hier met volle kracht toe. Er heerst nu een afrekencultuur in dit land.
De koopman heeft het heft in handen genomen. Alles en iedereen moet zich voortdurend kunnen verantwoorden. Er zijn allerlei nieuwe controle-instanties ontstaan. Dit is het einde van de vertrouwenssamenleving die in Nederland altijd heeft bestaan. Mensen voelen zich heel ontheemd.''
U hebt pittige kritiek op de rol die de media speelden in de weken na de moord op Van Gogh. De publieke televisie deed zijn best om het volk ,,in een staat van verwilderde dommigheid te houden'', schrijft u. Dat is nogal wat.
,,Er zijn ook veel goede dingen gebeurd, maar er zijn echt uitzendingen geweest, met name over de islam, waarvan je dacht: zulke mensen kun je in zo'n opgewonden situatie toch niet als gast vragen zonder minstens ook de andere kant aan het woord te laten? Over de islam is vrij eenzijdig bericht.
Dat komt doordat Nederland vrijwel geen oriëntalistische traditie heeft, in tegenstelling tot Frankrijk en Engeland. Afgezien van een handvol mensen weten ze aan de Nederlandse universiteiten niet veel over de islam. In de media ontstond dan ook al vrij snel een beeld van moslims als achterlijke idioten. Dat werd nauwelijks tegengesproken. Het televisiejournaal opende met kreten als 'Nederland brandt!'. Ook lekker. Er ontbrak zelfdiscipline, maar niet alleen in de media.''
,,In normale omstandigheden zetten de media de dingen wat aan en is het de taak van de politiek om te sussen, te relativeren. Dat samenspel tussen media en politiek was er opeens niet meer. Minister Gerrit Zalm (VVD) riep: 'Het is oorlog!' Frits Bolkestein (VVD) trok een vergelijking met de jaren dertig, toen Nederland ook bezet werd.
En de minister van Volksgezondheid verklaarde tijdens een debat over orgaantransplantaties: 'Met name moslims weigeren op religieuze gronden hun organen af te staan, maar willen die wel ontvangen als ze ziek zijn. Dat wringt.' ''
,,Uitspraken die in andere landen soms als racistisch gekenmerkt zouden worden, werden in Nederland door bewindslieden gedaan. Het was alsof het hek van de dam was.''
----->
Er hangt een raar vacuüm in dit land
© Merlijn Doomernik
Vier maanden geleden publiceerde de Nederlandse succesauteur Geert Mak een dun boekje over de stemmingen in Nederland na de moord op Theo Van Gogh. Dat leidde tot heftige polemieken in de Nederlandse media. Vorige week publiceerde Mak een nog dunner boekje waarin hij reageert op zijn critici. ,,Doorgefluisterde onzin moet geen eigen leven gaan leiden.''
GEERT Mak is de populairste historicus van Nederland. De boeken die hij de afgelopen tien jaar heeft gepubliceerd over Nederland en, recenter, over Europa in de twintigste eeuw, zijn bij onze noorderburen geweldige bestsellers. Columnisten en commentatoren in Nederland bejegenen Mak met ontzag. ,,De gezaghebbende stem van de redelijkheid'', zo noemde Jan Blokker hem in de Volkskrant . Elders werd hij de nationale 'troetelhistoricus' genoemd.
Maar toen Mak in februari 2005 zijn pamflettaire essay Gedoemd tot kwetsbaarheid publiceerde, kreeg hij de wind van voren. De Nederlandse schrijver Joost Zwagerman vond dat Maks essay te veel feitelijke fouten bevatte. Zijn collega Leon de Winter vond Mak veel te aardig voor de islam. Ook Maks kritiek op Nederlandse politici zorgde voor gedonder. Volgens de conservatieve politieke filosoof Luuk van Middelaar had de schrijver zich bezondigd aan ,,vuile insinuaties'' en ,,geschiedvervalsing''.
Mak had namelijk geschreven dat de meeste toonaangevende politici in Nederland in de weken na de moord op Theo van Gogh hadden gefaald. ,,Zij zetten niet de toon voor het debat, zij grepen niet direct in toen het uit de rails liep, zij ontliepen hun verantwoordelijkheid als mederegisseurs van de publieke discussie.'' Zij gedroegen zich als ,,handelaren in angst'', schreef Mak - een verwijt dat in Nederland hard is aangekomen.
Het werd Mak ook zeer kwalijk genomen dat hij Submission Part 1 , de omstreden film die de controversiële filmmaker Theo van Gogh met de niet minder controversiële politica Ayaan Hirsi Ali maakte, vergelijkt met Der Ewige Jude, een nazi-propagandafilm van Joseph Goebbels uit 1940. In die film toonde Goebbels ,,weerzinwekkende beelden van het jodendom, met daarnaast (...) gefingeerde citaten uit de talmoed.''
Volgens Mak hanteerden Van Gogh en Hirsi Ali een vergelijkbaar procédé - uiteraard met heel andere bedoelingen. In hun film projecteerden ze op de lichamen van vier schaars geklede islamitische vrouwen teksten uit de koran die oproepen ,,om 'iedere echtbreekster en echtbreker' honderd slagen te geven en 'ongehoorzame' vrouwen 'te tuchtigen'.''
Zwagerman noemde dat een ,,potsierlijke historische parallel'' die ,,buitengewoon incriminerend" was omdat ze de politica en de filmmaker de ,,artistieke voelhoorns'' van de nazi en de fascist toedichtte.
Maar zo had de schrijver het natuurlijk niet bedoeld, zoals iedereen die een beetje kan lezen kon zien. Hij wilde alleen maar waarschuwen voor de gevaren van een bepaalde propagandatruc. In zijn pas verschenen boekje Nagekomen flessenpost reageert Mak op alle aantijgingen.
Vanwaar toch die heftige reacties? Ik vond uw pamflet al bij al vrij bedaard en getuigen van gezond verstand.
,,Die reactie hoor ik van veel mensen uit het buitenland. Zij snappen er niks van. Maar het zegt wel iets over het klimaat in Nederland. Er is in dit land een klein groepje publicisten dat voortdurend de raarste dingen roept. Iemand als (de conservatief-liberale filosoof, nvdr) Paul Cliteur, die heeft iedere maand wel wat. Nederland is een failed state, heette het laatst. Golven van moslimterroristen komen eraan marcheren, als we Cliteur moeten geloven. Zo iemand wordt zelden of nooit ter verantwoording geroepen, maar ik heb me de hele tijd moeten verdedigen, terwijl wat ik heb opgeschreven, eigenlijk een vrij gangbare opvatting is, niet alleen in het buitenland, maar ook in Nederland zelf. Want, voor alle duidelijkheid, ik heb ook nooit iets geschreven waarvoor ik zoveel bijval kreeg als dit.''
Wat is nu eigenlijk 'hét probleem van Nederland'?
,,Er doen zich verschillende problemen tegelijkertijd voor. Er is het probleem van de integratie. De kern van de integratieproblematiek is niet de islam en ook niet het verschil tussen Marokko, Nederland en Turkije. De kern van het probleem is de spanning tussen platteland en stad.
Een moslim uit Istanbul integreert meestal razendsnel. Dat ligt heel anders voor moslims uit dat achtergebleven platteland in Marokko en Turkije, waar de meeste immigrantenfamilies in de jaren zeventig vandaan zijn gekomen. Die mensen kost het generaties om te wennen aan het leven in een moderne, tolerante, ingewikkelde stad.''
,,Daarnaast heb je het internationale probleem van het terrorisme. Dat staat grotendeels los van het integratieprobleem. Mohammed B. (de moordenaar van Theo Van Gogh, nvdr) was een voorbeeld van een geïntegreerde moslim. Een model. En toch deed hij zoiets krankzinnigs.''
,,In de derde plaats is er ook een probleem in de Nederlandse samenleving zelf. Nederland zit in een identiteitscrisis. Die problemen pakken allemaal samen en leiden tot een vrij onduidelijke en ingewikkelde situatie.''
,,Nederland is geen roestvrij stalen zekerheid meer. Er hangt een raar vacuüm in dit land. Ik heb het gevoel dat dat ook te maken heeft met de jaren zestig. Toen raakte het begrip 'nationale identiteit' volkomen gebagatelliseerd. Dat werd weggewuifd. Wat logisch was, na de opgeblazenheid van de jaren dertig en het sombere polderse nationalisme van de jaren vijftig.
Maar daardoor ontstond wel een leegte. Bijna niemand wist nog wat het betekende Nederlander te zijn. Wie zijn wij met z'n allen? Dat wijgevoel is door de generatie van de jaren zestig - mijn generatie - volstrekt verwaarloosd. Dat terrein is helemaal aan rechts en ultra-rechts overgelaten.''
,,Ik denk dat daar een verschil met België ligt. Jullie hebben in die tijd de schoolstrijd en de taalstrijd gehad, wat een enorme crisis is geweest, maar daardoor is in België toen bewust en onbewust wel hard nagedacht over culturele identiteit. Die identiteit is voor jullie nooit een vanzelfsprekendheid geweest.
In Nederland is onze identiteit eeuwenlang vanzelfsprekend geweest, zo vanzelfsprekend dat we op den duur niet meer wisten wat dat was, Nederlander zijn. Dit zou een van de verklaringen kunnen zijn waarom België en Nederland vergelijkbare problemen toch op een heel andere manier benaderen.''
U schrijft: ,,Nederland is bezig door een rouwproces te gaan.'' Wat is er dan precies doodgegaan?
(lacht) ,,In haar slaap is van ons heengegaan het klassieke, nogal provinciale besloten Nederland. Nederland is een dubbelzinnig land. Aan de ene kant lijkt het heel internationaal, vlot, modieus.
Tegelijk is het ook heel erg een ons-kent-onsland. In de jaren zestig konden normen en waarden hier zogezegd overboord gegooid worden omdat de Nederlanders onder elkaar heel goed wisten hoe het hoorde. Onder die zogenaamde openheid van de Nederlandse samenleving zitten een heleboel regeltjes en normen en verboden. Nederland is een heel gelaagd land. Dat dubbelzinnige, beetje besloten land is niet meer te vol te houden. Het is echt een immigratieland geworden.''
,,Die immigratie is maar een deel van de rouwoorzaak. Nederland heeft altijd een beetje buiten de Europese stormen kunnen staan. Nu krijgt het de wereldproblemen rechtstreeks op zijn dak. De globalisering slaat ook hier met volle kracht toe. Er heerst nu een afrekencultuur in dit land.
De koopman heeft het heft in handen genomen. Alles en iedereen moet zich voortdurend kunnen verantwoorden. Er zijn allerlei nieuwe controle-instanties ontstaan. Dit is het einde van de vertrouwenssamenleving die in Nederland altijd heeft bestaan. Mensen voelen zich heel ontheemd.''
U hebt pittige kritiek op de rol die de media speelden in de weken na de moord op Van Gogh. De publieke televisie deed zijn best om het volk ,,in een staat van verwilderde dommigheid te houden'', schrijft u. Dat is nogal wat.
,,Er zijn ook veel goede dingen gebeurd, maar er zijn echt uitzendingen geweest, met name over de islam, waarvan je dacht: zulke mensen kun je in zo'n opgewonden situatie toch niet als gast vragen zonder minstens ook de andere kant aan het woord te laten? Over de islam is vrij eenzijdig bericht.
Dat komt doordat Nederland vrijwel geen oriëntalistische traditie heeft, in tegenstelling tot Frankrijk en Engeland. Afgezien van een handvol mensen weten ze aan de Nederlandse universiteiten niet veel over de islam. In de media ontstond dan ook al vrij snel een beeld van moslims als achterlijke idioten. Dat werd nauwelijks tegengesproken. Het televisiejournaal opende met kreten als 'Nederland brandt!'. Ook lekker. Er ontbrak zelfdiscipline, maar niet alleen in de media.''
,,In normale omstandigheden zetten de media de dingen wat aan en is het de taak van de politiek om te sussen, te relativeren. Dat samenspel tussen media en politiek was er opeens niet meer. Minister Gerrit Zalm (VVD) riep: 'Het is oorlog!' Frits Bolkestein (VVD) trok een vergelijking met de jaren dertig, toen Nederland ook bezet werd.
En de minister van Volksgezondheid verklaarde tijdens een debat over orgaantransplantaties: 'Met name moslims weigeren op religieuze gronden hun organen af te staan, maar willen die wel ontvangen als ze ziek zijn. Dat wringt.' ''
,,Uitspraken die in andere landen soms als racistisch gekenmerkt zouden worden, werden in Nederland door bewindslieden gedaan. Het was alsof het hek van de dam was.''
----->