Juliette
29-06-05, 18:54
Waarom we zo graag in het noodlot geloven.
U kent de rekensommetjes: 11 september is de 11e dag van de 9e maand (1 + 1 + 9 = 11), het is de 254e dag van het jaar (2 + 5 + 4 = 11), het eerste vliegtuig dat zich op 11 september 2001 in de WTC-torens boorde, was vlucht 11 van American Airlines. Die vlucht had 92 passagiers aan boord (9 + 2 = 11). Het tweede toestel dat insloeg had 65 mensen aan boord (6 + 5 = 11), de termen New York City, Afghanistan en George W. Bush hebben allemaal 11 letters. Hoe zou dat komen? Wat zou dat betekenen? Wat bewijst dat?
Niets.
Dat betekent of bewijst helemaal niets. Dat is: toeval. 'Het bewijst hoogstens dat we genoeg gegevens hebben om ermee te kunnen jongleren', schrijft de Duitse wetenschapsjournalist Stefan Klein in zijn pas verschenen boek Puur toeval (Ambo, Amsterdam, 360 blz.) - een staaltje wetenschapsjournalistiek van de bovenste plank. Klein legt helder uit wat toeval is, hoe het ons leven beheerst en waarom we het er vaak zo moeilijk mee hebben: 'We willen een reden voor datgene wat ons overkomt', schrijft hij. 'Als we die niet ontdekken, houden velen van ons vast aan het geloof dat de onbegrijpelijke gebeurtenissen van het leven in werkelijkheid voortkomen uit een weloverwogen noodlot. Het idee van een geordendheid - een hogere bedoeling - kalmeert, zelfs als we daaraan zijn overgeleverd.'
De neiging om verbanden te zoeken, is evolutionair diep verankerd in ons brein. Dat is logisch: het ontdekken van verbanden heeft een grote overlevingswaarde. Het nadeel is dat we vaak verbanden zien waar die niet zijn. Onze intuïtie is niet erg geschikt om aan statistiek te doen. Toch is statistiek het enige echt betrouwbare hulpmiddel bij het inschatten van risico's in onze steeds complexer wordende wereld.
Klein geeft talloze voorbeelden van hoe die intuïtie ons vaak bedriegt. Is kanker verdrongen verdriet? Nee, zegt Klein, dat cliché is onhoudbaar met de huidige kennis, maar het biedt een houvast voor mensen die niet kunnen leven met het idee dat er voor hun ziekte misschien wel helemaal géén reden is, behalve dan: genetisch toeval, en dus pech. Is bij roulette de kans op rood groter als het net drie keer na elkaar zwart is geweest? Natuurlijk niet, want een rouletterad heeft geen geheugen - na heel veel pogingen zal zwart ongeveer even vaak voorkomen als rood, maar dat zegt niets over elke afzonderlijke speelbeurt. Als een chirurg zegt dat veertig procent van de patiënten de operatie overleeft, voelt u zich dan beter dan wanneer hij zou zeggen dat zestig procent van de patiënten de operatie niet overleeft? Vreemd, want de betekenis van beide uitspraken is exáct dezelfde.
Puur toeval is een boek dat je in één adem uitleest. Alles komt aan bod: evolutieleer, beurs, verzekeringen, Nostradamus, speltheorie... Elk hoofdstuk bevat inzichten waar je dagenlang van kunt nagenieten. Zo breekt Klein verrassend genoeg, maar niet zonder ironie, een lans voor het ouderwetse orakel. Sommige beslissingen in het leven nemen we geheel willekeurig. Omdat we niet over genoeg informatie beschikken om de juiste beslissing te nemen, of omdat de juiste beslissing niet bestaat - bijvoorbeeld in domeinen waar grote onzekerheid heerst. Wel of niet die job? Wel of niet die partner? Wel of niet dat huis? Soms kunnen we het net zo goed aan de waarzegster vragen, aldus Klein. Niet omdat zij het goede antwoord kent, maar omdat niemand het goede antwoord kent - en je de keuze toch érgens op wilt baseren.
Een muntstuk opgooien is ook mogelijk, maar die waarzegster geeft ons tenminste de illusie dat we de situatie onder controle hebben. Wat ons rust geeft. Zo bekeken zijn kristallen bollen en horoscopen een soort kalmeringsmiddelen.
Joël De Ceulaer
U kent de rekensommetjes: 11 september is de 11e dag van de 9e maand (1 + 1 + 9 = 11), het is de 254e dag van het jaar (2 + 5 + 4 = 11), het eerste vliegtuig dat zich op 11 september 2001 in de WTC-torens boorde, was vlucht 11 van American Airlines. Die vlucht had 92 passagiers aan boord (9 + 2 = 11). Het tweede toestel dat insloeg had 65 mensen aan boord (6 + 5 = 11), de termen New York City, Afghanistan en George W. Bush hebben allemaal 11 letters. Hoe zou dat komen? Wat zou dat betekenen? Wat bewijst dat?
Niets.
Dat betekent of bewijst helemaal niets. Dat is: toeval. 'Het bewijst hoogstens dat we genoeg gegevens hebben om ermee te kunnen jongleren', schrijft de Duitse wetenschapsjournalist Stefan Klein in zijn pas verschenen boek Puur toeval (Ambo, Amsterdam, 360 blz.) - een staaltje wetenschapsjournalistiek van de bovenste plank. Klein legt helder uit wat toeval is, hoe het ons leven beheerst en waarom we het er vaak zo moeilijk mee hebben: 'We willen een reden voor datgene wat ons overkomt', schrijft hij. 'Als we die niet ontdekken, houden velen van ons vast aan het geloof dat de onbegrijpelijke gebeurtenissen van het leven in werkelijkheid voortkomen uit een weloverwogen noodlot. Het idee van een geordendheid - een hogere bedoeling - kalmeert, zelfs als we daaraan zijn overgeleverd.'
De neiging om verbanden te zoeken, is evolutionair diep verankerd in ons brein. Dat is logisch: het ontdekken van verbanden heeft een grote overlevingswaarde. Het nadeel is dat we vaak verbanden zien waar die niet zijn. Onze intuïtie is niet erg geschikt om aan statistiek te doen. Toch is statistiek het enige echt betrouwbare hulpmiddel bij het inschatten van risico's in onze steeds complexer wordende wereld.
Klein geeft talloze voorbeelden van hoe die intuïtie ons vaak bedriegt. Is kanker verdrongen verdriet? Nee, zegt Klein, dat cliché is onhoudbaar met de huidige kennis, maar het biedt een houvast voor mensen die niet kunnen leven met het idee dat er voor hun ziekte misschien wel helemaal géén reden is, behalve dan: genetisch toeval, en dus pech. Is bij roulette de kans op rood groter als het net drie keer na elkaar zwart is geweest? Natuurlijk niet, want een rouletterad heeft geen geheugen - na heel veel pogingen zal zwart ongeveer even vaak voorkomen als rood, maar dat zegt niets over elke afzonderlijke speelbeurt. Als een chirurg zegt dat veertig procent van de patiënten de operatie overleeft, voelt u zich dan beter dan wanneer hij zou zeggen dat zestig procent van de patiënten de operatie niet overleeft? Vreemd, want de betekenis van beide uitspraken is exáct dezelfde.
Puur toeval is een boek dat je in één adem uitleest. Alles komt aan bod: evolutieleer, beurs, verzekeringen, Nostradamus, speltheorie... Elk hoofdstuk bevat inzichten waar je dagenlang van kunt nagenieten. Zo breekt Klein verrassend genoeg, maar niet zonder ironie, een lans voor het ouderwetse orakel. Sommige beslissingen in het leven nemen we geheel willekeurig. Omdat we niet over genoeg informatie beschikken om de juiste beslissing te nemen, of omdat de juiste beslissing niet bestaat - bijvoorbeeld in domeinen waar grote onzekerheid heerst. Wel of niet die job? Wel of niet die partner? Wel of niet dat huis? Soms kunnen we het net zo goed aan de waarzegster vragen, aldus Klein. Niet omdat zij het goede antwoord kent, maar omdat niemand het goede antwoord kent - en je de keuze toch érgens op wilt baseren.
Een muntstuk opgooien is ook mogelijk, maar die waarzegster geeft ons tenminste de illusie dat we de situatie onder controle hebben. Wat ons rust geeft. Zo bekeken zijn kristallen bollen en horoscopen een soort kalmeringsmiddelen.
Joël De Ceulaer