PDA

Bekijk Volledige Versie : Gastarbeiders-lastarbeiders, de geschiedenis van het woord gastarbeider.



Zwarte Schaap
02-07-05, 13:10
De andere fout had betrekking op de datering van het woord gastarbeider. Ik had geschreven: ,, In het Nederlands is think-tank in 1972 voor het eerst gesignaleerd, twee jaar na gastarbeider.'' Koos Kuiper schreef hierover: ,,In 1968 verscheen een boekje van J.M. Theunis getiteld Gastarbeiders – lastarbeiders bij uitgeverij Paul Brand in Hilversum. Deze titel maakt duidelijk dat het woord gastarbeider toen al zo ingeburgerd was, dat er een woordspeling (lastarbeider) op kon worden gemaakt. Op de achterflap staat ook: "Men noemt ze vaak 'gastarbeiders', maar erg gastvrij worden ze niet behandeld." Het woord is dus zeker ouder dan 1970.''

Ook J. Nijhof wees op dit boekje: ,,Ik heb zelf het manuscript nog op de valreep gecorrigeerd. Uiteraard was het woord toen volop in gebruik, hoe zou Theunis het anders voor zijn titel hebben kunnen gebruiken? Sterker nog: er was geen ander woord om de buitenlanders uit Griekenland, Italië en Spanje die hier kwamen werken mee aan te duiden.''

Nijhof en Kuiper hebben gelijk: gastarbeider is ouder dan 1972. Behalve het boekje van Theunis zijn er meer titels die me dit hadden kunnen leren. In 1966 verscheen namelijk in Eindhoven een scriptie van P.J.Ch. Ruland getiteld Het maatschappelijk werk ten behoeve van de gastarbeiders en in 1967 schreef Maurits Standaert een boekje getiteld: De toren van Babel staat in Limburg : een reportage over de gastarbeiders.

Gastarbeider is dus ouder, maar hoeveel ouder precies? In het tijdschrift Onze Taal vond ik een claim van een journalist van het ANP die meent dat hij het woord als eerste heeft gebruikt. Het gaat om de mij verder niet bekende Kees Noordewier. ,,Ik heb dit germanisme’’, schreef Noordewier in april 1971, ,,een jaar of vijf-zes [cursivering ES] geleden geďntroduceerd na een persreis met de Nederlandse Spoorwegen naar Duitsland. Doel van de reis was een beeld te krijgen van de jaarlijkse uittocht van buitenlandse werknemers rond kerstmis naar hun thuisadressen. Als transito-land vervullen Zwitserland en Duitsland bij dit extra vervoer een grote rol. Toen ik thuis kwam en een verhaaltje had geproduceerd, ontdekte ik dat de aanduiding 'buitenlandse werknemers' typografisch onaantrekkelijk was (gebruik het maar eens in een kop!) en als praktisch denkend journalist introduceerde ik toen op de ANP-telex het woord gastarbeider. Een vertaling dus van het Duitse woord. Alle kranten gebruiken nu het woord en ook in het spraakgebruik is de gastarbeider niet meer weg te krijgen."

Of Noordewier werkelijk de vader van het woord gastarbeider mag worden genoemd, valt nog te bezien, maar hij lijkt goede papieren te hebben. Vooralsnog is het woord voor het eerst aangetroffen in een krantenbericht dat op 17 december 1964 in het Leidsch Dagblad stond (een krant die veel ANP-berichten opneemt). Het stuk gaat inderdaad gaat over de uittocht rond kerst van buitenlandse werknemers naar hun 'thuisadressen'.

Bron: NRC-Handelsblad