Orakel
03-07-05, 09:15
Hoe een klein onderzoek naar radicalisering tot te grote conclusies leidt
Misvatting over 'terreur' scholieren
Door onze redacteur Mark Duursma
De media zien alleen wat er misgaat in de multiculturele samenleving. Ze stigmatiseren allochtone jongeren door uitwassen breed uit te meten.Is dat zo? Een case-study.
AMSTERDAM, 2 JULI. Dat was schrikken voor lezers van De Telegraaf, zaterdag 18 juni. 'Terreur teistert scholier' luidde de opening van de zaterdagkrant, met als onderkop: 'Marokkanen dringen antiwesterse houding op aan autochtonen'. De bron voor dit nieuws: een onderzoek van de gemeente Amsterdam naar de waarneming van docenten in voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs.
Andere kranten maakten ook melding van het onderzoek. 'Marokkaanse leerlingen antiwesters' kopte NRC Handelsblad op vrijdag 17 juni. Het Parool op 18 juni: 'Vijandig gedrag van allochtone scholieren'. Trouw, dezelfde dag: 'Afstand tot jonge Marokkanen groter'. Alleen in de kop van de Volkskrant, twee dagen later, ontbraken de allochtonen: 'Verruwing omgang op scholen in Amsterdam'. Leon de Winter besteedde zijn Elsevier-column van vorige week aan het onderzoek en eindigde met de woorden ,,We hebben een zeer, zeer ernstig probleem''.
Ook de Amsterdamse burgemeester Job Cohen noemt de uitkomsten van het onderzoek ,,verontrustend''. Maar het probleem zit volgens Cohen niet alleen in radicalisering van allochtone leerlingen. Het zit 'm ook in de wijze van berichtgeving. Hij heeft begrip voor de manier waarop de kranten over dit onderzoek hebben bericht, met uitzondering van De Telegraaf. In het algemeen zou hij echter graag wat meer verantwoordelijkheidsgevoel zien bij de pers. Cohen: ,,Door generaliserende berichtgeving draagt de pers - ik weet het, dat is ook een generalisering - bij aan verharding van het klimaat. Vaak zijn er wel degelijk positieve aanknopingspunten. Kranten zijn er niet sterk in om die op te pikken.''
Publicist en schrijver Geert Mak ging nog een stapje verder. Tijdens een discussie met collega-opiniemaker Paul Scheffer in het tv-programma Buitenhof noemde Mak de berichtgeving over het onderzoek als voorbeeld van 'handelen in angst'. Die term is beladen sinds Mak 'm centraal stelde in zijn pamflet over Nederland na de moord op Theo van Gogh. Het onderzoek is veel minder alarmerend dan de pers suggereert, aldus Mak.
Dat klopt, blijkt uit het twaalf pagina's tellende onderzoek. De algemene conclusie is zelfs positief van toon. ,,Op 21 van de 25 onderzochte scholen is sprake van redelijk tot goede interculturele verhoudingen tussen leerlingen.'' De verhoudingen tussen leerlingen van verschillende etnische afkomst zijn op deze scholen de laatste paar jaar niet veranderd.
Maar in de deelconclusies blijkt dat er wel degelijk iets aan de hand is. ,,Bij een toenemend aantal Marokkaanse leerlingen (grove schatting 50%) en in mindere mate Turkse leerlingen vermindert de binding met de Nederlandse samenleving.'' ,,Vooral Marokkaanse (V)MBO leerlingen uiten steeds vaker antiwesterse denkbeelden.'' ,,Marokkaanse jongens op alle scholen doen negatieve uitlatingen over Israël en joden.''
Toenemend aantal? Grove schatting? In mindere mate? Vooral? Steeds vaker? Dat klinkt niet bepaald als exacte wetenschap. Verantwoordelijk voor deze formuleringen is onafhankelijk onderzoekster E. Klooster. ,,Het is een kwalitatief onderzoek, een weergave van opvattingen van docenten. Die beperking is cruciaal: we beschrijven niet per se de werkelijkheid, we beschrijven de perceptie van docenten. Dus zijn die deelconclusies algemeen gesteld, dat klopt. De kranten hebben een willekeurige greep gedaan uit de deelconclusies, en de algemene conclusie genegeerd.''
En dat heeft verstrekkende gevolgen, zegt Klooster. ,,Onze belangrijkste conclusie is juist dat de verhoudingen tussen leerlingen niet gewijzigd zijn. Als leerlingen zich antiwesters uiten, richten ze zich niet op medeleerlingen, maar op abstracte noties als de samenleving, de media, de politiek. Onze conclusie is dus tegengesteld aan veel krantenkoppen.''
Alle berichten over het onderzoek maken melding van twee scholen met problemen. Op een havo/vwo-school probeerden streng religieuze Marokkaanse meisjes islamitische regels op te leggen aan Marokkaanse en autochtone meisjes. Op een praktijkschool keert een groep Surinaams/Antilliaanse meisjes zich tegen uiterlijk afwijkende, verwaarloosde meisjes. Klooster: ,,Misschien had ik die twee uitwassen niet moeten noemen, dan had de pers zich tot de grote lijnen moeten beperken. Ze pikken concrete gevallen eruit, maar dat doet geen recht aan het geheel. Zonder die concrete zaken was het rapport misschien wel genegeerd, want eigenlijk staat er niets nieuws in.''
Met drie collega's hield Klooster interviews van minimaal twee uur met 46 docenten en medewerkers op 25 scholen. Achteraf verifieerden ze of de geïnterviewden zich herkenden in de weergave van het gesprek. De bezochte scholen hebben minimaal 30 procent allochtone leerlingen en zijn verdeeld naar schooltype, omvang en stadsdeel. Of veel scholen weigerden mee te doen, wil Klooster niet kwijt. ,,Dit werk kan ik alleen doen onder strikte vertrouwelijkheid. Ik zal nooit namen van betrokken scholen noemen, zelfs niet tegenover de gemeente.''
Klooster werd door de gemeente gevraagd omdat ze veel ervaring heeft met kwalitatief onderzoek naar interculturele onderwerpen. Aanleiding was een melding die Cohen begin dit jaar kreeg van de onderwijswethouder van stadsdeel Oud-Zuid. Zij meldde dat op basisschool Het Mozaïek in de Pijp allochtone kinderen rondlopen met foto's van Mohammed B. en schietbewegingen maken als Ayaan Hirsi Ali op School-tv voorbij komt. Cohen: ,,Daar schrok ik erg van. Ik wilde weten of het vaker voorkwam, dus heb ik opdracht gegeven voor een snelle inventarisatie op een aantal basisscholen, daarna voor middelbare scholen. Het is geen onderzoek, maar een quickscan.''
Gemeenten zijn gek op het fenomeen quickscan, zegt onderzoeker Rodney Weterings, die als bestuurskundige aan de Universiteit van Tilburg regelmatig dergelijke klussen doet. ,,Aantrekkelijk voor gemeenten is dat zo'n kortlopend onderzoekje de ruimte laat voor een eigen afweging, ze voelen zich vrijer dan bij een groot prestigieus onderzoek. Het kost minder geld, en wekt de suggestie van daadkracht. Vaak gaat het om gevoelige onderwerpen, waar verhoudingen verstoord zijn bijvoorbeeld.'' Volgens Weterings is een quickscan niet per se oppervlakkig. ,,Het vereist wel degelijk grote ambachtelijkheid van de onderzoeker.''
Leent een complex onderwerp als radicalisering zich wel voor deze vorm van onderzoek? Leidt zulke bondigheid niet vanzelfsprekend tot generaliserende berichtgeving? Klooster: ,,De gemeente wilde per se een kort en bondig rapport, de conclusies moesten op maximaal twee pagina's. Voor verhullende taal hadden we geen ruimte. Maar dit onderzoek is bedoeld als een start. De gemeente weet nu dat een groep jongeren zich in toenemende mate uitgesloten voelt van de Nederlandse samenleving. Daar moet Amsterdam iets aan doen, en dat gebeurt ook.'' Volgende week dinsdag is er een bijeenkomst tussen het college van B en W, schoolbesturen en stadsdelen, waar afspraken voor een plan van aanpak zullen worden gemaakt.
Cohen: ,,Ik had ook een onderzoek van twee jaar kunnen uitzetten. Dan had u me gevraagd waarom het zo lang moet duren. Of het niet wat daadkrachtiger kan. Ik ben blij dat we het op deze manier hebben opgepikt. Als gemeentebestuur zitten we er bovenop.''
2 juli 2005
Misvatting over 'terreur' scholieren
Door onze redacteur Mark Duursma
De media zien alleen wat er misgaat in de multiculturele samenleving. Ze stigmatiseren allochtone jongeren door uitwassen breed uit te meten.Is dat zo? Een case-study.
AMSTERDAM, 2 JULI. Dat was schrikken voor lezers van De Telegraaf, zaterdag 18 juni. 'Terreur teistert scholier' luidde de opening van de zaterdagkrant, met als onderkop: 'Marokkanen dringen antiwesterse houding op aan autochtonen'. De bron voor dit nieuws: een onderzoek van de gemeente Amsterdam naar de waarneming van docenten in voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs.
Andere kranten maakten ook melding van het onderzoek. 'Marokkaanse leerlingen antiwesters' kopte NRC Handelsblad op vrijdag 17 juni. Het Parool op 18 juni: 'Vijandig gedrag van allochtone scholieren'. Trouw, dezelfde dag: 'Afstand tot jonge Marokkanen groter'. Alleen in de kop van de Volkskrant, twee dagen later, ontbraken de allochtonen: 'Verruwing omgang op scholen in Amsterdam'. Leon de Winter besteedde zijn Elsevier-column van vorige week aan het onderzoek en eindigde met de woorden ,,We hebben een zeer, zeer ernstig probleem''.
Ook de Amsterdamse burgemeester Job Cohen noemt de uitkomsten van het onderzoek ,,verontrustend''. Maar het probleem zit volgens Cohen niet alleen in radicalisering van allochtone leerlingen. Het zit 'm ook in de wijze van berichtgeving. Hij heeft begrip voor de manier waarop de kranten over dit onderzoek hebben bericht, met uitzondering van De Telegraaf. In het algemeen zou hij echter graag wat meer verantwoordelijkheidsgevoel zien bij de pers. Cohen: ,,Door generaliserende berichtgeving draagt de pers - ik weet het, dat is ook een generalisering - bij aan verharding van het klimaat. Vaak zijn er wel degelijk positieve aanknopingspunten. Kranten zijn er niet sterk in om die op te pikken.''
Publicist en schrijver Geert Mak ging nog een stapje verder. Tijdens een discussie met collega-opiniemaker Paul Scheffer in het tv-programma Buitenhof noemde Mak de berichtgeving over het onderzoek als voorbeeld van 'handelen in angst'. Die term is beladen sinds Mak 'm centraal stelde in zijn pamflet over Nederland na de moord op Theo van Gogh. Het onderzoek is veel minder alarmerend dan de pers suggereert, aldus Mak.
Dat klopt, blijkt uit het twaalf pagina's tellende onderzoek. De algemene conclusie is zelfs positief van toon. ,,Op 21 van de 25 onderzochte scholen is sprake van redelijk tot goede interculturele verhoudingen tussen leerlingen.'' De verhoudingen tussen leerlingen van verschillende etnische afkomst zijn op deze scholen de laatste paar jaar niet veranderd.
Maar in de deelconclusies blijkt dat er wel degelijk iets aan de hand is. ,,Bij een toenemend aantal Marokkaanse leerlingen (grove schatting 50%) en in mindere mate Turkse leerlingen vermindert de binding met de Nederlandse samenleving.'' ,,Vooral Marokkaanse (V)MBO leerlingen uiten steeds vaker antiwesterse denkbeelden.'' ,,Marokkaanse jongens op alle scholen doen negatieve uitlatingen over Israël en joden.''
Toenemend aantal? Grove schatting? In mindere mate? Vooral? Steeds vaker? Dat klinkt niet bepaald als exacte wetenschap. Verantwoordelijk voor deze formuleringen is onafhankelijk onderzoekster E. Klooster. ,,Het is een kwalitatief onderzoek, een weergave van opvattingen van docenten. Die beperking is cruciaal: we beschrijven niet per se de werkelijkheid, we beschrijven de perceptie van docenten. Dus zijn die deelconclusies algemeen gesteld, dat klopt. De kranten hebben een willekeurige greep gedaan uit de deelconclusies, en de algemene conclusie genegeerd.''
En dat heeft verstrekkende gevolgen, zegt Klooster. ,,Onze belangrijkste conclusie is juist dat de verhoudingen tussen leerlingen niet gewijzigd zijn. Als leerlingen zich antiwesters uiten, richten ze zich niet op medeleerlingen, maar op abstracte noties als de samenleving, de media, de politiek. Onze conclusie is dus tegengesteld aan veel krantenkoppen.''
Alle berichten over het onderzoek maken melding van twee scholen met problemen. Op een havo/vwo-school probeerden streng religieuze Marokkaanse meisjes islamitische regels op te leggen aan Marokkaanse en autochtone meisjes. Op een praktijkschool keert een groep Surinaams/Antilliaanse meisjes zich tegen uiterlijk afwijkende, verwaarloosde meisjes. Klooster: ,,Misschien had ik die twee uitwassen niet moeten noemen, dan had de pers zich tot de grote lijnen moeten beperken. Ze pikken concrete gevallen eruit, maar dat doet geen recht aan het geheel. Zonder die concrete zaken was het rapport misschien wel genegeerd, want eigenlijk staat er niets nieuws in.''
Met drie collega's hield Klooster interviews van minimaal twee uur met 46 docenten en medewerkers op 25 scholen. Achteraf verifieerden ze of de geïnterviewden zich herkenden in de weergave van het gesprek. De bezochte scholen hebben minimaal 30 procent allochtone leerlingen en zijn verdeeld naar schooltype, omvang en stadsdeel. Of veel scholen weigerden mee te doen, wil Klooster niet kwijt. ,,Dit werk kan ik alleen doen onder strikte vertrouwelijkheid. Ik zal nooit namen van betrokken scholen noemen, zelfs niet tegenover de gemeente.''
Klooster werd door de gemeente gevraagd omdat ze veel ervaring heeft met kwalitatief onderzoek naar interculturele onderwerpen. Aanleiding was een melding die Cohen begin dit jaar kreeg van de onderwijswethouder van stadsdeel Oud-Zuid. Zij meldde dat op basisschool Het Mozaïek in de Pijp allochtone kinderen rondlopen met foto's van Mohammed B. en schietbewegingen maken als Ayaan Hirsi Ali op School-tv voorbij komt. Cohen: ,,Daar schrok ik erg van. Ik wilde weten of het vaker voorkwam, dus heb ik opdracht gegeven voor een snelle inventarisatie op een aantal basisscholen, daarna voor middelbare scholen. Het is geen onderzoek, maar een quickscan.''
Gemeenten zijn gek op het fenomeen quickscan, zegt onderzoeker Rodney Weterings, die als bestuurskundige aan de Universiteit van Tilburg regelmatig dergelijke klussen doet. ,,Aantrekkelijk voor gemeenten is dat zo'n kortlopend onderzoekje de ruimte laat voor een eigen afweging, ze voelen zich vrijer dan bij een groot prestigieus onderzoek. Het kost minder geld, en wekt de suggestie van daadkracht. Vaak gaat het om gevoelige onderwerpen, waar verhoudingen verstoord zijn bijvoorbeeld.'' Volgens Weterings is een quickscan niet per se oppervlakkig. ,,Het vereist wel degelijk grote ambachtelijkheid van de onderzoeker.''
Leent een complex onderwerp als radicalisering zich wel voor deze vorm van onderzoek? Leidt zulke bondigheid niet vanzelfsprekend tot generaliserende berichtgeving? Klooster: ,,De gemeente wilde per se een kort en bondig rapport, de conclusies moesten op maximaal twee pagina's. Voor verhullende taal hadden we geen ruimte. Maar dit onderzoek is bedoeld als een start. De gemeente weet nu dat een groep jongeren zich in toenemende mate uitgesloten voelt van de Nederlandse samenleving. Daar moet Amsterdam iets aan doen, en dat gebeurt ook.'' Volgende week dinsdag is er een bijeenkomst tussen het college van B en W, schoolbesturen en stadsdelen, waar afspraken voor een plan van aanpak zullen worden gemaakt.
Cohen: ,,Ik had ook een onderzoek van twee jaar kunnen uitzetten. Dan had u me gevraagd waarom het zo lang moet duren. Of het niet wat daadkrachtiger kan. Ik ben blij dat we het op deze manier hebben opgepikt. Als gemeentebestuur zitten we er bovenop.''
2 juli 2005