Marsipulami
23-07-05, 23:14
Grensgevallen: België en zijn buren.
Van onze redactrice
GENT - België is een restverschijnsel. Het verhaal van onze landsgrenzen is onlosmakelijk verbonden met dat van de grote Europese spelers, die hier hun oorlogen kwamen uitvechten. Op hun bloedige conflicten volgden vredesverdragen, waarmee onze grenzen werden vastgelegd. De komende weken reist de rubriek Breedhoek langs de grenzen van ons land. We beginnen in het noorden.
EUROPA stond in brand toen de zeventiende eeuw begon. De Tachtigjarige Oorlog was al een tijdje aan de gang, in 1618 brak de Dertigjarige Oorlog uit. Het draaide allemaal om godsdienst: opstandige protestanten die zich roerden tegen hun katholieke vorsten. Dat leerden we in de geschiedenisles, maar natuurlijk ging het om veel meer. Om de ongebreidelde macht van de vorsten, bijvoorbeeld, en de benarde levensomstandigheden van de gewone man.
In 1648 kwam er eindelijk vrede, met het Verdrag van Munster. De Spaanse koning en zijn opstandige Nederlanden, die tachtig jaar oorlog hadden gevoerd, kwamen tot een vergelijk. Het noorden scheurde zich af van de Spaanse Nederlanden en werd een republiek. De grens tussen die republiek en wat er restte aan Spaanse Nederlanden in het zuiden, is tot vandaag ongewijzigd gebleven. In 1648 werd onze noordgrens geboren en meteen bevroren.
Wat niet betekent dat er niet af en toe verschuivingen zijn geweest. In 1815, bijvoorbeeld, toen noord en zuid herenigd werden in het Koninkrijk der Nederlanden onder Willem I. Toen werd onze noordgrens even uitgegomd. Maar verlegd werd ze niet.
Een bijzonder stuk Belgisch-Nederlandse grens is dat rond Baarle. Daar liggen brokjes België (Baarle-Hertog) ingekapseld in Nederlands grondgebied (Baarle-Nassau). Die Belgische enclave is een ongeluk van de geschiedenis, un accident de parcours , dat heel goed illustreert hoe grenzen vroeger groeiden, als patchwork van enclaves en brokstukken.
De lineaire grens is een modern begrip, waarvan de geboorte samenvalt met de opkomst van de moderne, centralistische, bureaucratisch geregeerde staat, die geen particularismen duldt. Zonevreemde enclaves worden geweerd. En daartoe richten de staten zelfs aparte instellingen op, die zich specifiek met grensonderhandelingen bezighouden. Ze buigen de grillige lappendeken om in een keurige doorlopende lijn.
Maar het verhaal van Baarle dus, in een notendop. In de twaalfde eeuw valt Baarle onder de heer van Breda. Die wordt belaagd door een hebzuchtige buur, de graaf van Holland. Breda zoekt bescherming bij een andere machtige buur, de hertog van Brabant. Die wil wel helpen, maar voor wat hoort wat. Brabant wil grond, interessante grond, waar mensen op wonen en waarop hij belastingen kan heffen. Hij zoekt de lekkerste brokken uit, die heten voortaan 'Baarle onder de Hertog'. Wat overblijft, gaat 'Baarle onder Breda' heten.
Met de Vrede van Munster gaan de gebieden van Breda op in de republiek. Alles wat bij Brabant hoort, gaat naar de Zuidelijke Nederlanden. Als de Oranje-Nassau's Breda's land overnemen, verandert de naam in Baarle-Nassau.
De territoriale verstrengeling in Baarle is bij haar ontstaan niet abnormaal - er zijn honderden voorbeelden van zulke enclaves geweest. Wel bijzonder is dat ze de geschiedenis heeft overleefd. Ontelbare keren heeft men tevergeefs geprobeerd om de grens daar recht te trekken.
Wie meer wil weten over het ontstaan van onze landsgrenzen, moet naar de tentoonstelling Blauwdruk België, die nog tot 13 november loopt in de Kunsthal Sint-Pietersabdij in Gent. 09-243.97.43, www.gent.be/spa. Caroline De Candt, die mee de tentoonstelling heeft opgebouwd, geeft ook cursussen over het onderwerp. Informatie: vzw Amarant, 070-233.048, www.amarant.be
Breedhoek: Grensgevallen: leven aan de rand. De grens tussen België en Nederland. Trottoir blz. 6-7
Volgende zaterdag: Frankrijk.
23/07/2005 Ilse Degryse
©Copyright De Standaard
Van onze redactrice
GENT - België is een restverschijnsel. Het verhaal van onze landsgrenzen is onlosmakelijk verbonden met dat van de grote Europese spelers, die hier hun oorlogen kwamen uitvechten. Op hun bloedige conflicten volgden vredesverdragen, waarmee onze grenzen werden vastgelegd. De komende weken reist de rubriek Breedhoek langs de grenzen van ons land. We beginnen in het noorden.
EUROPA stond in brand toen de zeventiende eeuw begon. De Tachtigjarige Oorlog was al een tijdje aan de gang, in 1618 brak de Dertigjarige Oorlog uit. Het draaide allemaal om godsdienst: opstandige protestanten die zich roerden tegen hun katholieke vorsten. Dat leerden we in de geschiedenisles, maar natuurlijk ging het om veel meer. Om de ongebreidelde macht van de vorsten, bijvoorbeeld, en de benarde levensomstandigheden van de gewone man.
In 1648 kwam er eindelijk vrede, met het Verdrag van Munster. De Spaanse koning en zijn opstandige Nederlanden, die tachtig jaar oorlog hadden gevoerd, kwamen tot een vergelijk. Het noorden scheurde zich af van de Spaanse Nederlanden en werd een republiek. De grens tussen die republiek en wat er restte aan Spaanse Nederlanden in het zuiden, is tot vandaag ongewijzigd gebleven. In 1648 werd onze noordgrens geboren en meteen bevroren.
Wat niet betekent dat er niet af en toe verschuivingen zijn geweest. In 1815, bijvoorbeeld, toen noord en zuid herenigd werden in het Koninkrijk der Nederlanden onder Willem I. Toen werd onze noordgrens even uitgegomd. Maar verlegd werd ze niet.
Een bijzonder stuk Belgisch-Nederlandse grens is dat rond Baarle. Daar liggen brokjes België (Baarle-Hertog) ingekapseld in Nederlands grondgebied (Baarle-Nassau). Die Belgische enclave is een ongeluk van de geschiedenis, un accident de parcours , dat heel goed illustreert hoe grenzen vroeger groeiden, als patchwork van enclaves en brokstukken.
De lineaire grens is een modern begrip, waarvan de geboorte samenvalt met de opkomst van de moderne, centralistische, bureaucratisch geregeerde staat, die geen particularismen duldt. Zonevreemde enclaves worden geweerd. En daartoe richten de staten zelfs aparte instellingen op, die zich specifiek met grensonderhandelingen bezighouden. Ze buigen de grillige lappendeken om in een keurige doorlopende lijn.
Maar het verhaal van Baarle dus, in een notendop. In de twaalfde eeuw valt Baarle onder de heer van Breda. Die wordt belaagd door een hebzuchtige buur, de graaf van Holland. Breda zoekt bescherming bij een andere machtige buur, de hertog van Brabant. Die wil wel helpen, maar voor wat hoort wat. Brabant wil grond, interessante grond, waar mensen op wonen en waarop hij belastingen kan heffen. Hij zoekt de lekkerste brokken uit, die heten voortaan 'Baarle onder de Hertog'. Wat overblijft, gaat 'Baarle onder Breda' heten.
Met de Vrede van Munster gaan de gebieden van Breda op in de republiek. Alles wat bij Brabant hoort, gaat naar de Zuidelijke Nederlanden. Als de Oranje-Nassau's Breda's land overnemen, verandert de naam in Baarle-Nassau.
De territoriale verstrengeling in Baarle is bij haar ontstaan niet abnormaal - er zijn honderden voorbeelden van zulke enclaves geweest. Wel bijzonder is dat ze de geschiedenis heeft overleefd. Ontelbare keren heeft men tevergeefs geprobeerd om de grens daar recht te trekken.
Wie meer wil weten over het ontstaan van onze landsgrenzen, moet naar de tentoonstelling Blauwdruk België, die nog tot 13 november loopt in de Kunsthal Sint-Pietersabdij in Gent. 09-243.97.43, www.gent.be/spa. Caroline De Candt, die mee de tentoonstelling heeft opgebouwd, geeft ook cursussen over het onderwerp. Informatie: vzw Amarant, 070-233.048, www.amarant.be
Breedhoek: Grensgevallen: leven aan de rand. De grens tussen België en Nederland. Trottoir blz. 6-7
Volgende zaterdag: Frankrijk.
23/07/2005 Ilse Degryse
©Copyright De Standaard