Zwarte Schaap
13-08-05, 00:03
Ongezond en onzichtbaar
door Seada Nourhussen
Illegalen hebben nergens recht op. Maar iedereen die in Nederland verblijft heeft volgens de wet wel recht op medisch noodzakelijke hulp. Daarom krijgen artsen de zorg aan illegalen vergoed. Toch blijven zorgverleners weigerachtig. ,,Illegalen hebben nooit gewoon buikpijn. Het zijn complexe patiënten.”
’Heeft u dat zelf betaald?”, vraagt huisarts Maria van den Muijsenbergh bezorgd over antibiotica die Emma (63) van de tandarts kreeg voorgeschreven. ,,Ja, moet”, antwoordt Emma, een kleine vrouw met grijs haar en treurige ogen. Ze laat de bon zien: 8,31 euro. Als ze niet betaalde wilde de apotheek haar de medicijnen niet geven omdat ze illegaal en dus onverzekerd is, legt de Armeense Emma in gebrekkig Nederlands uit. ,,Nee, dat moet helemaal niet”, zegt de huisarts duidelijk articulerend. ,,De apotheek kan dat declareren omdat u niet verzekerd bent en het zelf niet kunt betalen. Dat had de tandarts op een briefje moeten schrijven.”
Van den Muijsenbergh is geïrriteerd. ,,Tandartsen werken wel vaker niet mee. Daaraan zie je dat de medische hulp aan illegalen toch niet zo vlekkeloos verloopt als gedacht wordt.” Ze adviseert Emma voortaan contact op te nemen met een bevriende tandarts, die zeker bereid is een illegale patiënt te helpen.
Maar in feite kan elke tandarts een illegale patiënt helpen. Want iedereen die in Nederland verblijft heeft recht op medisch noodzakelijke zorg, zegt de wet. Daarom is in 1998 de Stichting Koppeling in het leven geroepen. Die zorgt ervoor dat huisartsen, tandartsen en vroedvrouwen – de zogeheten eerstelijnshulp – uit een gelijknamig fonds de kosten terugkrijgen voor verleende diensten (zie kader). In de praktijk blijkt dat echter niet zo te werken.
Van den Muijsenbergh (48) staat in haar woonplaats Nijmegen al jaren bekend als ’de illegalendokter’. Naast haar ’gewone’, verzekerde patiënten, ruimt ze zo nodig elke dag tijd in voor haar illegale patiënten. Ze was tot voor kort actief voor de Johannes Wier-stichting voor mensenrechten en gezondheidszorg en schreef vorig jaar het boek ’Ziek en geen papieren’ over gezondheidszorg voor de ’onzichtbaren’ of ’ongedocumenteerden’, zoals illegalen vanwege hun gebrek aan officiële documenten ook wel worden genoemd.
Emma en Andon (65), een illegaal Armeens echtpaar, behoren sinds drie jaar tot haar vaste patiënten. Elke maand brengt Van den Muijsenbergh de twee trouw een bezoek in hun verwaarloosde aanleunwoning in de wijk Neerbosch-Oost. Het echtpaar verliet Armenië, waar hun enige zoon tijdens de oorlog met Azerbeidzjan werd vermoord, in 1997 vanwege etnische conflicten. Sinds drie jaar zijn ze uitgeprocedeerd en dus illegaal in Nederland. Teruggaan naar Armenië is voor hen geen optie door de medische situatie van Andon.
Deze kan door zijn zwakke spieren en vernauwde bloedvaten niet lopen, heeft chronische bronchitis, maagproblemen en kan, naar eigen zeggen, als gevolg van martelingen in Armenië niet gemakkelijk naar de wc. Vorig jaar brak hij ook nog zijn heup toen hij uit zijn rolstoel viel. Bij de operatie die hij daarna onderging werd een fout gemaakt die nog steeds veel pijn veroorzaakt. ,,Die man heeft altijd pech”, zegt Van den Muijsenbergh bedroefd. ,,Hij is een chronische-pijnpatiënt geworden, die nog maar weinig op medicijnen reageert. Daarbij zijn sommige van zijn pijnklachten niet medisch te verklaren en hebben ze vooral een psychische oorzaak. Maar leg dat maar eens uit.”
Emma begrijpt het niet: ,,In Armenië gezond, naar Nederland komen: ziek. Waarom?” Emma, die zelf ook met de nodige medische, maar vooral psychische problemen kampt, heeft er nog elke dag moeite mee dat haar echtgenoot veranderd is in een hulpbehoevende, zwakke man. Dikke tranen rollen over haar wangen als ze praat. Andon staart intussen zwijgend de ruimte in, zijn rollator binnen handbereik.
Andon en Emma hebben het zwaar, maar zijn nog redelijk gefortuneerd dat ze een vaste huisarts hebben. Want volgens Erika Feenstra van het Kerkhuis, een informatiecentrum voor migrantenkerken in Amsterdam-Zuidoost, zijn er nog te veel hulpverleners die illegale patiënten weigeren. ,,Dat is omdat ze geen zin hebben in het papierwerk”, zegt Feenstra. ,,Ik krijg hier radeloze, zwangere illegale vrouwen die niet bij een vroedvrouw terechtkunnen, omdat die zegt dat ze extra personeel moet aannemen om alle formulieren voor het Koppelingsfonds in te vullen. Het zou te veel tijd kosten. Ik vind dat de hulpverleners tegen die bureaucratie moeten protesteren bij het Koppelingsfonds of het ministerie. Ze moeten de illegalen daar niet de dupe van laten worden. Maar ze zeggen dat ze ook daar geen tijd voor hebben.”
Van den Muijsenbergh kan zich het moeilijk voorstellen. ,,Dat kan het struikelblok niet zijn”, zegt ze. ,,Het Koppelingsfonds werkt prima, het is niet anders dan declaraties invullen voor de zorgverzekeraar.” Volgens Van den Muijsenbergh, die vaak illegale patiënten van heinde en verre krijgt omdat ze in hun eigen omgeving niet geholpen worden, weigeren huisartsen illegalen omdat ze het te lastige patiënten vinden. ,,Ze hebben nooit zomaar buikpijn. Door hun onzekere situatie als illegaal hebben ze vaak ook psychische problemen en ze hebben door de taalbarrière meer tijd nodig om alles uit te leggen. Het zijn complexe patiënten.”
Ze heeft daarom aan het einde van de dag een apart ’illegalenspreekuur’. Dit om het andere spreekuur niet te frustreren – de illegale patiënten laten namelijk ook nogal eens verstek gaan. Per patiënt trekt ze dan een halfuur tot een uur uit, in plaats van de gebruikelijke tien minuten. ,,Dus het kost inderdaad meer tijd. Maar dat is geen reden om mensen hulp te ontzeggen. Ik heb ongeveer vier illegale patiënten per week, dat is prima te doen omdat ik patiënten uit een andere buurt na een eerste gesprek meestal kan doorverwijzen naar collega’s. We moeten elkaar op dit vlak gewoon helpen. Maar dat lukt niet als huisartsen blijven weigeren.”
Van den Muijsenbergh wijt de weigerachtigheid van hulpverleners ook aan het politieke klimaat in Nederland. ,,Na 2001 is de sfeer ongelooflijk verhard als het gaat om allochtonen in het algemeen en illegalen in het bijzonder. Die sfeer draagt zeker bij aan de terughoudendheid onder artsen en ziekenhuizen om zorg te verlenen. Door het zeer restrictieve beleid van Verdonk en haar voorgangers zijn er veel meer uitgeprocedeerde vluchtelingen buiten de opvang en vaak in de illegaliteit terechtgekomen. Dit is de meest kwetsbare groep onverzekerden omdat zij helemaal geen netwerk hebben, vaak getraumatiseerd zijn en het vaak oude mensen en kinderen betreft. Wat ik zorgelijk vind is dat Verdonk en Hoogervorst echt liegen als ze in de Kamer zeggen dat niemand die ziek is in de problemen hoeft te komen en dat voor illegalen opvang geregeld is. Dat blijkt in de praktijk helemaal niet zo te werken.”
Tijdens een voorlichtingsavond over gezondheidszorg voor illegalen hoorde de Nijmeegse huisarts ook van illegalen in Rotterdam dat ze geen medische hulp krijgen. ,,Al die Afrikanen die ik daar sprak, vertelden dat ze geen enkele huisarts konden vinden die ze wilde helpen. Dat is schandalig. Dat is ons werk. Zelfs een ama (alleenstaande minderjarige asielzoeker, red.) die zojuist een verblijfsvergunning had gekregen, werd door een huisarts geweigerd met het argument dat de praktijk vol was. Maar zijn voogd, die deed alsof hij een huisarts zocht, was even later wel welkom. Dat is discriminatie.”
Kea Fogelberg, huisarts in Leiden en medeoprichter van de stichting Gezondheidszorg Illegalen Leiden (GIL), heeft dezelfde ervaringen. ,,Als ik huisartsen om een reden vraag waarom ze illegalen niet helpen, krijg ik ontwijkende antwoorden. Ik zeg altijd dat ze niet hoeven te weigeren omdat ze die hulp volledig kunnen declareren. Dat helpt soms. Toch vind ik het vreselijk om te weten dat er collega’s zijn die bepaalde mensen niet willen helpen omdat ze onverzekerd zijn. Hulp moet vóór betaling gaan. Helaas kan ik niet meer doen dan artsen helpen herinneren aan de eed die ze afgelegd hebben.”
Behalve die ene keer toen een illegaal met een ontstoken blinde darm niet bij een ziekenhuis terechtkon. De man ontving een brief van de ziekenhuisdirecteur waarin stond dat hij naar zijn eigen land terug moest gaan om zich te laten opereren. ,,Ik vond dat zo erg. Een leek weet namelijk niet hoe levensgevaarlijk het is om met zo’n aandoening te blijven rondlopen. Ik heb toen een inspecteur van de gezondheidszorg ingeschakeld. Die heeft die directeur op de vingers getikt en gezegd dat die man behandeld moest worden. Maar die illegale man is inmiddels spoorloos.”
Maar een illegaal mag hier per definitie toch gewoon niet zijn? ,,Niemand is illegaal”, zegt Fogelberg. ,,Dat bestaat niet. Die man heeft geen geldige verblijfspapieren, maar hij is gewoon een bewoner van deze aardbol en heeft net zoveel recht op zorg als wij.”
Fogelberg is de ’illegalendokter’ van Leiden – ,,Ze komen vaak via de tamtam bij mij terecht” – en ook zij kent de moeilijkheden van illegalen. ,,Het zijn bewerkelijke patiënten. Ze hebben dezelfde ziektes als legale Nederlanders, maar komen uit angst voor officiële instanties pas in een laat stadium naar de huisarts. Daarbij zijn ze weinig therapietrouw; ze nemen hun medicijnen niet adequaat in omdat ze een onregelmatig leven leiden. Ook verschijnen ze vaak niet op controleafspraken omdat ze geen geld hebben voor de bus of omdat ze bang zijn om de straat op te gaan zonder identiteitsbewijs. Daardoor kun je als arts je werk niet netjes doen. Dat is wel eens frustrerend.”
Maar illegalen het recht op zorg ontnemen is geen oplossing en brengt veel risico’s met zich mee, weet Feenstra van het Kerkhuis in Amsterdam-Zuidoost. ,,Dan nemen ze hun toevlucht tot zelfmedicatie met medicijnen die ze krijgen uit het thuisland. Ze zijn daar gewend medicijnen zonder recept te gebruiken. Eigenlijk gebruiken ze alles wat ze op de kop kunnen tikken.”
Marion van San, een van de onderzoekers van de studie ’Wijken voor illegalen’ (SDU uitgevers, 2004) heeft van wijkagenten in de Haagse Schilderswijk gehoord dat er zelfs gehandeld wordt in afgekeurde medicijnen uit het buitenland.
,,Zij vertelden mij dat er informele apotheken bestaan in Afrikaanse en Pakistaanse supermarktjes waar illegalen terechtkunnen voor medicijnen. Ook zouden zij medische hulpmiddelen aangetroffen hebben in koffiehuisjes. Daar worden waarschijnlijk spreekuren gehouden of medische handelingen uitgevoerd. Een verontrustende gedachte.” De politie Haaglanden zegt dit probleem niet te kennen, en de betreffende wijkagent wil geen commentaar leveren op de uitspraken van San. Maar San vreest dat er, net zoals bij wonen en werken, in de gezondheidszorg uitbuiting van illegalen kan plaatsvinden. ,,Ik kan me voorstellen dat iemand daar een gat in de markt ziet en illegalen tegen betaling naar een zogenaamd ’betrouwbare’ arts meeneemt. Omdat illegalen slecht geïnformeerd zijn over hun rechten en niet altijd weten dat ze bij elke arts kunnen aankloppen zonder ’verraden’ te worden, zou dat gevaar best kunnen bestaan.” Om een beter beeld te krijgen van wat illegalen doen als ze een medisch probleem hebben, begint de afdeling Vrouwenstudies van de Radboud Universiteit, waar Van den Muijsenbergh onderzoeker is, in september met een project om illegale vrouwen voorlichting te geven over de Nederlandse gezondheidszorg. Via interviews hoopt ze te achterhalen welke belemmeringen de vrouwen tegenkomen bij het vinden van medische hulp.
Maar ook voor de volksgezondheid zijn er risico’s wanneer illegalen geen adequate gezondheidszorg krijgen, zoals besmettingsgevaar. Illegalen hebben namelijk vaker dan de gemiddelde Nederlander tuberculose. Ze hebben dat in hun thuisland opgelopen of zijn er vatbaar voor door hun ongezonde leven in Nederland; zwaar of onhygiënisch werk, slecht voedsel en soms geen onderdak.
Bij Andon en Emma is het ook maar de vraag waar ze volgend jaar zullen wonen. Hun aanleunwoning wordt dan gesloopt. Maar er is een lichtpuntje: Andon hoeft het land voorlopig niet uit. Op basis van artikel 64 uit de Grondwet, die de toelating en uitzetting van vreemdelingen regelt, krijgt hij uitstel van vertrek omdat zijn ernstige medische situatie hem belet om te reizen.
Maar Emma’s toekomst is nog wel onzeker. Zij heeft geen trouwboekje of paspoort uit Armenië en kan dus niet aantonen dat zij Andons wettige echtgenoot is.
,,Wat paspoort? Ik ben vluchteling, niet toerist!” Emma is boos en huilt weer. Andon zwijgt.
door Seada Nourhussen
Illegalen hebben nergens recht op. Maar iedereen die in Nederland verblijft heeft volgens de wet wel recht op medisch noodzakelijke hulp. Daarom krijgen artsen de zorg aan illegalen vergoed. Toch blijven zorgverleners weigerachtig. ,,Illegalen hebben nooit gewoon buikpijn. Het zijn complexe patiënten.”
’Heeft u dat zelf betaald?”, vraagt huisarts Maria van den Muijsenbergh bezorgd over antibiotica die Emma (63) van de tandarts kreeg voorgeschreven. ,,Ja, moet”, antwoordt Emma, een kleine vrouw met grijs haar en treurige ogen. Ze laat de bon zien: 8,31 euro. Als ze niet betaalde wilde de apotheek haar de medicijnen niet geven omdat ze illegaal en dus onverzekerd is, legt de Armeense Emma in gebrekkig Nederlands uit. ,,Nee, dat moet helemaal niet”, zegt de huisarts duidelijk articulerend. ,,De apotheek kan dat declareren omdat u niet verzekerd bent en het zelf niet kunt betalen. Dat had de tandarts op een briefje moeten schrijven.”
Van den Muijsenbergh is geïrriteerd. ,,Tandartsen werken wel vaker niet mee. Daaraan zie je dat de medische hulp aan illegalen toch niet zo vlekkeloos verloopt als gedacht wordt.” Ze adviseert Emma voortaan contact op te nemen met een bevriende tandarts, die zeker bereid is een illegale patiënt te helpen.
Maar in feite kan elke tandarts een illegale patiënt helpen. Want iedereen die in Nederland verblijft heeft recht op medisch noodzakelijke zorg, zegt de wet. Daarom is in 1998 de Stichting Koppeling in het leven geroepen. Die zorgt ervoor dat huisartsen, tandartsen en vroedvrouwen – de zogeheten eerstelijnshulp – uit een gelijknamig fonds de kosten terugkrijgen voor verleende diensten (zie kader). In de praktijk blijkt dat echter niet zo te werken.
Van den Muijsenbergh (48) staat in haar woonplaats Nijmegen al jaren bekend als ’de illegalendokter’. Naast haar ’gewone’, verzekerde patiënten, ruimt ze zo nodig elke dag tijd in voor haar illegale patiënten. Ze was tot voor kort actief voor de Johannes Wier-stichting voor mensenrechten en gezondheidszorg en schreef vorig jaar het boek ’Ziek en geen papieren’ over gezondheidszorg voor de ’onzichtbaren’ of ’ongedocumenteerden’, zoals illegalen vanwege hun gebrek aan officiële documenten ook wel worden genoemd.
Emma en Andon (65), een illegaal Armeens echtpaar, behoren sinds drie jaar tot haar vaste patiënten. Elke maand brengt Van den Muijsenbergh de twee trouw een bezoek in hun verwaarloosde aanleunwoning in de wijk Neerbosch-Oost. Het echtpaar verliet Armenië, waar hun enige zoon tijdens de oorlog met Azerbeidzjan werd vermoord, in 1997 vanwege etnische conflicten. Sinds drie jaar zijn ze uitgeprocedeerd en dus illegaal in Nederland. Teruggaan naar Armenië is voor hen geen optie door de medische situatie van Andon.
Deze kan door zijn zwakke spieren en vernauwde bloedvaten niet lopen, heeft chronische bronchitis, maagproblemen en kan, naar eigen zeggen, als gevolg van martelingen in Armenië niet gemakkelijk naar de wc. Vorig jaar brak hij ook nog zijn heup toen hij uit zijn rolstoel viel. Bij de operatie die hij daarna onderging werd een fout gemaakt die nog steeds veel pijn veroorzaakt. ,,Die man heeft altijd pech”, zegt Van den Muijsenbergh bedroefd. ,,Hij is een chronische-pijnpatiënt geworden, die nog maar weinig op medicijnen reageert. Daarbij zijn sommige van zijn pijnklachten niet medisch te verklaren en hebben ze vooral een psychische oorzaak. Maar leg dat maar eens uit.”
Emma begrijpt het niet: ,,In Armenië gezond, naar Nederland komen: ziek. Waarom?” Emma, die zelf ook met de nodige medische, maar vooral psychische problemen kampt, heeft er nog elke dag moeite mee dat haar echtgenoot veranderd is in een hulpbehoevende, zwakke man. Dikke tranen rollen over haar wangen als ze praat. Andon staart intussen zwijgend de ruimte in, zijn rollator binnen handbereik.
Andon en Emma hebben het zwaar, maar zijn nog redelijk gefortuneerd dat ze een vaste huisarts hebben. Want volgens Erika Feenstra van het Kerkhuis, een informatiecentrum voor migrantenkerken in Amsterdam-Zuidoost, zijn er nog te veel hulpverleners die illegale patiënten weigeren. ,,Dat is omdat ze geen zin hebben in het papierwerk”, zegt Feenstra. ,,Ik krijg hier radeloze, zwangere illegale vrouwen die niet bij een vroedvrouw terechtkunnen, omdat die zegt dat ze extra personeel moet aannemen om alle formulieren voor het Koppelingsfonds in te vullen. Het zou te veel tijd kosten. Ik vind dat de hulpverleners tegen die bureaucratie moeten protesteren bij het Koppelingsfonds of het ministerie. Ze moeten de illegalen daar niet de dupe van laten worden. Maar ze zeggen dat ze ook daar geen tijd voor hebben.”
Van den Muijsenbergh kan zich het moeilijk voorstellen. ,,Dat kan het struikelblok niet zijn”, zegt ze. ,,Het Koppelingsfonds werkt prima, het is niet anders dan declaraties invullen voor de zorgverzekeraar.” Volgens Van den Muijsenbergh, die vaak illegale patiënten van heinde en verre krijgt omdat ze in hun eigen omgeving niet geholpen worden, weigeren huisartsen illegalen omdat ze het te lastige patiënten vinden. ,,Ze hebben nooit zomaar buikpijn. Door hun onzekere situatie als illegaal hebben ze vaak ook psychische problemen en ze hebben door de taalbarrière meer tijd nodig om alles uit te leggen. Het zijn complexe patiënten.”
Ze heeft daarom aan het einde van de dag een apart ’illegalenspreekuur’. Dit om het andere spreekuur niet te frustreren – de illegale patiënten laten namelijk ook nogal eens verstek gaan. Per patiënt trekt ze dan een halfuur tot een uur uit, in plaats van de gebruikelijke tien minuten. ,,Dus het kost inderdaad meer tijd. Maar dat is geen reden om mensen hulp te ontzeggen. Ik heb ongeveer vier illegale patiënten per week, dat is prima te doen omdat ik patiënten uit een andere buurt na een eerste gesprek meestal kan doorverwijzen naar collega’s. We moeten elkaar op dit vlak gewoon helpen. Maar dat lukt niet als huisartsen blijven weigeren.”
Van den Muijsenbergh wijt de weigerachtigheid van hulpverleners ook aan het politieke klimaat in Nederland. ,,Na 2001 is de sfeer ongelooflijk verhard als het gaat om allochtonen in het algemeen en illegalen in het bijzonder. Die sfeer draagt zeker bij aan de terughoudendheid onder artsen en ziekenhuizen om zorg te verlenen. Door het zeer restrictieve beleid van Verdonk en haar voorgangers zijn er veel meer uitgeprocedeerde vluchtelingen buiten de opvang en vaak in de illegaliteit terechtgekomen. Dit is de meest kwetsbare groep onverzekerden omdat zij helemaal geen netwerk hebben, vaak getraumatiseerd zijn en het vaak oude mensen en kinderen betreft. Wat ik zorgelijk vind is dat Verdonk en Hoogervorst echt liegen als ze in de Kamer zeggen dat niemand die ziek is in de problemen hoeft te komen en dat voor illegalen opvang geregeld is. Dat blijkt in de praktijk helemaal niet zo te werken.”
Tijdens een voorlichtingsavond over gezondheidszorg voor illegalen hoorde de Nijmeegse huisarts ook van illegalen in Rotterdam dat ze geen medische hulp krijgen. ,,Al die Afrikanen die ik daar sprak, vertelden dat ze geen enkele huisarts konden vinden die ze wilde helpen. Dat is schandalig. Dat is ons werk. Zelfs een ama (alleenstaande minderjarige asielzoeker, red.) die zojuist een verblijfsvergunning had gekregen, werd door een huisarts geweigerd met het argument dat de praktijk vol was. Maar zijn voogd, die deed alsof hij een huisarts zocht, was even later wel welkom. Dat is discriminatie.”
Kea Fogelberg, huisarts in Leiden en medeoprichter van de stichting Gezondheidszorg Illegalen Leiden (GIL), heeft dezelfde ervaringen. ,,Als ik huisartsen om een reden vraag waarom ze illegalen niet helpen, krijg ik ontwijkende antwoorden. Ik zeg altijd dat ze niet hoeven te weigeren omdat ze die hulp volledig kunnen declareren. Dat helpt soms. Toch vind ik het vreselijk om te weten dat er collega’s zijn die bepaalde mensen niet willen helpen omdat ze onverzekerd zijn. Hulp moet vóór betaling gaan. Helaas kan ik niet meer doen dan artsen helpen herinneren aan de eed die ze afgelegd hebben.”
Behalve die ene keer toen een illegaal met een ontstoken blinde darm niet bij een ziekenhuis terechtkon. De man ontving een brief van de ziekenhuisdirecteur waarin stond dat hij naar zijn eigen land terug moest gaan om zich te laten opereren. ,,Ik vond dat zo erg. Een leek weet namelijk niet hoe levensgevaarlijk het is om met zo’n aandoening te blijven rondlopen. Ik heb toen een inspecteur van de gezondheidszorg ingeschakeld. Die heeft die directeur op de vingers getikt en gezegd dat die man behandeld moest worden. Maar die illegale man is inmiddels spoorloos.”
Maar een illegaal mag hier per definitie toch gewoon niet zijn? ,,Niemand is illegaal”, zegt Fogelberg. ,,Dat bestaat niet. Die man heeft geen geldige verblijfspapieren, maar hij is gewoon een bewoner van deze aardbol en heeft net zoveel recht op zorg als wij.”
Fogelberg is de ’illegalendokter’ van Leiden – ,,Ze komen vaak via de tamtam bij mij terecht” – en ook zij kent de moeilijkheden van illegalen. ,,Het zijn bewerkelijke patiënten. Ze hebben dezelfde ziektes als legale Nederlanders, maar komen uit angst voor officiële instanties pas in een laat stadium naar de huisarts. Daarbij zijn ze weinig therapietrouw; ze nemen hun medicijnen niet adequaat in omdat ze een onregelmatig leven leiden. Ook verschijnen ze vaak niet op controleafspraken omdat ze geen geld hebben voor de bus of omdat ze bang zijn om de straat op te gaan zonder identiteitsbewijs. Daardoor kun je als arts je werk niet netjes doen. Dat is wel eens frustrerend.”
Maar illegalen het recht op zorg ontnemen is geen oplossing en brengt veel risico’s met zich mee, weet Feenstra van het Kerkhuis in Amsterdam-Zuidoost. ,,Dan nemen ze hun toevlucht tot zelfmedicatie met medicijnen die ze krijgen uit het thuisland. Ze zijn daar gewend medicijnen zonder recept te gebruiken. Eigenlijk gebruiken ze alles wat ze op de kop kunnen tikken.”
Marion van San, een van de onderzoekers van de studie ’Wijken voor illegalen’ (SDU uitgevers, 2004) heeft van wijkagenten in de Haagse Schilderswijk gehoord dat er zelfs gehandeld wordt in afgekeurde medicijnen uit het buitenland.
,,Zij vertelden mij dat er informele apotheken bestaan in Afrikaanse en Pakistaanse supermarktjes waar illegalen terechtkunnen voor medicijnen. Ook zouden zij medische hulpmiddelen aangetroffen hebben in koffiehuisjes. Daar worden waarschijnlijk spreekuren gehouden of medische handelingen uitgevoerd. Een verontrustende gedachte.” De politie Haaglanden zegt dit probleem niet te kennen, en de betreffende wijkagent wil geen commentaar leveren op de uitspraken van San. Maar San vreest dat er, net zoals bij wonen en werken, in de gezondheidszorg uitbuiting van illegalen kan plaatsvinden. ,,Ik kan me voorstellen dat iemand daar een gat in de markt ziet en illegalen tegen betaling naar een zogenaamd ’betrouwbare’ arts meeneemt. Omdat illegalen slecht geïnformeerd zijn over hun rechten en niet altijd weten dat ze bij elke arts kunnen aankloppen zonder ’verraden’ te worden, zou dat gevaar best kunnen bestaan.” Om een beter beeld te krijgen van wat illegalen doen als ze een medisch probleem hebben, begint de afdeling Vrouwenstudies van de Radboud Universiteit, waar Van den Muijsenbergh onderzoeker is, in september met een project om illegale vrouwen voorlichting te geven over de Nederlandse gezondheidszorg. Via interviews hoopt ze te achterhalen welke belemmeringen de vrouwen tegenkomen bij het vinden van medische hulp.
Maar ook voor de volksgezondheid zijn er risico’s wanneer illegalen geen adequate gezondheidszorg krijgen, zoals besmettingsgevaar. Illegalen hebben namelijk vaker dan de gemiddelde Nederlander tuberculose. Ze hebben dat in hun thuisland opgelopen of zijn er vatbaar voor door hun ongezonde leven in Nederland; zwaar of onhygiënisch werk, slecht voedsel en soms geen onderdak.
Bij Andon en Emma is het ook maar de vraag waar ze volgend jaar zullen wonen. Hun aanleunwoning wordt dan gesloopt. Maar er is een lichtpuntje: Andon hoeft het land voorlopig niet uit. Op basis van artikel 64 uit de Grondwet, die de toelating en uitzetting van vreemdelingen regelt, krijgt hij uitstel van vertrek omdat zijn ernstige medische situatie hem belet om te reizen.
Maar Emma’s toekomst is nog wel onzeker. Zij heeft geen trouwboekje of paspoort uit Armenië en kan dus niet aantonen dat zij Andons wettige echtgenoot is.
,,Wat paspoort? Ik ben vluchteling, niet toerist!” Emma is boos en huilt weer. Andon zwijgt.