Zwarte Schaap
31-08-05, 09:01
Islam niet forceren tot Verlichting
Theologie
door Sam Janse
Het is nog te vroeg om imams aan te stellen in het Nederlandse leger en gevangenis. Maar het is ook weer niet nodig om de islam een geforceerde Verlichting te laten doormaken, waarbij cruciale begrippen worden verlaten.
In Trouw van 22 augustus stelt Mohamed Ajouaou dat de Nederlandse islam niet rijp is om imams te leveren voor de gevangenis en het leger. Dat is een forse aanklacht tegen de polderislam en ik zal niet beweren dat Ajouaou helemaal ongelijk heeft. Volgens hem moeten de kernbegrippen van de islam geherinterpreteerd worden. De ’Oemma’ moet niet langer staan voor de geloofsgemeenschap maar verstaan worden als de samenleving in een algemene zin. Gelovig is ieder die een (ik veronderstel fatsoenlijke) levensbeschouwing aanhangt. Martelaren zijn allen die voor een goede zaak strijden, bijvoorbeeld de pacificatie van Irak. Pas als deze ’nieuwe, islamitische kijk’ er is, is de Nederlandse islam volgens Ajouaou in staat om imams te leveren voor leger en gevangenis. Want dan pas is het duidelijk dat Nederlandse moslims loyaal zijn aan Nederlandse instituten.
Ik interpreteer deze oproep als een uitnodiging om over te gaan tot een andere religie en wel tot de religie van de Verlichting. Ajouaou ontdoet de kernbegrippen van de islam van hun wezenlijke inhoud en vult ze opnieuw in. De vraag is of ’Allah is groot en Mohammed is zijn profeet’ zo gemakkelijk met ’Vrijheid, gelijkheid en broederschap’ te verbinden is als hier gewenst wordt. Van moslims wordt gevraagd om het wezenlijke dat hen samenbindt niet langer te zien in het geloof in de ene God en zijn profeet Mohammed, maar in het goede gedrag dat mensen van goede wil samenbindt. Geloof en ongeloof worden niet langer vanuit de Koran bepaald, maar door een geseculariseerde, humanistische theologie ingevuld. Ook Allah wordt geacht in deze herinterpretatie mee te gaan als Hij na onze dood de prijzen van het martelaarschap uitdeelt: niet langer alleen degenen die in de strijd voor de islam hebben gestreden worden beloond, maar alle mensen die gesneuveld zijn voor de goede zaak, waarbij wat goed is uiteraard breed moet worden opgevat.
Ik betwist niemand het recht om een ander uit te nodigen om tot zijn eigen religie over te gaan. Daarvoor leven we in Nederland. Ook het christendom is een missionaire godsdienst die graag anderen uitnodigt om de woorden van de Bijbel ter harte te nemen en Jezus als Heer te erkennen.
Maar het lijkt me dat er vanuit de positie van Ajouaou nog andere vragen aan de Nederlandse islam te stellen zijn. Het lijkt me ook niet waar dat alleen een geseculariseerde islam als partner geloofwaardig zou zijn in de Nederlandse samenleving. Als dat zo zou zijn, zou ook alleen een geseculariseerd christendom geloofwaardig zijn. Daarmee zou ik mezelf gediscrimineerd voelen. Dit Verlichtings-christendom bestaat wel, niet het minst onder theologen, en waarschijnlijk ook onder leger- en gevangenispastores, maar daarnaast is er ook een authentiek christendom, waar het geloof in Jezus Christus van een laatste, beslissende relevantie is en waar gelovigen binnen de gemeente van deze Heer een verbondenheid ervaren die ze elders niet vinden.
Daarom zou ik Nederlandse moslims andere vragen willen stellen, vragen die te maken hebben met de verhouding van ’kerk’ en staat. Vanuit westerse kaders geïnterpreteerd is de islam een ’kerk’, die steeds weer probeert om het gezag en het geweld die bij de staat horen, aan zich te trekken. Natuurlijk ten behoeve van het goede doel, maar met het feitelijk gevolg dat dit gezag en geweld steeds weer de ’kerk’ en de staat corrumperen. Christenen hebben van huis uit geleerd dat de keizer moet hebben wat van de keizer is en God wat van God is. Daar hebben ze het in de praktijk moeilijk genoeg mee, maar het concept als zodanig is waardevol en kan ook de Europese islam verder helpen.
Ten diepste kiest Ajouaou, evenmin als zijn strenge moslim-broeders, niet voor deze boedelscheiding, maar voor de ene, in dit geval geseculariseerde ’Oemma’. De religie levert de gewenste ideologie. De theologie sluit naadloos aan op de ideale samenleving.
In die zin blijft Ajouaou volgens traditioneel islamitische lijnen denken. Ook hier is de dubbelheid, het tegenover van ’kerk’ en staat verdwenen.
Wat ik aan mijn islamitische medelanders vraag, is iets anders. Erken dat de staat een eigen instelling is met eigen verantwoordelijkheden en machtsmiddelen. Erken dat het gezag van een geloofsgemeenschap niet anders kan zijn dan geestelijk, en wel door het woord dat ze spreekt en de levensstijl die ze zichtbaar maakt. Erken dat een geloofsgemeenschap af moet zien van wapens en andere machtsmiddelen om haar geloof te verbreiden, niet alleen uit pragmatisch oogpunt (zoals in West-Europa door de meeste moslims wordt voorgestaan), maar ook uit principiële overwegingen (dus anders dan in de meeste overwegend islamitische landen wordt gepraktiseerd).
Als defensie en justitie in het vizier komen, lijkt me deze vraag relevant: Kent u ook nog andere loyaliteiten dan die tegenover de ’Oemma’? Ik vraag het omdat naar mijn indruk de meeste moslims hard schreeuwen als hun broeders onrecht aangedaan wordt en even hard zwijgen als hun broeders zelf onrecht doen. Dit is het punt van Ajouaou. Met zo’n levenshouding kan niet in ons leger en in onze gevangenissen worden gewerkt.
Dus voor de goede orde: ik vraag geen religieus relativisme maar puur fysieke ruimte voor andersdenkenden, en dat van harte. Dus, anders dan Ajouaou, begrijp ik dat moslims de ’Oemma’ beleven als de gemeenschap waar ze het meest wezenlijke van hun leven met elkaar delen maar vraag ik hun niettemin om loyaal zijn tegenover de Nederlandse samenleving zoals die onder andere in leger en gevangenis vorm krijgt. Ik betwist u niet het recht om te geloven dat een mens, die tegen Allah’s richtlijnen ingaat, door Hem streng gestraft zal worden, maar ik vraag van u dit oordeel niet voortijdig en eigenmachtig aan die persoon te voltrekken.
Snelle geruststellende antwoorden op deze vragen wantrouw ik. De geschiedenis van de islam en de huidige situatie in de landen waar de islam dominant is, wijzen namelijk in een andere richting. Maar dit lijken me wel de vragen die echt relevant zijn om imams in de polder het vertrouwen te geven dat ze nodig hebben om in de gevangenis en in het leger te werken. Dit lijkt me meer ter zake dan de geforceerde shortcut to enlightenment die Ajouaou van hen vraagt.
Sam Janse is hervormd predikant te Driebergen.
Bron: Trouw 31/08/05
Theologie
door Sam Janse
Het is nog te vroeg om imams aan te stellen in het Nederlandse leger en gevangenis. Maar het is ook weer niet nodig om de islam een geforceerde Verlichting te laten doormaken, waarbij cruciale begrippen worden verlaten.
In Trouw van 22 augustus stelt Mohamed Ajouaou dat de Nederlandse islam niet rijp is om imams te leveren voor de gevangenis en het leger. Dat is een forse aanklacht tegen de polderislam en ik zal niet beweren dat Ajouaou helemaal ongelijk heeft. Volgens hem moeten de kernbegrippen van de islam geherinterpreteerd worden. De ’Oemma’ moet niet langer staan voor de geloofsgemeenschap maar verstaan worden als de samenleving in een algemene zin. Gelovig is ieder die een (ik veronderstel fatsoenlijke) levensbeschouwing aanhangt. Martelaren zijn allen die voor een goede zaak strijden, bijvoorbeeld de pacificatie van Irak. Pas als deze ’nieuwe, islamitische kijk’ er is, is de Nederlandse islam volgens Ajouaou in staat om imams te leveren voor leger en gevangenis. Want dan pas is het duidelijk dat Nederlandse moslims loyaal zijn aan Nederlandse instituten.
Ik interpreteer deze oproep als een uitnodiging om over te gaan tot een andere religie en wel tot de religie van de Verlichting. Ajouaou ontdoet de kernbegrippen van de islam van hun wezenlijke inhoud en vult ze opnieuw in. De vraag is of ’Allah is groot en Mohammed is zijn profeet’ zo gemakkelijk met ’Vrijheid, gelijkheid en broederschap’ te verbinden is als hier gewenst wordt. Van moslims wordt gevraagd om het wezenlijke dat hen samenbindt niet langer te zien in het geloof in de ene God en zijn profeet Mohammed, maar in het goede gedrag dat mensen van goede wil samenbindt. Geloof en ongeloof worden niet langer vanuit de Koran bepaald, maar door een geseculariseerde, humanistische theologie ingevuld. Ook Allah wordt geacht in deze herinterpretatie mee te gaan als Hij na onze dood de prijzen van het martelaarschap uitdeelt: niet langer alleen degenen die in de strijd voor de islam hebben gestreden worden beloond, maar alle mensen die gesneuveld zijn voor de goede zaak, waarbij wat goed is uiteraard breed moet worden opgevat.
Ik betwist niemand het recht om een ander uit te nodigen om tot zijn eigen religie over te gaan. Daarvoor leven we in Nederland. Ook het christendom is een missionaire godsdienst die graag anderen uitnodigt om de woorden van de Bijbel ter harte te nemen en Jezus als Heer te erkennen.
Maar het lijkt me dat er vanuit de positie van Ajouaou nog andere vragen aan de Nederlandse islam te stellen zijn. Het lijkt me ook niet waar dat alleen een geseculariseerde islam als partner geloofwaardig zou zijn in de Nederlandse samenleving. Als dat zo zou zijn, zou ook alleen een geseculariseerd christendom geloofwaardig zijn. Daarmee zou ik mezelf gediscrimineerd voelen. Dit Verlichtings-christendom bestaat wel, niet het minst onder theologen, en waarschijnlijk ook onder leger- en gevangenispastores, maar daarnaast is er ook een authentiek christendom, waar het geloof in Jezus Christus van een laatste, beslissende relevantie is en waar gelovigen binnen de gemeente van deze Heer een verbondenheid ervaren die ze elders niet vinden.
Daarom zou ik Nederlandse moslims andere vragen willen stellen, vragen die te maken hebben met de verhouding van ’kerk’ en staat. Vanuit westerse kaders geïnterpreteerd is de islam een ’kerk’, die steeds weer probeert om het gezag en het geweld die bij de staat horen, aan zich te trekken. Natuurlijk ten behoeve van het goede doel, maar met het feitelijk gevolg dat dit gezag en geweld steeds weer de ’kerk’ en de staat corrumperen. Christenen hebben van huis uit geleerd dat de keizer moet hebben wat van de keizer is en God wat van God is. Daar hebben ze het in de praktijk moeilijk genoeg mee, maar het concept als zodanig is waardevol en kan ook de Europese islam verder helpen.
Ten diepste kiest Ajouaou, evenmin als zijn strenge moslim-broeders, niet voor deze boedelscheiding, maar voor de ene, in dit geval geseculariseerde ’Oemma’. De religie levert de gewenste ideologie. De theologie sluit naadloos aan op de ideale samenleving.
In die zin blijft Ajouaou volgens traditioneel islamitische lijnen denken. Ook hier is de dubbelheid, het tegenover van ’kerk’ en staat verdwenen.
Wat ik aan mijn islamitische medelanders vraag, is iets anders. Erken dat de staat een eigen instelling is met eigen verantwoordelijkheden en machtsmiddelen. Erken dat het gezag van een geloofsgemeenschap niet anders kan zijn dan geestelijk, en wel door het woord dat ze spreekt en de levensstijl die ze zichtbaar maakt. Erken dat een geloofsgemeenschap af moet zien van wapens en andere machtsmiddelen om haar geloof te verbreiden, niet alleen uit pragmatisch oogpunt (zoals in West-Europa door de meeste moslims wordt voorgestaan), maar ook uit principiële overwegingen (dus anders dan in de meeste overwegend islamitische landen wordt gepraktiseerd).
Als defensie en justitie in het vizier komen, lijkt me deze vraag relevant: Kent u ook nog andere loyaliteiten dan die tegenover de ’Oemma’? Ik vraag het omdat naar mijn indruk de meeste moslims hard schreeuwen als hun broeders onrecht aangedaan wordt en even hard zwijgen als hun broeders zelf onrecht doen. Dit is het punt van Ajouaou. Met zo’n levenshouding kan niet in ons leger en in onze gevangenissen worden gewerkt.
Dus voor de goede orde: ik vraag geen religieus relativisme maar puur fysieke ruimte voor andersdenkenden, en dat van harte. Dus, anders dan Ajouaou, begrijp ik dat moslims de ’Oemma’ beleven als de gemeenschap waar ze het meest wezenlijke van hun leven met elkaar delen maar vraag ik hun niettemin om loyaal zijn tegenover de Nederlandse samenleving zoals die onder andere in leger en gevangenis vorm krijgt. Ik betwist u niet het recht om te geloven dat een mens, die tegen Allah’s richtlijnen ingaat, door Hem streng gestraft zal worden, maar ik vraag van u dit oordeel niet voortijdig en eigenmachtig aan die persoon te voltrekken.
Snelle geruststellende antwoorden op deze vragen wantrouw ik. De geschiedenis van de islam en de huidige situatie in de landen waar de islam dominant is, wijzen namelijk in een andere richting. Maar dit lijken me wel de vragen die echt relevant zijn om imams in de polder het vertrouwen te geven dat ze nodig hebben om in de gevangenis en in het leger te werken. Dit lijkt me meer ter zake dan de geforceerde shortcut to enlightenment die Ajouaou van hen vraagt.
Sam Janse is hervormd predikant te Driebergen.
Bron: Trouw 31/08/05