PDA

Bekijk Volledige Versie : Kafkaëske privacywetgeving



tr_imparator
13-09-05, 16:31
Kafkaëske privacywetgeving
ESSAY

Gearresteerd worden zonder iets kwaads te hebben gedaan

Door: Leon Heuts

Nieuwe wetgeving die vergaand onderzoek naar personen mogelijk maakt, tast niet alleen de privacy aan, maar dreigt ook te leiden tot een wereld die al eens zo beklemmend is beschreven in het Het Proces van Franz Kafka.


Welke politicus durft nog het woord 'privacy' te laten vallen? Op 5 juli nam de Eerste Kamer de Wet Bevoegdheden Vorderen Gegevens aan. Het was een hamerstuk. De media - althans, de publiekspers - hadden er weinig oog voor. Rechtswetenschappers en advocaten waarschuwen echter in alle toonaarden. Hun boodschap: de wet is niet alleen onuitvoerbaar, maar leidt tot een onaanvaardbare aantasting van de grondrechten. 'Corrumpering van de rechtsstaat', aldus de Amsterdamse rechtsgeleerde Egbert Dommering in het e-zine Netkwesties. Enkele jaren geleden zou dat een stevige discussie hebben opgeleverd, geïnitieerd door de politieke oppositie. Maar onder het gesternte van angst en onzekerheid verwachten we actie om de dreiging van terreur aan te pakken.

In de wet worden vrijwel alle voorstellen overgenomen van de commissie-Mevis. Deze commissie, onder leiding van de Rotterdamse hoogleraar strafrecht Paul Mevis, heeft onderzocht hoe bedrijven (zoals banken, verzekeraars en internetaanbieders) en instellingen verplicht kunnen worden gegevens over klanten te verzamelen en deze data af te staan aan politie of het Openbaar Ministerie. Alleen als de gegevens 'gevoelig' zijn - zoals informatie over godsdienst, ras, politieke voorkeur et cetera - is er een gerechtelijk bevel nodig voordat opsporingsambtenaren deze mogen opvragen. Dat klinkt zorgvuldig, maar wanneer is een gegeven 'gevoelig'? Is politieke voorkeur 'gevoelig'? Meestal niet, de meeste mensen hebben er weinig moeite mee ervoor uit te komen. Hetzelfde geldt voor godsdienst. Veel gevoeliger zijn gegevens over ons dagelijkse doen en laten, over onze intieme levenssfeer. Gegevens als met wie je belt en e-mailt, welke websites je bezoekt en welke boeken en dvd's je leent. Juist die gegevens zijn als gevolg van deze wet door de officier van justitie - dus zonder tussenkomst van een rechter-commissaris - opvraagbaar. Deze gegevens worden in de wet enigszins eufemistisch getypeerd als 'andere gegevens'.

Digitale opslag
Wat zijn nu de gevaren? Het allereerste is simpelweg dat de grondrechten worden geschaad - volgens juristen variërend van de vertrouwelijkheid van het handelsverkeer tot het briefgeheim. En die grondrechten zijn er niet voor niets: ze beschermen de burger tegen al te ongebreidelde staatsinvloed. Tekenend is een persbericht van het ministerie van justitie, naar aanleiding van het rapport van de commissie-Mevis. Daarin staat het volgende: 'Door digitale opslag worden steeds meer gegevens door allerlei partijen over personen en hun handelingen bewaard. Digitale zoektechnieken zorgen er vervolgens voor dat deze gegevens steeds beter toegankelijk zijn. Bovendien worden gegevens gemakkelijker bewerkt en geanalyseerd.' Het ministerie verwacht, evenals Mevis, veel van datamining: het zoeken naar, en analyseren van 'verdachte communicatiepatronen'. Daarom zijn die zogeheten 'andere gegevens' zo belangrijk - ze leveren veel informatie op over onze dagelijkse handelingen.

Maar deze grove check van 'communicatiepatronen' is eigenlijk een uitzonderlijke toestand; er zou toch een dwingende reden moeten zijn om de normale rechtsorde, waarin mensen moeten worden beschermd tegen onverlaten én staatsmacht, in te ruilen voor een orde waarin álle burgers kunnen worden gescreend. Is er zo'n uitzonderlijke toestand? En zo ja, hoe lang duurt die? En wie controleert dat? Politiek filosoof Herman van Gunsteren schrijft in het dit jaar verschenen boekje Gevaarlijk veilig hoe het stelselmatig niet beantwoorden van deze vragen tekenen zijn van tirannie. Tirannie fundeert haar macht altijd op het uitroepen van een noodtoestand - die vervolgens hardnekkig permanent blijkt te zijn. We mogen deze nieuwe wet dan ook niet los zien van een steeple chase van voorstellen, wetswijzigingen en proefballonnetjes. In deze wedren zonder einde zijn onder andere al het paspoort met biometrische gegevens, de bewaarplicht, de virtuele slotgracht rond steden, en het preventief fouilleren gepasseerd.

'Er is een noodtoestand', zouden Justitie en de minister antwoorden: het terrorisme. Maar is terrorisme de oorzaak, of een versneller? De commissie-Mevis startte haar onderzoek al in 2000 - dus vóór de aanslagen van '9-11'. De Nijmeegse rechtsdeskundige Ybo Buruma denkt er - in NRC Handelsblad- het volgende over: 'De politie wilde deze wet graag omdat het handig is voor de opsporing. Het argument dat de wet noodzakelijk is voor de opsporing en bestrijding van terrorisme, wordt nu lekker meegenomen.'

Maar laten we ophouden met deze verwijzingen naar staatstirannie en big brother. Niet alleen zijn ze wat afgezaagd, bovendien is het verweer eenvoudig. We leven toch niet in een politiestaat? We mogen toch nog steeds alles? We kunnen toch alle boeken en dvd's kopen die we willen? Deze wet verbiedt u niets! We leven nog steeds in het domein van de vrijheid!

Daarom dat er nóg een gevaar is dat niet onbesproken mag blijven. Dit is niet alleen maar een discussie over hoever de schaduw van de staatsmacht zich over ons intieme leven kan uitstrekken. Het moet ook gaan over de vraag waarom verweer zo eenvoudig teniet wordt gedaan door argumenten als: 'Dit is nog steeds het domein van de vrijheid', of: 'Deze wet verbiedt u niets'.

'Als een hond'

'Iemand moet Josef K. belasterd hebben, want zonder dat hij iets kwaads had gedaan, werd hij op een morgen gearresteerd'. Aldus de eerste zin uit Het Proces van Franz Kafka. In een brief van 20 september 1934 aan de filosoof Walter Benjamin geeft diens vriend, de joodse theoloog Gershom Scholem, een interessante duiding van het boek. Kafka beschrijft een wet die zichzelf weliswaar bevestigt en geldt, maar geen betekenis heeft: Geltung ohne Bedeutung. K. probeert zijn onschuld te bewijzen, maar eenmaal verdwaald in de absurde juridische bureaucratie zal hij nimmer de juiste weg kiezen. Uiteindelijk wordt hij afgemaakt 'als een hond'. Woonde K. vóór zijn arrestatie in een politiestaat? Dat hoeft niet zo te zijn, het zou een samenleving kunnen zijn zoals de onze. Hij heeft misschien dezelfde vrijheid van handelen gehad als wij. Maar ergens is er iets mis gegaan. En vervolgens komt hij er niet meer uit.

In dit verhaal is nergens een big brother te bekennen. Hij zit niet verstopt achter het rode gordijn van een theater. Er is ook geen loket waar je 'moet zijn', noch een man die je 'moet spreken' om je te zuiveren van alle laster. Er zijn slechts betekenisloze processen, die in gang kunnen worden gezet. Vóór die in gang zijn gezet, was er niets aan de hand. Wat of wie zet de processen in gang? We weten het niet, de wet geldt - maar heeft geen betekenis meer.

Dit klinkt absurdistisch en niet van deze tijd. Maar rechtstheoretici zeggen dat de kans onaanvaardbaar groot is dat met de nieuwe wetgeving onverdachte personen worden opgepakt. Buruma: 'De politie maakt onstellend weinig werk van het bijhouden van gegevens. Daar hebben ze geen zin in. Maar gegevens verouderen. Iemand hoeft maar een keer te verhuizen en het arrestatieteam valt bij de verkeerde binnen. Er worden virtuele personen opgeslagen. Echte personen evolueren, maar dat wordt niet verwerkt in de databanken. En dat is wel zorgelijk. Eerlijk gezegd weet ik niet hoe we deze tovenaarsleerling in bedwang kunnen houden.' Alleen een machtige senator - zoals Edward Kennedy die om onbekende redenen geen toegang had tot Amerikaanse vliegvelden omdat zijn naam voorkwam in een door de Patriot Act mogelijk gemaakte 'zwarte lijst' - kan dan nog ontsnappen.

Specialisten op het gebied van recht en informatietechnologie, zoals de Amsterdamse promovendus Anton Ekker in het Advocatenblad, waarschuwen dat wetgeving als deze in de praktijk bijna niet uitvoerbaar is. De wonderen die politici verwachten van IT komen niet uit. En er worden veel fouten gemaakt. Dat is een wezenlijke zorg, gezien de nieuwe wetgeving waar Donner in voorbereiding van Europese regelgeving aan werkt. Namelijk de bewaarplicht: het tot vier jaar opslaan van alle telecommunicatiegegevens van 450 miljoen Europese burgers. De kans op fouten bij een dergelijke mega-operatie is niet gering. En zelfs als het technisch mogelijk is: hebben we de informatie-wizard - à la Tom Cruise in Minority Report - die de juiste 'communicatiepatronen' eruit weet te vissen? Of dreigt de situatie dat mensen worden beschuldigd op basis van een toevallige samenloop van omstandigheden? En dan vooral mensen die toch al kwetsbaar zijn - zoals een jonge Braziliaanse immigrant wiens werkvergunning is verlopen, en instinctief begint te rennen als hij politie ziet opduiken.

Dit gevaar is niet zozeer die van big brother, maar die van de onbegrijpelijke beschuldiging, gebaseerd op een virtuele wereld van databestanden die niets meer van doen kan hebben met de werkelijke. En tegelijk ook weer wel, want de fantasie van de technologische controle is juist dat de werkelijke wereld, en het leven dat we daarin leiden, in zijn totaliteit kan worden geregistreerd. En dat dit dermate succesvol kan, dat de ultieme droom nabij lijkt: handhaving van de wet, zonder dat we er iets van merken.

Zijn we vrij in een dergelijke wereld? Inderdaad: de wet verbiedt ons niets. We hebben alle keuze. Sterker nog: máák keuzes, léén boeken, gá op vakantie. Deze wetgeving heeft immers het leven nodig om te kunnen bestaan. Want leven is handelen, en handelen is geregistreerd worden, en dat levert weer data op die kan worden bewaard en geïnterpreteerd - de core business van informatiewetgeving. Juist doordat ze ons niets verbiedt, dringt ze steeds dieper door in ons leven. En dat kan ze, doordat er een beeld van ons leven wordt opgebouwd dat bestaat uit databestanden en communicatiepatronen. Een onbetrouwbaar beeld weliswaar - maar in feite doet dat er niet toe. Want beeld en werkelijkheid, leugen en waarheid zijn niet meer te scheiden.

Dit is het favoriete thema van Kafka: de wet op zich is niets. De wet bestaat slechts omdat wij, door onze handelingen, onszelf steeds dieper in haar ingraven. Meer communicatiepatronen, meer data, meer bestanden die kunnen worden gekoppeld. Klopt dat virtuele beeld nog met wie we zijn? Of worden steeds nieuwe tovenaarsleerlingen geboren? Het doet er niet toe. Wet en leven zijn eender. Het bestaan van Josef K. valt uiteindelijk samen met het proces. Zijn bestaan is het proces.

Aan het einde van Het Proces staat een raadselachtige parabel, een terzijde bijna, die door vele filosofen, theologen en rechtsdeskundigen is aangehaald en becommentarieerd. Een man staat voor de poort van de wet die - in tegenstelling tot wat je zou denken na het verschrikkelijke verhaal te hebben doorgeworsteld - wagenwijd open staat. Naast die poort staat weliswaar een bewaker, maar die bewaakt - in de woorden van Jacques Derrida - 'niets'. Het grote gevaar van de wet dreigt volgens Kafka juist als ons niets meer wordt verboden, als we alle vrijheid hebben om te handelen. Juist dan is er de dreiging van het onvoorzienbare: gearresteerd worden zonder iets kwaads te hebben gedaan, en zonder de mogelijkheid je naam te zuiveren.





Dit is de volledige versie van het artikel uit nummer 7 (jaargang 2005) van Filosofie Magazine.

waterfiets
13-09-05, 17:56
Mooi artikel! Ik heb ook bezwaren tegen de maatregelen die worden genomen zoals centrale dataopslag van alle internetverkeer. Het lijkt mij onzinnig en bijzonder duur. Zodra ik als terrorist of crimineel weet dat die data worden opgeslagen zoek ik naar alternatieven. En die zijn er uiteraard. Daarmee is deze maatregel net zo onzinnig als de vestingwerken rond amsterdam nu zijn.
Daarnaast is het nu al mogelijk het internetverkeer van verdachten af te tappen. Als ze het idee hebben dat ze veilig zijn zullen ze openlijk over alles communiceren via het Internet dus waarom iets veranderen in de huidige situatie? De kosten baten analyse snap ik echt niet in dit geval.

waterfiets
13-09-05, 18:05
.

Zwarte Schaap
13-09-05, 18:44
In dit verhaal is nergens een big brother te bekennen. Hij zit niet verstopt achter het rode gordijn van een theater. Er is ook geen loket waar je 'moet zijn', noch een man die je 'moet spreken' om je te zuiveren van alle laster. Er zijn slechts betekenisloze processen, die in gang kunnen worden gezet. Vóór die in gang zijn gezet, was er niets aan de hand. Wat of wie zet de processen in gang? We weten het niet, de wet geldt - maar heeft geen betekenis meer.

De onbekende aanklacht:

Ik had een uitreksel nodig. Ik ging naar het stadhuis om deze te halen. Toen ik deze kreeg stond er in kleine letters onderaan: Over de verblijfsrechtelijke status van deze persoon kunnen geen gegevens verstrekt worden. huh? Wat is dat nou ?

Dus gaan we de verblijfsrechtelijke instantie maar opbellen.

Er zijn alleen telefoonlijnen die 10 eurpocent per minuut kosten exclusief de belkosten als je mobiel belt. Minutenlang wordt je aan de lijn gehouden en zonder dat je iemand spreekt eraf gedondert. Dit heeft minstens een week zo geduurt. Je belt een andere instantie, de Vreemdelingenpolitie Rotterdam, je legt het uit maar die zeggen dat je alleen bij de IND terecht kan en geeft mij hetzelfde nummer.

Ik zeg: ''maar mevrouw op die lijn wordt je automatisch na een paar minuten eraf gegooid. Mevrouw bij de vreemdelingenpolitie: ''ja dat klopt, het is zo ingesteld vanwege de toeloop die ze niet aankunnen.'' Maar waarom geeft u mij dat nummer dan? ''Omdat u probleem alleen daar opgelost kan worden''. Ja maar dat gaat dus niet want het is al wekenlang uitgeschakeld. Wat moet ik dan doen? ''Blijven proberen bellen of een brief schrijven.

Maar ik moet nu weten wat er aan de hand is, uiteindelijk gaf ze aan wat er aan de hand is:

''Wij hebben geconludeerd dat u niet meer in Nederland bestaat, omdat u niet meer in Nederland bestaat mag u niet meer in Nederland bestaan. Daarom hebben wij besloten dat u vanaf deze datum niet meer in Nederland bestaat.

Kan ik niet bij u of bij hun op kantoor langskomen om te bewijzen dat uw conclusie absoluut niet klopt? Nee dat gaat niet meneer, alleen telefonisch of via de post, maar wel binnen 4 weken, anders is uw bezwaar niet ontvankelijk.

Wanneer is de beslissing genomen? Op die en die datum. Maar dat is langer dan 4 weken geleden. Ja dat klopt meneer.

Dit was het begin van mijn Kafka-iaanse proces van Verdonk, dat nog steeds loopt.

TonH
13-09-05, 20:58
Geplaatst door Zwarte Schaap
De onbekende aanklacht:

Ik had een uitreksel nodig. Ik ging naar het stadhuis om deze te halen. Toen ik deze kreeg stond er in kleine letters onderaan: Over de verblijfsrechtelijke status van deze persoon kunnen geen gegevens verstrekt worden. huh? Wat is dat nou ?

Dus gaan we de verblijfsrechtelijke instantie maar opbellen.

Er zijn alleen telefoonlijnen die 10 eurpocent per minuut kosten exclusief de belkosten als je mobiel belt. Minutenlang wordt je aan de lijn gehouden en zonder dat je iemand spreekt eraf gedondert. Dit heeft minstens een week zo geduurt. Je belt een andere instantie, de Vreemdelingenpolitie Rotterdam, je legt het uit maar die zeggen dat je alleen bij de IND terecht kan en geeft mij hetzelfde nummer.

Ik zeg: ''maar mevrouw op die lijn wordt je automatisch na een paar minuten eraf gegooid. Mevrouw bij de vreemdelingenpolitie: ''ja dat klopt, het is zo ingesteld vanwege de toeloop die ze niet aankunnen.'' Maar waarom geeft u mij dat nummer dan? ''Omdat u probleem alleen daar opgelost kan worden''. Ja maar dat gaat dus niet want het is al wekenlang uitgeschakeld. Wat moet ik dan doen? ''Blijven proberen bellen of een brief schrijven.

Maar ik moet nu weten wat er aan de hand is, uiteindelijk gaf ze aan wat er aan de hand is:

''Wij hebben geconludeerd dat u niet meer in Nederland bestaat, omdat u niet meer in Nederland bestaat mag u niet meer in Nederland bestaan. Daarom hebben wij besloten dat u vanaf deze datum niet meer in Nederland bestaat.

Kan ik niet bij u of bij hun op kantoor langskomen om te bewijzen dat uw conclusie absoluut niet klopt? Nee dat gaat niet meneer, alleen telefonisch of via de post, maar wel binnen 4 weken, anders is uw bezwaar niet ontvankelijk.

Wanneer is de beslissing genomen? Op die en die datum. Maar dat is langer dan 4 weken geleden. Ja dat klopt meneer.

Dit was het begin van mijn Kafka-iaanse proces van Verdonk, dat nog steeds loopt.

:maf2:

tr_imparator
13-09-05, 22:00
Geplaatst door Zwarte Schaap
De onbekende aanklacht:

Ik had een uitreksel nodig. Ik ging naar het stadhuis om deze te halen. Toen ik deze kreeg stond er in kleine letters onderaan: Over de verblijfsrechtelijke status van deze persoon kunnen geen gegevens verstrekt worden. huh? Wat is dat nou ?

Dus gaan we de verblijfsrechtelijke instantie maar opbellen.

Er zijn alleen telefoonlijnen die 10 eurpocent per minuut kosten exclusief de belkosten als je mobiel belt. Minutenlang wordt je aan de lijn gehouden en zonder dat je iemand spreekt eraf gedondert. Dit heeft minstens een week zo geduurt. Je belt een andere instantie, de Vreemdelingenpolitie Rotterdam, je legt het uit maar die zeggen dat je alleen bij de IND terecht kan en geeft mij hetzelfde nummer.

Ik zeg: ''maar mevrouw op die lijn wordt je automatisch na een paar minuten eraf gegooid. Mevrouw bij de vreemdelingenpolitie: ''ja dat klopt, het is zo ingesteld vanwege de toeloop die ze niet aankunnen.'' Maar waarom geeft u mij dat nummer dan? ''Omdat u probleem alleen daar opgelost kan worden''. Ja maar dat gaat dus niet want het is al wekenlang uitgeschakeld. Wat moet ik dan doen? ''Blijven proberen bellen of een brief schrijven.

Maar ik moet nu weten wat er aan de hand is, uiteindelijk gaf ze aan wat er aan de hand is:

''Wij hebben geconludeerd dat u niet meer in Nederland bestaat, omdat u niet meer in Nederland bestaat mag u niet meer in Nederland bestaan. Daarom hebben wij besloten dat u vanaf deze datum niet meer in Nederland bestaat.

Kan ik niet bij u of bij hun op kantoor langskomen om te bewijzen dat uw conclusie absoluut niet klopt? Nee dat gaat niet meneer, alleen telefonisch of via de post, maar wel binnen 4 weken, anders is uw bezwaar niet ontvankelijk.

Wanneer is de beslissing genomen? Op die en die datum. Maar dat is langer dan 4 weken geleden. Ja dat klopt meneer.

Dit was het begin van mijn Kafka-iaanse proces van Verdonk, dat nog steeds loopt.

nog steeeeds?

die bezwaarcommissies van NL kloppen niet...ik heb tot nu toe 2 bezwaarschriften geschreven ...ik heb op alle 2 niet echt een antwoord gekregen..eentje was een dag te laat ofzo waardoor ik in beroep moest gaan en de andere hoor ik helemaal niks van..moet beide in beroep gaan.. :moe:

heb wel vertrouwen in de rechtbank

Zwarte Schaap
13-09-05, 22:19
Geplaatst door tr_imparator
nog steeeeds?

die bezwaarcommissies van NL kloppen niet...ik heb tot nu toe 2 bezwaarschriften geschreven ...ik heb op alle 2 niet echt een antwoord gekregen..eentje was een dag te laat ofzo waardoor ik in beroep moest gaan en de andere hoor ik helemaal niks van..moet beide in beroep gaan.. :moe:

heb wel vertrouwen in de rechtbank

Yep nog steeds.

Prlwytzkofski
13-09-05, 23:02
Geplaatst door tr_imparator
nog steeeeds?

die bezwaarcommissies van NL kloppen niet...ik heb tot nu toe 2 bezwaarschriften geschreven ...ik heb op alle 2 niet echt een antwoord gekregen..eentje was een dag te laat ofzo waardoor ik in beroep moest gaan en de andere hoor ik helemaal niks van..moet beide in beroep gaan.. :moe:

heb wel vertrouwen in de rechtbank

Bestaat het 'Bezwaarschrift als bedoeld in de wet A.R.O.B. ' nog ?
Vroeger (toegegeven héél vroeger) werkte dat als een dubbeltje in een automaat.

waterfiets
14-09-05, 00:04
Geplaatst door Zwarte Schaap
''Wij hebben geconludeerd dat u niet meer in Nederland bestaat, omdat u niet meer in Nederland bestaat mag u niet meer in Nederland bestaan. Daarom hebben wij besloten dat u vanaf deze datum niet meer in Nederland bestaat.


Dan ben je illegaal lijkt mij. Maar als je procedure officieel nog loopt dien je dat dan in het buitenland af te wachten?

Zwarte Schaap
14-09-05, 00:28
Geplaatst door waterfiets
Dan ben je illegaal lijkt mij. Maar als je procedure officieel nog loopt dien je dat dan in het buitenland af te wachten?

Yep, dat klopt, daarom mag ik niet werken, geen uitkering hebben, geen recht op huursubsidie, geen ziekenfonds, kortom geen bestaansrecht. Officieel besta ik dus ook niet in Nederland.

Oeroeboeroe
14-09-05, 01:19
Geplaatst door Prlwytzkofski
Bestaat het 'Bezwaarschrift als bedoeld in de wet A.R.O.B. ' nog ?
Vroeger (toegegeven héél vroeger) werkte dat als een dubbeltje in een automaat.

Ja, dat bestaat nog. Alleen heet de Wet AROB nu Algemene wet bestuursrecht (Awb). Werkt op zich prima, ja. Het gaat mis op het moment dat politici in plaats van juristen en gewone burgers op de bezwaarschriften gaan beslissen.

Oeroeboeroe
14-09-05, 01:22
Geplaatst door Zwarte Schaap
Yep, dat klopt, daarom mag ik niet werken, geen uitkering hebben, geen recht op huursubsidie, geen ziekenfonds, kortom geen bestaansrecht. Officieel besta ik dus ook niet in Nederland.

Als ik iets voor je kan doen, zeg je het maar. Het lijkt mij rampzalig - om niet te zeggen funest - voor het westen als jij wordt uitgezet.

We kunnen je beter inkapselen, denk ik :hihi: .

Serieus, schroom niet ergens om te vragen als het zo uitkomt...

waterfiets
14-09-05, 08:36
Geplaatst door Zwarte Schaap
Yep, dat klopt, daarom mag ik niet werken, geen uitkering hebben, geen recht op huursubsidie, geen ziekenfonds, kortom geen bestaansrecht. Officieel besta ik dus ook niet in Nederland.

Tja, dan kan je maar het beste Kafka gaan lezen om de tijd te verdrijven. Ik kan je erg zijn dagboeken aanraden en ook zijn brieven aan Milena en Felice zijn erg mooi.