Juliette
15-09-05, 16:35
Richard Hill
15/09/2005
Richard Hill is een Brit die al veertig jaar in België woont. In zijn pas verschenen boek The Art of Being Belgian probeert hij het fenomeen België te duiden. Een fragment.
HOEWEL het maar 30.000 vierkante kilometer groot is en maar tien miljoen inwoners heeft, telt België niet minder dan zes parlementen en nog eens drie wetgevende organen. De Belgen - en verwonderde buitenlandse investeerders - hebben te maken met een federale en drie gewestelijke regeringen, met - op het moment dat ik dit schrijf - 48 ministers. Het land heeft daarnaast het hoogste aantal cartoonisten en kunstverzamelaars per vierkante kilometer. Ooit stelde de Japanse regering tot haar ontzetting vast dat op hetzelfde moment drie Belgische eerste ministers op bezoek waren in haar land.
Het voorval is de perfecte illustratie van het 'lokalisme' (bedoeld wordt het doorgedreven provincialisme, de identificatie met de eigen buurt, nvdr) dat zo typerend is voor België. Dat lokalisme blijkt ook duidelijk uit de Brusselse telefoongidsen - probeer maar eens iemand op te snorren die in de 02-zone, maar niet in Brussel woont - en uit het internet: een bijzonder handige routeplanner-website werkt bijvoorbeeld alleen maar als je weet in welke gemeente de straat die je zoekt precies ligt.
Managementgoeroes die het Think Global Act Local -principe huldigen, beseffen vaak niet dat ze in België wat het 'Local'-aspect betreft een lange en moeilijke weg voor de boeg hebben. De brave bewoners van menig Vlaams dorp voelen immers intuïtief aan dat de bewoners van het gehucht wat verderop 'anders' zijn - met andere woorden: vreemdelingen. Het lokalisme tiert welig in de Vlaamse Gemeenschap. Die 'lokalistische' manier van denken komt in sommige gevallen neer op puur parochialisme, een mentaliteit die perfect en bijzonder geestig wordt geportretteerd in de Vlaamse tv-serie Samson , met zijn verwaande burgemeester, in vol ornaat en met sjerp, en de heerlijke bemoeials om hem heen.
Een van de eerste fouten die ik maakte toen ik in België arriveerde, was dat ik iemand uit Lier voor een Antwerpenaar aanzag. Lier, een soort mini-Brugge, ligt op nauwelijks 15 kilometer van het Antwerpse stadscentrum en wordt van de Antwerpse agglomeratie gescheiden door een groene strook van één kilometer. Toch is Lier een heel andere wereld dan Antwerpen (misschien komt dat gedeeltelijk doordat Lier een bijzonder succesvolle voetbalclub heeft). De inwoners van Lier vinden - net zoals veel van hun Vlaamse neven - dat Antwerpenaars brutaal en arrogant zijn: de grote stad heeft misschien wel veel te bieden, maar Lier ook! Zulk antagonisme, hoe vreedzaam ook, is heel typisch.
Een soortgelijke vijandigheid of jaloezie bestaat tussen de meeste streken en steden in Vlaanderen. Het lijkt onwaarschijnlijk dat de politiek gestuurde 'Vlaamse trots' die uiteindelijk vrij charmante menselijke eigenaardigheden ooit helemaal zal kunnen wissen.
Een Vlaamse vriend van me, geboren en getogen in een dorpje net buiten Geraardsbergen, vatte de situatie goed samen toen hij tegen een Amerikaan zei: ,,Als je in de VS aan een bezoeker de weg uitlegt, zeg je dat hij twintig mijl naar het zuiden moet rijden, dan naar het westen moet afslaan en daarna weer zuidwaarts moet rijden. In België zeggen we dat je een kilometer moet rijden, daar links moet afslaan en daarna weer rechts.''
Jungle
Walen zijn zich even bewust van waar hun wortels liggen als Vlamingen. Toen ze zich genoodzaakt zag te verhuizen, bestudeerde een brave dame uit Bergen (Mons) eerst alle opties. Daarna stelde ze prompt een zwarte lijst op van plaatsen waar ze absoluut niet wou gaan wonen, ,,omdat de mensen daar niet zijn zoals wij''. Op die lijst stond zowat elk dorp en elk stadje binnen een straal van vijftien kilometer van Mons. Elk dorp dat daarbuiten lag, kon wat haar betreft net zo goed in de jungle liggen.
Dat lokalisme - een onbekend fenomeen in mijn geboorteland, zeker in de wijde omgeving van Londen, de streek waar ik vandaan kom - is vandaag nog even diep geworteld als vijfhonderd jaar geleden. De plaatselijke, sterke gevoelens van loyaliteit en rivaliteit werden later opgenomen - en bestendigd - in de gemeentelijke administratieve structuur die is opgericht in de tijd van Napoleon. In de woorden van een opmerkzame waarnemer: ,,België is een republiek van gemeenten.''
De gevolgen daarvan kun je het best zien in de enorme files die 's morgens en 's avonds op de grote toegangswegen van en naar de belangijkste stedelijke centra staan, met name rond Brussel (en dat komt niet doordat België een onderontwikkeld autosenelwegennet heeft!). De doorsnee Belg neemt er alle ongemakken van het pendelen met plezier bij, zolang hij maar kan blijven wonen waar zijn roots liggen. Een Nederlander die al lang in België woont, beweert trouwens dat die beslissing doorgaans genomen wordt door de vrouwelijke helft van een stel: zij wil immers in staat zijn haar moeder geregeld te bezoeken en bij haar vertrouwde apotheek langs te blijven gaan.
Ik ken een Vlaamse jongeman die beweert dat er verschillende culturen bestaan in de straten van zijn geboortedorp Zonhoven. En als je met de TGV van Brussel naar Rijsel spoort, rij je dwars door het centrum van de stad Halle, parallel met de oude spoorlijn. Lang voor de komst van de TGV had Halle al twee verschillende culturen, elk aan een kant van de spoorweg.
Een man van de Vlaamse gemeente Zaventem (waar ook de Brusselse Nationale luchthaven zich bevindt) vertelde me ooit dat hij getrouwd was met een meisje van de streek van Erps-Kwerps, zo'n vijf kilometer verder. Hij zegt dat de culturen tussen beide gemeenten zo verschillend zijn dat hij zo vaak mogelijk terugkeert naar zijn ouderlijk huis in Zaventem. Ik ben nooit te weten gekomen of het probleem lag bij het verschil tussen Erps-Kwerps en Zaventem of bij zijn relatie met zijn moeder en schoonmoeder. Ik heb het na dertig jaar opgegeven een verklaring te zoeken, zeker nadat ik van een geboren Erps-Kwerpsenaar terloops te horen had gekregen dat er verschillen waren tussen de cultuur van Erps en die van Kwerps.
Zoals zo vaak het geval is als het om België gaat, kun je het Belgische lokalisme alleen maar beschrijven als 'een charmant, maar surrealistisch gegeven'. Een van de meest ironische kenmerken van dit gezegende, maar niet echt verlichte land, is dat Vlaanderen is ontstaan als graafschap van het koninkrijk Frankrijk, waar de elite en de machthebbers Frans spraken. Terwijl de officiële taal van de provincie Brabant, waar de nu vooral Franstalige hoofdstad Brussel ligt, vroeger het Vlaams was. In de veertiende eeuw hadden alle Brusselse notabelen namen als Wesemael, Duvenvoorde, Rotselaer, Withem of Meldert.
Al die verwarring kan mee een verklaring zijn voor het feit dat, toen ik een adviesbureau moest helpen om de Europese culturen in groepen van landen in te delen, we absoluut niet wisten bij wie we de Fransen moesten indelen, wat nauwelijks een verrassing genoemd kan worden, maar ook niet wat we met de Belgen moesten doen. En dat was wel een verrassing.
Richard Hill
(De auteur is Europakenner en schrijver.)
'The Art of Being Belgian' wordt uitgegeven bij Europublic, Brussel. 208 pagina's, 17,25. Vanaf morgen in de boekhandel.
Copyright | De Standaard Online 2005
15/09/2005
Richard Hill is een Brit die al veertig jaar in België woont. In zijn pas verschenen boek The Art of Being Belgian probeert hij het fenomeen België te duiden. Een fragment.
HOEWEL het maar 30.000 vierkante kilometer groot is en maar tien miljoen inwoners heeft, telt België niet minder dan zes parlementen en nog eens drie wetgevende organen. De Belgen - en verwonderde buitenlandse investeerders - hebben te maken met een federale en drie gewestelijke regeringen, met - op het moment dat ik dit schrijf - 48 ministers. Het land heeft daarnaast het hoogste aantal cartoonisten en kunstverzamelaars per vierkante kilometer. Ooit stelde de Japanse regering tot haar ontzetting vast dat op hetzelfde moment drie Belgische eerste ministers op bezoek waren in haar land.
Het voorval is de perfecte illustratie van het 'lokalisme' (bedoeld wordt het doorgedreven provincialisme, de identificatie met de eigen buurt, nvdr) dat zo typerend is voor België. Dat lokalisme blijkt ook duidelijk uit de Brusselse telefoongidsen - probeer maar eens iemand op te snorren die in de 02-zone, maar niet in Brussel woont - en uit het internet: een bijzonder handige routeplanner-website werkt bijvoorbeeld alleen maar als je weet in welke gemeente de straat die je zoekt precies ligt.
Managementgoeroes die het Think Global Act Local -principe huldigen, beseffen vaak niet dat ze in België wat het 'Local'-aspect betreft een lange en moeilijke weg voor de boeg hebben. De brave bewoners van menig Vlaams dorp voelen immers intuïtief aan dat de bewoners van het gehucht wat verderop 'anders' zijn - met andere woorden: vreemdelingen. Het lokalisme tiert welig in de Vlaamse Gemeenschap. Die 'lokalistische' manier van denken komt in sommige gevallen neer op puur parochialisme, een mentaliteit die perfect en bijzonder geestig wordt geportretteerd in de Vlaamse tv-serie Samson , met zijn verwaande burgemeester, in vol ornaat en met sjerp, en de heerlijke bemoeials om hem heen.
Een van de eerste fouten die ik maakte toen ik in België arriveerde, was dat ik iemand uit Lier voor een Antwerpenaar aanzag. Lier, een soort mini-Brugge, ligt op nauwelijks 15 kilometer van het Antwerpse stadscentrum en wordt van de Antwerpse agglomeratie gescheiden door een groene strook van één kilometer. Toch is Lier een heel andere wereld dan Antwerpen (misschien komt dat gedeeltelijk doordat Lier een bijzonder succesvolle voetbalclub heeft). De inwoners van Lier vinden - net zoals veel van hun Vlaamse neven - dat Antwerpenaars brutaal en arrogant zijn: de grote stad heeft misschien wel veel te bieden, maar Lier ook! Zulk antagonisme, hoe vreedzaam ook, is heel typisch.
Een soortgelijke vijandigheid of jaloezie bestaat tussen de meeste streken en steden in Vlaanderen. Het lijkt onwaarschijnlijk dat de politiek gestuurde 'Vlaamse trots' die uiteindelijk vrij charmante menselijke eigenaardigheden ooit helemaal zal kunnen wissen.
Een Vlaamse vriend van me, geboren en getogen in een dorpje net buiten Geraardsbergen, vatte de situatie goed samen toen hij tegen een Amerikaan zei: ,,Als je in de VS aan een bezoeker de weg uitlegt, zeg je dat hij twintig mijl naar het zuiden moet rijden, dan naar het westen moet afslaan en daarna weer zuidwaarts moet rijden. In België zeggen we dat je een kilometer moet rijden, daar links moet afslaan en daarna weer rechts.''
Jungle
Walen zijn zich even bewust van waar hun wortels liggen als Vlamingen. Toen ze zich genoodzaakt zag te verhuizen, bestudeerde een brave dame uit Bergen (Mons) eerst alle opties. Daarna stelde ze prompt een zwarte lijst op van plaatsen waar ze absoluut niet wou gaan wonen, ,,omdat de mensen daar niet zijn zoals wij''. Op die lijst stond zowat elk dorp en elk stadje binnen een straal van vijftien kilometer van Mons. Elk dorp dat daarbuiten lag, kon wat haar betreft net zo goed in de jungle liggen.
Dat lokalisme - een onbekend fenomeen in mijn geboorteland, zeker in de wijde omgeving van Londen, de streek waar ik vandaan kom - is vandaag nog even diep geworteld als vijfhonderd jaar geleden. De plaatselijke, sterke gevoelens van loyaliteit en rivaliteit werden later opgenomen - en bestendigd - in de gemeentelijke administratieve structuur die is opgericht in de tijd van Napoleon. In de woorden van een opmerkzame waarnemer: ,,België is een republiek van gemeenten.''
De gevolgen daarvan kun je het best zien in de enorme files die 's morgens en 's avonds op de grote toegangswegen van en naar de belangijkste stedelijke centra staan, met name rond Brussel (en dat komt niet doordat België een onderontwikkeld autosenelwegennet heeft!). De doorsnee Belg neemt er alle ongemakken van het pendelen met plezier bij, zolang hij maar kan blijven wonen waar zijn roots liggen. Een Nederlander die al lang in België woont, beweert trouwens dat die beslissing doorgaans genomen wordt door de vrouwelijke helft van een stel: zij wil immers in staat zijn haar moeder geregeld te bezoeken en bij haar vertrouwde apotheek langs te blijven gaan.
Ik ken een Vlaamse jongeman die beweert dat er verschillende culturen bestaan in de straten van zijn geboortedorp Zonhoven. En als je met de TGV van Brussel naar Rijsel spoort, rij je dwars door het centrum van de stad Halle, parallel met de oude spoorlijn. Lang voor de komst van de TGV had Halle al twee verschillende culturen, elk aan een kant van de spoorweg.
Een man van de Vlaamse gemeente Zaventem (waar ook de Brusselse Nationale luchthaven zich bevindt) vertelde me ooit dat hij getrouwd was met een meisje van de streek van Erps-Kwerps, zo'n vijf kilometer verder. Hij zegt dat de culturen tussen beide gemeenten zo verschillend zijn dat hij zo vaak mogelijk terugkeert naar zijn ouderlijk huis in Zaventem. Ik ben nooit te weten gekomen of het probleem lag bij het verschil tussen Erps-Kwerps en Zaventem of bij zijn relatie met zijn moeder en schoonmoeder. Ik heb het na dertig jaar opgegeven een verklaring te zoeken, zeker nadat ik van een geboren Erps-Kwerpsenaar terloops te horen had gekregen dat er verschillen waren tussen de cultuur van Erps en die van Kwerps.
Zoals zo vaak het geval is als het om België gaat, kun je het Belgische lokalisme alleen maar beschrijven als 'een charmant, maar surrealistisch gegeven'. Een van de meest ironische kenmerken van dit gezegende, maar niet echt verlichte land, is dat Vlaanderen is ontstaan als graafschap van het koninkrijk Frankrijk, waar de elite en de machthebbers Frans spraken. Terwijl de officiële taal van de provincie Brabant, waar de nu vooral Franstalige hoofdstad Brussel ligt, vroeger het Vlaams was. In de veertiende eeuw hadden alle Brusselse notabelen namen als Wesemael, Duvenvoorde, Rotselaer, Withem of Meldert.
Al die verwarring kan mee een verklaring zijn voor het feit dat, toen ik een adviesbureau moest helpen om de Europese culturen in groepen van landen in te delen, we absoluut niet wisten bij wie we de Fransen moesten indelen, wat nauwelijks een verrassing genoemd kan worden, maar ook niet wat we met de Belgen moesten doen. En dat was wel een verrassing.
Richard Hill
(De auteur is Europakenner en schrijver.)
'The Art of Being Belgian' wordt uitgegeven bij Europublic, Brussel. 208 pagina's, 17,25. Vanaf morgen in de boekhandel.
Copyright | De Standaard Online 2005