wytze
22-09-05, 09:40
---------------------------
RACISME STEEKT KOP OP IN VS EN OOK IN NEDERLAND
Door de rampzalige gevolgen van de orkaan Katrina in Louisiana en
Mississippi komt in de Verenigde Staten een sluimerend racisme aan de
oppervlakte. Ook in Nederland blijken we niet vrij van racistische
sentimenten.
Hans Feddema
(12 september 2005)
Orkanen komen geregeld voor in het zuidwesten van de VS. Het ligt daarom
voor de hand dat men zich daarop goed voorbereidt. Een tsunami komt lang
niet zo vaak voor en normaalgesproken al helemaal niet in de Indische
Oceaan. In februari van dit jaar ben ik naar Sri Lanka gegaan om te helpen
bij de opbouw van het door de tsunami getroffen dorp Dodanduwa. Ik kende
het, deed er tot voor kort onderzoek. Een politicus vertelde me dat zijn
land drie jaar eerder een nationaal rampenplan had opgesteld, maar dat dit
door een plotselinge kabinetscrisis helaas in de la was blijven liggen.
De VS zijn geen ontwikkelingsland, maar een moderne supermacht, met
militaire bases in het buitenland en een bezettingsmacht in Irak. Het is
niet te vatten dat de dijken onder de maat waren in een dichtbevolkt gebied
vol olieraffinaderijen. Na de ramp verliep de hulpverlening traag en
chaotisch. De slachtoffers waren vooral arme zwarten die geen auto hebben.
Dat riep meeleven op, maar ook racistisch cynisme. Blanken die wel over
eigen vervoer beschikten, meenden dat de slachtoffers zich eerder uit de
voeten hadden moeten maken. Vooroordelen jegens de zwarte medeburger bleken
allerminst verdwenen.
KRITIEK ISLAM
Ook in Nederland steekt het racisme weer de kop op. Niet alleen in de
volkswijken in de grote steden, maar ook bij mensen aan de top. Zij noemen
het echter verhullend islamkritiek. Maar is dat geen hypocrisie? Begon het
antisemitisme niet ook met angst en vooroordelen jegens de joden en de macht
die zij zouden uitoefenen? Niet voor niets trok rabbijn Soetendorp een
parallel met het antisemitisme toen een aantal columnisten een hetze begon
tegen de islam en de leefwijze van moslims. Leon de Winter
(Elsevier-columnist), Herman Philipse, Afshin Ellian (NRC-columnist),
arabist Hans Jansen, Paul Scheffer, Paul Cliteur, Sylvain Ephimenco
(Trouw-columnist) en Jaffe Vink (redacteur Letter&Geest van Trouw) laten
zich buitengewoon kritisch uit over de islam en onderhouden toevallig of
niet toevallig geregeld contact met VVD-kamerlid Ayaan Hirsi Ali. De
tv-rubriek Netwerk bracht de groep medio december 2004 naar buiten tijdens
een etentje samen met Hirsi Ali. Met elkaar kunnen de acht heel wat
islamfobie teweegbrengen.
Een tegenvaller voor deze groep was de publicatie begin dit jaar van het
pamflet ³Gedoemd tot kwetsbaarheid² waarin schrijver Geert Mak waarschuwt
tegen een op angst gebaseerde hetze tegen de islam. De druiven waren
kennelijk zuur en de groep reageerde niet op de inhoud van het pamflet, maar
richtte zich op vermeende vormfouten en speelde rancuneus op de persoon.
Ephimenco noemde nog onlangs in zijn eerste column na de zomer Mak voor de
zoveelste keer een onzorgvuldige professor, gemankeerde historicus,
links-radicaal en deskundig in prietpraat.
De groep valt hiermee behoorlijk door de mand en brengt zo ook Hirsi Ali,
die ze zegt te willen steunen in haar strijd, in diskrediet. Niet alle acht
maken het overigens zo bont. De sympathieke Paul Cliteur met wie ik -- hij
is net als ik woonachtig in Leiden -- enig contact onderhoud, stelt zich de
laatste tijd bijvoorbeeld bewust terughoudend op. Het leek me hoe dan ook
goed dat de lezers weten uit welke hoek de wind waait.
Periodiek eens wat kritiek op een religie kan beslist geen kwaad, mits die
niet eenzijdig is en gedoseerd. Maar als een groep bewust erop uit is de
religie van een minderheid van nieuwkomers constant aan te vallen, ontaardt
dat algauw in een hetze en demonisering. Dat dit vijand- en gevaarlijk
slachtofferdenken oproept en niet bevorderlijk is voor de vrede in de
samenleving, kan een kind bedenken.
---
Dr. Hans Feddema is antropoloog, publicist en actief in de vredesbeweging
WESTERSE CULTUUR SUPERIEUR?
Hans Feddema
(14 september 2005)
Waar mensen mee zitten, nemen ze vaak mee op vakantie. Zo raakte ik tijdens
een bergvakantie ¹s avonds verzeild in gesprek met een groep Nederlanders
die sprak over problemen van onze multiculturele samenleving. Op een gegeven
moment betoogde iemand van hen dat het een kwestie is van lagere of hogere
cultuur en dat wij als westerlingen cultureel toch maar flink hoog boven de
rest van de wereld en zeker boven de moslims uitsteken.
Het deed me denken aan een Buitenhof-column van Paul Cliteur in de herfst
van 2001, kort na 11 september, die net als of in navolging van de
Italiaanse premier Berlusconi sprak van ³de superioriteit van de westerse
cultuur², waaraan hij later toevoegde ³het christendom zoals we dat
tegenwoordig kennen². Het gevaar van dergelijke visies en termen als
superioriteit is dat zij leiden tot hooghartige attitudes, dus dat men gaat
neerkijken op de cultuur en de religie van de bij ons levende minderheden.
Neerkijken op de ander, of de eigen cultuur superieur vinden heeft vaak tot
gevolg dat vooroordelen en gevoelens jegens moslims in het leven worden
geroepen of versterkt.
Zo nu en dan wat religiekritiek, maar dan niet eenzijdig, kan geen kwaad of
hoort er bij in een democratie, maar als zij de vorm aanneemt van een hetze,
zoals het laatste jaar bij sommige columnisten of bijvoorbeeld bij de vrij
autonome (deel)redactie van Letter&Geest in de zaterdagbijlage van Trouw,
waarbij de islam het steeds moet ontgelden, is dat niet zonder risico voor
de vrede in het land. Het gaat mij hierbij uiteraard niet om de zeer
strafbare uitwassen als eerwraak die samenhangen met de al ver aan de komst
van de islam voorafgaande peasant-cultuur, maar om de islam als godsdienst.
Een minderheid van nieuwkomers moet hier, zoals Zeyno Baran, directeur
Internationale Veiligheid van het Nixon Centre in Washington, het verwoordt,
³zich veilig voelen² (de Volkskrant, 6 augustus 2005).
En dat kan alleen, als deze de tijd wordt gegund zelf hervormingen aan te
brengen in de meegenomen religie en cultuur, zoals ook de laatste eeuwen aan
de westerse christenheid is gegund. In de sociologie heet dat het proces van
zelfcivilisering. Wat inclusief denken van onze kant jegens de minderheid is
daarbij meegenomen. Maar als er onder de moslims ³het gevoel heerst dat het
Westen de hele moslimwereld bedreigt², zoals de Amerikaanse hoogleraar
islamwetenschappen Maysam Al-Fariqui dat terecht stelt in Trouw van 19
augustus, en als columnisten hier in Nederland dat vuurtje ook nog wat
opstoken, lijken we in dat inclusief denken en in tolerantie tekort te
schieten.
Met betrekking tot culturen is het goed te bedenken dat er meerdere factoren
zijn die verklaren waardoor de een hoger ontwikkeld is dan de ander, onder
meer het klimaat (niet te koud en niet te warm was het meest gunstig) en ook
de uitdaging die fysieke omstandigheden als bijvoorbeeld een voortdurend
buiten haar oevers treden van een grote rivier (zoals vroeger in China)
gaven om de creativiteit meer dan normaal te prikkelen. Ook is het goed te
bedenken dat culturen meestal de stadia van opgaan, blinken en verzinken
meemaken. Zelfs het Amerikaanse imperium lijkt over zijn hoogtepunt heen te
zijn, zoals sommige buitenlandexperts menen.
En aangaande het proces van zelfcivilisering van religie: voor het
christendom zijn daarin bekend mensen als Franciscus van Assisi, Erasmus en
Pascal en ook bewegingen als Cluny, de Moderne Devotie en de Quakers. Maar
wat velen inzake de islam vergeten, is het belangrijke hervormende en
culturele werk van middeleeuwse Arabische wijsgeren als Averoes, Avicenna en
El Farabi in het Turks-Osmaanse Rijk. Wij hadden (vooral in Italië) pas in
de vijftiende eeuw onze Renaissance, waarin wij vooral teruggrepen op de
klassieke Grieks-Romeinse cultuur, maar die Renaissance was er al enkele
eeuwen eerder in de islamitische Arabische wereld. In genoemd Osmaanse Rijk
was de cultuur in die tijd in het algemeen vaak hoger dan bij ons, en
bovendien was de verdraagzaamheid jegens andersdenkenden vele malen groter
dan in de christenheid, dat toen werd gekenmerkt door de ³missie² van de
kruistochten en later die van de christelijke reconquista¹ van het
(overigens hoogontwikkelde) moorse deel van Spanje.
Ook gezien ons koloniale verleden en de vele oorlogen -- niet in de laatste
plaats de Eerste en de Tweede Wereldoorlog -- die we hebben opgehoest, is er
alle reden om wat bescheidener te zijn over onze westerse cultuur. Zo is ook
terreur in onze cultuur niet onbekend, zelfs nog vrij recent, zoals in de
nazi-tijd en onder het sovjetbewind van Stalin. Hetzelfde geldt voor
terrorisme, denken we maar aan de Bader Meinhofgroep, de IRA en de ETA. Het
feit dat onze cultuur een hoge, zij het mogelijk eenzijdige, technologische
ontwikkeling heeft voortgebracht, is geen enkele reden de minderheden in ons
midden niet in vrede en met respect tegemoet te treden.
---
Dr. Hans Feddema is antropoloog, publicist en actief in de vredesbeweging
--------------------------------
RACISME STEEKT KOP OP IN VS EN OOK IN NEDERLAND
Door de rampzalige gevolgen van de orkaan Katrina in Louisiana en
Mississippi komt in de Verenigde Staten een sluimerend racisme aan de
oppervlakte. Ook in Nederland blijken we niet vrij van racistische
sentimenten.
Hans Feddema
(12 september 2005)
Orkanen komen geregeld voor in het zuidwesten van de VS. Het ligt daarom
voor de hand dat men zich daarop goed voorbereidt. Een tsunami komt lang
niet zo vaak voor en normaalgesproken al helemaal niet in de Indische
Oceaan. In februari van dit jaar ben ik naar Sri Lanka gegaan om te helpen
bij de opbouw van het door de tsunami getroffen dorp Dodanduwa. Ik kende
het, deed er tot voor kort onderzoek. Een politicus vertelde me dat zijn
land drie jaar eerder een nationaal rampenplan had opgesteld, maar dat dit
door een plotselinge kabinetscrisis helaas in de la was blijven liggen.
De VS zijn geen ontwikkelingsland, maar een moderne supermacht, met
militaire bases in het buitenland en een bezettingsmacht in Irak. Het is
niet te vatten dat de dijken onder de maat waren in een dichtbevolkt gebied
vol olieraffinaderijen. Na de ramp verliep de hulpverlening traag en
chaotisch. De slachtoffers waren vooral arme zwarten die geen auto hebben.
Dat riep meeleven op, maar ook racistisch cynisme. Blanken die wel over
eigen vervoer beschikten, meenden dat de slachtoffers zich eerder uit de
voeten hadden moeten maken. Vooroordelen jegens de zwarte medeburger bleken
allerminst verdwenen.
KRITIEK ISLAM
Ook in Nederland steekt het racisme weer de kop op. Niet alleen in de
volkswijken in de grote steden, maar ook bij mensen aan de top. Zij noemen
het echter verhullend islamkritiek. Maar is dat geen hypocrisie? Begon het
antisemitisme niet ook met angst en vooroordelen jegens de joden en de macht
die zij zouden uitoefenen? Niet voor niets trok rabbijn Soetendorp een
parallel met het antisemitisme toen een aantal columnisten een hetze begon
tegen de islam en de leefwijze van moslims. Leon de Winter
(Elsevier-columnist), Herman Philipse, Afshin Ellian (NRC-columnist),
arabist Hans Jansen, Paul Scheffer, Paul Cliteur, Sylvain Ephimenco
(Trouw-columnist) en Jaffe Vink (redacteur Letter&Geest van Trouw) laten
zich buitengewoon kritisch uit over de islam en onderhouden toevallig of
niet toevallig geregeld contact met VVD-kamerlid Ayaan Hirsi Ali. De
tv-rubriek Netwerk bracht de groep medio december 2004 naar buiten tijdens
een etentje samen met Hirsi Ali. Met elkaar kunnen de acht heel wat
islamfobie teweegbrengen.
Een tegenvaller voor deze groep was de publicatie begin dit jaar van het
pamflet ³Gedoemd tot kwetsbaarheid² waarin schrijver Geert Mak waarschuwt
tegen een op angst gebaseerde hetze tegen de islam. De druiven waren
kennelijk zuur en de groep reageerde niet op de inhoud van het pamflet, maar
richtte zich op vermeende vormfouten en speelde rancuneus op de persoon.
Ephimenco noemde nog onlangs in zijn eerste column na de zomer Mak voor de
zoveelste keer een onzorgvuldige professor, gemankeerde historicus,
links-radicaal en deskundig in prietpraat.
De groep valt hiermee behoorlijk door de mand en brengt zo ook Hirsi Ali,
die ze zegt te willen steunen in haar strijd, in diskrediet. Niet alle acht
maken het overigens zo bont. De sympathieke Paul Cliteur met wie ik -- hij
is net als ik woonachtig in Leiden -- enig contact onderhoud, stelt zich de
laatste tijd bijvoorbeeld bewust terughoudend op. Het leek me hoe dan ook
goed dat de lezers weten uit welke hoek de wind waait.
Periodiek eens wat kritiek op een religie kan beslist geen kwaad, mits die
niet eenzijdig is en gedoseerd. Maar als een groep bewust erop uit is de
religie van een minderheid van nieuwkomers constant aan te vallen, ontaardt
dat algauw in een hetze en demonisering. Dat dit vijand- en gevaarlijk
slachtofferdenken oproept en niet bevorderlijk is voor de vrede in de
samenleving, kan een kind bedenken.
---
Dr. Hans Feddema is antropoloog, publicist en actief in de vredesbeweging
WESTERSE CULTUUR SUPERIEUR?
Hans Feddema
(14 september 2005)
Waar mensen mee zitten, nemen ze vaak mee op vakantie. Zo raakte ik tijdens
een bergvakantie ¹s avonds verzeild in gesprek met een groep Nederlanders
die sprak over problemen van onze multiculturele samenleving. Op een gegeven
moment betoogde iemand van hen dat het een kwestie is van lagere of hogere
cultuur en dat wij als westerlingen cultureel toch maar flink hoog boven de
rest van de wereld en zeker boven de moslims uitsteken.
Het deed me denken aan een Buitenhof-column van Paul Cliteur in de herfst
van 2001, kort na 11 september, die net als of in navolging van de
Italiaanse premier Berlusconi sprak van ³de superioriteit van de westerse
cultuur², waaraan hij later toevoegde ³het christendom zoals we dat
tegenwoordig kennen². Het gevaar van dergelijke visies en termen als
superioriteit is dat zij leiden tot hooghartige attitudes, dus dat men gaat
neerkijken op de cultuur en de religie van de bij ons levende minderheden.
Neerkijken op de ander, of de eigen cultuur superieur vinden heeft vaak tot
gevolg dat vooroordelen en gevoelens jegens moslims in het leven worden
geroepen of versterkt.
Zo nu en dan wat religiekritiek, maar dan niet eenzijdig, kan geen kwaad of
hoort er bij in een democratie, maar als zij de vorm aanneemt van een hetze,
zoals het laatste jaar bij sommige columnisten of bijvoorbeeld bij de vrij
autonome (deel)redactie van Letter&Geest in de zaterdagbijlage van Trouw,
waarbij de islam het steeds moet ontgelden, is dat niet zonder risico voor
de vrede in het land. Het gaat mij hierbij uiteraard niet om de zeer
strafbare uitwassen als eerwraak die samenhangen met de al ver aan de komst
van de islam voorafgaande peasant-cultuur, maar om de islam als godsdienst.
Een minderheid van nieuwkomers moet hier, zoals Zeyno Baran, directeur
Internationale Veiligheid van het Nixon Centre in Washington, het verwoordt,
³zich veilig voelen² (de Volkskrant, 6 augustus 2005).
En dat kan alleen, als deze de tijd wordt gegund zelf hervormingen aan te
brengen in de meegenomen religie en cultuur, zoals ook de laatste eeuwen aan
de westerse christenheid is gegund. In de sociologie heet dat het proces van
zelfcivilisering. Wat inclusief denken van onze kant jegens de minderheid is
daarbij meegenomen. Maar als er onder de moslims ³het gevoel heerst dat het
Westen de hele moslimwereld bedreigt², zoals de Amerikaanse hoogleraar
islamwetenschappen Maysam Al-Fariqui dat terecht stelt in Trouw van 19
augustus, en als columnisten hier in Nederland dat vuurtje ook nog wat
opstoken, lijken we in dat inclusief denken en in tolerantie tekort te
schieten.
Met betrekking tot culturen is het goed te bedenken dat er meerdere factoren
zijn die verklaren waardoor de een hoger ontwikkeld is dan de ander, onder
meer het klimaat (niet te koud en niet te warm was het meest gunstig) en ook
de uitdaging die fysieke omstandigheden als bijvoorbeeld een voortdurend
buiten haar oevers treden van een grote rivier (zoals vroeger in China)
gaven om de creativiteit meer dan normaal te prikkelen. Ook is het goed te
bedenken dat culturen meestal de stadia van opgaan, blinken en verzinken
meemaken. Zelfs het Amerikaanse imperium lijkt over zijn hoogtepunt heen te
zijn, zoals sommige buitenlandexperts menen.
En aangaande het proces van zelfcivilisering van religie: voor het
christendom zijn daarin bekend mensen als Franciscus van Assisi, Erasmus en
Pascal en ook bewegingen als Cluny, de Moderne Devotie en de Quakers. Maar
wat velen inzake de islam vergeten, is het belangrijke hervormende en
culturele werk van middeleeuwse Arabische wijsgeren als Averoes, Avicenna en
El Farabi in het Turks-Osmaanse Rijk. Wij hadden (vooral in Italië) pas in
de vijftiende eeuw onze Renaissance, waarin wij vooral teruggrepen op de
klassieke Grieks-Romeinse cultuur, maar die Renaissance was er al enkele
eeuwen eerder in de islamitische Arabische wereld. In genoemd Osmaanse Rijk
was de cultuur in die tijd in het algemeen vaak hoger dan bij ons, en
bovendien was de verdraagzaamheid jegens andersdenkenden vele malen groter
dan in de christenheid, dat toen werd gekenmerkt door de ³missie² van de
kruistochten en later die van de christelijke reconquista¹ van het
(overigens hoogontwikkelde) moorse deel van Spanje.
Ook gezien ons koloniale verleden en de vele oorlogen -- niet in de laatste
plaats de Eerste en de Tweede Wereldoorlog -- die we hebben opgehoest, is er
alle reden om wat bescheidener te zijn over onze westerse cultuur. Zo is ook
terreur in onze cultuur niet onbekend, zelfs nog vrij recent, zoals in de
nazi-tijd en onder het sovjetbewind van Stalin. Hetzelfde geldt voor
terrorisme, denken we maar aan de Bader Meinhofgroep, de IRA en de ETA. Het
feit dat onze cultuur een hoge, zij het mogelijk eenzijdige, technologische
ontwikkeling heeft voortgebracht, is geen enkele reden de minderheden in ons
midden niet in vrede en met respect tegemoet te treden.
---
Dr. Hans Feddema is antropoloog, publicist en actief in de vredesbeweging
--------------------------------