sjaen
25-11-05, 00:53
Het belang van interculturele nieuwsgierigheid - Ayaan Hirsi Ali
Nieuwsgierigheid is de centrale drijfveer voor de ontwikkeling van kennis. Ik definieer nieuwsgierigheid als: externe verkenning en innerlijke verbeelding. De universiteit is bij uitstek de plek voor ongebreidelde nieuwsgierigheid. Het is opvallend dat er meer vooruitgang is geboekt in culturen waar veel ruimte is voor nieuwsgierigheid. In die culturen treffen we - behalve universiteiten - bibliotheken aan, musea, theaters, concertgebouwen, pretparken en allerlei andere zaken die verband houden met het ontdekken van de wereld om ons heen; met het onderhouden van datgene wat al ontdekt is en met het stimuleren van de verbeelding.
Er zijn ook culturen waar weinig ruimte is voor nieuwsgierigheid. Bijvoorbeeld culturen waar veel nadruk wordt gelegd op religie. In die culturen is onderzoek en onderwijs beperkt. Schrijvers worden vervolgd en hun boeken verboden. Slechts een klein gedeelte van de bevolking is in staat te lezen. Kunstenaars krijgen beperkingen opgelegd, toneel en film worden gecensureerd en spelen wordt beschouwd als tijdverspilling, behalve voor zeer jonge kinderen. Nu zult u zeggen: het komt door de armoede dat nieuwsgierigheid in deze culturen weinig ruimte heeft. Ik beweer echter het omgekeerde: doordat in deze culturen weinig ruimte wordt gegeven aan nieuwsgierigheid, creëert men de eigen armoede. Toen de katholieke kerk in Europa het moreel voor het zeggen had, was Europa arm. Na het heftige verzet van denkers, wetenschappers en ontdekkingsreizigers tegen de invloed van de kerk, al dan niet met behulp van prinsen of koningen, kwam pas de vooruitgang.
In arme landen wordt de nieuwsgierigheid afgeremd, doordat problemen op dezelfde manier moeten worden opgelost als door de ouders, de grootouders en de generaties die daar weer aan vooraf gingen. Dit geldt voor zaken als landbouw, huizenbouw en handel maar ook voor partnerkeuze, kindertal en opvoeding. Deze culturen rusten op de pijlers: traditie, religie en conformisme. De oude denkkaders blijven in stand, evenals de bestaande maatschappelijke structuur, wat in het voordeel is van de heersende groep binnen die cultuur. Voorbeelden zijn tal van islamitische landen, maar ook het niet-islamitische deel van Afrika waarbij geloof en bijgeloof gebruikt worden door de ondemocratische heersers om de nieuwsgierigheid van de bevolking te verhinderen. In 22 Arabisch-islamitische landen die in opdracht van de VN zijn onderzocht in 2002, worden jaarlijks slechts 330 boeken vertaald van een vreemde taal naar het Arabisch. Dat is één-vijfde van het aantal in het Grieks vertaalde boeken. Nog een voorbeeld: Het totaal aantal boeken dat sinds de negende eeuw vertaald is naar het Arabisch bedraagt 100 000 boeken, bijna het gemiddelde van het jaarlijks in het Spaans vertaalde boeken.
Sommige landen met een traditionele cultuur zijn in de vorige eeuw op basis van natuurlijke hulpbronnen tot welvaart gekomen. De nieuwsgierigheid is hierna echter niet tot bloei gekomen en er is geen vooruitgang geboekt. Dit ondersteunt mijn bewering dat niet armoede de belemmerende factor is, maar geloof en cultuur die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. In de culturen van nieuwsgierigheid worden oude denkkaders steeds opengebroken door nieuwe ontdekkingen. Ontdekkingen leiden tot nieuwe denkkaders en maatschappelijke verandering. De ontdekking van Amerika is te danken aan de reislust van Christopher Colombus. Dit leidde tot de uitwisseling van transportmiddelen en gewassen tussen Europa en Amerika, en daarmee tot andere landbouwsystemen in beide continenten en andere sociale structuren. Begin 16de eeuw bewees Nicolaus Copernicus dat de aarde om de zon draait. Dit leidde tot weerstand van de kerk, die als dogma had dat de aarde het middelpunt was. Het luidde ook de wetenschappelijke revolutie in, waarin empirisch onderzoek belangrijk werd.
De universiteit heeft altijd een prominente rol gespeeld in de vooruitgang van culturen. Het contact met andere culturen wordt tot stand gebracht vanuit de nieuwsgierige culturen. De Europese ontdekkingsreizigers kwamen uit deze culturen voort. Intercultureel contact begint meestal met stereotype noties over de andere cultuur. Stereotypen zijn in feite hypotheses over een onbekende groep. Degenen zonder, of met louter beperkte nieuwsgierigheid, blijven steken in die theorieën. Degenen met nieuwsgierigheid proberen hun hypotheses over de ander te toetsen. Ze zoeken de ander op, proeven hun eten, raken hen zelfs even aan en ontdekken dat het allemaal niet zo eng is. In de ontvangende culturen zijn het de nieuwsgierigen die een vreemde binnenlaten. Degenen die niet nieuwsgierig zijn, houden de deuren dicht. Zij beschouwen de bezoeker als indringer. En de nieuwsgierige ontvanger als verrader. Het contact veroorzaakt immers onevenwichtigheden bij de ontvangende cultuur: de kennis die net is opgedaan, de nieuwe technieken en omgangsvormen botsen met de oude, geheiligde tradities en daarmee met de pijlers van de ontvangende cultuur.
Nu is het zo dat nieuwsgierigheid niet altijd leidt tot het goede. Nieuwsgierigheid is als vuur: je kunt het benutten en je kunt ermee vernietigen. In het verleden hebben contacten met andere culturen niet alleen geleid tot positieve vooruitgang, zoals de introductie van medicijnen en van stromend water, maar ook tot verzwakking van bestaande maatschappelijke structuren, imperialisme en oorlog. Denk aan de ontwikkeling van de atoombom en andere militaire ontdekkingen. Het debat over de stamcellentechnologie is nog in volle gang. Ik vind echter dat wij morele bezwaren tegen de ontwikkeling van bepaalde kennisgebieden moeten relativeren. Die bezwaren worden immers grotendeels ingegeven door de tijdgeest en zijn dus van voorbijgaande aard. Op dit moment wordt volop onderzoek gedaan naar vragen zoals: zijn psychologische manvrouw verschillen, homoseksualiteit, crimineel gedrag, biologisch bepaald? In de decennia na de Tweede Wereldoorlog stuitten deze onderzoeksvragen echter op grote morele bezwaren. In de Tweede Wereldoorlog, en ook daarvoor, waren biologische verklaringen van menselijk gedrag immers gebruikt voor onderdrukking en vernietiging. Mijn standpunt is dat we de ontwikkeling van kennis nooit moeten tegenhouden. Wel moeten we ons bewust zijn van de mogelijke vernietigende toepassing ervan.
Ik kom terug bij de interculturele nieuwsgierigheid. In de stad Amsterdam wonen mensen uit meer dan honderd culturen. Die bevolkingsgroepen leven grotendeels langs elkaar heen. Stereotypen krijgen meer en meer de overhand. Segregatie betekent dat stereotypen in stand zullen blijven. Er is juist contact nodig om te kunnen ontdekken dat stereotypen niet kloppen. Iedere Amsterdammer kan hieraan in principe een bijdrage leveren. Door een groet, een praatje, een kop koffie. Je hoeft er niet voor te hebben gestudeerd.
Bovenal kunnen boeken een persoonlijke ontdekking inluiden. Ik herinner mij hoe ik als tiener in Kenia romans leende van vriendinnen en die tussen de binnenste bladzijden van mijn koran verborg. Mijn moeder veronderstelde dat ik aandachtig de godsdienst bestudeerde, zoals het hoorde. Intussen las ik over de avonturen van Britse spionnen in Rusland. Het was een verrijking. Het maakte mij nieuwsgierig naar verre landen en vreemde mensen. Nu, twintig jaar later, voel ik mij meer verbonden met nieuwsgierige mensen dan met mijn godsdienstleraar of mijn clan. Dit zal ook gebeuren met kinderen wiens ouders zich hier vestigen. Ook zij zullen hun nieuwsgierigheid niet kunnen en willen bedwingen en op den duur een hogere prioriteit toekennen aan geestelijke affiniteit dan aan hun traditie of bloedband. De moderne technologie heeft tot gevolg dat meer mensen op brede schaal, waar ook ter wereld, met elkaar in contact treden. Wij wisselen meer informatie, gedachten en ideeën uit met mensen uit andere culturen dan ooit tevoren. We werken samen in projecten. We wisselen studenten uit. Zo zullen onze huidige sociale netwerken veranderen in netwerken van personen uit verschillende culturen, zowel in het werk als in het persoonlijke leven, op basis van gedeelde activiteiten, doelstellingen en gedeeld gedachtegoed.
Tot slot enkele opmerkingen over wetenschappelijke nieuwsgierigheid. Er zijn periodes in de geschiedenis waarin veel ontdekkingen zijn gedaan en periodes waarin dit minder het geval was. Ook zijn er in sommige delen van de wereld meer ontdekkingen gedaan dan in andere. Dit is niet toevallig. Het houdt verband met de mate van vrijheid van het individu, die er in de betreffende periode of in het betreffende deel van de wereld heerst. Ook in Nederland zijn belangrijke ontdekkingen gedaan. Nederlanders zijn over het algemeen nieuwsgierige mensen, die veel individuele vrijheid genieten. De laatste tijd denk ik echter waar te nemen, dat wij in Nederland veel onderzoeksinspanning leveren, maar weinig nieuws meer ontdekken. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn, dat steeds minder studies worden gedreven door nieuwsgierigheid en steeds meer studies door geld, status en ideologisch conformisme. Een treffend voorbeeld hiervan is het migratieonderzoek. Ideologisch conformisme, heeft er onder meer toe geleid, dat in migratieonderzoeken bepaalde belangrijke vragen niet zijn onderzocht. De invloed van sociaal-economische achterstand op migratieproblematiek is uitgebreid onderzocht. Maar hypotheses over de remmende invloed van religie en cultuur worden in dit onderzoek nog altijd gemeden. Deze politiek correcte, beperkte nieuwsgierigheid vertraagt de ontwikkeling van kennis, waaraan maatschappelijk dringend behoefte is.
Wetenschap is gediend bij non-conformisme. Als we op non-conformisme mogen rekenen, dan is dat vooral bij de studenten. Jullie wil ik oproepen om in dit academisch jaar (en daarna) je los te maken van de bestaande beperkingen in jullie disciplines en om werkelijk nieuwe vragen op te werpen. Op die manier zal vernieuwende kennis ontstaan, die aan alle mensen van alle culturen ten goede kan komen.
Ayaan Hirsi Ali
Nieuwsgierigheid is de centrale drijfveer voor de ontwikkeling van kennis. Ik definieer nieuwsgierigheid als: externe verkenning en innerlijke verbeelding. De universiteit is bij uitstek de plek voor ongebreidelde nieuwsgierigheid. Het is opvallend dat er meer vooruitgang is geboekt in culturen waar veel ruimte is voor nieuwsgierigheid. In die culturen treffen we - behalve universiteiten - bibliotheken aan, musea, theaters, concertgebouwen, pretparken en allerlei andere zaken die verband houden met het ontdekken van de wereld om ons heen; met het onderhouden van datgene wat al ontdekt is en met het stimuleren van de verbeelding.
Er zijn ook culturen waar weinig ruimte is voor nieuwsgierigheid. Bijvoorbeeld culturen waar veel nadruk wordt gelegd op religie. In die culturen is onderzoek en onderwijs beperkt. Schrijvers worden vervolgd en hun boeken verboden. Slechts een klein gedeelte van de bevolking is in staat te lezen. Kunstenaars krijgen beperkingen opgelegd, toneel en film worden gecensureerd en spelen wordt beschouwd als tijdverspilling, behalve voor zeer jonge kinderen. Nu zult u zeggen: het komt door de armoede dat nieuwsgierigheid in deze culturen weinig ruimte heeft. Ik beweer echter het omgekeerde: doordat in deze culturen weinig ruimte wordt gegeven aan nieuwsgierigheid, creëert men de eigen armoede. Toen de katholieke kerk in Europa het moreel voor het zeggen had, was Europa arm. Na het heftige verzet van denkers, wetenschappers en ontdekkingsreizigers tegen de invloed van de kerk, al dan niet met behulp van prinsen of koningen, kwam pas de vooruitgang.
In arme landen wordt de nieuwsgierigheid afgeremd, doordat problemen op dezelfde manier moeten worden opgelost als door de ouders, de grootouders en de generaties die daar weer aan vooraf gingen. Dit geldt voor zaken als landbouw, huizenbouw en handel maar ook voor partnerkeuze, kindertal en opvoeding. Deze culturen rusten op de pijlers: traditie, religie en conformisme. De oude denkkaders blijven in stand, evenals de bestaande maatschappelijke structuur, wat in het voordeel is van de heersende groep binnen die cultuur. Voorbeelden zijn tal van islamitische landen, maar ook het niet-islamitische deel van Afrika waarbij geloof en bijgeloof gebruikt worden door de ondemocratische heersers om de nieuwsgierigheid van de bevolking te verhinderen. In 22 Arabisch-islamitische landen die in opdracht van de VN zijn onderzocht in 2002, worden jaarlijks slechts 330 boeken vertaald van een vreemde taal naar het Arabisch. Dat is één-vijfde van het aantal in het Grieks vertaalde boeken. Nog een voorbeeld: Het totaal aantal boeken dat sinds de negende eeuw vertaald is naar het Arabisch bedraagt 100 000 boeken, bijna het gemiddelde van het jaarlijks in het Spaans vertaalde boeken.
Sommige landen met een traditionele cultuur zijn in de vorige eeuw op basis van natuurlijke hulpbronnen tot welvaart gekomen. De nieuwsgierigheid is hierna echter niet tot bloei gekomen en er is geen vooruitgang geboekt. Dit ondersteunt mijn bewering dat niet armoede de belemmerende factor is, maar geloof en cultuur die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. In de culturen van nieuwsgierigheid worden oude denkkaders steeds opengebroken door nieuwe ontdekkingen. Ontdekkingen leiden tot nieuwe denkkaders en maatschappelijke verandering. De ontdekking van Amerika is te danken aan de reislust van Christopher Colombus. Dit leidde tot de uitwisseling van transportmiddelen en gewassen tussen Europa en Amerika, en daarmee tot andere landbouwsystemen in beide continenten en andere sociale structuren. Begin 16de eeuw bewees Nicolaus Copernicus dat de aarde om de zon draait. Dit leidde tot weerstand van de kerk, die als dogma had dat de aarde het middelpunt was. Het luidde ook de wetenschappelijke revolutie in, waarin empirisch onderzoek belangrijk werd.
De universiteit heeft altijd een prominente rol gespeeld in de vooruitgang van culturen. Het contact met andere culturen wordt tot stand gebracht vanuit de nieuwsgierige culturen. De Europese ontdekkingsreizigers kwamen uit deze culturen voort. Intercultureel contact begint meestal met stereotype noties over de andere cultuur. Stereotypen zijn in feite hypotheses over een onbekende groep. Degenen zonder, of met louter beperkte nieuwsgierigheid, blijven steken in die theorieën. Degenen met nieuwsgierigheid proberen hun hypotheses over de ander te toetsen. Ze zoeken de ander op, proeven hun eten, raken hen zelfs even aan en ontdekken dat het allemaal niet zo eng is. In de ontvangende culturen zijn het de nieuwsgierigen die een vreemde binnenlaten. Degenen die niet nieuwsgierig zijn, houden de deuren dicht. Zij beschouwen de bezoeker als indringer. En de nieuwsgierige ontvanger als verrader. Het contact veroorzaakt immers onevenwichtigheden bij de ontvangende cultuur: de kennis die net is opgedaan, de nieuwe technieken en omgangsvormen botsen met de oude, geheiligde tradities en daarmee met de pijlers van de ontvangende cultuur.
Nu is het zo dat nieuwsgierigheid niet altijd leidt tot het goede. Nieuwsgierigheid is als vuur: je kunt het benutten en je kunt ermee vernietigen. In het verleden hebben contacten met andere culturen niet alleen geleid tot positieve vooruitgang, zoals de introductie van medicijnen en van stromend water, maar ook tot verzwakking van bestaande maatschappelijke structuren, imperialisme en oorlog. Denk aan de ontwikkeling van de atoombom en andere militaire ontdekkingen. Het debat over de stamcellentechnologie is nog in volle gang. Ik vind echter dat wij morele bezwaren tegen de ontwikkeling van bepaalde kennisgebieden moeten relativeren. Die bezwaren worden immers grotendeels ingegeven door de tijdgeest en zijn dus van voorbijgaande aard. Op dit moment wordt volop onderzoek gedaan naar vragen zoals: zijn psychologische manvrouw verschillen, homoseksualiteit, crimineel gedrag, biologisch bepaald? In de decennia na de Tweede Wereldoorlog stuitten deze onderzoeksvragen echter op grote morele bezwaren. In de Tweede Wereldoorlog, en ook daarvoor, waren biologische verklaringen van menselijk gedrag immers gebruikt voor onderdrukking en vernietiging. Mijn standpunt is dat we de ontwikkeling van kennis nooit moeten tegenhouden. Wel moeten we ons bewust zijn van de mogelijke vernietigende toepassing ervan.
Ik kom terug bij de interculturele nieuwsgierigheid. In de stad Amsterdam wonen mensen uit meer dan honderd culturen. Die bevolkingsgroepen leven grotendeels langs elkaar heen. Stereotypen krijgen meer en meer de overhand. Segregatie betekent dat stereotypen in stand zullen blijven. Er is juist contact nodig om te kunnen ontdekken dat stereotypen niet kloppen. Iedere Amsterdammer kan hieraan in principe een bijdrage leveren. Door een groet, een praatje, een kop koffie. Je hoeft er niet voor te hebben gestudeerd.
Bovenal kunnen boeken een persoonlijke ontdekking inluiden. Ik herinner mij hoe ik als tiener in Kenia romans leende van vriendinnen en die tussen de binnenste bladzijden van mijn koran verborg. Mijn moeder veronderstelde dat ik aandachtig de godsdienst bestudeerde, zoals het hoorde. Intussen las ik over de avonturen van Britse spionnen in Rusland. Het was een verrijking. Het maakte mij nieuwsgierig naar verre landen en vreemde mensen. Nu, twintig jaar later, voel ik mij meer verbonden met nieuwsgierige mensen dan met mijn godsdienstleraar of mijn clan. Dit zal ook gebeuren met kinderen wiens ouders zich hier vestigen. Ook zij zullen hun nieuwsgierigheid niet kunnen en willen bedwingen en op den duur een hogere prioriteit toekennen aan geestelijke affiniteit dan aan hun traditie of bloedband. De moderne technologie heeft tot gevolg dat meer mensen op brede schaal, waar ook ter wereld, met elkaar in contact treden. Wij wisselen meer informatie, gedachten en ideeën uit met mensen uit andere culturen dan ooit tevoren. We werken samen in projecten. We wisselen studenten uit. Zo zullen onze huidige sociale netwerken veranderen in netwerken van personen uit verschillende culturen, zowel in het werk als in het persoonlijke leven, op basis van gedeelde activiteiten, doelstellingen en gedeeld gedachtegoed.
Tot slot enkele opmerkingen over wetenschappelijke nieuwsgierigheid. Er zijn periodes in de geschiedenis waarin veel ontdekkingen zijn gedaan en periodes waarin dit minder het geval was. Ook zijn er in sommige delen van de wereld meer ontdekkingen gedaan dan in andere. Dit is niet toevallig. Het houdt verband met de mate van vrijheid van het individu, die er in de betreffende periode of in het betreffende deel van de wereld heerst. Ook in Nederland zijn belangrijke ontdekkingen gedaan. Nederlanders zijn over het algemeen nieuwsgierige mensen, die veel individuele vrijheid genieten. De laatste tijd denk ik echter waar te nemen, dat wij in Nederland veel onderzoeksinspanning leveren, maar weinig nieuws meer ontdekken. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn, dat steeds minder studies worden gedreven door nieuwsgierigheid en steeds meer studies door geld, status en ideologisch conformisme. Een treffend voorbeeld hiervan is het migratieonderzoek. Ideologisch conformisme, heeft er onder meer toe geleid, dat in migratieonderzoeken bepaalde belangrijke vragen niet zijn onderzocht. De invloed van sociaal-economische achterstand op migratieproblematiek is uitgebreid onderzocht. Maar hypotheses over de remmende invloed van religie en cultuur worden in dit onderzoek nog altijd gemeden. Deze politiek correcte, beperkte nieuwsgierigheid vertraagt de ontwikkeling van kennis, waaraan maatschappelijk dringend behoefte is.
Wetenschap is gediend bij non-conformisme. Als we op non-conformisme mogen rekenen, dan is dat vooral bij de studenten. Jullie wil ik oproepen om in dit academisch jaar (en daarna) je los te maken van de bestaande beperkingen in jullie disciplines en om werkelijk nieuwe vragen op te werpen. Op die manier zal vernieuwende kennis ontstaan, die aan alle mensen van alle culturen ten goede kan komen.
Ayaan Hirsi Ali