mark61
16-12-05, 16:58
In de rechtszaak tegen de schrijver Pamuk is de vrijheid van meningsuiting in Turkije het geding. Een nieuwe strafwet dreigt meer slachtoffers te maken.
Door onze correspondent Bernard Bouwman
ISTANBUL, 16 DEC. Niet zo lang geleden vertoonde de Turkse televisie beelden uit een opvangtehuis voor weeskinderen in de stad Malatya. Een journalist had met een verborgen camera schokkende misstanden vastgelegd. ,,Het was voortreffelijk journalistiek werk'', zegt Oktay Eksi, columnist van dagblad Hürriyet. Hij is voorzitter van de persraad, een niet-gouvernementele organisatie die opkomt voor de vrijheid van meningsuiting in Turkije. ,,Maar de nieuwe strafwet bepaalt dat je niet zomaar opnames mag maken of uitzenden zonder de toestemming van de betrokkenen. Als wie dan ook een proces tegen deze journalist begint, zou hij wel eens een gevangenisstraf kunnen krijgen.''
Turkije is op weg naar de Europese Unie, maar met de vrijheid van meningsuiting is het volgens Eksi nog steeds slecht gesteld. Vandaag diende in Istanbul de rechtszaak tegen de schrijver Orhan Pamuk. Deze zou Turkije beledigd hebben door in een vraaggesprek met een Zwitserse krant te zeggen dat er in Turkije een miljoen Armeniërs zijn vermoord, en 30.000 Koerden. Het proces werd verdaagd, en het lijkt er steeds meer op dat Pamuk uiteindelijk vervolging zal ontlopen door een juridisch foefje. Maar eerder al kreeg de journalist Hrant Dink een voorwaardelijke straf van zes maanden omdat hij gezegd zou hebben dat er ,,gif'' zit in Turks bloed. ,,In Anatolië zijn er ongeveer 900 kranten, dus hoeveel er van zulke processen zijn is moeilijk te achterhalen. Maar wij weten van zeker tien andere gevallen'', aldus Eksi.
De nieuwe strafwet, die eerder dit jaar van kracht werd, is een van de grote paradoxen van de recente Turkse geschiedenis. Zij werd mede aangenomen om het Turkse recht dichter bij de Europese standaarden te brengen. Maar op het gebied van de vrijheid van meningsuiting liep het mis, zoals blijkt uit het proces tegen Pamuk. Hoe kon dat gebeuren? Volgens Eksi lette niemand op toen de wet in het parlement aan de orde kwam. ,,Het was zomer, vakantietijd. Journalisten waren meer geïnteresseerd in magazine-achtige onderwerpen. De wet werd klaargestoomd in een subcommisie van een commissie, dat maakte het er ook niet gemakkelijker op om te volgen.''
En de politieke partijen hadden haast: ze wilden de wet aannemen voordat de Europese Commissie met een rapport over Turkije zou komen. ,,We waren zo gewend geraakt aan liberale, moderniserende wetten dat we dachten dat het ook dit keer weer goed zou uitpakken.''
Maar dat deed het dus niet. In totaal zijn er meer dan 20 artikelen in de strafwet waar de persraad grote problemen mee heeft. Naast het door de Europese Unie gewraakte artikel 301, dat belediging van de Turkse 'identiteit' verbiedt, heeft Eksi ook bezwaren tegen bijvoorbeeld artikel 125/5, dat stelt dat, ,,als je bijvoorbeeld een lid van de raad van bestuur van een telecombedrijf beledigt, alle leden van die raad juridische stappen tegen je kunnen ondernemen''. En terwijl in veel Europese landen, aldus Eksi, belediging en smaad onder het civiele recht vallen, is het in Turkije zowel civiel - als strafrecht. En dat laatste biedt bijvoorbeeld politici grote mogelijkheden om journalisten aan te pakken. ,,En Turkse politici hebben een dunne huid, voor je het weet heb je ze beledigd.''
De persraad en ook Eksi zelf gingen vrij snel campagne voeren. Hij verzocht om een gesprek met premier Erdogan. Deze heeft zelf ooit in de gevangenis gezeten omdat hij een gedicht voorlas dat volgens de toenmalige autoriteiten, een wat al te gewelddadige interpretatie van de islam voorstond. Erdogan zou dus sympathie moeten hebben voor Eksi's pleidooi. Eerst weigerde de premier echter hem te ontvangen, en pas toen Eksi zijn verzoek wilde intrekken, mocht hij op audiëntie. ,,Hij deed of hij luisterde'', aldus de voorzitter van de persraad, maar effect had het niet. ,,Politici hier veranderen als ze aan de macht komen. Erdogan is uiteindelijk onvoldoende democraat. Omdat we hier in Turkije de grootste culturele revolutie van alle tijden hebben gehad [namelijk van Atatürk, de vader van de Turkse Republiek, red.], draagt hij een pak en stropdas en geen fez.'' Maar zonder dat zou je hem kunnen vergelijken, aldus Eksi, met leiders in het Midden-Oosten zoals Gaddafi en de Saoedische koning.
En uiteindelijk ligt daar het grootste probleem. Turkije mag dan bij de Europese Unie willen maar, aldus Eksi, de Turkse mentaliteit verandert maar traag. ,,Politici haten journalisten, behalve als die hun foto groot op de voorpagina zetten. Als je het mij vraagt, willen die politici Europa wel, maar dan zonder vrijheid van meningsuiting.'' Maar dat, zo bewijst het proces tegen Pamuk, is geen optie: mocht de Turkse schrijver onverhoopt veroordeeld worden dan vindt een flink aantal Europese politici dat de onderhandelingen met Ankara over lidmaatschap stopgezet moeten worden. ,,Zo gaat het vaker hier in Turkije'', zegt Eksi cynisch: het is steeds Europa dat Turkse politici moet voorhouden wat goed is en wat niet. En, zo voegt hij daaraan toe: ook de Europese Unie sliep toen de wet werd behandeld dus een vroegtijdige waarschuwing kwam er niet.
Valt het nog te repareren? Volgens Eksi kan Erdogan, als hij dat zou willen, binnen korte tijd de wet laten veranderen. Zijn AK-partij heeft immers een uiterst confortabele meerderheid in het parlement. Het probleem zou dus snel opgelost kunnen worden? ,,Dat verwacht jij misschien'', zegt Eksi, ,,Maar misschien zijn Turkse politici juist wel heel blij met de wet zoals hij nu is.''
http://www.nrc.nl/buitenland/artikel/1134712860403.html
Door onze correspondent Bernard Bouwman
ISTANBUL, 16 DEC. Niet zo lang geleden vertoonde de Turkse televisie beelden uit een opvangtehuis voor weeskinderen in de stad Malatya. Een journalist had met een verborgen camera schokkende misstanden vastgelegd. ,,Het was voortreffelijk journalistiek werk'', zegt Oktay Eksi, columnist van dagblad Hürriyet. Hij is voorzitter van de persraad, een niet-gouvernementele organisatie die opkomt voor de vrijheid van meningsuiting in Turkije. ,,Maar de nieuwe strafwet bepaalt dat je niet zomaar opnames mag maken of uitzenden zonder de toestemming van de betrokkenen. Als wie dan ook een proces tegen deze journalist begint, zou hij wel eens een gevangenisstraf kunnen krijgen.''
Turkije is op weg naar de Europese Unie, maar met de vrijheid van meningsuiting is het volgens Eksi nog steeds slecht gesteld. Vandaag diende in Istanbul de rechtszaak tegen de schrijver Orhan Pamuk. Deze zou Turkije beledigd hebben door in een vraaggesprek met een Zwitserse krant te zeggen dat er in Turkije een miljoen Armeniërs zijn vermoord, en 30.000 Koerden. Het proces werd verdaagd, en het lijkt er steeds meer op dat Pamuk uiteindelijk vervolging zal ontlopen door een juridisch foefje. Maar eerder al kreeg de journalist Hrant Dink een voorwaardelijke straf van zes maanden omdat hij gezegd zou hebben dat er ,,gif'' zit in Turks bloed. ,,In Anatolië zijn er ongeveer 900 kranten, dus hoeveel er van zulke processen zijn is moeilijk te achterhalen. Maar wij weten van zeker tien andere gevallen'', aldus Eksi.
De nieuwe strafwet, die eerder dit jaar van kracht werd, is een van de grote paradoxen van de recente Turkse geschiedenis. Zij werd mede aangenomen om het Turkse recht dichter bij de Europese standaarden te brengen. Maar op het gebied van de vrijheid van meningsuiting liep het mis, zoals blijkt uit het proces tegen Pamuk. Hoe kon dat gebeuren? Volgens Eksi lette niemand op toen de wet in het parlement aan de orde kwam. ,,Het was zomer, vakantietijd. Journalisten waren meer geïnteresseerd in magazine-achtige onderwerpen. De wet werd klaargestoomd in een subcommisie van een commissie, dat maakte het er ook niet gemakkelijker op om te volgen.''
En de politieke partijen hadden haast: ze wilden de wet aannemen voordat de Europese Commissie met een rapport over Turkije zou komen. ,,We waren zo gewend geraakt aan liberale, moderniserende wetten dat we dachten dat het ook dit keer weer goed zou uitpakken.''
Maar dat deed het dus niet. In totaal zijn er meer dan 20 artikelen in de strafwet waar de persraad grote problemen mee heeft. Naast het door de Europese Unie gewraakte artikel 301, dat belediging van de Turkse 'identiteit' verbiedt, heeft Eksi ook bezwaren tegen bijvoorbeeld artikel 125/5, dat stelt dat, ,,als je bijvoorbeeld een lid van de raad van bestuur van een telecombedrijf beledigt, alle leden van die raad juridische stappen tegen je kunnen ondernemen''. En terwijl in veel Europese landen, aldus Eksi, belediging en smaad onder het civiele recht vallen, is het in Turkije zowel civiel - als strafrecht. En dat laatste biedt bijvoorbeeld politici grote mogelijkheden om journalisten aan te pakken. ,,En Turkse politici hebben een dunne huid, voor je het weet heb je ze beledigd.''
De persraad en ook Eksi zelf gingen vrij snel campagne voeren. Hij verzocht om een gesprek met premier Erdogan. Deze heeft zelf ooit in de gevangenis gezeten omdat hij een gedicht voorlas dat volgens de toenmalige autoriteiten, een wat al te gewelddadige interpretatie van de islam voorstond. Erdogan zou dus sympathie moeten hebben voor Eksi's pleidooi. Eerst weigerde de premier echter hem te ontvangen, en pas toen Eksi zijn verzoek wilde intrekken, mocht hij op audiëntie. ,,Hij deed of hij luisterde'', aldus de voorzitter van de persraad, maar effect had het niet. ,,Politici hier veranderen als ze aan de macht komen. Erdogan is uiteindelijk onvoldoende democraat. Omdat we hier in Turkije de grootste culturele revolutie van alle tijden hebben gehad [namelijk van Atatürk, de vader van de Turkse Republiek, red.], draagt hij een pak en stropdas en geen fez.'' Maar zonder dat zou je hem kunnen vergelijken, aldus Eksi, met leiders in het Midden-Oosten zoals Gaddafi en de Saoedische koning.
En uiteindelijk ligt daar het grootste probleem. Turkije mag dan bij de Europese Unie willen maar, aldus Eksi, de Turkse mentaliteit verandert maar traag. ,,Politici haten journalisten, behalve als die hun foto groot op de voorpagina zetten. Als je het mij vraagt, willen die politici Europa wel, maar dan zonder vrijheid van meningsuiting.'' Maar dat, zo bewijst het proces tegen Pamuk, is geen optie: mocht de Turkse schrijver onverhoopt veroordeeld worden dan vindt een flink aantal Europese politici dat de onderhandelingen met Ankara over lidmaatschap stopgezet moeten worden. ,,Zo gaat het vaker hier in Turkije'', zegt Eksi cynisch: het is steeds Europa dat Turkse politici moet voorhouden wat goed is en wat niet. En, zo voegt hij daaraan toe: ook de Europese Unie sliep toen de wet werd behandeld dus een vroegtijdige waarschuwing kwam er niet.
Valt het nog te repareren? Volgens Eksi kan Erdogan, als hij dat zou willen, binnen korte tijd de wet laten veranderen. Zijn AK-partij heeft immers een uiterst confortabele meerderheid in het parlement. Het probleem zou dus snel opgelost kunnen worden? ,,Dat verwacht jij misschien'', zegt Eksi, ,,Maar misschien zijn Turkse politici juist wel heel blij met de wet zoals hij nu is.''
http://www.nrc.nl/buitenland/artikel/1134712860403.html