Column van de week
09-02-06, 09:38
Het nieuwe absolutisme
Ik geloof dat het in de jaren negentig is begonnen. Het gebruik van het woord 'absoluut' ter vervanging van 'ja' of 'ik denk van wel'. Beleefdheids-vragen als 'had je een leuke verjaardag' worden tegenwoordig beantwoord met: 'absoluut'.
Van Dale geeft een lange reeks betekenissen van het woord, die allemaal gemeen hebben dat er geen ruimte is voor betrekkelijkheid. Absoluut heeft iets onvoor-waardelijks: het is zo, basta.
Het 'absolutisme' als staatsvorm stond voor de absolute macht van de koning. Hij was aan niemand verantwoording schuldig dan aan God. Het absolutisme in het moderne taalgebruik staat voor de absolute zeggenschap van het individu over zijn eigen uitspraken, waarover hij aan niemand verantwoording schuldig is dan aan zichzelf. Iedereen wil voor alles wat hij zegt voor honderd procent serieus worden genomen. Dat in bijna ieder woord meer begrippen kunnen wonen, is geen probleem. Ieder individu heeft recht op zijn eigen interpretatie. Absoluut.
De telkens terugkerende discussie over de vrijheid van meningsuiting heeft alles te maken met dit nieuwe absolutisme. Iedereen meent recht te hebben altijd en overal te zeggen wat hij wil. Helaas. Rechten zijn nooit absoluut. Principes zijn nooit heilig. De waarheid bestaat uit opvattingen en is nooit een feit. Alles is betrekkelijk, niets is onvoorwaardelijk.
Zo wordt het recht van vrije meningsuiting niet alleen begrensd door de wet maar ook door maatschappelijke druk. De wet en die maatschappelijke druk verschillen naar tijd en plaats. In samenlevingen waar een verdrongen schuldgevoel bestaat over de holocaust, zoals in Nederland, is het bij wet verboden Mein Kampf te verkopen en accepteert de rechter niet dat iemand beweert dat de holocaust een verzinsel is.
Janmaat werd nog in de jaren negentig door de rechter veroordeeld omdat hij had gezegd dat zijn partij de multiculturele samenleving wilde afschaffen. Nu vinden de meeste grote partijen dat en minister Verdonk is ermee bezig.
In Amerika kun je Mein Kampf zo kopen en in gespecialiseerde videotheken zijn de grofste antisemitische nazifilms, zoals Jud Süsz, verkrijgbaar.
Maar het spreekwoord 's lands wijs, 's lands eer doet geen opgeld meer als het om niet-westerse landen gaat. Het moderne absolutisme heeft het voor de westerling vanzelfsprekend gemaakt dat hij de maat van alle dingen is. Zijn rechten zijn absoluut en dus universeel. Of het nu de democratie betreft, het consumentisme, de seksuele moraal, de vrijheid van meningsuiting of de secularisering. De rest van de wereld moet zich daarbij aanpassen, en wel ogenblikkelijk. Zo nodig zullen we ons modernisme er wel inslaan. Want het zendingsbewust-zijn van het Westen is uiterst agressief en gewelddadig geworden.
In het Midden-Oosten zijn onze belangen groot genoeg om het Absolute Gelijk van onze cultuur als ideologisch fundament te gebruiken voor een agressieve politiek van overheersing en vernedering. De hyper-emancipatie van het individu is in onze cultuur ontstaan op de golven van de technologische ontwikkeling. Mensen zijn steeds minder afhankelijk geworden van hun directe omgeving en zijn mentaal 'bevrijd' van grotere verbanden. Van jongs af aan selecteert iedereen zijn informatie via radio, tv en pc. Mein Kampf en de bewering dat de holocaust een verzinsel is, zijn overal in de wereld verkrijgbaar. Alleen al daarom ben ik voor een ruime interpretatie van het begrip 'vrijheid van meningsuiting'.
De technologische revolutie die de hyper-emancipatie van het individu heeft bewerkstelligd, woedt in het Westen al enkele decennia. Dat is kort voor een zo ingrijpende maatschappelijke verandering. In een klimaat van snelle verandering zijn regressieve bewegingen onvermijdelijk. Bij ons zie je dan ook volop pogingen om de vrijheid van het individu weer in te perken en het provincialisme is in opmars. Het zijn achterhoedegevechten.
De technologie die bij ons het individu heeft 'bevrijd' heeft ook de weg gebaand voor de globalisering. Daardoor is de rest van de wereld min of meer door de expansiedrift van de westerse cultuur overvallen. Door de moderne communicatiemiddelen krijgen volkeren die in onze superieure ogen nog in de Middeleeuwen verkeren, onze versie van de Verlichting met de lichtsnelheid opgedrongen.
Natuurlijk is het verzet daartegen groot en er zullen zich in de rest van de wereld, van China tot in de binnenlanden van Afrika, nog heel veel schokkende gebeurtenissen voordoen. Af en toe wellicht zo schokkend dat de Veiligheidsraad uit humanitaire redenen zal moeten ingrijpen.
Maar gun de landen in de rest van de wereld zo veel mogelijk tijd, ruimte en hulp om cultuur-schokken te verwerken, in plaats van ze naar de'democratie te bombarderen. Overval ze niet, bedreig ze niet, verneder ze niet.
Aan het slechten van onze eigen taboes hebben we voorlopig genoeg. Laat het slechten van taboes in de rest van de wereld over aan de rest van de wereld.
Marcel van Dam.
Copyright: De Volkskrant 9 februari 2006
Ik geloof dat het in de jaren negentig is begonnen. Het gebruik van het woord 'absoluut' ter vervanging van 'ja' of 'ik denk van wel'. Beleefdheids-vragen als 'had je een leuke verjaardag' worden tegenwoordig beantwoord met: 'absoluut'.
Van Dale geeft een lange reeks betekenissen van het woord, die allemaal gemeen hebben dat er geen ruimte is voor betrekkelijkheid. Absoluut heeft iets onvoor-waardelijks: het is zo, basta.
Het 'absolutisme' als staatsvorm stond voor de absolute macht van de koning. Hij was aan niemand verantwoording schuldig dan aan God. Het absolutisme in het moderne taalgebruik staat voor de absolute zeggenschap van het individu over zijn eigen uitspraken, waarover hij aan niemand verantwoording schuldig is dan aan zichzelf. Iedereen wil voor alles wat hij zegt voor honderd procent serieus worden genomen. Dat in bijna ieder woord meer begrippen kunnen wonen, is geen probleem. Ieder individu heeft recht op zijn eigen interpretatie. Absoluut.
De telkens terugkerende discussie over de vrijheid van meningsuiting heeft alles te maken met dit nieuwe absolutisme. Iedereen meent recht te hebben altijd en overal te zeggen wat hij wil. Helaas. Rechten zijn nooit absoluut. Principes zijn nooit heilig. De waarheid bestaat uit opvattingen en is nooit een feit. Alles is betrekkelijk, niets is onvoorwaardelijk.
Zo wordt het recht van vrije meningsuiting niet alleen begrensd door de wet maar ook door maatschappelijke druk. De wet en die maatschappelijke druk verschillen naar tijd en plaats. In samenlevingen waar een verdrongen schuldgevoel bestaat over de holocaust, zoals in Nederland, is het bij wet verboden Mein Kampf te verkopen en accepteert de rechter niet dat iemand beweert dat de holocaust een verzinsel is.
Janmaat werd nog in de jaren negentig door de rechter veroordeeld omdat hij had gezegd dat zijn partij de multiculturele samenleving wilde afschaffen. Nu vinden de meeste grote partijen dat en minister Verdonk is ermee bezig.
In Amerika kun je Mein Kampf zo kopen en in gespecialiseerde videotheken zijn de grofste antisemitische nazifilms, zoals Jud Süsz, verkrijgbaar.
Maar het spreekwoord 's lands wijs, 's lands eer doet geen opgeld meer als het om niet-westerse landen gaat. Het moderne absolutisme heeft het voor de westerling vanzelfsprekend gemaakt dat hij de maat van alle dingen is. Zijn rechten zijn absoluut en dus universeel. Of het nu de democratie betreft, het consumentisme, de seksuele moraal, de vrijheid van meningsuiting of de secularisering. De rest van de wereld moet zich daarbij aanpassen, en wel ogenblikkelijk. Zo nodig zullen we ons modernisme er wel inslaan. Want het zendingsbewust-zijn van het Westen is uiterst agressief en gewelddadig geworden.
In het Midden-Oosten zijn onze belangen groot genoeg om het Absolute Gelijk van onze cultuur als ideologisch fundament te gebruiken voor een agressieve politiek van overheersing en vernedering. De hyper-emancipatie van het individu is in onze cultuur ontstaan op de golven van de technologische ontwikkeling. Mensen zijn steeds minder afhankelijk geworden van hun directe omgeving en zijn mentaal 'bevrijd' van grotere verbanden. Van jongs af aan selecteert iedereen zijn informatie via radio, tv en pc. Mein Kampf en de bewering dat de holocaust een verzinsel is, zijn overal in de wereld verkrijgbaar. Alleen al daarom ben ik voor een ruime interpretatie van het begrip 'vrijheid van meningsuiting'.
De technologische revolutie die de hyper-emancipatie van het individu heeft bewerkstelligd, woedt in het Westen al enkele decennia. Dat is kort voor een zo ingrijpende maatschappelijke verandering. In een klimaat van snelle verandering zijn regressieve bewegingen onvermijdelijk. Bij ons zie je dan ook volop pogingen om de vrijheid van het individu weer in te perken en het provincialisme is in opmars. Het zijn achterhoedegevechten.
De technologie die bij ons het individu heeft 'bevrijd' heeft ook de weg gebaand voor de globalisering. Daardoor is de rest van de wereld min of meer door de expansiedrift van de westerse cultuur overvallen. Door de moderne communicatiemiddelen krijgen volkeren die in onze superieure ogen nog in de Middeleeuwen verkeren, onze versie van de Verlichting met de lichtsnelheid opgedrongen.
Natuurlijk is het verzet daartegen groot en er zullen zich in de rest van de wereld, van China tot in de binnenlanden van Afrika, nog heel veel schokkende gebeurtenissen voordoen. Af en toe wellicht zo schokkend dat de Veiligheidsraad uit humanitaire redenen zal moeten ingrijpen.
Maar gun de landen in de rest van de wereld zo veel mogelijk tijd, ruimte en hulp om cultuur-schokken te verwerken, in plaats van ze naar de'democratie te bombarderen. Overval ze niet, bedreig ze niet, verneder ze niet.
Aan het slechten van onze eigen taboes hebben we voorlopig genoeg. Laat het slechten van taboes in de rest van de wereld over aan de rest van de wereld.
Marcel van Dam.
Copyright: De Volkskrant 9 februari 2006