Marsipulami
23-02-06, 09:59
Over spot en waarom niet alle godsdiensten daarop gelijk reageren
Gekwetst en vernederd
Geplaatst op 23/2 '06 om 10:00u
Door Theo Borgermans (Bron: Kerk + Leven)
ANTWERPEN (RKnieuws.net) - Is het omdat de media zelf betrokken partij zijn? Is het omdat fundamentele rechten van onze westerse democratie in het geding zijn, persvrijheid en vrijheid van meningsuiting enerzijds en godsdienstvrijheid en recht op respect voor ieders overtuiging anderzijds? Is het een schok der beschavingen? Feit is dat de discussie over de spotprenten in het Deense blad Jyllands Posten iedereen in de ban hield. Dat schrijft hoofdredacteur Toon Osaer deze week in Kerk + Leven.
Het probleem is intussen tot op het bot ontleed. En ook van kerkelijke zijde is gereageerd. Genuanceerd en bedachtzaam, in een poging de gematigde krachten in de islam niet te isoleren. Het Vaticaan veroordeelt het bespotten van een godsdienst en wijst er op hoe dat soms is ingegeven door onaanvaardbare provocatie. Terzelfder tijd betreurt het Vaticaan de gewelddadige reacties en stelt het dat beledigingen door een persoon of een persorgaan nooit mogen afgewenteld op een heel land.
Aan seculiere zijde ligt de nadruk dan weer – terecht – op de vrije meningsuiting als ‘kroonjuweel van de democratie’. Dat het protest minstens evenzeer politiek is geregisseerd als dat het een spontane uiting van verontwaardiging is, valt echter moeilijk te ontkennen. Evenmin een uitgemaakte zaak is of alle media louter handelen uit bekommering voor vrije meningsuiting.
Te lauw?
Sommigen wezen vermanend in de richting van de christenen in het Westen, bij ons met name naar de katholieken. Zij zouden te lauw reageren wanneer hun religie onder vuur komt te liggen. Anderen vragen zich dan weer af hoe het komt dat christenen minder heftig in het verweer gaan.
De manier waarop wij aankijken tegen het afbeelden van God en de profeten is heel anders geëvolueerd dan bij de moslims. Aanvankelijk bestond in de islam geen absoluut verbod op het afbeelden van God en de Profeet. Getuige de talrijke afbeeldingen van Allah die ons uit de geschiedenis zijn overgeleverd. Toch is er geleidelijk consensus gegroeid om dat niet te doen.
Ook de christenen hebben hun iconenstrijd gekend, al ging de ontwikkeling daar de andere richting uit. Vanaf de vierde eeuw groeide de traditie om Christus af te beelden, wat niet zonder reactie bleef. Op verschillende momenten van onze geschiedenis zijn beelden gesneuveld uit vrees voor afgoderij. Intussen is dat verzet nagenoeg volledig verstomd. Belangrijker is allicht de context waarin beide godsdiensten zijn ontstaan en geëvolueerd. Het christendom is geboren uit een ogenschijnlijke mislukking. Christus is gestorven op het kruis, nadat Hij eerst grote vernederingen onderging. We denken aan de beschimpingen na zijn arrestatie en zijn kruisweg. Hij liet die gelaten over zich heen gaan en was daarin trouw aan zichzelf en aan wat Hij zijn leerlingen had voorgehouden.
In de zaligsprekingen, de grondwet van het christendom, worden de vervolgden door Jezus zelfs zalig geprezen. „Gelukkig zijn jullie, als ze jullie uitschelden en vervolgen en je van allerlei kwaad betichten vanwege Mij.” (Matteüs 5, 11). Jezus zet het perspectief op zijn kop. Bij Hem is er niet langer plaats voor wraak- en haatgevoelens zoals in het Eerste Testament. Hij vermaant ons uitdrukkelijk: „Als iemand jou een klap op je rechterwang geeft, houd hem dan ook de andere voor” (Matteüs 5, 39). En verder: „Heb je vijanden lief en bid voor wie je vervolgen” (Matteüs 5, 44).
Dezelfde aansporingen vinden we terug in de brieven van Paulus en Petrus, en voor de eerste christenen waren vervolging en vernedering concrete realiteit. Het christendom verspreidde zich in confrontatie met de heersende cultuur en plantte er zich geleidelijk in. Zelfs in periodes waarin het zich conformeerde met de machtshebbers stonden altijd christenen op om de leiders van de Kerk te herinneren aan deze grondhouding uit de zaligsprekingen. Wat niet belette dat er in de geschiedenis best wel periodes waren waarin grote afstand bestond tussen leer en praktijk en waarin verdraagzaamheid soms ver te zoeken was. Anderzijds bestond bij sommigen een bepaalde vorm van verheerlijking van het lijden, beleefd als identificatie met de lijdende Christus.
Dat wij al heel vroeg werden geconfronteerd met allerlei vormen van spottekeningen en satire, verklaart mee de verschillende houding van moslims en christenen. De vroegste afbeelding van het kruis is een soort graffito uit de eerste eeuw, teruggevonden in Rome. Christus is er afgebeeld als een ezel gehangen aan het kruis met als bijschrift „Alexamenos vereert zijn God”.
Reageren?
Onderzoek van de Leuvense historicus Verberckmoes toont hoe spotten met de Kerk en haar bedienaars in de middeleeuwen schering en inslag is. Hij beschrijft hoe ten tijde van Reformatie de calvinisten een stapje verder gaan in hun satire. Zij nemen ook de sacramenten op de korrel en proberen zo het hart van het roomse geloof te treffen. Spotprenten krijgen dankzij de drukkunst een brede verspreiding en schotschriften zoals de Bijenkorf der Heilige Roomse Kerk van Marnix van Sint-Aldegonde worden internationale bestsellers. Niet dat dit zonder slag of stoot wordt verteerd, integendeel hardvochtige bestraffing is het lot van wie gesnapt wordt.
De Verlichting en de Franse Revolutie zorgen voor een nieuwe golf van spotprenten. De strijd tussen klerikalen en vrijzinnigen die erop volgt, wordt niet altijd op de meest fijnzinnige manier uitgevochten. Karikaturen uit die periode worden getekend met pennen gedrenkt in vitriool en zijn naar hedendaagse normen een aanfluiting van de verdraagzaamheid.
Dit alles heeft er ongetwijfeld toe bijgedragen dat christenen op een andere manier omgaan met spot en satire. Dat is nochtans geen vrijgeleide om godsdienst en zijn symbolen zonder weerwerk te laten aanvallen. Zeker wanneer kernsymbolen en het hart van ons geloof het mikpunt zijn, moeten we laten horen dat dit ons kwetst. Wel hebben we geleerd om dit, vanuit onze boodschap zelf, nooit met geweld te doen. Ook al zal het altijd een moeilijke evenwichtsoefening blijven om te onderscheiden wanneer, of en hoe je het best op provocaties kunt reageren.
Gekwetst en vernederd
Geplaatst op 23/2 '06 om 10:00u
Door Theo Borgermans (Bron: Kerk + Leven)
ANTWERPEN (RKnieuws.net) - Is het omdat de media zelf betrokken partij zijn? Is het omdat fundamentele rechten van onze westerse democratie in het geding zijn, persvrijheid en vrijheid van meningsuiting enerzijds en godsdienstvrijheid en recht op respect voor ieders overtuiging anderzijds? Is het een schok der beschavingen? Feit is dat de discussie over de spotprenten in het Deense blad Jyllands Posten iedereen in de ban hield. Dat schrijft hoofdredacteur Toon Osaer deze week in Kerk + Leven.
Het probleem is intussen tot op het bot ontleed. En ook van kerkelijke zijde is gereageerd. Genuanceerd en bedachtzaam, in een poging de gematigde krachten in de islam niet te isoleren. Het Vaticaan veroordeelt het bespotten van een godsdienst en wijst er op hoe dat soms is ingegeven door onaanvaardbare provocatie. Terzelfder tijd betreurt het Vaticaan de gewelddadige reacties en stelt het dat beledigingen door een persoon of een persorgaan nooit mogen afgewenteld op een heel land.
Aan seculiere zijde ligt de nadruk dan weer – terecht – op de vrije meningsuiting als ‘kroonjuweel van de democratie’. Dat het protest minstens evenzeer politiek is geregisseerd als dat het een spontane uiting van verontwaardiging is, valt echter moeilijk te ontkennen. Evenmin een uitgemaakte zaak is of alle media louter handelen uit bekommering voor vrije meningsuiting.
Te lauw?
Sommigen wezen vermanend in de richting van de christenen in het Westen, bij ons met name naar de katholieken. Zij zouden te lauw reageren wanneer hun religie onder vuur komt te liggen. Anderen vragen zich dan weer af hoe het komt dat christenen minder heftig in het verweer gaan.
De manier waarop wij aankijken tegen het afbeelden van God en de profeten is heel anders geëvolueerd dan bij de moslims. Aanvankelijk bestond in de islam geen absoluut verbod op het afbeelden van God en de Profeet. Getuige de talrijke afbeeldingen van Allah die ons uit de geschiedenis zijn overgeleverd. Toch is er geleidelijk consensus gegroeid om dat niet te doen.
Ook de christenen hebben hun iconenstrijd gekend, al ging de ontwikkeling daar de andere richting uit. Vanaf de vierde eeuw groeide de traditie om Christus af te beelden, wat niet zonder reactie bleef. Op verschillende momenten van onze geschiedenis zijn beelden gesneuveld uit vrees voor afgoderij. Intussen is dat verzet nagenoeg volledig verstomd. Belangrijker is allicht de context waarin beide godsdiensten zijn ontstaan en geëvolueerd. Het christendom is geboren uit een ogenschijnlijke mislukking. Christus is gestorven op het kruis, nadat Hij eerst grote vernederingen onderging. We denken aan de beschimpingen na zijn arrestatie en zijn kruisweg. Hij liet die gelaten over zich heen gaan en was daarin trouw aan zichzelf en aan wat Hij zijn leerlingen had voorgehouden.
In de zaligsprekingen, de grondwet van het christendom, worden de vervolgden door Jezus zelfs zalig geprezen. „Gelukkig zijn jullie, als ze jullie uitschelden en vervolgen en je van allerlei kwaad betichten vanwege Mij.” (Matteüs 5, 11). Jezus zet het perspectief op zijn kop. Bij Hem is er niet langer plaats voor wraak- en haatgevoelens zoals in het Eerste Testament. Hij vermaant ons uitdrukkelijk: „Als iemand jou een klap op je rechterwang geeft, houd hem dan ook de andere voor” (Matteüs 5, 39). En verder: „Heb je vijanden lief en bid voor wie je vervolgen” (Matteüs 5, 44).
Dezelfde aansporingen vinden we terug in de brieven van Paulus en Petrus, en voor de eerste christenen waren vervolging en vernedering concrete realiteit. Het christendom verspreidde zich in confrontatie met de heersende cultuur en plantte er zich geleidelijk in. Zelfs in periodes waarin het zich conformeerde met de machtshebbers stonden altijd christenen op om de leiders van de Kerk te herinneren aan deze grondhouding uit de zaligsprekingen. Wat niet belette dat er in de geschiedenis best wel periodes waren waarin grote afstand bestond tussen leer en praktijk en waarin verdraagzaamheid soms ver te zoeken was. Anderzijds bestond bij sommigen een bepaalde vorm van verheerlijking van het lijden, beleefd als identificatie met de lijdende Christus.
Dat wij al heel vroeg werden geconfronteerd met allerlei vormen van spottekeningen en satire, verklaart mee de verschillende houding van moslims en christenen. De vroegste afbeelding van het kruis is een soort graffito uit de eerste eeuw, teruggevonden in Rome. Christus is er afgebeeld als een ezel gehangen aan het kruis met als bijschrift „Alexamenos vereert zijn God”.
Reageren?
Onderzoek van de Leuvense historicus Verberckmoes toont hoe spotten met de Kerk en haar bedienaars in de middeleeuwen schering en inslag is. Hij beschrijft hoe ten tijde van Reformatie de calvinisten een stapje verder gaan in hun satire. Zij nemen ook de sacramenten op de korrel en proberen zo het hart van het roomse geloof te treffen. Spotprenten krijgen dankzij de drukkunst een brede verspreiding en schotschriften zoals de Bijenkorf der Heilige Roomse Kerk van Marnix van Sint-Aldegonde worden internationale bestsellers. Niet dat dit zonder slag of stoot wordt verteerd, integendeel hardvochtige bestraffing is het lot van wie gesnapt wordt.
De Verlichting en de Franse Revolutie zorgen voor een nieuwe golf van spotprenten. De strijd tussen klerikalen en vrijzinnigen die erop volgt, wordt niet altijd op de meest fijnzinnige manier uitgevochten. Karikaturen uit die periode worden getekend met pennen gedrenkt in vitriool en zijn naar hedendaagse normen een aanfluiting van de verdraagzaamheid.
Dit alles heeft er ongetwijfeld toe bijgedragen dat christenen op een andere manier omgaan met spot en satire. Dat is nochtans geen vrijgeleide om godsdienst en zijn symbolen zonder weerwerk te laten aanvallen. Zeker wanneer kernsymbolen en het hart van ons geloof het mikpunt zijn, moeten we laten horen dat dit ons kwetst. Wel hebben we geleerd om dit, vanuit onze boodschap zelf, nooit met geweld te doen. Ook al zal het altijd een moeilijke evenwichtsoefening blijven om te onderscheiden wanneer, of en hoe je het best op provocaties kunt reageren.