Juliette
03-03-06, 08:29
De Egyptenaar Nagieb Mahfoez (94) werd in 1988 bekroond met de Nobelprijs voor literatuur. Een gesprek over religieuze waarden en vrijheid van meningsuiting.
Moslims schreeuwen moord en brand over tekeningen waarop de profeet is afgebeeld. Uw werk werd al veel eerder door islamisten verketterd. Kan kunst godslasterlijk zijn?
NAGIEB MAHFOEZ: Het werk dat u bedoelt, verscheen jaren geleden in Libanon. U vindt het nu in Alexandrië en elders in alle boekenstalletjes. Wat erover gezegd werd, wordt niet meer ernstig genomen en dat is waar het op aankomt.
Maar niet nadat er een aanslag op uw leven werd gepleegd. Waar liggen volgens u de grenzen van de vrije meningsuiting?
MAHFOEZ: Mijn werk gaat altijd uit van respect voor de overtuiging van andere mensen. Wie dat anders ziet, heeft het niet begrepen. Als de gevoelens van mensen worden gekwetst of als het gevoel bestaat dat religieuze symbolen worden beledigd, moeten rechtbanken daarover uitspraak doen. Het kan niet dat er fatwa's worden uitgesproken, zoals die tegen de schrijver Salman Rushdie door de Iraanse ayatollah Khomeiny.
Toch kwamen de Arabisch-islamitische wereld en het Westen opnieuw frontaal met elkaar in botsing. Wat kan de oplossing zijn voor dat conflict?
MAHFOEZ: Het is duidelijk dat verschillen tussen culturen die in de loop van de geschiedenis zijn gegroeid zich niet tot andere bouwstijlen of een andere klederdracht beperken. Wij weten in Egypte heel goed hoe een maatschappij zich over duizenden jaren vormt en een eigen waardepatroon ontwikkelt. De tijd heeft in Babyloniërs, Grieken of Romeinen telkens een andere stempel geslagen. Maar dat onderscheid is, naar mijn gevoel, altijd meer een verrijking gebleken dan een verarming. Op religieus vlak geven de islam en het christendom in ons deel van de wereld de toon aan. Er is in die godsdiensten niets wat hen tegen elkaar opzet - wel integendeel.
Daar was tijdens de Libanese burgeroorlog weinig van te merken.
MAHFOEZ: Extremisten laten zich zelden kennen als behoeders van menselijke waarden. Het kan altijd gebeuren dat religieuze waarden worden gemanipuleerd om onrecht te rechtvaardigen. Het verdrag van de Verenigde Naties over de rechten van de mens is perfect in overeenstemming met wat er in de islam en het christendom wordt verteld.
Daar zijn niet alle islamgeleerden het over eens.
MAHFOEZ: Ik kan alleen vaststellen dat alle islamitische landen de mensenrechtenverdragen van de VN hebben goedgekeurd. Voor mij blijven de beginselen van de Franse Revolutie van 1789 in ieder geval volledig van kracht.
Maar de seculiere staat waar u voor pleit, wordt door islamitische predikers en politici afgewezen.
MAHFOEZ: Omdat ze niet beter weten. Omdat ze secularisme gelijkstellen met atheïsme. Er zijn er zelfs die geloven dat de seculiere staat een oorlogsverklaring aan de godsdienst betekent. Er zullen altijd mensen zijn die nooit een dialoog willen, terwijl er geen oplossing zonder dialoog mogelijk is. Er is geen andere weg: we moeten zoveel mogelijk vensters openzetten.
Waarom stellen zo veel islamisten democratie gelijk met een culturele invasie uit het Westen?
MAHFOEZ: Waarom zouden islam en democratie niet naast elkaar kunnen bestaan? Een cultuur neemt van een andere cultuur over wat hij goed vindt. Dat is altijd zo geweest en het zal altijd zo blijven. Ik lijd toch geen schade als er naast mijn werk ook boeken van Shakespeare en Goethe worden aangeboden? Het kan uiteindelijk allemaal sneller gaan dan u denkt. Het is een goede zaak dat er in Palestina democratische verkiezingen werden gehouden.
Ze werden wel gewonnen door een organisatie, die in het Westen van terrorisme wordt beschuldigd.
MAHFOEZ: Het waren vrije en democratische verkiezingen en de uitslag moet worden gerespecteerd. Je kunt de regels toch niet veranderen omdat de uitslag je niet bevalt? Palestijnen en Israëli's zullen hun problemen in ieder geval samen moeten oplossen. Dat kan iemand anders niet in hun plaats doen.
© Der Spiegel
Moslims schreeuwen moord en brand over tekeningen waarop de profeet is afgebeeld. Uw werk werd al veel eerder door islamisten verketterd. Kan kunst godslasterlijk zijn?
NAGIEB MAHFOEZ: Het werk dat u bedoelt, verscheen jaren geleden in Libanon. U vindt het nu in Alexandrië en elders in alle boekenstalletjes. Wat erover gezegd werd, wordt niet meer ernstig genomen en dat is waar het op aankomt.
Maar niet nadat er een aanslag op uw leven werd gepleegd. Waar liggen volgens u de grenzen van de vrije meningsuiting?
MAHFOEZ: Mijn werk gaat altijd uit van respect voor de overtuiging van andere mensen. Wie dat anders ziet, heeft het niet begrepen. Als de gevoelens van mensen worden gekwetst of als het gevoel bestaat dat religieuze symbolen worden beledigd, moeten rechtbanken daarover uitspraak doen. Het kan niet dat er fatwa's worden uitgesproken, zoals die tegen de schrijver Salman Rushdie door de Iraanse ayatollah Khomeiny.
Toch kwamen de Arabisch-islamitische wereld en het Westen opnieuw frontaal met elkaar in botsing. Wat kan de oplossing zijn voor dat conflict?
MAHFOEZ: Het is duidelijk dat verschillen tussen culturen die in de loop van de geschiedenis zijn gegroeid zich niet tot andere bouwstijlen of een andere klederdracht beperken. Wij weten in Egypte heel goed hoe een maatschappij zich over duizenden jaren vormt en een eigen waardepatroon ontwikkelt. De tijd heeft in Babyloniërs, Grieken of Romeinen telkens een andere stempel geslagen. Maar dat onderscheid is, naar mijn gevoel, altijd meer een verrijking gebleken dan een verarming. Op religieus vlak geven de islam en het christendom in ons deel van de wereld de toon aan. Er is in die godsdiensten niets wat hen tegen elkaar opzet - wel integendeel.
Daar was tijdens de Libanese burgeroorlog weinig van te merken.
MAHFOEZ: Extremisten laten zich zelden kennen als behoeders van menselijke waarden. Het kan altijd gebeuren dat religieuze waarden worden gemanipuleerd om onrecht te rechtvaardigen. Het verdrag van de Verenigde Naties over de rechten van de mens is perfect in overeenstemming met wat er in de islam en het christendom wordt verteld.
Daar zijn niet alle islamgeleerden het over eens.
MAHFOEZ: Ik kan alleen vaststellen dat alle islamitische landen de mensenrechtenverdragen van de VN hebben goedgekeurd. Voor mij blijven de beginselen van de Franse Revolutie van 1789 in ieder geval volledig van kracht.
Maar de seculiere staat waar u voor pleit, wordt door islamitische predikers en politici afgewezen.
MAHFOEZ: Omdat ze niet beter weten. Omdat ze secularisme gelijkstellen met atheïsme. Er zijn er zelfs die geloven dat de seculiere staat een oorlogsverklaring aan de godsdienst betekent. Er zullen altijd mensen zijn die nooit een dialoog willen, terwijl er geen oplossing zonder dialoog mogelijk is. Er is geen andere weg: we moeten zoveel mogelijk vensters openzetten.
Waarom stellen zo veel islamisten democratie gelijk met een culturele invasie uit het Westen?
MAHFOEZ: Waarom zouden islam en democratie niet naast elkaar kunnen bestaan? Een cultuur neemt van een andere cultuur over wat hij goed vindt. Dat is altijd zo geweest en het zal altijd zo blijven. Ik lijd toch geen schade als er naast mijn werk ook boeken van Shakespeare en Goethe worden aangeboden? Het kan uiteindelijk allemaal sneller gaan dan u denkt. Het is een goede zaak dat er in Palestina democratische verkiezingen werden gehouden.
Ze werden wel gewonnen door een organisatie, die in het Westen van terrorisme wordt beschuldigd.
MAHFOEZ: Het waren vrije en democratische verkiezingen en de uitslag moet worden gerespecteerd. Je kunt de regels toch niet veranderen omdat de uitslag je niet bevalt? Palestijnen en Israëli's zullen hun problemen in ieder geval samen moeten oplossen. Dat kan iemand anders niet in hun plaats doen.
© Der Spiegel