PDA

Bekijk Volledige Versie : 'Geloof maakt slechte mensen slechter'



Orakel
14-03-06, 23:40
'Geloof maakt slechte mensen slechter'

DOOR BAS HEIJNE FOTOGRAFIE KIRSTEN THOEN
'Geloof maakt slechte mensen slechter'

JESSICA STERN, AMERIKAANSE TERRORISME-EXPERT EN GODSDIENSTDESKUNDIGE
Wat brengt gelovige mensen ertoe onschuldigen te vermoorden in naam van God? Gesprek met een wapen-expert die zich steeds meer voor mensen is gaan interesseren.

In 1999 voorspelde Jessica Stern dat New York getroffen zou worden door een terroristische aanslag. Doelwit in haar verbeelding was het Empire State Building in New York; in haar virtuele verslag beschreef de Amerikaanse terrorisme-expert nauwgezet wat de gevolgen zouden zijn van een bom in het bekende gebouw: niet alleen de onvoorstelbare ravage, de talloze doden en gewonden, maar ook de politieke fall-out - woede en paniek, de roep om wraak, beperking van vrijheid en privacy, strengere veiligheidsmaatregelen. 'In een eerdere versie ging het notabene om het World Trade Center! Bij al mijn berekeningen was ik uitgegaan van dat gebouw, maar mijn uitgever, Harvard University Press, stond erop dat ik er het Empire State Building van zou maken.

Het eigenaardige is dat ik beroepsmatig weliswaar een aanval zag aankomen, maar toen het gebeurde, was ik net zo geschokt als iedereen. Na de aanslagen van 11 september werd ik platgebeld door journalisten. Ik wist totaal niet wat ik moest zeggen. Ik weet nog dat ik alle voicemail-berichten heb gewist en verdoofd bij mijn man op kantoor op de vloer ben gaan liggen.'
Dat boek, The Ultimate Terrorists, was geen paranoïde of paniekbeluste exercitie, maar de weerslag van een jarenlange obsessie met het gevaar dat door de westerse wereld lang niet erg serieus werd genomen: de opkomst van groepen en netwerken die uit religieuze motieven massale vernietiging nastreven. Stern werkte jarenlang voor de Amerikaanse overheid, eerst als expert op het gebied van nucleaire wapens voor het Livermore National Laboratory in Californië, daarna was ze lid van de National Security Council. In haar gezellig rommelige huis in Cambridge, de bedaagde universitaire tweelingstad van Boston, hangt hier en daar een foto waarop Bill Clinton haar en haar echtgenoot, een econoom, onweerstaanbaar toelacht.

Tegenwoordig doet Stern aan Harvard University onderzoek naar de oorzaken van terrorisme. Haar laatste boek, Terror in the Name of God, is dan ook schokkend op een andere manier; het is het verslag van haar persoonlijke ontmoetingen met religieuze terroristen overal ter wereld: niet alleen jihad-strijders in Pakistan en Afghanistan, maar ook opstandige Palestijnen, extremistische joden in Israël, Amerikaanse fundamentalistische christenen en anti-abortus activisten. Stern: 'Ik raakte gefascineerd door de vraag hoe godsdienstige mensen ertoe komen onschuldigen te vermoorden in naam van God. Op een gegeven moment wist ik door mijn werk alles over de nucleaire en chemische wapens die zulke mensen zouden willen gebruiken, maar eigenlijk niets over die mensen zelf. Toen ik erachter kwam dat er in hier in de Verenigde Staten mensen woonden die geprobeerd hadden biochemische en nucleaire wapens in handen te krijgen, heb ik gewoon de telefoon gepakt.

Het was zuiver nieuwsgierigheid. Eerlijk gezegd deed ik het in mijn broek van angst. Ik begon met de leider van een neonazibeweging en daarna ben ik in contact gekomen met een zogenaamde Identity Christian, die geprobeerd had het pestvirus te kopen. Eigenlijk is dat niets voor academici. Als die iets willen weten, gaan ze naar de bibliotheek. Maar na een gesprek met een bijzonder godsdienstige man die in een extreem gewelddadige sekte had gezeten, wist ik zeker dat dit mijn onderwerp was. Wat beweegt zulke mensen?

'Achteraf kun je wel zeggen dat ik niet erg voorzichtig ben geweest. Ik heb hetzelfde gedaan als Daniel Pearl (de Wall StreetJournal-jommYist die in Pakistan werd gekidnapt en vermoord - bh). Ik ben in Pakistan bij onbekenden in de auto gestapt zonder een idee te hebben waar we naartoe gingen. Ik denk dat mijn naïviteit in mijn voordeel is geweest. Ik ben vaak bang geweest, maar geen een keer bedreigd.'

In één adem
Kostte het veel moeite hen te laten praten? 'Integendeel, toen ik ze eenmaal zover had, kostte het de grootste moeite hen hun kop te laten houden! Op zich was het ook niet zo vreemd dat ze wilden praten, deze mensen spuien voortdurend hun ideeën op internet, ze zijn altijd op zoek naar bekeerlingen. Maar dat ze er met mij over wilden praten, was wel opvallend. Achteraf heb ik zoveel mogelijk mensen die ik had ondervraagd laten lezen wat ik over hen geschreven heb, ze mochten ook commentaar leveren. Dat verklaart waarom ik weinig last heb gekregen met het boek.

'Waar men zich in de pers vooral over opwond, was dat ik christelijke en joodse terroristen in één adem noemde met moslimterroristen. Veel mensen konden ook niet tegen de empathie waarmee ik terroristen tegemoet ben getreden. Zij verwarren dat met sympathie.'

Tempelberg
Er zijn niet veel boeken zoals Terror in the Name of God, waarin terroristen uitgebreid aan het woord komen en waarin geprobeerd wordt te begrijpen waar hun vernietigings-drang vandaan komt. Stern, zelf een niet-gelovige jodin, stapt even gemakkelijk af op een lid van Harnas als op een messianistische Israëliër, die de moskee op de Tempelberg
wil opblazen, vindt Stern dat de huidige regering van de Verenigde Staten zich te weinig verdiept heeft in de beweegredenen van de hedendaagse terrorist?

'Zeker, en zelfs nu lijken ze er nog bar weinig van te begrijpen. Ik was onlangs op een conferentie in Engeland over de oorzaken van de radicalisering van moslimjongeren. Daar sprak ook een Amerikaanse die tot voor kort voor de overheid werkte en die schokte alle aanwezigen doordat ze totaal geen onderscheid maakte tussen de islam in het algemeen en het jihadisme. Dat was niet eens slechtheid, het was gewoon onwetendheid. Ze schrok ook van de verontwaardiging. Zo iemand is niet in staat zich in anderen te verdiepen, ze weet niets van de islamitische wereld. En veel Amerikanen begrijpen ook weinig van de rol die religie speelt bij het terrorisme, wat vreemd is, aangezien de samenleving hier doortrokken is van geloof.'

Is die onwil om je te verdiepen in de achtergrond van het terrorisme ook niet een soort smetvrees? 'Je bedoelt dat men bang is bezoedeld te worden? Zeker, men heeft ook de behoefte te denken dat terroristen het absolute kwaad vertegenwoordigen en dus in niets op ons kunnen lijken. Was dat maar zo! Ik zou graag geloven dat ik niet in staat ben tot zulk kwaad, zelfs wanneer ik dezelfde vernederingen, dezelfde armoede en hetzelfde geweld moest ondergaan als de Palestijnen. Ik zou graag beweren dat ik nooit van mijn leven zoiets wreeds als een zelfmoordactie zou kunnen begaan, maar ik kan daar helemaal niet zeker van zijn. Veel mensen willen dat niet onder ogen zien.'

Terechte grief
Wat Stern in haar boek overtuigend laat zien, is dat niet alle grieven van terroristische groeperingen voortkomen uit religieuze waan. Of het nu om de Palestijnen gaat of de afscheidingsbeweging van de Kashmiri's, vaak genoeg zijn het reële pijnpunten die ten grondslag liggen aan het terrorisme. 'Er is vrijwel altijd een terechte grief, dat is ook niet het probleem. Het probleem met deze mensen is dat ze onschuldige burgers vermoorden. Op de conferentie waar ik het net over had, waren veel moslims verontwaardigd dat ik Harnas en Hezbollah terroristische organisaties noemde. Wanneer joden en christenen onschuldige, ongewapende mensen tot slachtoffers maken, zijn ze er zelf als de kippen bij om dat terrorisme te noemen - ze willen het woord alleen niet horen wanneer Harnas het doet. Ik vind dat we moeten proberen zo objectief mogelijk te zijn. Het gaat om een bepaalde techniek van geweldpleging, het met opzet onschuldigen treffen met het doel een bepaald publiek te beïnvloeden. Heel veel groepen maken zich daar schuldig aan, zelfs sommige boeddhisten.'

Godsdienst speelt een grote rol bij terrorisme, zo blijkt uit haar boek, maar daarachter gaan vaak allerlei andere motieven schuil. 'De grootste verrassing voor mij was hoe belangrijk geld is. Niet zozeer de geldstroom die het internationale terrorisme voedt, maar simpeler, op het niveau van de werknemers. Voor veel terroristen gaat het om een gewone baan met een salaris. Ik heb functionarissen van terreurgroeperingen gesproken die zeiden dat ze best wilden stoppen, maar dat ze als gewone burger lang niet zoveel geld zouden verdienen.' Dan moet het ook niet zo moeilijk zijn hen over de streep te trekken? 'Ze om te kopen, bedoel je? Dat gebeurt ook veel.'

Mes in het vlees
In haar boek schrijft ze over de gespleten persoonlijkheden van de meeste terroristen. Veel van hen zijn in hun dagelijkse bestaan beminnelijk en hulpvaardig, zetten zich in voor anderen. Tegelijk zijn het nietsontziende moordenaars. 'Dat opsplitsen van je persoonlijkheid is voor ons moeilijk te begrijpen. Maar op een kleinere schaal doen we zelf vaak niet anders. Denk aan de vrouwelijke chirurg die haar fijngevoeligheid opzij zet wanneer ze haar mes in het vlees van een patiënt zet om diens leven te redden. Diezelfde vrouw krimpt ineen wanneer ze ziet hoe haar kind zij n knie schaaft. Het begrip professionele afstandelijkheid is weinig mensen vreemd. Het eerste wat een terrorist doet, is zijn tegenstander als onmenselijk voorstellen.'

Ze geeft in haar boek veel oorzaken van terreur, maar een van de belangrijkste lijkt me toch wat zij identity panic noemt, de gevoelens van vervreemding die aankomende terroristen naar het houvast van de religieuze identiteit doen grijpen. Stern: 'Angst voor globalisering is de oorzaak van veel wat we nu zien gebeuren. Aan beide kanten, zowel bij de terroristen als bij degenen die overreageren op de dreiging van terreur, is sprake van hevige angst. Op filosofisch niveau is het niet moeilijk te accepteren dat we in een pluralistische wereld leven, dat jouw waarheid een van de vele waarheden is. Zo lang je zelf niet twijfelt aan jouw eigen waarheid is er niets aan de hand. Maar door het proces van globalisering staan mensen bloot aan zoveel, vaak radicaal van elkaar verschillende versies van de waarheid. Pluralisme op politiek niveau is veel en veel moeilijker te accepteren. Ik ben ook geen morele relativist. Het gaat erom, dat wanneer je zeker weet dat je de waarheid in pacht hebt en geconfronteerd wordt met mensen die er met net zoveel overtuiging een andere op na houden, je daar toch mee leert te leven.

'Een van de ontroerendste gesprekken die ik heb gevoerd was met een voormalige jihadist in Pakistan. Hij had zich gerealiseerd dat zijn eigen fundamentalisme het probleem was. Het kwaad lag juist in de religieuze gevoelens waardoor hij zich enkel en alleen met moslims identificeerde. Hij zei me dat hij iedere dag zijn best deed aan mensen te denken en niet aan moslims. Die man worstelde, hij had oprecht last van schuldgevoel. Hij werkt nu voor een vredesbeweging. Helaas zijn er niet genoeg mensen zoals hij.'

Zeloten
Hebben steeds meer mensen ook niet het gevoel dat wanneer jij relativeert, je in de ander verdiept, er juist door die ander misbruik van wordt gemaakt? 'Misschien. Sommigen weigeren begrip voor de ander op te brengen, omdat ze bang zijn dat de ander geen zin heeft om hetzelfde met hen te doen. Maar veel mensen hebben niet eens in de gaten dat ze zeloten zijn geworden en de wereld enkel en alleen nog in zwart-wit kunnen zien, in wij en zij, in goed en kwaad.'We hebben van Irak een formidabele leerschool voor terroristen gemaakt.'

Ze weten absoluut zeker dat zij gelijk hebben en de ander niet. Ze zijn extreem zeker van hun zaak, hun wereldbeeld is zuiver Manicheïstich. Zo'n wereldbeeld is ook heel verleidelijk, ik kan er jaloers op zijn. Wij twijfelen over alles. Zij niet. Het is ook verschrikkelijk moeilijk om tolerant te zijn na zoiets als de aanslagen van 11 september of de moord op Van Gogh.'
Wat vindt ze van de manier waarop de regering Bush het terrorisme probeert te bestrijden? 'Opperen dat het om een kruistocht gaat, was niet erg handig. En de oorlog tegen Irak was rampzalig. Sommige dingen waren noodzakelijk, zoals de inval in Afghanistan, en te prijzen is de manier waarop nu internationaal wordt samengewerkt door veilig-heids- en inlichtingendiensten, want geen enkel land kan dit probleem in zijn eentje oplossen.

Maar de Amerikaanse overheid concentreert zich nog altijd te veel op bepaalde staten als boosdoeners. Na de aanslagen wilde het er maar niet doordringen dat het gevaar van een subnationale groepering kan komen. We moeten optimistisch blijven wat Irak betreft, maar hoe het daar ook afloopt, we hebben door de oorlog wel een verbluffend leger van internationale jihadi's geschapen, een mengeling van misdadigers, voormalige functionarissen van de Ba'ath-partij en de veiligheidsdienst. Ook Iran speelt een rol. In de jaren tachtig hebben de Verenigde Staten meegeholpen aan de totstandkoming van Al-Qaeda, door de islamitische vrijheidsstrijders in Afghanistan tegen de Russen te ondersteunen. Te vrezen valt dat de geschiedenis zich herhaalt. We hebben van Irak een formidabele leerschool voor terroristen gemaakt.'

Geestelijke ontwrichting
Het grootste gevaar, schrijft ze in haar boek, is de geestelijke ontwrichting die terreur teweeg kan brengen. Stern: 'De Verenigde Staten zijn te machtig om op een conventionele wijze aan te vallen. De enige manier om ons aan te vallen is zoals we dat in Irak zien, psychologische oorlogsvoering. Daar zullen we meer van zien, of het nu door jihad-strijders gebeurt of niet. Terroristische ideologieën komen en gaan, het zijn ook modeverschijnselen. Je ziet nu hoe de zaak van lokale afscheidingsbewegingen gekaapt wordt door de wereldwijde jihad-beweging, zoals in Tsjetsjenië en ook in Indonesië. We moeten zorgen dat de kloof tussen de extremisten en de gelovigen die niet gewelddadig zijn groter wordt. Dat kan wanneer islamieten zich werkelijk assimileren in een samenleving, zodat men zich gaat verzetten tegen de criminele elementen in de eigen groep, zelfs de mensen die er fundamentalistische ideeën op na houden, maar die toch niet de wapens willen opnemen. We moeten ons ook meer bezighouden met degenen die terrorist kunnen worden, dan enkel en alleen de huidige generatie terroristen uit te roeien. Wanneer ik iemand van de Amerikaanse regering hoor verklaren dat we nu tweederde van de ons bekende leiders van Al-Qaeda hebben uitgeschakeld, kan ik dat niet anders zien dan als een brevet van onvermogen. Iedere gedode jihadist die we vangen of doden is er een die we niet op andere ideeën hebben kunnen brengen.

'We moeten extremistische groepen infiltreren en ons gaan bezighouden met de volgende generatie rekruten. We kunnen ze niet allemaal doden! Wanneer er meer bijkomen dan we uitschakelen, zijn we aan de verliezende hand, zo simpel ligt dat. Kijk waar zulke bewegingen kunnen gedijen, vaak in zogenaamde failedstates, die ten prooi zijn gevallen aan anarchie. Maar hoewel totalitaire regimes meestal het terrorisme binnen hun landsgrenzen onder de duim weten te houden, exporteren ze vaak terreur. Wanneer je naar het terrorisme kijkt op wereldschaal, zie je geen verband met armoede. Maar ik weet niet of dat ook opgaat voor de situatie binnen bepaalde landen zelf, dat is nog niet serieus onderzocht. Mij lijken gevoelens van vernedering en vervreemding de kern van het probleem.

'Ik zou daarom een oorlog tegen de vernedering willen afkondigen, maar hoe doe je dat? Let wel, het is niet alleen vernedering, want er zijn genoeg mensen die zich vernederd voelen en die geen terrorist worden. Hoe komt dat? Ik bestudeer het proces van radicalisering, maar het zou grootscheeps aangepakt moeten worden, zoiets als een Manhattan-project, om uit te vinden hoe we de aantrekkingskracht van het terrorisme kunnen verminderen.'

Te soft
Zulke ideeën doen het goed in het universitaire milieu waarin Stern zich bevindt, maar hoe vallen ze in de rest van de Verenigde Staten? 'Veel mensen vinden zo'n aanpak te soft. Maar die andere, harde aanpak van alleen vergelding werkt ook niet. Zelfs Donald Rumsfeld, de minister van Defensie, heeft eind 2003 een memo ondertekend waarin hij zich afvraagt of de radicale geestelijken niet sneller jihadi's produceren dan wij ze kunnen elimineren. Het antwoord is ja. Dat memo had ik kunnen schrijven. Er moet een manier gevonden worden om zowel westers als moslim te kunnen zijn. Er zijn trouwens al veel moslims die goed gedijen in het westen, die worden aan het zicht onttrokken door de zeloten en de radicalen.

Moslims die nu naar het westen komen worden geconfronteerd met dilemma's die anderen al eerder onder ogen hebben moeten zien. Het zou al schelen wanneer imams in de westerse landen zelf worden opgeleid. Het zal een lang en moeizaam proces worden. Zoals ik al zei, angst is het grootste probleem, van beide kanten. Daarom wil ik ook naar Nederland, dat zie ik eerlijk gezegd als een soort laboratorium waarin je kunt bestuderen hoe zulke angsten zich ontwikkelen.'

Haar zoektocht naar de wortels van het religieuze terrorisme duurt nu al langer dan vier jaar. Wat is het belangrijkste dat ze heeft geleerd?

'Hoewel ik zelf niet gelovig ben, heb ik altijd een zwak voor gelovigen gehad, omdat ik in mijn jeugd zulke positieve ervaringen met hen heb gehad. Ik wilde erachter komen hoe het geloof zowel iemand als Sister Marian, een non uit mijn jeugd, als Osama bin Laden kan inspireren. Het antwoord is eenvoudig: geloof maakt goede mensen beter en slechte mensen slechter. Wat je in de heilige teksten aan excuus zoekt voor je gedrag, zul je altijd vinden. Maar wanneer je jezelf blootstelt aan het kwaad zoals ik heb gedaan, krijg je alleen maar meer waardering voor mensen die goed proberen te doen. Als je beseft hoe gemakkelijk het is voor mensen om de weg kwijt te raken en het kwaad te omarmen, is het des te verwonderlijker dat zoveel mensen het niet doen.'

Jessica Stern: Terreur in naam van God.

mark61
14-03-06, 23:59
Tsja. Ze begrijpt het half. Ze kan om te beginnen s proberen geloof gewoon helemaal weg te denken uit het verhaal. En te bedenken dat geloof een voertuig kan zijn voor van alles en nog wat.

Dat ze tegenwind krijgt bij haar kwalificatie van Harnas (wat is dat voor een tent) en Hezbollah is omdat ze blijkbaar niet begrijpt wat voor organisaties dat zijn, en waar die zich nog meer mee bezig houden dan alleen strijd.


...leger van internationale jihadi's geschapen, een mengeling van misdadigers, voormalige functionarissen van de Ba'ath-partij en de veiligheidsdienst.

Hier begrijpt ze er dan weer niks van. Ze legt verder nog niet de directe link tussen Amerika's optreden en het gegeven dat elke dode 'jihadi' 10 nieuwe oplevert.

Identity panic / vervreemding is wel een goeie. Vind ik dan. Meer kan ik ook niet bedenken.