Seif
21-04-06, 11:17
Politiek / Cijfers als nieuwe religie
door Hans Goslinga en Marcel ten Hooven
Na het zoveelste zinloze, tonnen verslindende overheidsproject dat aan de buitenwereld werd verkocht als een succes, had Peter Cuyvers er genoeg van. ’Politici hechten veel te veel waarde aan nietszeggende cijfers.’
Het project met de taalles voor allochtone moeders deed voor Peter Cuyvers de deur dicht. In dienst van de Nederlandse Gezinsraad moest hij een kleurenbrochure schrijven, met fraaie foto’s en wervende teksten, over het succes van de cursus. In werkelijkheid was het project zijn zoveelste ervaring met verspilling van overheidsgeld.
,,Niemand was geïnteresseerd in de werkelijkheid, die liet zien dat we voor een ton slechts veertien moeders twaalf lessen Nederlands konden geven. De rest ging op aan projectkosten, coördinatoren, logistiek, diners. Bij de LOI waren we veel goedkoper uit geweest.”
Cuyvers besloot toen, bijna zes jaar geleden, bij de Gezinsraad weg te gaan. Hij verliet de gesubsidieerde sector en begon zijn eigen bureau, Family Facts, dat overheden, politieke partijen en particuliere opdrachtgevers adviseert over gezinsbeleid, jeugdzorg, opvoeding. Eind jaren negentig brak hij ook met de PvdA, waar volgens hem een taboe heerste op het denken over het gezin, en trad hij toe tot het CDA. De econoom Lars Bovenberg, ook een CDA’er, en hij zijn de geestelijke vaders van de levensloopregeling, die beoogt mensen een grotere keuzevrijheid te geven om werk, zorg en vrije tijd naar eigen voorkeur te combineren.
Dankzij zijn ervaring in zowel de semi-overheidssfeer als de particuliere sector, kan Cuyvers als weinig anderen oordelen over de verspilling van publiek geld en de onmacht van de overheid om problemen efficiënt aan te pakken. Dit crisisverschijnsel houdt volgens hem verband met het fenomeen dat schijn en werkelijkheid in het beleid door elkaar lopen.
In de afgelopen zes jaar heeft Cuyvers nieuwe ervaringen opgedaan met de ’cijferreligie’. Zo noemt hij het verschijnsel dat de overheid in haar beleid volledig vertrouwt op cijfermatig onderzoek van planbureaus als het CPB en het SCP. Het Centraal Planbureau en het Sociaal en Cultureel Planbureau houden volgens hem de illusie in stand dat alles meet- en weegbaar is en in objectieve getallen weer te geven.
,,Op een bepaald moment zijn we gaan denken dat kennis zuiverder was dan geloof. Kennis en cijfers zijn de plaats in gaan nemen van religie, om te voorzien in de menselijke behoefte het handelen zin te geven. Cijfers hebben een goddelijke status gekregen. Ze geven houvast. Degenen die ze uit de ingewanden van een computer te voorschijn kunnen toveren zijn de ’hogepriesters van de cijferreligie’. Net zoals hun collega’s uit vroeger tijden dat waren toen ze de toekomst nog uit de ingewanden van dieren voorspelden. In werkelijkheid zijn de sociale en economische wetenschappen het niveau van de kwakzalverij nog niet ontstegen. Ze zitten in het stadium waarin de medische wetenschap nog aan sappenleer deed.”
,,Objectief meten en wegen, dat kan bij een brug. In de sociale en economische wetenschap is dat veel moeilijker, al doen het SCP en het CPB of dat niet zo is.’’,,Hun methode heet ’vragenlijst’. Zo’n methode is niet het geschikte instrument om je in mijn hoofd te bewegen. Je kunt nog wel aan iemand te vragen: ’Wat hebt u vijf minuten geleden gedaan?’ Maar de uitkomst zal minder zuiver zijn als je vraagt: ’Wat gaat u morgen kopen?’ Dan wordt het net zo onbetrouwbaar als een stembusonderzoek in een bananenrepubliek.”
,,Toch bepalen zulke cijfers de politieke realiteit. Men zoekt eenvoudige ordeningsstructuren en cijfers voldoen daaraan. Het wordt cijferfetisjisme. Neem een onderzoek dat uitwijst dat het met 15 procent van de jongeren niet goed gaat. Waar komt dat cijfer vandaan: van een vragenlijst die ooit is afgenomen bij een paar duizend ouders, van wie 15 procent invulde dat ze wel eens professionele hulp hebben overwogen. Dat zegt dus nog weinig, maar 15 procent is een mooi cijfer voor de politiek. Het maakt het jeugdprobleem nijpend, maar ook beheersbaar.”
,,Cijfers geven de schijn van objectiviteit. Dat geeft degene die over de cijfers beschikt alle ruimte voor manipulatie, om zijn eigen virtuele werkelijkheid te scheppen. Als de Europese politiek zegt dat het goed gaat met de economie als het financieringstekort lager is dan 3 procent, dan gáát het goed met de economie zolang je met kunst en vliegwerk die norm haalt. Ook in Italië, hoewel het tekort daar in werkelijkheid 8 procent zou zijn als ze het daar op dezelfde manier als wij zouden berekenen.”
,,Het probleem is dat iedere reflectie op de relativiteit van cijfers afwezig is. Dat wil niet zeggen dat ik mensen van kwade trouw beschuldig. Maar ze hebben de mogelijkheid dat ze het mis hebben niet meer op hun netvlies. Als een moslim zichzelf opblaast in een Israëlische bus, gelooft hij echt dat hij de wereld verder brengt. Dat geldt ook voor de politicus die zijn beleid op cijfers baseert omdat hij denkt dat ze de werkelijkheid weergeven. Zo kunnen cijfers en de bijbehorende bureaucratie praktische oplossingen in de weg staan. Dikwijls is dat ook zo.”
Cuyvers vertelt het verhaal van een ziekenhuis dat het onzin vond dat patienten na een ingreep nog vijf dagen moesten blijven, hoewel ze in de laatste drie dagen maar één keer medische hulp nodig hadden. Het idee kwam op die mensen na twee dagen naar huis te sturen en de zorg over te laten aan de thuiszorg. Dat kostte slechts een fractie daarmee bespaarden ze tientallen miljoenen per jaar. De instellingen meldden deze gang van zaken aan het departement, waar sommigen zeer verheugd waren, maar anderen constateerden dat er middelen uit de AWBZ gebruikt werken om medische zorg te leveren*en dat mocht niet. Het project werd gestaakt en de mensen lagen na een standaardoperatie weer de volle vijf dagen in het ziekenhuis.”
Dat cijferfetisjisme dringt volgens hem door in de haarvaten van de samenleving. ,,Zonder cijfers weten instellingen zoals de school zich geen raad meer. Kinderen worden getoetst, dan heb je cijfers over hen. Dat is niet erg, zolang die cijfers een hulpmiddel zijn. Zo ziet de ervaren onderwijzer ze ook. Mijn kinderen zaten op een school, met een geweldige directeur, naar wie ze luisterden op de middelbare scholen in de buurt. Dan zei hij: ’Hier is Henk, Henk doet het goed’. Dat advies namen ze serieus. Nu zitten er nieuwe mensen op die scholen. Zij kijken uitsluitend naar cijfers en hebben lak aan zijn oordeel. De Cito-toets is heilig. Dus wat doen de basisscholen? Die gaan de kinderen in de Cito-toets trainen. Mijn jongste kind zit in groep 3 en heeft nu al de pre-Citotoets gedaan.”
,,Vertrouw nou op de professionals, zou ik zeggen. De leraar, de dokter, de rechter. Medici hebben de eed van Hipocrates afgelegd, en vragen zich nu af waarom zij hun medische codes moeten aanpassen aan de cijfers. Het is pervers.”
,,Ik ben vóór wetenschap, vóór onderzoek, maar zodra wij als echte ideologen van de Verlichting zeggen dat de cijfers de werkelijkheid zijn, dan wordt de werkelijkheid zo verkracht dat wij geld verspillen en mensen frustreren. Het hele Fortuynverhaal is het verhaal van het jongetje dat zegt dat de keizer geen kleren aan heeft. Fortuyn zei tegen Den Haag: ’Jullie praten over mensen die niet bestaan. Jullie werkelijkheid bestaat niet.’ Hij had gelijk. Politiek, wetenschap en media hebben al die jaren tegen een volk gepraat dat niet bestond. Ze werden verrast door een politicus die tegen een wél bestaand volk sprak.”
,,Die productie van foute wereldbeelden als gevolg van het cijferfetisjisme draait nog altijd door. Den Haag gelooft er nog steeds in. Maar de kwaliteit van een verpleeghuis meet je niet met kengetallen over het aantal douchebeurten. Max Weber waarschuwde al een eeuw geleden dat de bureaucratie ook de moraal zou wegnemen. Hééft hij gelijk gehad! We hebben een systeem in het leven geroepen waarbij de cijfers boven de moraal gaan. De cijfers moeten kloppen. Heeft iemand wel eens de prognoses van het CPB naast de werkelijkheid gelegd en geconstateerd dat je failliet gegaan zou zijn als je je beleggingen daarop gebaseerd had. Het is echter hetzelfde als het project met allochtone moeders: we willen het niet echt weten. Het gaat erom te begrijpen waar de wortel van het probleem zit. Er zijn maar heel weinig mensen die bewust manipuleren, waar echt sprake is van kwade trouw. Ik spreek niet voor niets van het geloof in cijfers. Het is een negatief resultaat van het Verlichtingsdenken, het denken waarvan we allemaal op school geleerd hebben dat het ons heeft bevrijd uit de slavernij van het bijgeloof. Niet dus. De rationaliteit heeft zijn eigen dogma opgeleverd: Meten is Weten. Mensen worden gereduceerd tot hun ’kengetallen’. En geloof me, dat voelen ze.’’
,,De veiligheidsmonitoren zeggen dat het beter gaat met de veiligheid op straat. De burgers vinden het nog steeds een klerezooi. Door die prestatie-indicatoren verplichten wij de politie om fictieve cijfers te presenteren. Ga met agenten op straat praten en zij vertellen een andere werkelijkheid, die van de mensen van vlees en bloed. En het is het verschil tussen die twee werkelijkheden waarop de politiek wordt afgerekend.”
Bron: Trouw (http://www.trouw.nl/deverdieping/overigeartikelen/article289181.ece/Politiek+%2F+Cijfers+als+nieuwe+religie)
door Hans Goslinga en Marcel ten Hooven
Na het zoveelste zinloze, tonnen verslindende overheidsproject dat aan de buitenwereld werd verkocht als een succes, had Peter Cuyvers er genoeg van. ’Politici hechten veel te veel waarde aan nietszeggende cijfers.’
Het project met de taalles voor allochtone moeders deed voor Peter Cuyvers de deur dicht. In dienst van de Nederlandse Gezinsraad moest hij een kleurenbrochure schrijven, met fraaie foto’s en wervende teksten, over het succes van de cursus. In werkelijkheid was het project zijn zoveelste ervaring met verspilling van overheidsgeld.
,,Niemand was geïnteresseerd in de werkelijkheid, die liet zien dat we voor een ton slechts veertien moeders twaalf lessen Nederlands konden geven. De rest ging op aan projectkosten, coördinatoren, logistiek, diners. Bij de LOI waren we veel goedkoper uit geweest.”
Cuyvers besloot toen, bijna zes jaar geleden, bij de Gezinsraad weg te gaan. Hij verliet de gesubsidieerde sector en begon zijn eigen bureau, Family Facts, dat overheden, politieke partijen en particuliere opdrachtgevers adviseert over gezinsbeleid, jeugdzorg, opvoeding. Eind jaren negentig brak hij ook met de PvdA, waar volgens hem een taboe heerste op het denken over het gezin, en trad hij toe tot het CDA. De econoom Lars Bovenberg, ook een CDA’er, en hij zijn de geestelijke vaders van de levensloopregeling, die beoogt mensen een grotere keuzevrijheid te geven om werk, zorg en vrije tijd naar eigen voorkeur te combineren.
Dankzij zijn ervaring in zowel de semi-overheidssfeer als de particuliere sector, kan Cuyvers als weinig anderen oordelen over de verspilling van publiek geld en de onmacht van de overheid om problemen efficiënt aan te pakken. Dit crisisverschijnsel houdt volgens hem verband met het fenomeen dat schijn en werkelijkheid in het beleid door elkaar lopen.
In de afgelopen zes jaar heeft Cuyvers nieuwe ervaringen opgedaan met de ’cijferreligie’. Zo noemt hij het verschijnsel dat de overheid in haar beleid volledig vertrouwt op cijfermatig onderzoek van planbureaus als het CPB en het SCP. Het Centraal Planbureau en het Sociaal en Cultureel Planbureau houden volgens hem de illusie in stand dat alles meet- en weegbaar is en in objectieve getallen weer te geven.
,,Op een bepaald moment zijn we gaan denken dat kennis zuiverder was dan geloof. Kennis en cijfers zijn de plaats in gaan nemen van religie, om te voorzien in de menselijke behoefte het handelen zin te geven. Cijfers hebben een goddelijke status gekregen. Ze geven houvast. Degenen die ze uit de ingewanden van een computer te voorschijn kunnen toveren zijn de ’hogepriesters van de cijferreligie’. Net zoals hun collega’s uit vroeger tijden dat waren toen ze de toekomst nog uit de ingewanden van dieren voorspelden. In werkelijkheid zijn de sociale en economische wetenschappen het niveau van de kwakzalverij nog niet ontstegen. Ze zitten in het stadium waarin de medische wetenschap nog aan sappenleer deed.”
,,Objectief meten en wegen, dat kan bij een brug. In de sociale en economische wetenschap is dat veel moeilijker, al doen het SCP en het CPB of dat niet zo is.’’,,Hun methode heet ’vragenlijst’. Zo’n methode is niet het geschikte instrument om je in mijn hoofd te bewegen. Je kunt nog wel aan iemand te vragen: ’Wat hebt u vijf minuten geleden gedaan?’ Maar de uitkomst zal minder zuiver zijn als je vraagt: ’Wat gaat u morgen kopen?’ Dan wordt het net zo onbetrouwbaar als een stembusonderzoek in een bananenrepubliek.”
,,Toch bepalen zulke cijfers de politieke realiteit. Men zoekt eenvoudige ordeningsstructuren en cijfers voldoen daaraan. Het wordt cijferfetisjisme. Neem een onderzoek dat uitwijst dat het met 15 procent van de jongeren niet goed gaat. Waar komt dat cijfer vandaan: van een vragenlijst die ooit is afgenomen bij een paar duizend ouders, van wie 15 procent invulde dat ze wel eens professionele hulp hebben overwogen. Dat zegt dus nog weinig, maar 15 procent is een mooi cijfer voor de politiek. Het maakt het jeugdprobleem nijpend, maar ook beheersbaar.”
,,Cijfers geven de schijn van objectiviteit. Dat geeft degene die over de cijfers beschikt alle ruimte voor manipulatie, om zijn eigen virtuele werkelijkheid te scheppen. Als de Europese politiek zegt dat het goed gaat met de economie als het financieringstekort lager is dan 3 procent, dan gáát het goed met de economie zolang je met kunst en vliegwerk die norm haalt. Ook in Italië, hoewel het tekort daar in werkelijkheid 8 procent zou zijn als ze het daar op dezelfde manier als wij zouden berekenen.”
,,Het probleem is dat iedere reflectie op de relativiteit van cijfers afwezig is. Dat wil niet zeggen dat ik mensen van kwade trouw beschuldig. Maar ze hebben de mogelijkheid dat ze het mis hebben niet meer op hun netvlies. Als een moslim zichzelf opblaast in een Israëlische bus, gelooft hij echt dat hij de wereld verder brengt. Dat geldt ook voor de politicus die zijn beleid op cijfers baseert omdat hij denkt dat ze de werkelijkheid weergeven. Zo kunnen cijfers en de bijbehorende bureaucratie praktische oplossingen in de weg staan. Dikwijls is dat ook zo.”
Cuyvers vertelt het verhaal van een ziekenhuis dat het onzin vond dat patienten na een ingreep nog vijf dagen moesten blijven, hoewel ze in de laatste drie dagen maar één keer medische hulp nodig hadden. Het idee kwam op die mensen na twee dagen naar huis te sturen en de zorg over te laten aan de thuiszorg. Dat kostte slechts een fractie daarmee bespaarden ze tientallen miljoenen per jaar. De instellingen meldden deze gang van zaken aan het departement, waar sommigen zeer verheugd waren, maar anderen constateerden dat er middelen uit de AWBZ gebruikt werken om medische zorg te leveren*en dat mocht niet. Het project werd gestaakt en de mensen lagen na een standaardoperatie weer de volle vijf dagen in het ziekenhuis.”
Dat cijferfetisjisme dringt volgens hem door in de haarvaten van de samenleving. ,,Zonder cijfers weten instellingen zoals de school zich geen raad meer. Kinderen worden getoetst, dan heb je cijfers over hen. Dat is niet erg, zolang die cijfers een hulpmiddel zijn. Zo ziet de ervaren onderwijzer ze ook. Mijn kinderen zaten op een school, met een geweldige directeur, naar wie ze luisterden op de middelbare scholen in de buurt. Dan zei hij: ’Hier is Henk, Henk doet het goed’. Dat advies namen ze serieus. Nu zitten er nieuwe mensen op die scholen. Zij kijken uitsluitend naar cijfers en hebben lak aan zijn oordeel. De Cito-toets is heilig. Dus wat doen de basisscholen? Die gaan de kinderen in de Cito-toets trainen. Mijn jongste kind zit in groep 3 en heeft nu al de pre-Citotoets gedaan.”
,,Vertrouw nou op de professionals, zou ik zeggen. De leraar, de dokter, de rechter. Medici hebben de eed van Hipocrates afgelegd, en vragen zich nu af waarom zij hun medische codes moeten aanpassen aan de cijfers. Het is pervers.”
,,Ik ben vóór wetenschap, vóór onderzoek, maar zodra wij als echte ideologen van de Verlichting zeggen dat de cijfers de werkelijkheid zijn, dan wordt de werkelijkheid zo verkracht dat wij geld verspillen en mensen frustreren. Het hele Fortuynverhaal is het verhaal van het jongetje dat zegt dat de keizer geen kleren aan heeft. Fortuyn zei tegen Den Haag: ’Jullie praten over mensen die niet bestaan. Jullie werkelijkheid bestaat niet.’ Hij had gelijk. Politiek, wetenschap en media hebben al die jaren tegen een volk gepraat dat niet bestond. Ze werden verrast door een politicus die tegen een wél bestaand volk sprak.”
,,Die productie van foute wereldbeelden als gevolg van het cijferfetisjisme draait nog altijd door. Den Haag gelooft er nog steeds in. Maar de kwaliteit van een verpleeghuis meet je niet met kengetallen over het aantal douchebeurten. Max Weber waarschuwde al een eeuw geleden dat de bureaucratie ook de moraal zou wegnemen. Hééft hij gelijk gehad! We hebben een systeem in het leven geroepen waarbij de cijfers boven de moraal gaan. De cijfers moeten kloppen. Heeft iemand wel eens de prognoses van het CPB naast de werkelijkheid gelegd en geconstateerd dat je failliet gegaan zou zijn als je je beleggingen daarop gebaseerd had. Het is echter hetzelfde als het project met allochtone moeders: we willen het niet echt weten. Het gaat erom te begrijpen waar de wortel van het probleem zit. Er zijn maar heel weinig mensen die bewust manipuleren, waar echt sprake is van kwade trouw. Ik spreek niet voor niets van het geloof in cijfers. Het is een negatief resultaat van het Verlichtingsdenken, het denken waarvan we allemaal op school geleerd hebben dat het ons heeft bevrijd uit de slavernij van het bijgeloof. Niet dus. De rationaliteit heeft zijn eigen dogma opgeleverd: Meten is Weten. Mensen worden gereduceerd tot hun ’kengetallen’. En geloof me, dat voelen ze.’’
,,De veiligheidsmonitoren zeggen dat het beter gaat met de veiligheid op straat. De burgers vinden het nog steeds een klerezooi. Door die prestatie-indicatoren verplichten wij de politie om fictieve cijfers te presenteren. Ga met agenten op straat praten en zij vertellen een andere werkelijkheid, die van de mensen van vlees en bloed. En het is het verschil tussen die twee werkelijkheden waarop de politiek wordt afgerekend.”
Bron: Trouw (http://www.trouw.nl/deverdieping/overigeartikelen/article289181.ece/Politiek+%2F+Cijfers+als+nieuwe+religie)