Juliette
29-04-06, 10:29
25/04/2006 11:18
Met de start van de onderhandelingen met Ankara zette Brussel de deur voor EU-lidmaatschap op een kier. De vraag of Turkije überhaupt wel door die deur kan, houdt veel Europeanen bezig. Delen de Turken en de Europeanen dezelfde normen en waarden? - gesteld dat de Europeanen het daarover onderling eens zouden zijn. De Bosporus-universiteit in Istanbul bevroeg de Turken hierover.
Stellen dat de Turken conservatief zijn, is een open deur intrappen. Links haalt in Turkije bij verkiezingen niet meer dan 30%. En de partij die geldt als de grootste sociaaldemocratische Turkse partij zou in Europa een populistische rechtse partij heten. Maar de Turken blijken van huis uit conservatief te zijn. Letterlijk.
46% van de Turken beschouwt de familie als de hoeksteen van de maatschappij
Europeanen hebben al snel de neiging om de islam de factor te noemen die integratie van Turkije in de EU zou bemoeilijken. Maar op de vraag wat een Turk écht belangrijk vindt, scoort 'familie' eens zo hoog als 'geloof'. Wie het ijs wil breken bij een eerste ontmoeting met een Turk, moet maar polsen naar diens familie. Tuinier, kleermaker of eerste minister: elke Turk weidt graag uit over zijn familiegeschiedenis.
Turkse tv-soaps spelen zich vrijwel altijd in familieverband af. En je kunt er donder op zeggen dat de verhoudingen in het gezin gerespecteerd blijven. Vader mag dan wel eens ontmaskerd worden als een domoor of geweldenaar, moeder als een sukkel of integendeel als een moedige vrouw, zoon of dochter als weerspannig, op het einde van de aflevering is de les altijd dezelfde: er bestaat geen hoger geluk dan huiselijk geluk. De familie is de nucleus waar het leven van de Turk omheen draait.
Prof. Dr. Hakan Yilmaz van de Bosphorus Universiteit: 'Godsdienst lijkt vooral de bestaande verhoudingen te legitimeren, vooral die tussen de seksen: de vrouw is gelijkwaardig, eerbaar en hardwerkend.'
Schrijfster Elif Safak: 'De muur die de Turk optrekt rond zijn familie maakt het erg moeilijk om zaken als geweld tegen vrouwen, incest en verkrachting binnen het huwelijk bespreekbaar zijn. Het is een patriarchale maatschappij, maar geloof me, de Turkse vrouwen vinden altijd een weg om de autoriteit van de man te omzeilen. Er bestaat hier een orale traditie waar de mannen geen toegang tot hebben. Bovendien wint de vrouwenbeweging snel terrein.'
Die verknochtheid aan de roots gaat verder dan bloedverwantschap. Als een Turk uit het venster kijkt, ziet hij het liefst vertrouwde gezichten, wil hij muziek die hem vertrouwd in de oren klinkt, eten dat hij kent. De massale Turkse migratie van de laatste decennia heeft daaraan niets veranderd.
Net zoals in de Turkse wijken in onze steden hergroeperen ook in Istanbul, Izmir en Ankara hele dorpen zich na migratie, en huwelijken worden meestal binnen de eigen gemeenschap gesloten. De Turken zijn niet voor niets van oorsprong een nomadenvolk; de tradities reizen met hen mee. Een Turkse voetbalploeg die Europees voetbalt, neemt op verplaatsing gegarandeerd de eigen kok mee, om de jongens precies dezelfde kost als thuis voor te schotelen.
Jessica Lutz, publiciste en NOS-correspondente, woont al achttien jaar in Turkije: 'De resultaten tonen dat de trek naar de stad geen grote mentaliteitsverandering teweeggebracht heeft, en Turkije nog steeds een agrarische samenleving is. Misschien heeft het onzekere bestaan in de stad deze tendens juist versterkt.'
61% van de Turken vindt dat de Turkse identiteit gevormd wordt door een gemeenschappelijk stelsel van waarden en normen
De tradities die de Turk tot Turk maken, blijken volgens het onderzoek van de Bosphorus Universiteit 'ruraal, religieus en nationalistisch'. Zoals veel Europeanen refereren aan de christelijke beschaving en het christelijke erfgoed, duidt 31% van de Turken zijn tradities als wortelend in de moslimcultuur. Maar zijn identiteit wordt ook voor een groot stuk gevormd door wat de studie noemt 'Anatolische cultuur' (ruraal) en 'Turkisme' (sic), wat het uitgesproken nationalisme in Turkije voedt.
Er is een groot respect voor tradities, zeker in de privésfeer, maar toch maakt meer dan 70% van de Turken zich zorgen over tanende tradities. De samenleving lijkt sneller te veranderen dan de Turken zouden willen. En net zoals heel wat Europeanen vinden dat het allemaal wat te snel gaat, gaan ook de Turken terug naar wat ze kennen. In hun geval is dat het vertrouwde terrein van familie, dorp of wijk, en bij uitbreiding moederland Turkije. Dat moederland, zo leren alle kinderen op school, is een veilige thuishaven voor alle Turken: 'Aan drie kanten omringd door water, aan vier kanten door vijanden.'
Diba Göksel, hoofdredactrice van het tijdschrift Turkish Policy Quarterly: 'De veranderingen in Turkije zijn niet ondanks de Turken, zoals veel Europeanen denken. De Turken worden gaandeweg meer geconfronteerd met varianten op wat ze normaal vinden. Nationalistische tegenreacties zoals we die vandaag zien, zijn tijdelijk.'
Elif Safak: 'Zo lang is het nog niet geleden dat Turkije als een monolithisch blok werd voorgesteld. Anno 2006 is er niemand meer die ontkent dat er Koerden leven in Turkije. Alleen weten we nog niet goed hoe met die verscheidenheid om te gaan. Turkije is een work in progress.'
Prof. Dr. Hakan Yilmaz: 'De laatste twintig jaar werd de politieke cultuur in Turkije meer gekleurd door rechts en door politieke islam. Tegelijk is er grote vooruitgang geboekt qua tolerantie en vrije meningsuiting. Over de Koerden, de Armeense kwestie en Cyprus wordt openlijk gedebatteerd.'
71% van de Turken beschouwt een leven ten dienste van haar echtgenoot de eerste taak van de vrouw
Enkele van Turkijes grootste holdings en bedrijven hebben een vrouw aan de top. Maar dat zijn uitzonderingen op de regel. Essentieel is dat het prestige van de man verbonden is met de reputatie van diens vrouw (score: 73%). Dat geeft meteen aan wie de lijnen trekt in een huwelijk. Het is de werkende vrouw die thuisblijft, indien nodig.
Net zoals de Europeanen zijn de Turken gewend geraakt aan fenomenen als echtscheiding, werkende en alleenwonende vrouwen. De tolerantie daarvoor groeit, wat nog niet betekent dat die levensstijlen goedgekeurd worden. Zolang het niet te dicht bij huis komt, tolereert de Turk veel. Kader is een populaire Turkse meisjesnaam die op twee manieren kan worden vertaald: als 'geluk/fortuin', maar ook als 'het lot'.
Elif Safak: 'De kemalistische revolutie schiep een soort ideale vrouwen, "kameraden". Die werkten mee aan het grote project van Atatürk. Ze werden heldinnen, zoals de eerste pilote, maar ze moesten daarvoor wel van hun vrouwelijkheid worden ontdaan. Dat weegt nog steeds op Turkse vrouwen die intellectueel bezig zijn. Dit is een samenleving die vrouwelijkheid ridiculiseert.'
Diba Göksel: 'Ook al is de Turkse vrouw wettelijk gezien vrijwel volledig gelijk aan de man, in de geesten van de meeste Turken wordt ze nog steeds verondersteld haar familie te "dienen". Op privévlak hebben die traditionele verwachtingen nog altijd de overhand.'
Slechts 12% van de Turken denkt dat onbekenden te vertrouwen zijn
Uit het onderzoek moet blijken dat de Turk vooral familie, buren, bekenden en mensen uit dezelfde stad vertrouwt, in die volgorde. Hij weet niet goed wat te doen met mensen die buiten dat kader vallen. In de praktijk blijkt dat nogal mee te vallen.
Iedereen die ooit door Turkije gereisd heeft, kan beamen dat de Turkse gastvrijheid geen grenzen kent. De belangstelling die Turken tonen is oprecht, hartverwarmend en staat haaks op het ingebakken wantrouwen dat de westerling koestert tegenover de vreemdeling. Dat slechts 12% van de Turken onbekenden vertrouwt, mag niet verbazen in een land waar op duizenden gevels en dorpspleinen prijkt: 'Een Turk heeft geen andere vriend dan de Turk.'
Jessica Lutz: 'Op school wordt de kinderen geleerd Europa nooit te vertrouwen, omdat het een eeuw geleden de val van het Osmaanse Rijk bewerkstelligd heeft. Nog steeds, zo vrezen de Turken, willen de westerse mogendheden het trotse Turkije breken.'
Diba Göksel: 'Als het avontuur van Turkije met de EU succesvol afgerond wordt, zullen die gevoeligheden slijten. Mislukt het avontuur, dan riskeren we een afwijzing van Europa door de Turken.'
70% van de Turken denkt dat mensen leiding nodig hebben om op het rechte pad te blijven
De Turkse taal is rijk aan woorden die gezagsverhoudingen uitdrukken. Als de president bij zijn kapper op bezoek gaat, zal hij die aanspreken met 'usta' - als 'deskundige', een erkenning van diens vakmanschap. De spelers van Galatasaray zullen Eric Gerets niet aanspreken met het klinische 'coach' of 'trainer', maar met de respectabele titel 'Hoca' - wat een verhouding tussen leraar en leerling of zelfs tussen vader en zoon uitdrukt.
En dan is er nog 'baba', zoals in 'baba devlet': Vadertje Staat. Anders dan de doorsnee-Belg, die wars is van autoriteit, ziet de Turk de staat als iets dat de mensen ervoor moet hoeden van het juiste pad af te dwalen. Een opmerkelijk hoog percentage van 70% van de respondenten vindt dat mensen niet uit zichzelf het onderscheid tussen goed en kwaad kunnen maken.
Elif Safak: 'Of de EU een "baba" kan zijn voor Turkije? Als intellectueel heb ik het daar moeilijk mee. De Turken moeten hervormingen doorvoeren voor zichzelf, niet voor Brussel. Transformatie komt van binnen uit of ze komt niet.'
Volkan Üce, geboren in Antwerpen uit Turkse ouders, studeert als Erasmusstudent in Istanbul: 'Als je de bureaucratische toestanden hier meemaakt en geregeld in contact komt met mensen die voor de staat werken - zoals buschauffeurs en bediendes van de gemeente - waan je je eerder in de Sovjet-Unie dan in Europa.'
40% van de Turken schrikt niet terug voor een militair regime
De overgrote meerderheid van de Turken kiest voor de parlementaire democratie als ideale bestuursvorm. Hun begrip van de inhoud van een democratie wijkt niet af van die van de Europeanen: vrijheid van meningsuiting, godsdienst- en persvrijheid, gelijkheid, algemeen stemrecht. Toch heeft 40% van de Turken geen bezwaar tegen een militair optreden.
In het land vonden de voorbije decennia drie staatsgrepen plaats. De Turken beseffen dat dat van hun land geen toonbeeld van democratie maakt. Maar die 40%-score benadrukt vooral het slechte imago van de Turkse politici. Zij zijn er volgens de publieke opinie alleen op uit zichzelf te verrijken. Geen onterechte beschuldiging, ook anno 2006 hebben de Turkse rechtbanken nog een hele kluif aan politieke schandalen uit de jaren '90.
In fel contrast daarmee staat het smetteloze uniform van de militair. Het leger blijft het meest gerespecteerde instituut in Turkije. Slechts weinig Turken zullen de rol van de strijdkrachten in de toestand van het land in vraag stellen, ook al is daar misschien wel aanleiding toe. In maart kwam oppergeneraal Büyükanit, tweede in rang in het Turkse leger, in opspraak toen bleek dat Turkse agenten betrokken waren bij een bomaanslag in het zuidoosten van het land. Maar al snel sloten de rangen van gerecht, politici en publieke opinie zich rond Büyükanit. De generaal drukt ondertussen alweer in primetime treurende moeders aan de borst die hun soldatenzonen verloren in de strijd met de Koerdische terreurbeweging PKK.
Turken zijn niet bereid voor Europa hun ziel te verkopen.
De Turken omarmen dus wel een democratie, maar dan wel één volgens Turks model. En dat model is top-down, zoals Atatürk 80 jaar geleden het model van de seculiere republiek oplegde. Dat komt terug in alle geledingen van de Turkse maatschappij, in het gezin, op school, op de werkvloer, in de verhouding burger-overheid: hiërarchie wordt niet al te vaak in vraag gesteld. Wie dat toch doet, spuugt in de eigen soep. Dat kan ook verklaren waarom veel Turken zo weinig empathie hebben voor de positie van minderheden in hun land. 'Gelukkig is hij die zich Turk mag noemen', is nog zo'n slogan die je terugvindt in elk Turks dorp.
Volkan Üce: 'Het echte probleem van Turkije is dat niets vanzelf gaat. De ontwikkeling van de vrouwenrechten was in de rest van de wereld een proces. Hier was het een verdict, opgelegd van boven. Atatürk besliste dat vrouwen mochten stemmen. Als hij dat niet gedaan had, zouden de Turkse vrouwen misschien nog geen stemrecht hebben.'
Elif Safak: 'Het centralistische Turkije brokkelt af. Vandaar de paniek in nationalistische kringen. De dingen veranderen in hun nadeel.'
16% van de Turken noemt zich 'uitgesproken behoudsgezind'
Het is ook in de 21e eeuw niet vanzelfsprekend om in Turkije vrijuit niet heteroseksueel te zijn: 58% van de Turken stoort zich aan afwijkend seksueel gedrag. Tegelijk blijkt in de praktijk een grote fascinatie te bestaan voor afwijkend gedrag. Het privéleven van popsterren, voetballers, acteurs en andere celebrity's wordt in Turkije ongegeneerd te grabbel gegooid en gretig verslonden door het publiek, dat de levensstijl van de sterren als 'on-Turks' bewondert en verafschuwt. Enkele van de populairste tv-vedetten flirten opvallend met een androgyn profiel.
Elif Safak: 'Een populair icoon kan in Turkije zijn eigen terrein afbakenen. Flamboyant homoseksueel zijn en toch miljoenen fans hebben, is perfect mogelijk. Een homo als zoon of buur hebben is daarentegen ondenkbaar. Turkije is hypocriet en homofoob.'
Volkan Üce: '23% van de ondervraagden - mannen én vrouwen - vindt het oké dat een man "indien nodig" fysiek geweld gebruikt tegenover zijn vrouw. Als ik in de enquête lees dat 76% van de ondervraagden zich stoort aan homo's, 65% aan koppels die ongetrouwd samenwonen en 17% aan gescheiden vrouwen, dan vraag ik me af in hoeverre de Turken de waarden en normen van de Europeanen delen.'
Diba Göksel: 'In het dagelijkse leven voel ik dat niet zo scherp aan. Misschien wijst dat toch op een verschil tussen theorie en praktijk.'
Wat leert ons dat nu allemaal? Net zoals statistieken voor interpretatie vatbaar zijn, maakt het een verschil of je de zaken vanuit Ankara of vanuit Brussel bekijkt. Ook Turkse intellectuelen ervaren dat Europa de juiste aanpak niet vindt en vaak redeneert vanuit vooroordelen, met een gebrek aan kennis. Turkije laat zich echter niet graag schoolmeesteren. Duidelijk is dat de Turken Europa bewonderen om tal van redenen (technologie, welvaart, democratie) maar dat ze niet bereid zijn hun ziel te verkopen.
Het is een trots volk, dat bang lijkt voor de buitenwereld. Dat wantrouwen is een weinig fraai aspect van de Turkse ideologie. Net die ideologie maakt vernieuwing van onderuit moeilijk.
Toch is het ontegensprekelijk zo dat de Turkse civil society exponentieel groeit en steeds meer op het beleid weegt. Ook de demografische structuur maakt duidelijk dat Turkije verandert: 40% van de Turken is jonger dan 25 jaar. En ligt het niet in de natuur van jongeren om de wereld te veranderen? In de verhouding tussen Turkije en de EU is geen stok achter de deur nodig. Oprechte belangstelling volstaat. Want net zoals de Turk makkelijk vijanden maakt, maakt hij vrienden. En wie eenmaal een Turk als vriend heeft, heeft die voor het leven.
Elif Safak: 'In het verleden dachten de Turken dat ze hun tradities, cultuur, Ottomaanse erfenis, zelfs hun geloof moesten opofferen om aansluiting te vinden bij het Westen. Dat geloven ze nu niet meer. Dit is een westers land, maar niet zoals België. Dit is een hybride cultuur, wat ze volgens mij net waardevol maakt.'
Hakan Yilmaz: 'De Turken zelf definiëren de ideale burger als een mix tussen de Turkse levensstijl en de Europese waarden.'
Bron: 'Behoudsgezindheid in Turkije' - Bosporus Universiteit Istanbul, voor meer info mail: [email protected]
Dirk Vermeiren
Bron: Knack Magazine
Met de start van de onderhandelingen met Ankara zette Brussel de deur voor EU-lidmaatschap op een kier. De vraag of Turkije überhaupt wel door die deur kan, houdt veel Europeanen bezig. Delen de Turken en de Europeanen dezelfde normen en waarden? - gesteld dat de Europeanen het daarover onderling eens zouden zijn. De Bosporus-universiteit in Istanbul bevroeg de Turken hierover.
Stellen dat de Turken conservatief zijn, is een open deur intrappen. Links haalt in Turkije bij verkiezingen niet meer dan 30%. En de partij die geldt als de grootste sociaaldemocratische Turkse partij zou in Europa een populistische rechtse partij heten. Maar de Turken blijken van huis uit conservatief te zijn. Letterlijk.
46% van de Turken beschouwt de familie als de hoeksteen van de maatschappij
Europeanen hebben al snel de neiging om de islam de factor te noemen die integratie van Turkije in de EU zou bemoeilijken. Maar op de vraag wat een Turk écht belangrijk vindt, scoort 'familie' eens zo hoog als 'geloof'. Wie het ijs wil breken bij een eerste ontmoeting met een Turk, moet maar polsen naar diens familie. Tuinier, kleermaker of eerste minister: elke Turk weidt graag uit over zijn familiegeschiedenis.
Turkse tv-soaps spelen zich vrijwel altijd in familieverband af. En je kunt er donder op zeggen dat de verhoudingen in het gezin gerespecteerd blijven. Vader mag dan wel eens ontmaskerd worden als een domoor of geweldenaar, moeder als een sukkel of integendeel als een moedige vrouw, zoon of dochter als weerspannig, op het einde van de aflevering is de les altijd dezelfde: er bestaat geen hoger geluk dan huiselijk geluk. De familie is de nucleus waar het leven van de Turk omheen draait.
Prof. Dr. Hakan Yilmaz van de Bosphorus Universiteit: 'Godsdienst lijkt vooral de bestaande verhoudingen te legitimeren, vooral die tussen de seksen: de vrouw is gelijkwaardig, eerbaar en hardwerkend.'
Schrijfster Elif Safak: 'De muur die de Turk optrekt rond zijn familie maakt het erg moeilijk om zaken als geweld tegen vrouwen, incest en verkrachting binnen het huwelijk bespreekbaar zijn. Het is een patriarchale maatschappij, maar geloof me, de Turkse vrouwen vinden altijd een weg om de autoriteit van de man te omzeilen. Er bestaat hier een orale traditie waar de mannen geen toegang tot hebben. Bovendien wint de vrouwenbeweging snel terrein.'
Die verknochtheid aan de roots gaat verder dan bloedverwantschap. Als een Turk uit het venster kijkt, ziet hij het liefst vertrouwde gezichten, wil hij muziek die hem vertrouwd in de oren klinkt, eten dat hij kent. De massale Turkse migratie van de laatste decennia heeft daaraan niets veranderd.
Net zoals in de Turkse wijken in onze steden hergroeperen ook in Istanbul, Izmir en Ankara hele dorpen zich na migratie, en huwelijken worden meestal binnen de eigen gemeenschap gesloten. De Turken zijn niet voor niets van oorsprong een nomadenvolk; de tradities reizen met hen mee. Een Turkse voetbalploeg die Europees voetbalt, neemt op verplaatsing gegarandeerd de eigen kok mee, om de jongens precies dezelfde kost als thuis voor te schotelen.
Jessica Lutz, publiciste en NOS-correspondente, woont al achttien jaar in Turkije: 'De resultaten tonen dat de trek naar de stad geen grote mentaliteitsverandering teweeggebracht heeft, en Turkije nog steeds een agrarische samenleving is. Misschien heeft het onzekere bestaan in de stad deze tendens juist versterkt.'
61% van de Turken vindt dat de Turkse identiteit gevormd wordt door een gemeenschappelijk stelsel van waarden en normen
De tradities die de Turk tot Turk maken, blijken volgens het onderzoek van de Bosphorus Universiteit 'ruraal, religieus en nationalistisch'. Zoals veel Europeanen refereren aan de christelijke beschaving en het christelijke erfgoed, duidt 31% van de Turken zijn tradities als wortelend in de moslimcultuur. Maar zijn identiteit wordt ook voor een groot stuk gevormd door wat de studie noemt 'Anatolische cultuur' (ruraal) en 'Turkisme' (sic), wat het uitgesproken nationalisme in Turkije voedt.
Er is een groot respect voor tradities, zeker in de privésfeer, maar toch maakt meer dan 70% van de Turken zich zorgen over tanende tradities. De samenleving lijkt sneller te veranderen dan de Turken zouden willen. En net zoals heel wat Europeanen vinden dat het allemaal wat te snel gaat, gaan ook de Turken terug naar wat ze kennen. In hun geval is dat het vertrouwde terrein van familie, dorp of wijk, en bij uitbreiding moederland Turkije. Dat moederland, zo leren alle kinderen op school, is een veilige thuishaven voor alle Turken: 'Aan drie kanten omringd door water, aan vier kanten door vijanden.'
Diba Göksel, hoofdredactrice van het tijdschrift Turkish Policy Quarterly: 'De veranderingen in Turkije zijn niet ondanks de Turken, zoals veel Europeanen denken. De Turken worden gaandeweg meer geconfronteerd met varianten op wat ze normaal vinden. Nationalistische tegenreacties zoals we die vandaag zien, zijn tijdelijk.'
Elif Safak: 'Zo lang is het nog niet geleden dat Turkije als een monolithisch blok werd voorgesteld. Anno 2006 is er niemand meer die ontkent dat er Koerden leven in Turkije. Alleen weten we nog niet goed hoe met die verscheidenheid om te gaan. Turkije is een work in progress.'
Prof. Dr. Hakan Yilmaz: 'De laatste twintig jaar werd de politieke cultuur in Turkije meer gekleurd door rechts en door politieke islam. Tegelijk is er grote vooruitgang geboekt qua tolerantie en vrije meningsuiting. Over de Koerden, de Armeense kwestie en Cyprus wordt openlijk gedebatteerd.'
71% van de Turken beschouwt een leven ten dienste van haar echtgenoot de eerste taak van de vrouw
Enkele van Turkijes grootste holdings en bedrijven hebben een vrouw aan de top. Maar dat zijn uitzonderingen op de regel. Essentieel is dat het prestige van de man verbonden is met de reputatie van diens vrouw (score: 73%). Dat geeft meteen aan wie de lijnen trekt in een huwelijk. Het is de werkende vrouw die thuisblijft, indien nodig.
Net zoals de Europeanen zijn de Turken gewend geraakt aan fenomenen als echtscheiding, werkende en alleenwonende vrouwen. De tolerantie daarvoor groeit, wat nog niet betekent dat die levensstijlen goedgekeurd worden. Zolang het niet te dicht bij huis komt, tolereert de Turk veel. Kader is een populaire Turkse meisjesnaam die op twee manieren kan worden vertaald: als 'geluk/fortuin', maar ook als 'het lot'.
Elif Safak: 'De kemalistische revolutie schiep een soort ideale vrouwen, "kameraden". Die werkten mee aan het grote project van Atatürk. Ze werden heldinnen, zoals de eerste pilote, maar ze moesten daarvoor wel van hun vrouwelijkheid worden ontdaan. Dat weegt nog steeds op Turkse vrouwen die intellectueel bezig zijn. Dit is een samenleving die vrouwelijkheid ridiculiseert.'
Diba Göksel: 'Ook al is de Turkse vrouw wettelijk gezien vrijwel volledig gelijk aan de man, in de geesten van de meeste Turken wordt ze nog steeds verondersteld haar familie te "dienen". Op privévlak hebben die traditionele verwachtingen nog altijd de overhand.'
Slechts 12% van de Turken denkt dat onbekenden te vertrouwen zijn
Uit het onderzoek moet blijken dat de Turk vooral familie, buren, bekenden en mensen uit dezelfde stad vertrouwt, in die volgorde. Hij weet niet goed wat te doen met mensen die buiten dat kader vallen. In de praktijk blijkt dat nogal mee te vallen.
Iedereen die ooit door Turkije gereisd heeft, kan beamen dat de Turkse gastvrijheid geen grenzen kent. De belangstelling die Turken tonen is oprecht, hartverwarmend en staat haaks op het ingebakken wantrouwen dat de westerling koestert tegenover de vreemdeling. Dat slechts 12% van de Turken onbekenden vertrouwt, mag niet verbazen in een land waar op duizenden gevels en dorpspleinen prijkt: 'Een Turk heeft geen andere vriend dan de Turk.'
Jessica Lutz: 'Op school wordt de kinderen geleerd Europa nooit te vertrouwen, omdat het een eeuw geleden de val van het Osmaanse Rijk bewerkstelligd heeft. Nog steeds, zo vrezen de Turken, willen de westerse mogendheden het trotse Turkije breken.'
Diba Göksel: 'Als het avontuur van Turkije met de EU succesvol afgerond wordt, zullen die gevoeligheden slijten. Mislukt het avontuur, dan riskeren we een afwijzing van Europa door de Turken.'
70% van de Turken denkt dat mensen leiding nodig hebben om op het rechte pad te blijven
De Turkse taal is rijk aan woorden die gezagsverhoudingen uitdrukken. Als de president bij zijn kapper op bezoek gaat, zal hij die aanspreken met 'usta' - als 'deskundige', een erkenning van diens vakmanschap. De spelers van Galatasaray zullen Eric Gerets niet aanspreken met het klinische 'coach' of 'trainer', maar met de respectabele titel 'Hoca' - wat een verhouding tussen leraar en leerling of zelfs tussen vader en zoon uitdrukt.
En dan is er nog 'baba', zoals in 'baba devlet': Vadertje Staat. Anders dan de doorsnee-Belg, die wars is van autoriteit, ziet de Turk de staat als iets dat de mensen ervoor moet hoeden van het juiste pad af te dwalen. Een opmerkelijk hoog percentage van 70% van de respondenten vindt dat mensen niet uit zichzelf het onderscheid tussen goed en kwaad kunnen maken.
Elif Safak: 'Of de EU een "baba" kan zijn voor Turkije? Als intellectueel heb ik het daar moeilijk mee. De Turken moeten hervormingen doorvoeren voor zichzelf, niet voor Brussel. Transformatie komt van binnen uit of ze komt niet.'
Volkan Üce, geboren in Antwerpen uit Turkse ouders, studeert als Erasmusstudent in Istanbul: 'Als je de bureaucratische toestanden hier meemaakt en geregeld in contact komt met mensen die voor de staat werken - zoals buschauffeurs en bediendes van de gemeente - waan je je eerder in de Sovjet-Unie dan in Europa.'
40% van de Turken schrikt niet terug voor een militair regime
De overgrote meerderheid van de Turken kiest voor de parlementaire democratie als ideale bestuursvorm. Hun begrip van de inhoud van een democratie wijkt niet af van die van de Europeanen: vrijheid van meningsuiting, godsdienst- en persvrijheid, gelijkheid, algemeen stemrecht. Toch heeft 40% van de Turken geen bezwaar tegen een militair optreden.
In het land vonden de voorbije decennia drie staatsgrepen plaats. De Turken beseffen dat dat van hun land geen toonbeeld van democratie maakt. Maar die 40%-score benadrukt vooral het slechte imago van de Turkse politici. Zij zijn er volgens de publieke opinie alleen op uit zichzelf te verrijken. Geen onterechte beschuldiging, ook anno 2006 hebben de Turkse rechtbanken nog een hele kluif aan politieke schandalen uit de jaren '90.
In fel contrast daarmee staat het smetteloze uniform van de militair. Het leger blijft het meest gerespecteerde instituut in Turkije. Slechts weinig Turken zullen de rol van de strijdkrachten in de toestand van het land in vraag stellen, ook al is daar misschien wel aanleiding toe. In maart kwam oppergeneraal Büyükanit, tweede in rang in het Turkse leger, in opspraak toen bleek dat Turkse agenten betrokken waren bij een bomaanslag in het zuidoosten van het land. Maar al snel sloten de rangen van gerecht, politici en publieke opinie zich rond Büyükanit. De generaal drukt ondertussen alweer in primetime treurende moeders aan de borst die hun soldatenzonen verloren in de strijd met de Koerdische terreurbeweging PKK.
Turken zijn niet bereid voor Europa hun ziel te verkopen.
De Turken omarmen dus wel een democratie, maar dan wel één volgens Turks model. En dat model is top-down, zoals Atatürk 80 jaar geleden het model van de seculiere republiek oplegde. Dat komt terug in alle geledingen van de Turkse maatschappij, in het gezin, op school, op de werkvloer, in de verhouding burger-overheid: hiërarchie wordt niet al te vaak in vraag gesteld. Wie dat toch doet, spuugt in de eigen soep. Dat kan ook verklaren waarom veel Turken zo weinig empathie hebben voor de positie van minderheden in hun land. 'Gelukkig is hij die zich Turk mag noemen', is nog zo'n slogan die je terugvindt in elk Turks dorp.
Volkan Üce: 'Het echte probleem van Turkije is dat niets vanzelf gaat. De ontwikkeling van de vrouwenrechten was in de rest van de wereld een proces. Hier was het een verdict, opgelegd van boven. Atatürk besliste dat vrouwen mochten stemmen. Als hij dat niet gedaan had, zouden de Turkse vrouwen misschien nog geen stemrecht hebben.'
Elif Safak: 'Het centralistische Turkije brokkelt af. Vandaar de paniek in nationalistische kringen. De dingen veranderen in hun nadeel.'
16% van de Turken noemt zich 'uitgesproken behoudsgezind'
Het is ook in de 21e eeuw niet vanzelfsprekend om in Turkije vrijuit niet heteroseksueel te zijn: 58% van de Turken stoort zich aan afwijkend seksueel gedrag. Tegelijk blijkt in de praktijk een grote fascinatie te bestaan voor afwijkend gedrag. Het privéleven van popsterren, voetballers, acteurs en andere celebrity's wordt in Turkije ongegeneerd te grabbel gegooid en gretig verslonden door het publiek, dat de levensstijl van de sterren als 'on-Turks' bewondert en verafschuwt. Enkele van de populairste tv-vedetten flirten opvallend met een androgyn profiel.
Elif Safak: 'Een populair icoon kan in Turkije zijn eigen terrein afbakenen. Flamboyant homoseksueel zijn en toch miljoenen fans hebben, is perfect mogelijk. Een homo als zoon of buur hebben is daarentegen ondenkbaar. Turkije is hypocriet en homofoob.'
Volkan Üce: '23% van de ondervraagden - mannen én vrouwen - vindt het oké dat een man "indien nodig" fysiek geweld gebruikt tegenover zijn vrouw. Als ik in de enquête lees dat 76% van de ondervraagden zich stoort aan homo's, 65% aan koppels die ongetrouwd samenwonen en 17% aan gescheiden vrouwen, dan vraag ik me af in hoeverre de Turken de waarden en normen van de Europeanen delen.'
Diba Göksel: 'In het dagelijkse leven voel ik dat niet zo scherp aan. Misschien wijst dat toch op een verschil tussen theorie en praktijk.'
Wat leert ons dat nu allemaal? Net zoals statistieken voor interpretatie vatbaar zijn, maakt het een verschil of je de zaken vanuit Ankara of vanuit Brussel bekijkt. Ook Turkse intellectuelen ervaren dat Europa de juiste aanpak niet vindt en vaak redeneert vanuit vooroordelen, met een gebrek aan kennis. Turkije laat zich echter niet graag schoolmeesteren. Duidelijk is dat de Turken Europa bewonderen om tal van redenen (technologie, welvaart, democratie) maar dat ze niet bereid zijn hun ziel te verkopen.
Het is een trots volk, dat bang lijkt voor de buitenwereld. Dat wantrouwen is een weinig fraai aspect van de Turkse ideologie. Net die ideologie maakt vernieuwing van onderuit moeilijk.
Toch is het ontegensprekelijk zo dat de Turkse civil society exponentieel groeit en steeds meer op het beleid weegt. Ook de demografische structuur maakt duidelijk dat Turkije verandert: 40% van de Turken is jonger dan 25 jaar. En ligt het niet in de natuur van jongeren om de wereld te veranderen? In de verhouding tussen Turkije en de EU is geen stok achter de deur nodig. Oprechte belangstelling volstaat. Want net zoals de Turk makkelijk vijanden maakt, maakt hij vrienden. En wie eenmaal een Turk als vriend heeft, heeft die voor het leven.
Elif Safak: 'In het verleden dachten de Turken dat ze hun tradities, cultuur, Ottomaanse erfenis, zelfs hun geloof moesten opofferen om aansluiting te vinden bij het Westen. Dat geloven ze nu niet meer. Dit is een westers land, maar niet zoals België. Dit is een hybride cultuur, wat ze volgens mij net waardevol maakt.'
Hakan Yilmaz: 'De Turken zelf definiëren de ideale burger als een mix tussen de Turkse levensstijl en de Europese waarden.'
Bron: 'Behoudsgezindheid in Turkije' - Bosporus Universiteit Istanbul, voor meer info mail: [email protected]
Dirk Vermeiren
Bron: Knack Magazine