mark61
28-05-06, 10:44
Socioloog Faruk Birtek pleit voor een herbezinning op de strenge scheiding van kerk en staat in Turkije
Volgens streng-seculiere Turken is het secularisme van de Turkse Republiek in gevaar. Socioloog Faruk Birtek deelt die angst niet. De tijden zijn veranderd, het dragen van een hoofddoek mag als een individuele keuze worden gezien, betoogt hij.
Door onze correspondent Bernard Bouwman
Istanbul, 27 mei.
Het waren beelden die weinig Turken snel zullen vergeten. Nadat een moslim-extremistische advocaat vorige week het vuur had geopend op een groep rechters in het hoogste administratieve hof in Ankara, kwam het in het Turkse parlement tot roerige taferelen. De rechters (van wie er een als gevolg van de aanslag overleed) stonden bekend om hun streng-seculiere overtuiging. En dus zagen parlementsleden van de eveneens streng-seculiere oppositionele CHP de aanslag als veel meer dan een ongelukje: dit was een directe aanval op de Republiek.
Het secularisme is in gevaar, schreeuwde een afgevaardigde van de CHP met overslaande stem. In een mars naar het mausoleum van Atatürk in Ankara lieten tienduizenden Turken blijken dat ook zij die mening waren toegedaan. ‘Turkije is seculier en zal dat blijven’ scandeerden de deelnemers. Maar de gezichtsuitdrukking van velen liet zien dat ze zich enorme zorgen maakten.
Zijn die zorgen ook terecht? Faruk Birtek, vooraanstaand Turks politiek socioloog en hoofd van de afdeling sociologie van de beroemde Bosphorus-universiteit, denkt van niet. „Alle onderzoeken wijzen uit dat een overgrote meerderheid van de Turkse bevolking dit land niet in een islamitische staat wil omvormen, waar de shari’a (de islamitische wet) van kracht is”. Hoe gelovig Turken in hun persoonlijke leven ook mogen zijn, aldus Birtek, ze accepteren dat hun staatsbestel een seculiere Republiek is.
Dat neemt niet weg dat het secularisme in Turkije in een crisis verkeert, aldus Birtek: het is archaïsch geworden. Het woord ‘secularisme’ is ook niet het goede woord om de Turkse variant te beschrijven: het Franse woord ‘laïcité’ is beter. De stichters van de Turkse Republiek namen de Franse Revolutie als voorbeeld maar de Turkse vorm van secularisme is wellicht radicaler dan zelfs het Jacobinisme. In Turkije mogen vrouwen met een hoofddoek op bijvoorbeeld geen staatsruimtes binnen zoals de universiteit of het parlement.
Hoe radicaal het Turkse secularisme nog altijd is, bleek onlangs uit een vonnis van de rechters van de administratieve rechtbank waar de moslim-extremistische advocaat het vuur op opende. Zij billijkten een besluit om een onderwijzeres die netjes haar hoofddoek afdeed als ze de school binnenkwam maar hem daarbuiten droeg, niet tot schooldirectrice te bevorderen. Een directrice moet altijd het goede voorbeeld geven, was hun opvatting, ook buiten schooltijd. Gelovige moslims in Turkije waren woedend: mag je dan nergens meer een hoofddoek dragen, zo vroegen zij zich af.
Volgens Birtek is het tijd om het hele concept van secularisme tegen het licht te houden. De radicale laïcité was misschien zinvol bij het ontstaan van de Republiek, aan het begin van de jaren twintig van de vorige eeuw. De toenmalige machthebbers, niet in de laatste plaats Atatürk, wilden Turkije snel moderniseren en laten breken met de tradities van het Ottomaanse Rijk. Omdat in dat rijk de scheidslijn tussen religieuze en politieke autoriteiten niet zo nauw was (zo was de sultan ook kalief) was secularisme een goede manier om het verschil tussen het Ottomaanse Rijk en de Republiek te onderstrepen. Omdat daarnaast de moderniteit in West-Europa gekenmerkt werd door een seculier staatsbestel, wilde Atatürk dat ook zijn Republiek seculier werd. En zo vervulde de Turkse laïcité een grote rol in de opbouw van het moderne Turkije.
Maar de tijden zijn veranderd. De Republiek is gesticht en functioneert al meer dan 75 jaar. Zij heeft zich verankerd in de harten van de Turken en verkeert niet meer in gevaar. „Aanhangers van de radicale laïcité doen nog net alsof de oorlog [om de Turkse onafhankelijkheid, voor het ontstaan van de Turkse Republiek red.] nog gevochten moet worden”, zegt Birtek. „Maar die oorlog is al lang voorbij, het is tijd voor vrede.” En zo heeft het radicale secularisme zichzelf overleefd: „Het was zinvol aan het begin van de Republiek maar nu is het een last geworden.”
En dus vindt Birtek het tijd om ‘secularisme’ opnieuw te definiëren. De AK-partij van premier Erdogan, die zijn wortels heeft in het moslim-fundamentalisme, probeert dat. Al jaren roepen voormannen van de AK-partij dat het tijd wordt om bijvoorbeeld de regels rond de hoofddoek te verruimen. Birtek vertrouwt Erdogan en de zijnen niet helemaal, maar toch denkt ook hij dat het tijd wordt de scherpe randjes van het Turkse systeem af te vijlen. „Ik denk dat je bijvoorbeeld het dragen van de hoofddoek als een individuele keuze moet zien.”
En zo zou eigenlijk iedereen in Turkije, aldus Birtek, nog eens goed naar zijn eigen politieke standpunt moeten kijken. De oppositionele CHP schreeuwt moord en brand dat het secularisme in gevaar is. „Maar zij beseffen niet hoe Turkije is veranderd en staan eigenlijk los van de hele wereld.” Maar ook de AK-partij van premier Erdogan zou eens goed in de spiegel moeten kijken, aldus Birtek. De partij noemt zich inmiddels conservatief en doet er alles aan om te breken met zijn moslim-fundamentalistische wortels. Maar echt vertrouwen doet Birtek ze niet. „Ik begrijp niet waarom Turkije zo nodig voorzitter moet worden van de organisatie van islamitische economische weet-ik-veel-wat. Zo’n club heeft niets met ons van doen.”
En zo wordt het, aldus Birtek, tijd om de hele politieke cultuur in Turkije te veranderen. Turkije mag dan een modern staatsbestel hebben, het politieke debat is nog steeds uiterst ouderwets en achterhaald. „Ik hoop dat, hoe dichter Turkije bij de Europese Unie komt, hoe meer het politieke vertoog zich moderniseert”, aldus de hoogleraar. Dat zal ook gevolgen hebben voor het secularisme. Europa zou goed naar de Turkse ontwikkelingen moeten kijken want een modern secularisme, zoals Birtek dat voorstaat en dat wellicht in Turkije wordt verwezenlijkt, is ook in Europa niet te vinden. „Frankrijk heeft dezelfde problemen als wij met bijvoorbeeld de hoofddoek”, zegt hij, „maar in landen als Duitsland en Nederland is het daarentegen acceptabel dat religieuze organisaties en kerken een rol spelen in het openbare bestuur. Dat vind ik niet passen bij een moderne vorm van secularisme”. En zo wordt Turkije wellicht de komende tijd een laboratorium, waar een moderne vorm van secularisme ontwikkeld gaat worden. „Dat gaan wij aan Europa geven”, lacht Birtek.
http://www.nrc.nl/buitenland/article332093.ece
Volgens streng-seculiere Turken is het secularisme van de Turkse Republiek in gevaar. Socioloog Faruk Birtek deelt die angst niet. De tijden zijn veranderd, het dragen van een hoofddoek mag als een individuele keuze worden gezien, betoogt hij.
Door onze correspondent Bernard Bouwman
Istanbul, 27 mei.
Het waren beelden die weinig Turken snel zullen vergeten. Nadat een moslim-extremistische advocaat vorige week het vuur had geopend op een groep rechters in het hoogste administratieve hof in Ankara, kwam het in het Turkse parlement tot roerige taferelen. De rechters (van wie er een als gevolg van de aanslag overleed) stonden bekend om hun streng-seculiere overtuiging. En dus zagen parlementsleden van de eveneens streng-seculiere oppositionele CHP de aanslag als veel meer dan een ongelukje: dit was een directe aanval op de Republiek.
Het secularisme is in gevaar, schreeuwde een afgevaardigde van de CHP met overslaande stem. In een mars naar het mausoleum van Atatürk in Ankara lieten tienduizenden Turken blijken dat ook zij die mening waren toegedaan. ‘Turkije is seculier en zal dat blijven’ scandeerden de deelnemers. Maar de gezichtsuitdrukking van velen liet zien dat ze zich enorme zorgen maakten.
Zijn die zorgen ook terecht? Faruk Birtek, vooraanstaand Turks politiek socioloog en hoofd van de afdeling sociologie van de beroemde Bosphorus-universiteit, denkt van niet. „Alle onderzoeken wijzen uit dat een overgrote meerderheid van de Turkse bevolking dit land niet in een islamitische staat wil omvormen, waar de shari’a (de islamitische wet) van kracht is”. Hoe gelovig Turken in hun persoonlijke leven ook mogen zijn, aldus Birtek, ze accepteren dat hun staatsbestel een seculiere Republiek is.
Dat neemt niet weg dat het secularisme in Turkije in een crisis verkeert, aldus Birtek: het is archaïsch geworden. Het woord ‘secularisme’ is ook niet het goede woord om de Turkse variant te beschrijven: het Franse woord ‘laïcité’ is beter. De stichters van de Turkse Republiek namen de Franse Revolutie als voorbeeld maar de Turkse vorm van secularisme is wellicht radicaler dan zelfs het Jacobinisme. In Turkije mogen vrouwen met een hoofddoek op bijvoorbeeld geen staatsruimtes binnen zoals de universiteit of het parlement.
Hoe radicaal het Turkse secularisme nog altijd is, bleek onlangs uit een vonnis van de rechters van de administratieve rechtbank waar de moslim-extremistische advocaat het vuur op opende. Zij billijkten een besluit om een onderwijzeres die netjes haar hoofddoek afdeed als ze de school binnenkwam maar hem daarbuiten droeg, niet tot schooldirectrice te bevorderen. Een directrice moet altijd het goede voorbeeld geven, was hun opvatting, ook buiten schooltijd. Gelovige moslims in Turkije waren woedend: mag je dan nergens meer een hoofddoek dragen, zo vroegen zij zich af.
Volgens Birtek is het tijd om het hele concept van secularisme tegen het licht te houden. De radicale laïcité was misschien zinvol bij het ontstaan van de Republiek, aan het begin van de jaren twintig van de vorige eeuw. De toenmalige machthebbers, niet in de laatste plaats Atatürk, wilden Turkije snel moderniseren en laten breken met de tradities van het Ottomaanse Rijk. Omdat in dat rijk de scheidslijn tussen religieuze en politieke autoriteiten niet zo nauw was (zo was de sultan ook kalief) was secularisme een goede manier om het verschil tussen het Ottomaanse Rijk en de Republiek te onderstrepen. Omdat daarnaast de moderniteit in West-Europa gekenmerkt werd door een seculier staatsbestel, wilde Atatürk dat ook zijn Republiek seculier werd. En zo vervulde de Turkse laïcité een grote rol in de opbouw van het moderne Turkije.
Maar de tijden zijn veranderd. De Republiek is gesticht en functioneert al meer dan 75 jaar. Zij heeft zich verankerd in de harten van de Turken en verkeert niet meer in gevaar. „Aanhangers van de radicale laïcité doen nog net alsof de oorlog [om de Turkse onafhankelijkheid, voor het ontstaan van de Turkse Republiek red.] nog gevochten moet worden”, zegt Birtek. „Maar die oorlog is al lang voorbij, het is tijd voor vrede.” En zo heeft het radicale secularisme zichzelf overleefd: „Het was zinvol aan het begin van de Republiek maar nu is het een last geworden.”
En dus vindt Birtek het tijd om ‘secularisme’ opnieuw te definiëren. De AK-partij van premier Erdogan, die zijn wortels heeft in het moslim-fundamentalisme, probeert dat. Al jaren roepen voormannen van de AK-partij dat het tijd wordt om bijvoorbeeld de regels rond de hoofddoek te verruimen. Birtek vertrouwt Erdogan en de zijnen niet helemaal, maar toch denkt ook hij dat het tijd wordt de scherpe randjes van het Turkse systeem af te vijlen. „Ik denk dat je bijvoorbeeld het dragen van de hoofddoek als een individuele keuze moet zien.”
En zo zou eigenlijk iedereen in Turkije, aldus Birtek, nog eens goed naar zijn eigen politieke standpunt moeten kijken. De oppositionele CHP schreeuwt moord en brand dat het secularisme in gevaar is. „Maar zij beseffen niet hoe Turkije is veranderd en staan eigenlijk los van de hele wereld.” Maar ook de AK-partij van premier Erdogan zou eens goed in de spiegel moeten kijken, aldus Birtek. De partij noemt zich inmiddels conservatief en doet er alles aan om te breken met zijn moslim-fundamentalistische wortels. Maar echt vertrouwen doet Birtek ze niet. „Ik begrijp niet waarom Turkije zo nodig voorzitter moet worden van de organisatie van islamitische economische weet-ik-veel-wat. Zo’n club heeft niets met ons van doen.”
En zo wordt het, aldus Birtek, tijd om de hele politieke cultuur in Turkije te veranderen. Turkije mag dan een modern staatsbestel hebben, het politieke debat is nog steeds uiterst ouderwets en achterhaald. „Ik hoop dat, hoe dichter Turkije bij de Europese Unie komt, hoe meer het politieke vertoog zich moderniseert”, aldus de hoogleraar. Dat zal ook gevolgen hebben voor het secularisme. Europa zou goed naar de Turkse ontwikkelingen moeten kijken want een modern secularisme, zoals Birtek dat voorstaat en dat wellicht in Turkije wordt verwezenlijkt, is ook in Europa niet te vinden. „Frankrijk heeft dezelfde problemen als wij met bijvoorbeeld de hoofddoek”, zegt hij, „maar in landen als Duitsland en Nederland is het daarentegen acceptabel dat religieuze organisaties en kerken een rol spelen in het openbare bestuur. Dat vind ik niet passen bij een moderne vorm van secularisme”. En zo wordt Turkije wellicht de komende tijd een laboratorium, waar een moderne vorm van secularisme ontwikkeld gaat worden. „Dat gaan wij aan Europa geven”, lacht Birtek.
http://www.nrc.nl/buitenland/article332093.ece