Marsipulami
12-10-06, 08:20
Het verschil tussen katholieken en fundamentalisten
door Christian van der Heijden
Bisschoppensynode
Over twee jaar zal een afvaardiging van het wereldwijde episcopaat in Rome vergaderen over een zogezegd belangrijk thema. De Bisschoppensynode zal zich op uitnodiging van de paus bezighouden met ‘Het Woord van God in het leven en de zending van de Kerk’. Op het eerste gezicht lijkt dat geen schokkend onderwerp. Maar afgezet tegen de achtergrond van het religieus fundamentalisme krijgt de klassieke thematiek rond Openbaring en Heilige Schrift een actuele betekenis. Want waarin onderscheidt een gewone gelovige zich van een religieuze fundamentalist? Op veel punten, maar vooral in de manier waarop men de uitdrukking ‘Woord van God’ interpreteert.
Dagelijks portie fundamentalisme
Er gaat geen dag voorbij of het religieuze fundamentalisme haalt het nieuws. Zijn het niet de zelfmoordaanslagen van islamofascisten dan zijn het wel de machinaties van neoconservatieve evangelicalen en antidarwinistische lobbyisten in de VS. En ook: de hoofdpersoon van Jan Siebelinks Knielen op een bed violen, Joodse aanspraken op het hele land van Kanaän, hindoe-aanvallen op zoenende paartjes op Valentijnsdag, pro-life-fanatici die abortusartsen vermoorden en ga zo maar door.
Rebellie tegen moderniteit
Wanneer ben je een fundamentalist? Volgens de wereldberoemde religiekenner Karen Armstrong is een fundamentalist iemand die rebelleert tegen de moderniteit, die in zijn ogen de godsdienst wil vernietigen. Hij strijdt ertegen omdat hij meent dat God dat van hem vraagt. Gods wil verneemt de fundamentalist rechtstreeks uit het heilige boek waarop zijn religie is gegrondvest. De fundamentalist gelooft dat Gods woorden eenduidig zijn te verstaan; ze staan immers zwart op wit. Het Woord van God is expliciet voorhanden en toepasbaar op iedere mogelijke situatie in het menselijk leven, op individueel en op sociaal vlak.
As van het kwaad
GroenLinks-leider Femke Halsema schaarde onlangs de Rooms-Katholieke Kerk onder “een religieuze as van het kwaad”. Tot die as rekende zij ook het fundamentalisme binnen de islam en het Amerikaanse protestantisme. Volgens de politica maken zij zich alledrie schuldig aan de onderdrukking van de vrouw. Opmerkelijk daarbij was dat ze het etiket fundamentalistisch niet op de RK-Kerk plakte.
‘God is liefde’
Misschien was Halsema zich ervan bewust dat de meeste katholieke theologen het erover eens zijn dat ‘katholiek’ en ‘fundamentalistisch’ elkaar uitsluitende begrippen zijn. Het katholieke geloof is immers niet gefundeerd op een heilig boek; het is precies andersom: het heilig boek is gefundeerd op het geloof. Daarom kan een katholiek zich nooit beroepen op eenduidig beschreven goddelijke bevelen betreffende actuele omstandigheden. En als er principes uit de Bijbel worden gedistilleerd, dan gebeurt dat op basis van een fundamenteel inzicht dat God liefde is. Want een liefdeloze God wordt ervaren als een contradictio in terminis. Toegegeven: ‘God is liefde’ staat in de Bijbel en wel in de Eerste Johannesbrief, hoofdstuk 4 vers 16. Maar de gelovige beschouwt God niet als liefde omdat het daar staat. Nee, hij gelooft het al en wordt in dat geloof bevestigd door onder meer het genoemde bijbelvers. Waar het geloof vandaan komt is echter een ingewikkelde kwestie die hier buiten beschouwing moet blijven. Ongetwijfeld zullen de synodevaders er in 2008 diep op ingaan.
Logos
Het voorafgaande zou de samenvatting kunnen zijn van de rede die Benedictus XVI op 12 september voor een academisch publiek in Regensburg uitsprak. De paus zei in deze toespraak dat God nooit iets kan goedkeuren wat tegen de rede indruist. God is namelijk het absolute fundament van het redelijke. Dat fundament wordt in de terminologie van de antieke Griekse wijsbegeerte Logos genoemd. Het is niet voor niets, zegt Benedictus, dat Christus in het Johannes-evangelie Logos wordt genoemd.
Christus is de Logos
Fundamentalisten beroepen zich in hun daden op de Wil van God. Katholieken zijn daartoe minder geneigd. Volgens de Regensburger Rede zou een christen zich moeten beroepen op de Logos. Logos kan vertaald worden met zowel ‘ratio’ als ‘woord’. Christenen die zich beroepen op de Logos in de betekenis van Woord Gods beroepen zich niet op bijbelteksten, maar op hun geloof in de levende God. De Bijbel is niet van kaft tot kaft het Woord van God. Christus is het Woord van God. De Bijbel, zo leert de Kerk, is de verzameling boeken die onder invloed van de Heilige Geest werden geschreven opdat een waar getuigenis van Gods aanwezigheid in de geschiedenis werd afgelegd.
Katholiek geloof bedreigd
De Bisschoppensynode van 2008 gaat over de betekenis van het Woord van God in het leven en de zending van de Kerk. In een wereld die dagelijks wordt opgeschrikt door gelovigen die hun gruweldaden funderen op het Woord van God, is dit onderwerp meer dan een verplichte theologische exercitie van bisschoppen. Het is in deze wereld bittere noodzaak geworden verantwoording af te leggen voor een geloof dat van alle kanten wordt bedreigd. Zowel van antireligieuze als religieuze zijde. De antireligieuzen vinden het katholieke geloof onderdrukkend, infantiel of achterhaald. Aan de religieuze zijde staan bijvoorbeeld radicale moslims die vinden dat het katholicisme het Woord van God heeft geperverteerd of zij die de Katholieke Kerk ervan beschuldigen de ware leer (gnosis) te verduisteren. En dan is er nog de grote groep van de katholieken zelf. Je hoeft geen ziener te zijn om te weten dat het merendeel van de zich katholiek noemde populatie nauwelijks weet wat de Kerk nu eigenlijk echt leert.
Woord temidden van gepraat
Het is de taak van theologen om namens de Kerk verantwoording van dat geloof af te leggen. Vorige week kwamen de leden van de Internationale Theologencommissie in Rome bij elkaar, onder meer om te vergaderen over de theorie van de limbus. In scherpe bewoordingen legde de paus uit wat katholieke theologen te doen staat. “De prachtige roeping van de theoloog is te spreken. Het is zijn missie om te midden van het gepraat van onze tijd en andere tijden waar woorden aan inflatie onderhevig zijn, de wezenlijke woorden present te stellen. In die woorden is het Woord aanwezig, het Woord dat voortkomt uit God, het Woord dat God is.”
Prostitutie van de ziel
Het is volgens Benedictus van het grootste belang dat theologen een zekere “kuisheid” betrachten. ‘Onkuise’ theologen zijn zij die het Woord van God zo uitleggen dat het bij iedereen in de smaak valt. “Spreken om applaus te krijgen, spreken gericht op hetgeen mensen willen horen, spreken uit gehoorzaamheid aan de dictatuur van heersende opinies, dat is een soort prostitutie van het woord en van de ziel”, aldus de paus in zijn homilie tot de Internationale Theologencommissie. De eigenlijke theoloog is volgens de paus God zelf. “In de theologie is God niet het object van ons spreken. Dat is echter wel wat we er zo op het eerste gezicht van denken. Maar in werkelijkheid is God geen object maar subject van theologie.”
door Christian van der Heijden
Bisschoppensynode
Over twee jaar zal een afvaardiging van het wereldwijde episcopaat in Rome vergaderen over een zogezegd belangrijk thema. De Bisschoppensynode zal zich op uitnodiging van de paus bezighouden met ‘Het Woord van God in het leven en de zending van de Kerk’. Op het eerste gezicht lijkt dat geen schokkend onderwerp. Maar afgezet tegen de achtergrond van het religieus fundamentalisme krijgt de klassieke thematiek rond Openbaring en Heilige Schrift een actuele betekenis. Want waarin onderscheidt een gewone gelovige zich van een religieuze fundamentalist? Op veel punten, maar vooral in de manier waarop men de uitdrukking ‘Woord van God’ interpreteert.
Dagelijks portie fundamentalisme
Er gaat geen dag voorbij of het religieuze fundamentalisme haalt het nieuws. Zijn het niet de zelfmoordaanslagen van islamofascisten dan zijn het wel de machinaties van neoconservatieve evangelicalen en antidarwinistische lobbyisten in de VS. En ook: de hoofdpersoon van Jan Siebelinks Knielen op een bed violen, Joodse aanspraken op het hele land van Kanaän, hindoe-aanvallen op zoenende paartjes op Valentijnsdag, pro-life-fanatici die abortusartsen vermoorden en ga zo maar door.
Rebellie tegen moderniteit
Wanneer ben je een fundamentalist? Volgens de wereldberoemde religiekenner Karen Armstrong is een fundamentalist iemand die rebelleert tegen de moderniteit, die in zijn ogen de godsdienst wil vernietigen. Hij strijdt ertegen omdat hij meent dat God dat van hem vraagt. Gods wil verneemt de fundamentalist rechtstreeks uit het heilige boek waarop zijn religie is gegrondvest. De fundamentalist gelooft dat Gods woorden eenduidig zijn te verstaan; ze staan immers zwart op wit. Het Woord van God is expliciet voorhanden en toepasbaar op iedere mogelijke situatie in het menselijk leven, op individueel en op sociaal vlak.
As van het kwaad
GroenLinks-leider Femke Halsema schaarde onlangs de Rooms-Katholieke Kerk onder “een religieuze as van het kwaad”. Tot die as rekende zij ook het fundamentalisme binnen de islam en het Amerikaanse protestantisme. Volgens de politica maken zij zich alledrie schuldig aan de onderdrukking van de vrouw. Opmerkelijk daarbij was dat ze het etiket fundamentalistisch niet op de RK-Kerk plakte.
‘God is liefde’
Misschien was Halsema zich ervan bewust dat de meeste katholieke theologen het erover eens zijn dat ‘katholiek’ en ‘fundamentalistisch’ elkaar uitsluitende begrippen zijn. Het katholieke geloof is immers niet gefundeerd op een heilig boek; het is precies andersom: het heilig boek is gefundeerd op het geloof. Daarom kan een katholiek zich nooit beroepen op eenduidig beschreven goddelijke bevelen betreffende actuele omstandigheden. En als er principes uit de Bijbel worden gedistilleerd, dan gebeurt dat op basis van een fundamenteel inzicht dat God liefde is. Want een liefdeloze God wordt ervaren als een contradictio in terminis. Toegegeven: ‘God is liefde’ staat in de Bijbel en wel in de Eerste Johannesbrief, hoofdstuk 4 vers 16. Maar de gelovige beschouwt God niet als liefde omdat het daar staat. Nee, hij gelooft het al en wordt in dat geloof bevestigd door onder meer het genoemde bijbelvers. Waar het geloof vandaan komt is echter een ingewikkelde kwestie die hier buiten beschouwing moet blijven. Ongetwijfeld zullen de synodevaders er in 2008 diep op ingaan.
Logos
Het voorafgaande zou de samenvatting kunnen zijn van de rede die Benedictus XVI op 12 september voor een academisch publiek in Regensburg uitsprak. De paus zei in deze toespraak dat God nooit iets kan goedkeuren wat tegen de rede indruist. God is namelijk het absolute fundament van het redelijke. Dat fundament wordt in de terminologie van de antieke Griekse wijsbegeerte Logos genoemd. Het is niet voor niets, zegt Benedictus, dat Christus in het Johannes-evangelie Logos wordt genoemd.
Christus is de Logos
Fundamentalisten beroepen zich in hun daden op de Wil van God. Katholieken zijn daartoe minder geneigd. Volgens de Regensburger Rede zou een christen zich moeten beroepen op de Logos. Logos kan vertaald worden met zowel ‘ratio’ als ‘woord’. Christenen die zich beroepen op de Logos in de betekenis van Woord Gods beroepen zich niet op bijbelteksten, maar op hun geloof in de levende God. De Bijbel is niet van kaft tot kaft het Woord van God. Christus is het Woord van God. De Bijbel, zo leert de Kerk, is de verzameling boeken die onder invloed van de Heilige Geest werden geschreven opdat een waar getuigenis van Gods aanwezigheid in de geschiedenis werd afgelegd.
Katholiek geloof bedreigd
De Bisschoppensynode van 2008 gaat over de betekenis van het Woord van God in het leven en de zending van de Kerk. In een wereld die dagelijks wordt opgeschrikt door gelovigen die hun gruweldaden funderen op het Woord van God, is dit onderwerp meer dan een verplichte theologische exercitie van bisschoppen. Het is in deze wereld bittere noodzaak geworden verantwoording af te leggen voor een geloof dat van alle kanten wordt bedreigd. Zowel van antireligieuze als religieuze zijde. De antireligieuzen vinden het katholieke geloof onderdrukkend, infantiel of achterhaald. Aan de religieuze zijde staan bijvoorbeeld radicale moslims die vinden dat het katholicisme het Woord van God heeft geperverteerd of zij die de Katholieke Kerk ervan beschuldigen de ware leer (gnosis) te verduisteren. En dan is er nog de grote groep van de katholieken zelf. Je hoeft geen ziener te zijn om te weten dat het merendeel van de zich katholiek noemde populatie nauwelijks weet wat de Kerk nu eigenlijk echt leert.
Woord temidden van gepraat
Het is de taak van theologen om namens de Kerk verantwoording van dat geloof af te leggen. Vorige week kwamen de leden van de Internationale Theologencommissie in Rome bij elkaar, onder meer om te vergaderen over de theorie van de limbus. In scherpe bewoordingen legde de paus uit wat katholieke theologen te doen staat. “De prachtige roeping van de theoloog is te spreken. Het is zijn missie om te midden van het gepraat van onze tijd en andere tijden waar woorden aan inflatie onderhevig zijn, de wezenlijke woorden present te stellen. In die woorden is het Woord aanwezig, het Woord dat voortkomt uit God, het Woord dat God is.”
Prostitutie van de ziel
Het is volgens Benedictus van het grootste belang dat theologen een zekere “kuisheid” betrachten. ‘Onkuise’ theologen zijn zij die het Woord van God zo uitleggen dat het bij iedereen in de smaak valt. “Spreken om applaus te krijgen, spreken gericht op hetgeen mensen willen horen, spreken uit gehoorzaamheid aan de dictatuur van heersende opinies, dat is een soort prostitutie van het woord en van de ziel”, aldus de paus in zijn homilie tot de Internationale Theologencommissie. De eigenlijke theoloog is volgens de paus God zelf. “In de theologie is God niet het object van ons spreken. Dat is echter wel wat we er zo op het eerste gezicht van denken. Maar in werkelijkheid is God geen object maar subject van theologie.”