Shemharosh
03-12-06, 09:11
Duizend jaar geleden ontstond in Bagdad de algebra. Het ziekenhuis is een moslimuitvinding, robots schonken een glaasje, nergens werden zo veel boeken gelezen. En Mohammed vond geleerden veel meer waard dan terroristen. Kortom, met de islam zelf is niets mis, met de huidige interpretatie ervan des te meer.
Analfabeten
Je mag het niet hardop zeggen, maar het is wel waar. De islam vertoont veel kenmerken van achterlijkheid. Er worden in het Midden-Oosten schokkend weinig boeken en kranten gelezen, de Turkse schrijver Orhan Pamuk moet spitsroeden lopen, in menig land leidt zelfs het bezit van het klassieke Arabische meesterwerk Duizend-en-een-nacht tot gevangenisstraf en het percentage analfabeten is in de islamitische wereld schrikbarend hoog.
Wetenschap en technologie stellen weinig tot niets voor. Sterker, in menig Arabisch land zitten wetenschappers achter de tralies en islamitische studenten biologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam willen niets weten van de evolutietheorie.
Ooit was het anders. Toen was de westerse, christelijke wereld achterlijk en de islamitische voorlijk.
Stralend voorbeeld
Tussen de achtste en vijftiende eeuw kroop Europa door de diepe, duistere Middeleeuwen en was de islamitische wereld een stralend voorbeeld voor de rest van de mensheid. Geleerdheid, intellectualisme, wetenschap en techniek floreerden er.
Zoals nu ambitieuze geleerden uit alle windstreken naar Amerika trekken, was toen de islamitische wereld, die zich van India tot Frankrijk uitstrekte, de intellectuele magneet. De Nobelprijs bestond toen nog niet, maar als hij er was geweest, zou hij jaar in, jaar uit bij een moslim zijn beland.
Een verlichte heerser als kalief Haroen al-Rashid – jawel, die uit Duizend-en-een- nacht – zette in de achtste eeuw het Huis van de Wijsheid (Bayt al-hikma) op waar de knapste koppen uit de hele wereld op af kwamen. Overal, in Damascus, Cordoba, Samarkand, Marrakech, verrezen wonderschone bibliotheken en observatoria.
En dat verhaal dat u op de middelbare school leerde, dat de Arabieren slechts een doorgeefluik waren voor de superieure hellenistische cultuur, deugt van geen kant. Dat blijkt op de fraaie tentoonstelling die het Parijse Institut du Monde Arabe (tot 19 maart 2006) heeft georganiseerd over de wetenschappelijke gouden eeuw van de islam.
Winterslaap
Natuurlijk, het klopt dat tussen het eind van de achtste en het begin van de tiende eeuw in het eerdergenoemde Huis van de Wijsheid in Bagdad en elders in de mohammedaanse centra van kennis veel geleerden bezig waren om de klassieke meesterwerken van Euclides, Archimedes, Aristoteles, Hippocrates, Galenus en al die andere Griekse giganten te vertalen.
Ook is het waar dat toen Europa uit zijn winterslaap ontwaakte, Spaanse en Italiaanse geleerden als Fibonacci die boeken weer terugvertaalden – aangezien de originele teksten inmiddels verloren waren gegaan.
Zelfs al zou de Arabische bijdrage aan de mondiale wetenschap hiertoe beperkt zijn gebleven, dan nog zouden wij, die dag in, dag uit profiteren van alle verworvenheden van de op de Grieken en de Romeinen gefundeerde, westerse samenleving, dagelijks een kleine hoofdbuiging naar Mekka moeten maken als dank.
Kennis
Maar de moslimgeleerden waren meer dan een doorgeefluik voor de Griekse cultuur. Allereerst stond de islamitische wereld open voor alle kennis. Niet alleen voor die uit Griekenland, maar ook Perzië, India, China, het oude Mesopotamië. Het was zoals alle culturen die zich op hun hoogtepunt bevinden, zoals de Amerikaanse, een amalgaam van allerhande kennis en kunde.
Neem onze cijfers, die wij abusievelijk Arabisch noemen. Het huidige decimale, tientallige, stelsel stamt uit India, inclusief die cruciale uitvinding van de nul. Het idee dat de positie van een cijfer in een getal – de 6 in het getal 684 slaat op honderdtallen – de waarde van dat cijfer aangeeft, hadden de Soemeriërs al bedacht. De Arabische geleerden snuffelden in al die verschillende hoekjes, pikten daar de beste ideeën uit, en voilà, ons stelsel van cijfers.
Gangmaker
Op vergelijkbare manier heeft het papier zich over de wereld verspreid. Die innovatie leenden de moslims van China. Chinese gevangenen verklapten de Arabieren het procédé en in de achtste eeuw verrees de eerste islamitische papierfabriek in Samarkand, nu Oezbekistan.
Binnen een mum van tijd stonden in de hele mohammedaanse wereld, van Sicilië tot Perzië, papierfabrieken – soms aangedreven door windmolens zoals in Andalusië, dan weer met waterkracht zoals in Irak.
Samen met de aanwezigheid van een universele wetenschappelijke taal, het Arabisch, was het papier de gangmaker van de vooruitgang. Waar geleerden voorheen op het schaarse papyrus (schors van een moerasplant) en perkament (dierenhuid) waren aangewezen, konden ze nu over een goedkope grondstof zoals hout beschikken. Mede daardoor werden de islamitische bibliotheken de best bevoorrade ter wereld.
Overstapplaats
De opvatting dat de Arabische gouden eeuw slechts een overstapplaats was tussen de klassieke Griekse cultuur en de Europese renaissance is ook wel erg vanuit het Westen geredeneerd, zo constateert Ahmed Djebbar, hoogleraar geschiedenis van de wiskunde aan de universiteit van Lille, voormalig minister van Onderwijs en Wetenschappen van Algerije en mede-samensteller van de expositie l’Age d’Or des Sciences Arabes in Parijs.
'In de eerste plaats namen de Arabieren in de achtste eeuw de Griekse kennis niet over om die te conserveren, maar omdat ze er iets aan hadden. Ook deden ze het niet met het oog op de Europese renaissance. Het was in die tijd buiten de orde dat Europa ooit op het zelfde beschavingsniveau kon komen.’
De moslims klutsten niet alleen kennis van verschillende culturen door elkaar heen, ze voegden er ook het een en ander aan eigen inzichten aan toe. Zo schreef de Oezbeekse geleerde Al-Khwarizmi, zijn naam leeft voort in de term algoritme uit de computerkunde, in de negende eeuw een beschouwing waarin voor het eerst het woord al-jabr (de oplossing, ofwel algebra) voorkwam als aanduiding voor de methode om vergelijkingen met een onbekende op te lossen.
De sinus en de cosinus waren al bedacht door de Grieken, maar de Arabieren voegden daar de tangens en de cotangens aan toe, en complementeerden aldus het vak goniometrie. Al-Khayyâm speelde al met vergelijkingen van de derde graad (x3 + ax2 + bx = c).
Ramadan
Aanvankelijk richtte de Arabische wetenschap zich sterk op concrete, religieuze behoeften. Moslims moesten elke dag vijf keer bidden en vroegen zich af wanneer. Ze dienden zich daarbij in de richting van Mekka te buigen, maar waar lag dat? Bovendien wilden ze weten wanneer de heilige maand ramadan begon en eindigde.
De bloei van zowel de Arabische astronomie als de goniometrie na de stichting van het islamitisch geloof in de zevende eeuw na Christus hield in eerste instantie verband met die drie praktische vragen. Maar gaandeweg raakten de geleerden steeds meer geïnteresseerd in l’art pour l’art, het genoegen van nieuwe kennis en de daaruit voortvloeiende nieuwe inzichten, los van welke toepassing dan ook. Zoals we nu weten, is dat dé manier om de wetenschap vooruit te brengen.
Al denkend, spelend en rekenend concludeerden de islamitische geleerden dat de op een voetstuk geplaatste Griekse geleerden niet onaantastbaar waren. Ahmed Djebbar: 'Ze constateerden dat de Grieken minder goed op de hoogte waren dan ze aanvankelijk dachten.'
Arabische astronomen als Al-Sijzî concludeerden al drie eeuwen voor de Copernicaanse revolutie dat in de observaties van Ptolemaeus die uitmondden in de conclusie dat de aarde het middelpunt van het heelal vormde, flink wat foutjes zaten. Ver voor Descartes en Huygens met hun wetten voor de breking van licht kwamen, zat Ibn-al-Haitham, ook Alhazen genoemd, al op die lijn.
Ademhaling
Het inzicht over de ademhaling en de rol van de longen daarin komt uit de moslimwereld. Dat geldt ook voor de bloedcirculatie en de maagsonde. Het ziekenhuis, als plek waar medische kennis op groepen patiënten wordt toegepast, is een islamitische innovatie die net als de 'Arabische’ cijfers via de Maghreb, Noord-Afrika, en Moors Spanje christelijk Europa bereikte.
Het destillatieproces – het verhitten van een mengsel tot een van de bestanddelen van dat mengsel verdampt en het vervolgens doen condenseren van die damp – was een Arabische uitvinding, gememoreerd in de benamingen voor zowel het belangrijkste voortbrengsel ervan (alcohol) als het apparaat waarmee de destillatie tot aan het begin van de twintigste eeuw is uitgevoerd (alambiek).
Alcohol
Dat is overigens ironisch. De mohammedaanse wereld, die thans sterk van de blauwe knoop is, maakte het stoken van alcohol mogelijk. Op de een of andere manier is dat kenmerkend voor de hoogtij van de islamitische cultuur.
Dezelfde cultuur die afbeeldingen tegenwoordig al gauw afgoderij dan wel pornografie vindt, bracht een adembenemende doorsnee van een zwangere vrouw met foetus voort. Waar de islamitische cultuur vandaag de dag niet zelden als Staphorst in het kwadraat oogt, ontwierpen de drie mohammedaanse broers en ingenieurs Banû Mûsâ duizend jaar geleden al een robot die op feestelijke bijeenkomsten een glaasje kon schenken.
De islamitische wereld was verlicht, tolerant, liberaal, kosmopolitisch en pragmatisch. Niet alleen Arabische geleerden waren welkom in de mohammedaanse huizen van wijsheid, ook niet-Arabieren. Zelfs joden, christenen en andere ongelovigen.
Warhoofden
De conclusie kan niet anders luiden dan dat de huidige intellectuele stilstand in de islamitische wereld niets met de islam of de Koran zelf heeft te maken. De islam staat minstens even positief tegenover geestelijke ontwikkeling en wetenschapsbeoefening als de christelijke cultuur en is er in sommige opzichten zelfs ontvankelijker voor.
Van de 6.000 verzen in de Koran hebben er 750 betrekking op de natuur en bevatten aansporingen deze te bestuderen. Diverse islamitische geleerden benadrukten honderden jaren geleden al dat de studie van de natuur niet ten koste gaat van God.
Neem Ibn Roesjd, beter bekend onder de Latijnse naam Averroës, uit het Spaanse Cordoba, die in de twaalfde eeuw zei: 'Er is geen beter bewijs van goddelijke wijsheid dan de orde van de kosmos. En die kan worden bewezen met de rede. Wie causaliteit ontkent, ontkent de goddelijke wijsheid.'
Leermeesters
Zoals een van de Europese geleerden die de Arabische boeken tijdens de twaalfde eeuw in het Latijn vertaalden, Adelard van Bath, zei tegen een collega: 'Ik heb van mijn Arabische leermeesters geleerd om de rede als gids te nemen waar jij vertrouwt op het gezag van de autoriteiten.’
Is dit niet het wezen van wat wij nu de verlichting noemen, het primaat van de rationaliteit? Diezelfde verlichting waarvan velen menen dat deze aan de islamitische wereld is voorbijgegaan.
Nee, het probleem is niet de islam of de Koran, maar dat sommige warhoofden deze verkeerd interpreteren. Om de profeet zelf aan te halen: 'De inkt van de geleerden is heiliger dan het bloed van de martelaren.'
Analfabeten
Je mag het niet hardop zeggen, maar het is wel waar. De islam vertoont veel kenmerken van achterlijkheid. Er worden in het Midden-Oosten schokkend weinig boeken en kranten gelezen, de Turkse schrijver Orhan Pamuk moet spitsroeden lopen, in menig land leidt zelfs het bezit van het klassieke Arabische meesterwerk Duizend-en-een-nacht tot gevangenisstraf en het percentage analfabeten is in de islamitische wereld schrikbarend hoog.
Wetenschap en technologie stellen weinig tot niets voor. Sterker, in menig Arabisch land zitten wetenschappers achter de tralies en islamitische studenten biologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam willen niets weten van de evolutietheorie.
Ooit was het anders. Toen was de westerse, christelijke wereld achterlijk en de islamitische voorlijk.
Stralend voorbeeld
Tussen de achtste en vijftiende eeuw kroop Europa door de diepe, duistere Middeleeuwen en was de islamitische wereld een stralend voorbeeld voor de rest van de mensheid. Geleerdheid, intellectualisme, wetenschap en techniek floreerden er.
Zoals nu ambitieuze geleerden uit alle windstreken naar Amerika trekken, was toen de islamitische wereld, die zich van India tot Frankrijk uitstrekte, de intellectuele magneet. De Nobelprijs bestond toen nog niet, maar als hij er was geweest, zou hij jaar in, jaar uit bij een moslim zijn beland.
Een verlichte heerser als kalief Haroen al-Rashid – jawel, die uit Duizend-en-een- nacht – zette in de achtste eeuw het Huis van de Wijsheid (Bayt al-hikma) op waar de knapste koppen uit de hele wereld op af kwamen. Overal, in Damascus, Cordoba, Samarkand, Marrakech, verrezen wonderschone bibliotheken en observatoria.
En dat verhaal dat u op de middelbare school leerde, dat de Arabieren slechts een doorgeefluik waren voor de superieure hellenistische cultuur, deugt van geen kant. Dat blijkt op de fraaie tentoonstelling die het Parijse Institut du Monde Arabe (tot 19 maart 2006) heeft georganiseerd over de wetenschappelijke gouden eeuw van de islam.
Winterslaap
Natuurlijk, het klopt dat tussen het eind van de achtste en het begin van de tiende eeuw in het eerdergenoemde Huis van de Wijsheid in Bagdad en elders in de mohammedaanse centra van kennis veel geleerden bezig waren om de klassieke meesterwerken van Euclides, Archimedes, Aristoteles, Hippocrates, Galenus en al die andere Griekse giganten te vertalen.
Ook is het waar dat toen Europa uit zijn winterslaap ontwaakte, Spaanse en Italiaanse geleerden als Fibonacci die boeken weer terugvertaalden – aangezien de originele teksten inmiddels verloren waren gegaan.
Zelfs al zou de Arabische bijdrage aan de mondiale wetenschap hiertoe beperkt zijn gebleven, dan nog zouden wij, die dag in, dag uit profiteren van alle verworvenheden van de op de Grieken en de Romeinen gefundeerde, westerse samenleving, dagelijks een kleine hoofdbuiging naar Mekka moeten maken als dank.
Kennis
Maar de moslimgeleerden waren meer dan een doorgeefluik voor de Griekse cultuur. Allereerst stond de islamitische wereld open voor alle kennis. Niet alleen voor die uit Griekenland, maar ook Perzië, India, China, het oude Mesopotamië. Het was zoals alle culturen die zich op hun hoogtepunt bevinden, zoals de Amerikaanse, een amalgaam van allerhande kennis en kunde.
Neem onze cijfers, die wij abusievelijk Arabisch noemen. Het huidige decimale, tientallige, stelsel stamt uit India, inclusief die cruciale uitvinding van de nul. Het idee dat de positie van een cijfer in een getal – de 6 in het getal 684 slaat op honderdtallen – de waarde van dat cijfer aangeeft, hadden de Soemeriërs al bedacht. De Arabische geleerden snuffelden in al die verschillende hoekjes, pikten daar de beste ideeën uit, en voilà, ons stelsel van cijfers.
Gangmaker
Op vergelijkbare manier heeft het papier zich over de wereld verspreid. Die innovatie leenden de moslims van China. Chinese gevangenen verklapten de Arabieren het procédé en in de achtste eeuw verrees de eerste islamitische papierfabriek in Samarkand, nu Oezbekistan.
Binnen een mum van tijd stonden in de hele mohammedaanse wereld, van Sicilië tot Perzië, papierfabrieken – soms aangedreven door windmolens zoals in Andalusië, dan weer met waterkracht zoals in Irak.
Samen met de aanwezigheid van een universele wetenschappelijke taal, het Arabisch, was het papier de gangmaker van de vooruitgang. Waar geleerden voorheen op het schaarse papyrus (schors van een moerasplant) en perkament (dierenhuid) waren aangewezen, konden ze nu over een goedkope grondstof zoals hout beschikken. Mede daardoor werden de islamitische bibliotheken de best bevoorrade ter wereld.
Overstapplaats
De opvatting dat de Arabische gouden eeuw slechts een overstapplaats was tussen de klassieke Griekse cultuur en de Europese renaissance is ook wel erg vanuit het Westen geredeneerd, zo constateert Ahmed Djebbar, hoogleraar geschiedenis van de wiskunde aan de universiteit van Lille, voormalig minister van Onderwijs en Wetenschappen van Algerije en mede-samensteller van de expositie l’Age d’Or des Sciences Arabes in Parijs.
'In de eerste plaats namen de Arabieren in de achtste eeuw de Griekse kennis niet over om die te conserveren, maar omdat ze er iets aan hadden. Ook deden ze het niet met het oog op de Europese renaissance. Het was in die tijd buiten de orde dat Europa ooit op het zelfde beschavingsniveau kon komen.’
De moslims klutsten niet alleen kennis van verschillende culturen door elkaar heen, ze voegden er ook het een en ander aan eigen inzichten aan toe. Zo schreef de Oezbeekse geleerde Al-Khwarizmi, zijn naam leeft voort in de term algoritme uit de computerkunde, in de negende eeuw een beschouwing waarin voor het eerst het woord al-jabr (de oplossing, ofwel algebra) voorkwam als aanduiding voor de methode om vergelijkingen met een onbekende op te lossen.
De sinus en de cosinus waren al bedacht door de Grieken, maar de Arabieren voegden daar de tangens en de cotangens aan toe, en complementeerden aldus het vak goniometrie. Al-Khayyâm speelde al met vergelijkingen van de derde graad (x3 + ax2 + bx = c).
Ramadan
Aanvankelijk richtte de Arabische wetenschap zich sterk op concrete, religieuze behoeften. Moslims moesten elke dag vijf keer bidden en vroegen zich af wanneer. Ze dienden zich daarbij in de richting van Mekka te buigen, maar waar lag dat? Bovendien wilden ze weten wanneer de heilige maand ramadan begon en eindigde.
De bloei van zowel de Arabische astronomie als de goniometrie na de stichting van het islamitisch geloof in de zevende eeuw na Christus hield in eerste instantie verband met die drie praktische vragen. Maar gaandeweg raakten de geleerden steeds meer geïnteresseerd in l’art pour l’art, het genoegen van nieuwe kennis en de daaruit voortvloeiende nieuwe inzichten, los van welke toepassing dan ook. Zoals we nu weten, is dat dé manier om de wetenschap vooruit te brengen.
Al denkend, spelend en rekenend concludeerden de islamitische geleerden dat de op een voetstuk geplaatste Griekse geleerden niet onaantastbaar waren. Ahmed Djebbar: 'Ze constateerden dat de Grieken minder goed op de hoogte waren dan ze aanvankelijk dachten.'
Arabische astronomen als Al-Sijzî concludeerden al drie eeuwen voor de Copernicaanse revolutie dat in de observaties van Ptolemaeus die uitmondden in de conclusie dat de aarde het middelpunt van het heelal vormde, flink wat foutjes zaten. Ver voor Descartes en Huygens met hun wetten voor de breking van licht kwamen, zat Ibn-al-Haitham, ook Alhazen genoemd, al op die lijn.
Ademhaling
Het inzicht over de ademhaling en de rol van de longen daarin komt uit de moslimwereld. Dat geldt ook voor de bloedcirculatie en de maagsonde. Het ziekenhuis, als plek waar medische kennis op groepen patiënten wordt toegepast, is een islamitische innovatie die net als de 'Arabische’ cijfers via de Maghreb, Noord-Afrika, en Moors Spanje christelijk Europa bereikte.
Het destillatieproces – het verhitten van een mengsel tot een van de bestanddelen van dat mengsel verdampt en het vervolgens doen condenseren van die damp – was een Arabische uitvinding, gememoreerd in de benamingen voor zowel het belangrijkste voortbrengsel ervan (alcohol) als het apparaat waarmee de destillatie tot aan het begin van de twintigste eeuw is uitgevoerd (alambiek).
Alcohol
Dat is overigens ironisch. De mohammedaanse wereld, die thans sterk van de blauwe knoop is, maakte het stoken van alcohol mogelijk. Op de een of andere manier is dat kenmerkend voor de hoogtij van de islamitische cultuur.
Dezelfde cultuur die afbeeldingen tegenwoordig al gauw afgoderij dan wel pornografie vindt, bracht een adembenemende doorsnee van een zwangere vrouw met foetus voort. Waar de islamitische cultuur vandaag de dag niet zelden als Staphorst in het kwadraat oogt, ontwierpen de drie mohammedaanse broers en ingenieurs Banû Mûsâ duizend jaar geleden al een robot die op feestelijke bijeenkomsten een glaasje kon schenken.
De islamitische wereld was verlicht, tolerant, liberaal, kosmopolitisch en pragmatisch. Niet alleen Arabische geleerden waren welkom in de mohammedaanse huizen van wijsheid, ook niet-Arabieren. Zelfs joden, christenen en andere ongelovigen.
Warhoofden
De conclusie kan niet anders luiden dan dat de huidige intellectuele stilstand in de islamitische wereld niets met de islam of de Koran zelf heeft te maken. De islam staat minstens even positief tegenover geestelijke ontwikkeling en wetenschapsbeoefening als de christelijke cultuur en is er in sommige opzichten zelfs ontvankelijker voor.
Van de 6.000 verzen in de Koran hebben er 750 betrekking op de natuur en bevatten aansporingen deze te bestuderen. Diverse islamitische geleerden benadrukten honderden jaren geleden al dat de studie van de natuur niet ten koste gaat van God.
Neem Ibn Roesjd, beter bekend onder de Latijnse naam Averroës, uit het Spaanse Cordoba, die in de twaalfde eeuw zei: 'Er is geen beter bewijs van goddelijke wijsheid dan de orde van de kosmos. En die kan worden bewezen met de rede. Wie causaliteit ontkent, ontkent de goddelijke wijsheid.'
Leermeesters
Zoals een van de Europese geleerden die de Arabische boeken tijdens de twaalfde eeuw in het Latijn vertaalden, Adelard van Bath, zei tegen een collega: 'Ik heb van mijn Arabische leermeesters geleerd om de rede als gids te nemen waar jij vertrouwt op het gezag van de autoriteiten.’
Is dit niet het wezen van wat wij nu de verlichting noemen, het primaat van de rationaliteit? Diezelfde verlichting waarvan velen menen dat deze aan de islamitische wereld is voorbijgegaan.
Nee, het probleem is niet de islam of de Koran, maar dat sommige warhoofden deze verkeerd interpreteren. Om de profeet zelf aan te halen: 'De inkt van de geleerden is heiliger dan het bloed van de martelaren.'