Qaiys
08-04-07, 14:57
Ik wil een witte school voor mijn kind
Witte ouders in Amsterdam zijn al snel de wanhoop nabij wanneer ze op zoek gaan naar de beste school voor hun kind. Vanwege het 'postcodebeleid' van de gemeente is er namelijk bitter weinig keus. Verhuizen is vaak de enige oplossing. 'Je moet er toch niet aan denken dat zijn klasgenootjes Marokkaans spreken op het schoolplein.'
________________________________
We pasten met zijn tachtigen maar net in het kleuterlokaal. Sommige ouders zaten onwennig op de kussens in de poppenhoek, maar de meeste stonden. We luisterden naar de directrice die vertelde over de onderwijsvormen op haar school: 'Montessori-onderwijs', gericht op de ontwikkeling van het individuele kind, en 'vernieuwingsonderwijs', waarbij creativiteit en prestatie hand in hand gingen. Kinderen worden spelend wijs op de Asvo-school, vertelde de directrice. Ze sprak over de jaarlijkse toneelvoorstellingen, de ouderavonden, de hoge Cito-resultaten en het percentage gymnasiastjes. Het klonk allemaal even veelbelovend. Precies zoals een kennis mij op het hart had gedrukt: dit was beslist de beste school van Amsterdam. Kinderen van beroemde kunstenaars, cabaretiers, advocaten en chirurgen zaten hier zij aan zij op de kleuterstoeltjes. Het neusje van de zalm. En ik waande mijn anderhalf-jarige dochter al een van de gelukkigen.
De keurige ouders - sommige in kantoorkleding - maakten driftig aantekeningen op een meegebracht notitieblok of ze tuurden vol bewondering naar het plafond, waar een boom groeide van wc-rolletjes en crêpepapier. Een grijze vader (of was het een extravagante opa?) kwam te laat het benauwde lokaaltje binnen. Hij had zijn anderhalfjarig kind in een veel te grote, splinternieuwe kinderwagen meegenomen, wat volstrekt niet de bedoeling was tijdens deze 'informatieochtend'. Hij kon dan ook rekenen op de bestraffende blikken van de aanwezigen. De directrice bleef heel beleefd, ook al vielen de kritische ouders haar steeds in de rede met heel gedetailleerde vragen: of er ook parkeergelegenheid was bij school en of de school aan schoolzwemmen deed.
Helemaal aan het eind van de bijeenkomst werd de toelatingsprocedure uiteengezet. De school was een van de laatste algemeen-bijzondere scholen in Amsterdam-Centrum die het gemeentelijk postcodebeleid niet hanteerde. Daarom werd er jaarlijks geloot onder de driehonderd inschrijvingen voor de twee kleuterklassen, legde de directrice uit. Broertjes en zusjes van kinderen die al op school zaten, gingen voor en sinds kort hanteerde zij ook een voorrangsbeleid voor 'etnische minderheden'. De school was namelijk te 'wit' bevonden door het Amsterdamse gemeentebestuur en moest meer een afspiegeling van de wijk worden. We hadden een kans op de Asvo te komen van ongeveer één op achttien, schatte de directrice. Er ging een wanhopige zucht door het lokaaltje.
Op het moment van loting mocht het kind maximaal tweeënhalf
zijn, vervolgde de directrice. "Maar dan ben ik verkeerd voorgeicht," schreeuwde een roodharige moeder wier kind bijna drie jaar was. "Aan de telefoon zei u dat ik Sofietje tot haar derde kon aanmelden," viel de opavader haar bij. Er ontstond rumoer. Tien boze ouders scholden de directrice verrot. "Ik zal uw aanvraag nog eens in overweging nemen," zwichtte zij uiteindelijk beleefd. Ze had zichtbaar vaker met dit bijltje gehakt.
Geschokt over de agressie van zulke fatsoenlijke mensen verliet ik het vrolijke lokaaltje waar de seizoenen aan de muur ons onverstoorbaar toelachten.
Die ochtend in november - inmiddels ruim een jaar geleden -kende ik de wanhoop nog niet van witte Amsterdamse ouders die op zoek zijn naar een goede basisschool voor hun kind. Zo brak ik toen mijn hoofd nog over de vraag welke vorm van onderwijs ik moest kiezen voor mijn dochter. Kon zij Montessori-onderwijs - 'individuele ontwikkeling in eigen tempo' -wel aan of zou zij meer uitgroeien tot een klassikaal dier? Zou zij later een beroemd kunstenares worden of juist een groot natuurkundige? Moest ik kiezen voor Dalton, Jenaplan, Freinet, Vrije School of Kunstmagneet?
Ik dacht toen nog dat vrijheid van onderwijs automatisch ook de vrijheid van schoolkeuze inhoudt, ongeveer zoals de vrije markt ook de keuzevrijheid van consumenten veronderstelt. Maar ik bleek mij danig te vergissen. In Amsterdam heb je als ouder bitter weinig keus.
Sinds 2000 hanteren alle Amsterdamse openbare en sommige algemeen-bijzondere scholen het postcodebeleid: kinderen moeten zoveel mogelijk binnen hun eigen postcode naar een school. Het idee erachter is om zo de spreiding van allochtone en autochtone leerlingen over de scholen te verbeteren. Ter bevordering van het kennisniveau en de integratie van minderheden, aldus een notitie over 'zwarte' en 'witte' scholen van het college van B&W.
Zo kan het gebeuren dat ik mijn dochter niet kan inschrijven -als ik het al zou willen - op de openbare Montessorischool pal tegenover ons huis, van onze voortuin gescheiden door een brug over de Amstel. "Ander stadsdeel," kreeg ik uiteindelijk van de directeur te horen, na zeven telefoontjes (waarbij drie keer door de conciërge abusievelijk werd meegedeeld: "U kunt haar inschrijven als ze drie jaar is").
Ik was dus aangewezen op een school in de Amsterdamse Pijp, als de Asvo tenminste niet doorging. Van ouders op de crèche hoorde ik dat de Oscar Carré-school zo leuk was geworden. Een tot voor kort openbare zwarte school, die met 'kunstmagneetonderwijs' meer witte leerlingen probeert te trekken. Na een paar keer bellen - ik kreeg iemand aan de lijn die gebrekkig Nederlands sprak - mocht ik langskomen om mijn dochter op de wachtlijst in te schrijven. Ik moest wel zeker zijn van mijn keuze, legde de gepensioneerde administratrice met appelwangen, die haar werk uit pure overtuiging deed, uit. Ik mocht me alleen inschrijven op de 'wachtlijst' als ik me op geen enkele andere school zou: inschrijven. Anders zou ik terechtkomen op de 'voorlopige wachtlijst'. Dit moest wel iets heel speciaals zijn, dacht ik.
In de lokalen zag ik toch wel heel veel donkere gezichtjes. "Wat is het percentage allochtonen hier eigenlijk?" vroeg ik achteloos. De administratrice deed net of ze de vraag niet begreep. "Allerlei culturen zitten hier op school, dat maakt het hier juist zo bijzonder," zei ze verrukt. Ik knikte beleefd. "Hoeveel Nederlandse kinderen zitten hier dan?" probeerde ik. "Op dit moment één op vier," zei de gepensioneerde administratrice. Ik zei dat ik er nog eens over zou nadenken, en verliet het gebouw. In de gang stonden de prachtigste beeldhouwwerkjes. "Gekleid door de blanke kindertjes die zich stierlijk verveelden tijdens de lessen," hoorde ik mijzelf politiek incorrect denken.
Nee, een zwarte school was niets voor ons. Ik nam mij voor me voortaan beter te verdiepen in de Citotoetsresultaten van het afgelopen jaar, waarbij ook is aangegeven tot welke 'scoregroep'
een school behoort. Daaruit is af te lezen hoe de leerlingpopulatie van een school is samengesteld. Er zijn zeven schoolscoregroepen. In scoregroep 1 bevinden zich uitsluitend scholen met leerlingen van goed opgeleide Nederlandse ouders en in scoregroep 7 bevinden zich hoofdzakelijk achterstandsleerlingen van wie de ouders in een niet-geïndustrialiseerd land zijn geboren en een beperkte schoolopleiding hebben gehad. De Oscar Carré valt in categorie 6, ontdekte ik, en boekt een Cito-resultaat (531,6) dat ver onder het landelijk gemiddelde (534,7) ligt.
Ik wilde een school voor mijn dochter die in categorie 2 viel, besloot ik. Maar tot mijn schrik ontdekte ik dat de scholen in onze buurt allemaal in categorie 5, 6 en 7 vallen. Op zich niet uitzonderlijk. Het is een niveau dat voor ruim zeventig procent van de Amsterdamse basisscholen geldt, terwijl dat percentage voor alle Nederlandse basisscholen samen maar achttien procent is. Wij, hoogopgeleide witte ouders, hebben dus de pech dat we in Amsterdam zijn blijven wonen, concludeerde ik.
Inmiddels zijn voor mij het onderwijstype, de sfeer op school, de kwaliteit van de leerkrachten of de afstand tot huis allang niet meer de belangrijkste criteria bij het kiezen van een school: zolang het er maar geen is met een percentage achterstandsleerlingen van boven de twintig procent.
En met dat motief sta ik niet alleen. De meeste witte ouders kiezen net als ik op 'kleur', zo bleek uit een recent onderzoek van de gemeente Amsterdam naar schoolkeuzemotieven. Zestig procent van de Nederlandse ouders kijkt in eerste instantie naar de 'zwartheid' van een school. Volgens mij ligt dat percentage in werkelijkheid nog veel hoger. De 'kleur' van een school is namelijk nog steeds een gevoelig onderwerp. Ouders maken je stilzwijgend voor racist uit als je het beestje bij de naam noemt. Ze beginnen dan over de multiculturele samenleving en de gekleurde toekomst van Nederland.
Haast alle ouders praten over een leuke 'gemengde' school voor hun kind. Sommigen zeggen zelfs dat ze hun kind heel bewust naar een zwarte school zullen sturen, met het argument: "Zelf hadden we vroeger toch ook achterstandskinderen uit arbeidersgezinnen in de klas? En zo slecht zijn we niet terechtgekomen."
Maar als hun kinderen twee jaar zijn en zij die leuke buurtschooltjes met hun gebrekkig Nederlands sprekende leerlingen van dichtbij hebben gezien, zeggen zij ineens een tuin nodig te hebben of een garage, en binnen een mum van tijd zijn ze de stad uit, of verhuizen ze naar postcodegebied Amsterdam Oud-Zuid, Centrum, of de periferie van de stad waar de laatste witte scholen te vinden zijn. "Je moet er toch niet aan denken dat zijn klasgenootjes Marokkaans spreken op het schoolplein," zei laatst een bevriende moeder, die net een peperduur huisje in het centrum heeft gekocht tegenover een alleraardigst wit Montessorischooltje. De officiële reden van verhuizing was dat hun huis in Amsterdam-West zo gehorig was.
Een 'gemengde' school is goed voor een kind, is de officiële opvatting, ook voor een wit kind. Onlangs zei de nieuwe wethouder van Onderwijs, Ahmed Aboutaleb, het nog met zoveel woorden: "Een wit kind zal vroeg of laat moeten presteren in een gekleurde omgeving. Een volledig witte school is daarvoor geen ideale basis. Hoogopgeleide ouders zouden beter moeten weten," vond hij. Daarmee suggereerde hij dat het probleem bij de witte ouders ligt, die hun neus optrekken voor een paar immigrantenkinderen in de klas.
Maar dit soort idealisme is in Amsterdam al jaren achterhaald. De realiteit is dat op dit moment de meerderheid - 67 procent - van de Amsterdamse schooljeugd van allochtone afkomst is, waarvan het grootste gedeelte (ongeveer de helft) Marokkanen, Turken, Surinamers en Antillianen. Van alle grote steden is dit percentage verreweg het hoogst in Amsterdam. De oorzaak van die relatief snelle uitbreiding is dat er de afgelopen twaalf jaar door gezinshereniging een concentratie is ontstaan van immigranten in de 'gezinsvormende leeftijd'. Deze groep ouders is door de aanhoudende huwelijksmigratie nog steeds groeiende. En niet-westerse allochtonen krijgen nu eenmaal veel meer kinderen dan Nederlanders, zodat de verhoudingen in de schoolpopulatie in rap tempo zijn scheefgegroeid.
Ook een andere ontwikkeling heeft gezorgd voor een toename van het aandeel achterstandskinderen van immigranten in Amsterdam: de zogenaamde 'witte vlucht'. Steeds meer Nederlandse ouders met jonge kinderen gaan de stad uit. Het gevolg is dat in het basisonderwijs 49 procent van alle Amsterdamse kinderen tot de categorie 'allochtone achterstandsleerling' behoort. Dat betekent dat hun ouders in een niet-geïndustrialiseerd land zijn geboren en ook ten hoogste lagere school hebben genoten. Scholen ontvangen extra subsidie - 1,9 keer zoveel als een 'gewoon' Nederlands kind - voor deze achterstandskinderen, zodat ze met extra aandacht en middelen hun taal- en rekenniveau kunnen bijspijkeren.
Meer dan de helft van de 201 Amsterdamse basisscholen is op dit moment 'zwart' (met meer dan 70 procent '1,9-leerlingen'). Op 54 van die scholen is zelfs geen enkel Nederlands kind meer te vinden. 127 scholen bestaan voor meer dan de helft uit allochtone achterstandsleerlingen. Daarnaast - in de stadsdelen Centrum, Oud-Zuid en Overamstel - bestaan er nog 30 'witte' scholen. Veertig scholen voldoen aan de categorie 'gemengd': dus met een percentage van minder dan vijftig procent allochtone leerlingen.
Ondanks gemeentelijke dwang (postcodebeleid voor openbare scholen) en voorlichting zoeken immigranten en Nederlanders steeds vaker aparte scholen op, zo concludeerde het SCO-Kohnstamm Instituut van de Universiteit van Amsterdam enkele maanden geleden. De onderwijs segregatie in de hoofdstad is compleet. Tegen deze ontwikkeling, die zich in alle grote steden voordoet, valt weinig te ondernemen, zo is keer op keer gebleken. Postcode beleid, spreidingsdwang of meer voorlichting aan immigranten mag niet baten. Desegregatie mag dan sociaal wenselijk zijn, geen ouder zal zijn eigen kind opofferen aan dit multiculturele ideaal. Witte ouders wijken uit naar witte algemeen-bijzondere scholen, zoals de Vrije School of de Asvo-school, met doelstellingen die immigranten niet aanspreken. Ook wordt op zulk soort scholen een hoge ouderbijdrage van vijfhonderd euro per jaar gevraagd om het onderwijsniveau en de 'doelgroep' in stand te houden.
Witte bewuste ouders zijn veel te eigenwijs om zich een schoolkeuze op te laten dringen. Ze zullen kiezen in het belang van hun eigen kind. En dat betekent: verhuizen! De stad uit of naar dat postcodegebied waar de meeste andere witte ouders wonen en waar scholen dus ook automatisch wit zijn. Het onwenselijke gevolg van een dwingend spreidingsbeleid is dat er straks een stad vol kansarmen achterblijft op een paar witte enclaves na.
Een andere consequentie van het postcode beleid is dat er in Amsterdam volop met adressen wordt gesjoemeld. Ging het vroeger om het huis in onderhuur of de parkeervergunning, tegenwoordig is ook de basisschool van je kind een reden je tijdelijk bij een vriendin in te schrijven. Ik ken er verschillende voorbeelden van in mijn omgeving. Voor het belang van hun kind zijn ouders tot alles bereid.
Niet voor niets puilen de informatie-ochtenden van witte schooltjes in Amsterdam-Zuid en de Watergraafsmeer uit van de enthousiaste, hoogopgeleide ouders. Maak mij niet wijs dat al die ouders - honderden per maand - werkelijk op zoek zijn naar een leuk 'buurtschooltje'.
Wat is er eigenlijk tegen je kind naar een zwarte school te brengen, zou Aboutaleb willen zeggen tegen al die witte snobs. Ja, waarom kies ik eigenlijk voor een witte school? Ik zal proberen het hier in alle eerlijkheid uit de doeken te doen.
Ten eerste wil ik voor mijn dochter een basisschool die de hoogste kans biedt op doorstroming naar voorbereidend wetenschappelijk onderwijs. Dat betekent in de praktijk een school met hoge Citotoetsresultaten, waar leerlingen goed Nederlands spreken en de leerkrachten gemotiveerd zijn. Turkse, Marokkaanse en Antilliaanse kinderen (Surinaamse kinderen presteren beter) hebben tegen de tijd dat ze in groep acht zitten nog een taalachterstand van minimaal twee jaar ten opzichte van niet-achterstandsleerlingen. Hun rekenachterstand is dan iets minder dan een jaar. Zo blijkt uit de Rapportage Minderheden 2003 van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP).
De meesten van hen gaan dan ook naar het vmbo (75 procent van de immigrantenkinderen), waar velen hun diploma niet halen (20 procent). Onder Marokkaanse jongens verlaat zelfs één op de drie de middelbare school zonder diploma.
Mijn eerste argument is dus pragmatisch: een groot percentage achterstandskinderen in de klas zal resulteren in niveauverlaging en vertraging van de lessen. En ik wil het mijn dochter niet aandoen dat ze zich jarenlang verveelt.
Ten tweede kijk ik bij het kiezen van een school naar andere ouders. Passen zij bij ons? Valt er een leuk gesprek mee te voeren? Zullen zij betrokken zijn bij de school? Komen ze in een oude Mercedes naar school of juist in een Volvo? Dragen hun kinderen Oilily of C&A? Op zulke pietluttigheden selecteer ik als ik naar de moeders en vaders bij het schoolhek kijk. Kortom, spreken we dezelfde 'taal'?
Als ik daar een kudde moeders zie staan met hoofddoeken en jassen tot op de enkels, een onverstaanbare taal murmelend, een baby lurkend aan een fles limonade in de buggy, dan denk ik: dit zullen mijn vriendinnen niet worden. Ligt dat aan mij? Gedeeltelijk.
Turken en Marokkanen zullen andersom hun kinderen ook liever niet bij mij over de vloer laten komen. In de Rapportage Minderheden 2003 van het SCP blijkt dat zeventig procent van de Turken en Marokkanen in de eigen groep verkeert en geen Nederlandse vrienden heeft. Onder de tweede generatie is de identificatie met de eigen groep alleen maar toegenomen, ondanks de verbetering van de sociaal-economische positie en het verstrijken van de tijd. Tussen de eerste en tweede generatie Marokkanen bestaat zelfs geen verschil meer in de mate waarin ze zich tot de eigen groep rekenen (dat geldt voor 95 procent van de Marokkaanse Nederlanders). Zestig procent van de Marokkaanse jongeren voelt zich in eerste instantie Marokkaan.
Zoals het gaat in: de grote-mensenwereld zal het ook gaan op het schoolplein. Zo is het altijd geweest. Evenmin als de ouders zullen ook hun kinderen zich niet mengen. En dat betekent dat mijn dochter op die 'leuke' gemengde school maar met de helft van haar klasgenootjes kan spelen.
Daar hangt mijn derde argument direct mee samen, namelijk dat van 'conflicterende waarden'. Mijn dochter zal zo opgevoed worden dat ze een klasgenootje met een hoofddoekje tolereert, maar zal zij zich op haar beurt met haar blonde haren vrij kunnen bewegen wanneer zij een grote groep islamitische jongens in de klas heeft? Zal zij in de zomer in korte broek naar school kunnen? Zal zij vrijelijk met haar mannelijke klasgenootjes kunnen knikkeren of schoolzwemmen?
Van huis uit hebben islamitische kinderen intolerante ideeën meegekregen over homo's, joden en vrouwen, waarmee ik mijn kind niet graag zie opgroeien. De verwrongen seksuele moraal van Marokkaanse jongetjes zie je jaarlijks in de zomer in het openbare zwembad, waar jongens van tien helemaal doordraaien bij het zien van meisjes in bikini.
En dan heb ik het nog niet eens over de autoritaire opvoedings-methoden waaraan immigrantenkinderen soms zijn blootgesteld. Lijfstraffen thuis zijn geen uitzondering. En de praktijk leert: kinderen die thuis geslagen worden, zullen hun angst botvieren op andere kinderen en hun leraar. Hoe moet de leerkracht met zijn democratische onderhandelingsmoraal dan nog orde handhaven?
Maar ook als er geen geweld aan hun opvoeding te pas komt, heb ik mijn twijfels over de ondemocratische waarden waarmee de meeste Turkse en Marokkaanse kinderen worden opgevoed: vader is de baas. Daaronder staat de oudste broer, dan komen de andere mannelijke gezinsleden. Vrouwen moeten hun mond houden, niemand tot schande zijn en als maagd in het huwelijk treden. Het individu is bovendien ondergeschikt aan de familie-eer. Om die eer te handhaven is elk middel geoorloofd, van liegen tot moorden.
Ik zie mijn dochter al aankomen in haar 'gemengde klas' met waarden die ik haar dagelijks inprent, zoals 'persoonlijke vrijheid', 'autonomie', 'tolerantie', 'eerlijkheid' en 'niet slaan!'.
Wie denkt dat dergelijke traditionele denkpatronen onder Turken en
Marokkanen wel over zullen gaan, vergist zich. Ze zijn nauwelijks veranderd in de tijd, noch in de generaties, noch door een gunstiger economische positie, bleek in de Rapportage Minderheden. Zou mijn dochter onder haar klasgenootjes dan wel verandering kunnen brengen in deze hardnekkigheid? Moet ik haar acht jaar lang laten opgroeien tussen kinderen met denkbeelden die lijnrecht indruisen tegen die van haar eigen ouders?
Er wordt nu in de grootsteedse politiek volop gesproken over een 'spreidingsbeleid' van kansarme immigrantenkinderen. Maar de praktijk heeft dus al geleerd dat een dergelijk beleid heilloos is. De hele aanname is al fout: bij het verdelen van alle immigranten over Amsterdam zouden namelijk alle scholen zwart zijn. Niet 'etnische minderheden', maar Nederlandse kinderen vormen de minderheid. Een spreidingsbeleid zou er dus voor pleiten dat Nederlandse kinderen eerlijk over de stad verdeeld moeten worden. Maar met welk doel eigenlijk?
Een belangrijke vraag is bovendien of segregatie op lagere scholen eigenlijk wel zo onwenselijk is als steeds weer wordt verondersteld. Keer op keer blijkt dat de prestaties op zwarte scholen inderdaad lager zijn, maar dat dit voor een groot deel is terug te voeren op het feit dat kinderen op deze scholen nu eenmaal opgroeien in 'minder gunstige milieus'. Wanneer rekening wordt gehouden met de sociale achtergrond, heeft de zwartheid van de school weinig invloed meer op de prestaties van de leerlingen. Het 'zwarte-school-effect' is, kortom, maar heel klein, concludeert zowel het KCO-Kohnstamm-onderzoek als de Rapportage Minderheden. "Slechts ongeveer tien procent van de verschillen in taalprestaties en minder dan vijf procent van de verschillen in rekenprestaties op basisscholen hangt samen met het aandeel van etnische minderheden op scholen," schrijft het SCP. Kinderen van immigranten scoren op kennisniveau niet beter als ze domweg tussen de Nederlanders worden geplant. Het blijkt zelfs dat zij in dat geval vele malen slechter scoren op 'sociale positie'. Als ze niet door de groep worden opgenomen, heeft dat een negatieve invloed op hun welbevinden en zelfvertrouwen.
Daar komt bij dat zwarte scholen het naar verhouding helemaal niet slecht doen. Dat is alleen al te zien aan de Amsterdamse Cito-resultaten. Zwarte scholen in Amsterdam scoren de laatste jaren hoger dan scholen met leerlingen uit een vergelijkbare scoregroep. De vorderingen van kinderen op een zwarte school in Amsterdam zijn veel groter dan die van kinderen op een achterstandsschool in Gorinchem. Zwarte scholen in Amsterdam hebben zich door hun ervaring al beter ingesteld op het wegwerken van achterstanden, concludeert het Kohnstamm-rapport. Ze krijgen steeds meer greep op immigrantenkinderen. Het goede nieuws is namelijk dat er elk jaar meer immigrantenkinderen van zwarte scholen doorstromen naar het voortgezet wetenschappelijk onderwijs, naar de universiteit en het hbo. Ook het aantal vroegtijdige schoolverlaters onder die kinderen wordt telkens lager.
Witte ouders in Amsterdam zijn al snel de wanhoop nabij wanneer ze op zoek gaan naar de beste school voor hun kind. Vanwege het 'postcodebeleid' van de gemeente is er namelijk bitter weinig keus. Verhuizen is vaak de enige oplossing. 'Je moet er toch niet aan denken dat zijn klasgenootjes Marokkaans spreken op het schoolplein.'
________________________________
We pasten met zijn tachtigen maar net in het kleuterlokaal. Sommige ouders zaten onwennig op de kussens in de poppenhoek, maar de meeste stonden. We luisterden naar de directrice die vertelde over de onderwijsvormen op haar school: 'Montessori-onderwijs', gericht op de ontwikkeling van het individuele kind, en 'vernieuwingsonderwijs', waarbij creativiteit en prestatie hand in hand gingen. Kinderen worden spelend wijs op de Asvo-school, vertelde de directrice. Ze sprak over de jaarlijkse toneelvoorstellingen, de ouderavonden, de hoge Cito-resultaten en het percentage gymnasiastjes. Het klonk allemaal even veelbelovend. Precies zoals een kennis mij op het hart had gedrukt: dit was beslist de beste school van Amsterdam. Kinderen van beroemde kunstenaars, cabaretiers, advocaten en chirurgen zaten hier zij aan zij op de kleuterstoeltjes. Het neusje van de zalm. En ik waande mijn anderhalf-jarige dochter al een van de gelukkigen.
De keurige ouders - sommige in kantoorkleding - maakten driftig aantekeningen op een meegebracht notitieblok of ze tuurden vol bewondering naar het plafond, waar een boom groeide van wc-rolletjes en crêpepapier. Een grijze vader (of was het een extravagante opa?) kwam te laat het benauwde lokaaltje binnen. Hij had zijn anderhalfjarig kind in een veel te grote, splinternieuwe kinderwagen meegenomen, wat volstrekt niet de bedoeling was tijdens deze 'informatieochtend'. Hij kon dan ook rekenen op de bestraffende blikken van de aanwezigen. De directrice bleef heel beleefd, ook al vielen de kritische ouders haar steeds in de rede met heel gedetailleerde vragen: of er ook parkeergelegenheid was bij school en of de school aan schoolzwemmen deed.
Helemaal aan het eind van de bijeenkomst werd de toelatingsprocedure uiteengezet. De school was een van de laatste algemeen-bijzondere scholen in Amsterdam-Centrum die het gemeentelijk postcodebeleid niet hanteerde. Daarom werd er jaarlijks geloot onder de driehonderd inschrijvingen voor de twee kleuterklassen, legde de directrice uit. Broertjes en zusjes van kinderen die al op school zaten, gingen voor en sinds kort hanteerde zij ook een voorrangsbeleid voor 'etnische minderheden'. De school was namelijk te 'wit' bevonden door het Amsterdamse gemeentebestuur en moest meer een afspiegeling van de wijk worden. We hadden een kans op de Asvo te komen van ongeveer één op achttien, schatte de directrice. Er ging een wanhopige zucht door het lokaaltje.
Op het moment van loting mocht het kind maximaal tweeënhalf
zijn, vervolgde de directrice. "Maar dan ben ik verkeerd voorgeicht," schreeuwde een roodharige moeder wier kind bijna drie jaar was. "Aan de telefoon zei u dat ik Sofietje tot haar derde kon aanmelden," viel de opavader haar bij. Er ontstond rumoer. Tien boze ouders scholden de directrice verrot. "Ik zal uw aanvraag nog eens in overweging nemen," zwichtte zij uiteindelijk beleefd. Ze had zichtbaar vaker met dit bijltje gehakt.
Geschokt over de agressie van zulke fatsoenlijke mensen verliet ik het vrolijke lokaaltje waar de seizoenen aan de muur ons onverstoorbaar toelachten.
Die ochtend in november - inmiddels ruim een jaar geleden -kende ik de wanhoop nog niet van witte Amsterdamse ouders die op zoek zijn naar een goede basisschool voor hun kind. Zo brak ik toen mijn hoofd nog over de vraag welke vorm van onderwijs ik moest kiezen voor mijn dochter. Kon zij Montessori-onderwijs - 'individuele ontwikkeling in eigen tempo' -wel aan of zou zij meer uitgroeien tot een klassikaal dier? Zou zij later een beroemd kunstenares worden of juist een groot natuurkundige? Moest ik kiezen voor Dalton, Jenaplan, Freinet, Vrije School of Kunstmagneet?
Ik dacht toen nog dat vrijheid van onderwijs automatisch ook de vrijheid van schoolkeuze inhoudt, ongeveer zoals de vrije markt ook de keuzevrijheid van consumenten veronderstelt. Maar ik bleek mij danig te vergissen. In Amsterdam heb je als ouder bitter weinig keus.
Sinds 2000 hanteren alle Amsterdamse openbare en sommige algemeen-bijzondere scholen het postcodebeleid: kinderen moeten zoveel mogelijk binnen hun eigen postcode naar een school. Het idee erachter is om zo de spreiding van allochtone en autochtone leerlingen over de scholen te verbeteren. Ter bevordering van het kennisniveau en de integratie van minderheden, aldus een notitie over 'zwarte' en 'witte' scholen van het college van B&W.
Zo kan het gebeuren dat ik mijn dochter niet kan inschrijven -als ik het al zou willen - op de openbare Montessorischool pal tegenover ons huis, van onze voortuin gescheiden door een brug over de Amstel. "Ander stadsdeel," kreeg ik uiteindelijk van de directeur te horen, na zeven telefoontjes (waarbij drie keer door de conciërge abusievelijk werd meegedeeld: "U kunt haar inschrijven als ze drie jaar is").
Ik was dus aangewezen op een school in de Amsterdamse Pijp, als de Asvo tenminste niet doorging. Van ouders op de crèche hoorde ik dat de Oscar Carré-school zo leuk was geworden. Een tot voor kort openbare zwarte school, die met 'kunstmagneetonderwijs' meer witte leerlingen probeert te trekken. Na een paar keer bellen - ik kreeg iemand aan de lijn die gebrekkig Nederlands sprak - mocht ik langskomen om mijn dochter op de wachtlijst in te schrijven. Ik moest wel zeker zijn van mijn keuze, legde de gepensioneerde administratrice met appelwangen, die haar werk uit pure overtuiging deed, uit. Ik mocht me alleen inschrijven op de 'wachtlijst' als ik me op geen enkele andere school zou: inschrijven. Anders zou ik terechtkomen op de 'voorlopige wachtlijst'. Dit moest wel iets heel speciaals zijn, dacht ik.
In de lokalen zag ik toch wel heel veel donkere gezichtjes. "Wat is het percentage allochtonen hier eigenlijk?" vroeg ik achteloos. De administratrice deed net of ze de vraag niet begreep. "Allerlei culturen zitten hier op school, dat maakt het hier juist zo bijzonder," zei ze verrukt. Ik knikte beleefd. "Hoeveel Nederlandse kinderen zitten hier dan?" probeerde ik. "Op dit moment één op vier," zei de gepensioneerde administratrice. Ik zei dat ik er nog eens over zou nadenken, en verliet het gebouw. In de gang stonden de prachtigste beeldhouwwerkjes. "Gekleid door de blanke kindertjes die zich stierlijk verveelden tijdens de lessen," hoorde ik mijzelf politiek incorrect denken.
Nee, een zwarte school was niets voor ons. Ik nam mij voor me voortaan beter te verdiepen in de Citotoetsresultaten van het afgelopen jaar, waarbij ook is aangegeven tot welke 'scoregroep'
een school behoort. Daaruit is af te lezen hoe de leerlingpopulatie van een school is samengesteld. Er zijn zeven schoolscoregroepen. In scoregroep 1 bevinden zich uitsluitend scholen met leerlingen van goed opgeleide Nederlandse ouders en in scoregroep 7 bevinden zich hoofdzakelijk achterstandsleerlingen van wie de ouders in een niet-geïndustrialiseerd land zijn geboren en een beperkte schoolopleiding hebben gehad. De Oscar Carré valt in categorie 6, ontdekte ik, en boekt een Cito-resultaat (531,6) dat ver onder het landelijk gemiddelde (534,7) ligt.
Ik wilde een school voor mijn dochter die in categorie 2 viel, besloot ik. Maar tot mijn schrik ontdekte ik dat de scholen in onze buurt allemaal in categorie 5, 6 en 7 vallen. Op zich niet uitzonderlijk. Het is een niveau dat voor ruim zeventig procent van de Amsterdamse basisscholen geldt, terwijl dat percentage voor alle Nederlandse basisscholen samen maar achttien procent is. Wij, hoogopgeleide witte ouders, hebben dus de pech dat we in Amsterdam zijn blijven wonen, concludeerde ik.
Inmiddels zijn voor mij het onderwijstype, de sfeer op school, de kwaliteit van de leerkrachten of de afstand tot huis allang niet meer de belangrijkste criteria bij het kiezen van een school: zolang het er maar geen is met een percentage achterstandsleerlingen van boven de twintig procent.
En met dat motief sta ik niet alleen. De meeste witte ouders kiezen net als ik op 'kleur', zo bleek uit een recent onderzoek van de gemeente Amsterdam naar schoolkeuzemotieven. Zestig procent van de Nederlandse ouders kijkt in eerste instantie naar de 'zwartheid' van een school. Volgens mij ligt dat percentage in werkelijkheid nog veel hoger. De 'kleur' van een school is namelijk nog steeds een gevoelig onderwerp. Ouders maken je stilzwijgend voor racist uit als je het beestje bij de naam noemt. Ze beginnen dan over de multiculturele samenleving en de gekleurde toekomst van Nederland.
Haast alle ouders praten over een leuke 'gemengde' school voor hun kind. Sommigen zeggen zelfs dat ze hun kind heel bewust naar een zwarte school zullen sturen, met het argument: "Zelf hadden we vroeger toch ook achterstandskinderen uit arbeidersgezinnen in de klas? En zo slecht zijn we niet terechtgekomen."
Maar als hun kinderen twee jaar zijn en zij die leuke buurtschooltjes met hun gebrekkig Nederlands sprekende leerlingen van dichtbij hebben gezien, zeggen zij ineens een tuin nodig te hebben of een garage, en binnen een mum van tijd zijn ze de stad uit, of verhuizen ze naar postcodegebied Amsterdam Oud-Zuid, Centrum, of de periferie van de stad waar de laatste witte scholen te vinden zijn. "Je moet er toch niet aan denken dat zijn klasgenootjes Marokkaans spreken op het schoolplein," zei laatst een bevriende moeder, die net een peperduur huisje in het centrum heeft gekocht tegenover een alleraardigst wit Montessorischooltje. De officiële reden van verhuizing was dat hun huis in Amsterdam-West zo gehorig was.
Een 'gemengde' school is goed voor een kind, is de officiële opvatting, ook voor een wit kind. Onlangs zei de nieuwe wethouder van Onderwijs, Ahmed Aboutaleb, het nog met zoveel woorden: "Een wit kind zal vroeg of laat moeten presteren in een gekleurde omgeving. Een volledig witte school is daarvoor geen ideale basis. Hoogopgeleide ouders zouden beter moeten weten," vond hij. Daarmee suggereerde hij dat het probleem bij de witte ouders ligt, die hun neus optrekken voor een paar immigrantenkinderen in de klas.
Maar dit soort idealisme is in Amsterdam al jaren achterhaald. De realiteit is dat op dit moment de meerderheid - 67 procent - van de Amsterdamse schooljeugd van allochtone afkomst is, waarvan het grootste gedeelte (ongeveer de helft) Marokkanen, Turken, Surinamers en Antillianen. Van alle grote steden is dit percentage verreweg het hoogst in Amsterdam. De oorzaak van die relatief snelle uitbreiding is dat er de afgelopen twaalf jaar door gezinshereniging een concentratie is ontstaan van immigranten in de 'gezinsvormende leeftijd'. Deze groep ouders is door de aanhoudende huwelijksmigratie nog steeds groeiende. En niet-westerse allochtonen krijgen nu eenmaal veel meer kinderen dan Nederlanders, zodat de verhoudingen in de schoolpopulatie in rap tempo zijn scheefgegroeid.
Ook een andere ontwikkeling heeft gezorgd voor een toename van het aandeel achterstandskinderen van immigranten in Amsterdam: de zogenaamde 'witte vlucht'. Steeds meer Nederlandse ouders met jonge kinderen gaan de stad uit. Het gevolg is dat in het basisonderwijs 49 procent van alle Amsterdamse kinderen tot de categorie 'allochtone achterstandsleerling' behoort. Dat betekent dat hun ouders in een niet-geïndustrialiseerd land zijn geboren en ook ten hoogste lagere school hebben genoten. Scholen ontvangen extra subsidie - 1,9 keer zoveel als een 'gewoon' Nederlands kind - voor deze achterstandskinderen, zodat ze met extra aandacht en middelen hun taal- en rekenniveau kunnen bijspijkeren.
Meer dan de helft van de 201 Amsterdamse basisscholen is op dit moment 'zwart' (met meer dan 70 procent '1,9-leerlingen'). Op 54 van die scholen is zelfs geen enkel Nederlands kind meer te vinden. 127 scholen bestaan voor meer dan de helft uit allochtone achterstandsleerlingen. Daarnaast - in de stadsdelen Centrum, Oud-Zuid en Overamstel - bestaan er nog 30 'witte' scholen. Veertig scholen voldoen aan de categorie 'gemengd': dus met een percentage van minder dan vijftig procent allochtone leerlingen.
Ondanks gemeentelijke dwang (postcodebeleid voor openbare scholen) en voorlichting zoeken immigranten en Nederlanders steeds vaker aparte scholen op, zo concludeerde het SCO-Kohnstamm Instituut van de Universiteit van Amsterdam enkele maanden geleden. De onderwijs segregatie in de hoofdstad is compleet. Tegen deze ontwikkeling, die zich in alle grote steden voordoet, valt weinig te ondernemen, zo is keer op keer gebleken. Postcode beleid, spreidingsdwang of meer voorlichting aan immigranten mag niet baten. Desegregatie mag dan sociaal wenselijk zijn, geen ouder zal zijn eigen kind opofferen aan dit multiculturele ideaal. Witte ouders wijken uit naar witte algemeen-bijzondere scholen, zoals de Vrije School of de Asvo-school, met doelstellingen die immigranten niet aanspreken. Ook wordt op zulk soort scholen een hoge ouderbijdrage van vijfhonderd euro per jaar gevraagd om het onderwijsniveau en de 'doelgroep' in stand te houden.
Witte bewuste ouders zijn veel te eigenwijs om zich een schoolkeuze op te laten dringen. Ze zullen kiezen in het belang van hun eigen kind. En dat betekent: verhuizen! De stad uit of naar dat postcodegebied waar de meeste andere witte ouders wonen en waar scholen dus ook automatisch wit zijn. Het onwenselijke gevolg van een dwingend spreidingsbeleid is dat er straks een stad vol kansarmen achterblijft op een paar witte enclaves na.
Een andere consequentie van het postcode beleid is dat er in Amsterdam volop met adressen wordt gesjoemeld. Ging het vroeger om het huis in onderhuur of de parkeervergunning, tegenwoordig is ook de basisschool van je kind een reden je tijdelijk bij een vriendin in te schrijven. Ik ken er verschillende voorbeelden van in mijn omgeving. Voor het belang van hun kind zijn ouders tot alles bereid.
Niet voor niets puilen de informatie-ochtenden van witte schooltjes in Amsterdam-Zuid en de Watergraafsmeer uit van de enthousiaste, hoogopgeleide ouders. Maak mij niet wijs dat al die ouders - honderden per maand - werkelijk op zoek zijn naar een leuk 'buurtschooltje'.
Wat is er eigenlijk tegen je kind naar een zwarte school te brengen, zou Aboutaleb willen zeggen tegen al die witte snobs. Ja, waarom kies ik eigenlijk voor een witte school? Ik zal proberen het hier in alle eerlijkheid uit de doeken te doen.
Ten eerste wil ik voor mijn dochter een basisschool die de hoogste kans biedt op doorstroming naar voorbereidend wetenschappelijk onderwijs. Dat betekent in de praktijk een school met hoge Citotoetsresultaten, waar leerlingen goed Nederlands spreken en de leerkrachten gemotiveerd zijn. Turkse, Marokkaanse en Antilliaanse kinderen (Surinaamse kinderen presteren beter) hebben tegen de tijd dat ze in groep acht zitten nog een taalachterstand van minimaal twee jaar ten opzichte van niet-achterstandsleerlingen. Hun rekenachterstand is dan iets minder dan een jaar. Zo blijkt uit de Rapportage Minderheden 2003 van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP).
De meesten van hen gaan dan ook naar het vmbo (75 procent van de immigrantenkinderen), waar velen hun diploma niet halen (20 procent). Onder Marokkaanse jongens verlaat zelfs één op de drie de middelbare school zonder diploma.
Mijn eerste argument is dus pragmatisch: een groot percentage achterstandskinderen in de klas zal resulteren in niveauverlaging en vertraging van de lessen. En ik wil het mijn dochter niet aandoen dat ze zich jarenlang verveelt.
Ten tweede kijk ik bij het kiezen van een school naar andere ouders. Passen zij bij ons? Valt er een leuk gesprek mee te voeren? Zullen zij betrokken zijn bij de school? Komen ze in een oude Mercedes naar school of juist in een Volvo? Dragen hun kinderen Oilily of C&A? Op zulke pietluttigheden selecteer ik als ik naar de moeders en vaders bij het schoolhek kijk. Kortom, spreken we dezelfde 'taal'?
Als ik daar een kudde moeders zie staan met hoofddoeken en jassen tot op de enkels, een onverstaanbare taal murmelend, een baby lurkend aan een fles limonade in de buggy, dan denk ik: dit zullen mijn vriendinnen niet worden. Ligt dat aan mij? Gedeeltelijk.
Turken en Marokkanen zullen andersom hun kinderen ook liever niet bij mij over de vloer laten komen. In de Rapportage Minderheden 2003 van het SCP blijkt dat zeventig procent van de Turken en Marokkanen in de eigen groep verkeert en geen Nederlandse vrienden heeft. Onder de tweede generatie is de identificatie met de eigen groep alleen maar toegenomen, ondanks de verbetering van de sociaal-economische positie en het verstrijken van de tijd. Tussen de eerste en tweede generatie Marokkanen bestaat zelfs geen verschil meer in de mate waarin ze zich tot de eigen groep rekenen (dat geldt voor 95 procent van de Marokkaanse Nederlanders). Zestig procent van de Marokkaanse jongeren voelt zich in eerste instantie Marokkaan.
Zoals het gaat in: de grote-mensenwereld zal het ook gaan op het schoolplein. Zo is het altijd geweest. Evenmin als de ouders zullen ook hun kinderen zich niet mengen. En dat betekent dat mijn dochter op die 'leuke' gemengde school maar met de helft van haar klasgenootjes kan spelen.
Daar hangt mijn derde argument direct mee samen, namelijk dat van 'conflicterende waarden'. Mijn dochter zal zo opgevoed worden dat ze een klasgenootje met een hoofddoekje tolereert, maar zal zij zich op haar beurt met haar blonde haren vrij kunnen bewegen wanneer zij een grote groep islamitische jongens in de klas heeft? Zal zij in de zomer in korte broek naar school kunnen? Zal zij vrijelijk met haar mannelijke klasgenootjes kunnen knikkeren of schoolzwemmen?
Van huis uit hebben islamitische kinderen intolerante ideeën meegekregen over homo's, joden en vrouwen, waarmee ik mijn kind niet graag zie opgroeien. De verwrongen seksuele moraal van Marokkaanse jongetjes zie je jaarlijks in de zomer in het openbare zwembad, waar jongens van tien helemaal doordraaien bij het zien van meisjes in bikini.
En dan heb ik het nog niet eens over de autoritaire opvoedings-methoden waaraan immigrantenkinderen soms zijn blootgesteld. Lijfstraffen thuis zijn geen uitzondering. En de praktijk leert: kinderen die thuis geslagen worden, zullen hun angst botvieren op andere kinderen en hun leraar. Hoe moet de leerkracht met zijn democratische onderhandelingsmoraal dan nog orde handhaven?
Maar ook als er geen geweld aan hun opvoeding te pas komt, heb ik mijn twijfels over de ondemocratische waarden waarmee de meeste Turkse en Marokkaanse kinderen worden opgevoed: vader is de baas. Daaronder staat de oudste broer, dan komen de andere mannelijke gezinsleden. Vrouwen moeten hun mond houden, niemand tot schande zijn en als maagd in het huwelijk treden. Het individu is bovendien ondergeschikt aan de familie-eer. Om die eer te handhaven is elk middel geoorloofd, van liegen tot moorden.
Ik zie mijn dochter al aankomen in haar 'gemengde klas' met waarden die ik haar dagelijks inprent, zoals 'persoonlijke vrijheid', 'autonomie', 'tolerantie', 'eerlijkheid' en 'niet slaan!'.
Wie denkt dat dergelijke traditionele denkpatronen onder Turken en
Marokkanen wel over zullen gaan, vergist zich. Ze zijn nauwelijks veranderd in de tijd, noch in de generaties, noch door een gunstiger economische positie, bleek in de Rapportage Minderheden. Zou mijn dochter onder haar klasgenootjes dan wel verandering kunnen brengen in deze hardnekkigheid? Moet ik haar acht jaar lang laten opgroeien tussen kinderen met denkbeelden die lijnrecht indruisen tegen die van haar eigen ouders?
Er wordt nu in de grootsteedse politiek volop gesproken over een 'spreidingsbeleid' van kansarme immigrantenkinderen. Maar de praktijk heeft dus al geleerd dat een dergelijk beleid heilloos is. De hele aanname is al fout: bij het verdelen van alle immigranten over Amsterdam zouden namelijk alle scholen zwart zijn. Niet 'etnische minderheden', maar Nederlandse kinderen vormen de minderheid. Een spreidingsbeleid zou er dus voor pleiten dat Nederlandse kinderen eerlijk over de stad verdeeld moeten worden. Maar met welk doel eigenlijk?
Een belangrijke vraag is bovendien of segregatie op lagere scholen eigenlijk wel zo onwenselijk is als steeds weer wordt verondersteld. Keer op keer blijkt dat de prestaties op zwarte scholen inderdaad lager zijn, maar dat dit voor een groot deel is terug te voeren op het feit dat kinderen op deze scholen nu eenmaal opgroeien in 'minder gunstige milieus'. Wanneer rekening wordt gehouden met de sociale achtergrond, heeft de zwartheid van de school weinig invloed meer op de prestaties van de leerlingen. Het 'zwarte-school-effect' is, kortom, maar heel klein, concludeert zowel het KCO-Kohnstamm-onderzoek als de Rapportage Minderheden. "Slechts ongeveer tien procent van de verschillen in taalprestaties en minder dan vijf procent van de verschillen in rekenprestaties op basisscholen hangt samen met het aandeel van etnische minderheden op scholen," schrijft het SCP. Kinderen van immigranten scoren op kennisniveau niet beter als ze domweg tussen de Nederlanders worden geplant. Het blijkt zelfs dat zij in dat geval vele malen slechter scoren op 'sociale positie'. Als ze niet door de groep worden opgenomen, heeft dat een negatieve invloed op hun welbevinden en zelfvertrouwen.
Daar komt bij dat zwarte scholen het naar verhouding helemaal niet slecht doen. Dat is alleen al te zien aan de Amsterdamse Cito-resultaten. Zwarte scholen in Amsterdam scoren de laatste jaren hoger dan scholen met leerlingen uit een vergelijkbare scoregroep. De vorderingen van kinderen op een zwarte school in Amsterdam zijn veel groter dan die van kinderen op een achterstandsschool in Gorinchem. Zwarte scholen in Amsterdam hebben zich door hun ervaring al beter ingesteld op het wegwerken van achterstanden, concludeert het Kohnstamm-rapport. Ze krijgen steeds meer greep op immigrantenkinderen. Het goede nieuws is namelijk dat er elk jaar meer immigrantenkinderen van zwarte scholen doorstromen naar het voortgezet wetenschappelijk onderwijs, naar de universiteit en het hbo. Ook het aantal vroegtijdige schoolverlaters onder die kinderen wordt telkens lager.