Marsipulami
18-08-07, 14:00
‘Een boek verbied je niet’
Urbain Vermeulen volgt de trammelant bij de noorderburen rond Wilders en Jami met gemengde gevoelens. De Vlaamse arabist wijdde zijn leven aan de Arabische geschiedenis, maar pleit allereerst voor het behoud van de rechtsstaat. “Wilders en Jami hebben het recht te doen wat zij doen.”
Henk Rijkers
“Ik ben ertegen dat de koran verboden wordt, maar heb er begrip voor dat Wilders dat zegt. Hij verstoort daar de openbare orde toch niet mee?” Zittend achter het bureau van zijn studeerkamer spreidt professor Urbain Vermeulen (66) retorisch zijn armen uit. “Natuurlijk, een boek verbied je niet. Het is een stap te ver, zoals ik ook het verbieden van Mein Kampf een stap te ver vind. Maar Wilders mag het zeggen. En de moslims in Europa moeten leren dat iemand hardop zegt dat hij het met hen niet eens is.”
Urbain Vermeulen is Vlaanderens vooraanstaande arabist-islamoloog, oud-voorzitter van de Europese Unie van Arabisten en Islamologen en tot voor kort hoogleraar in Leuven en Gent. We hebben hem opgezocht om te praten over de ophef rond Geert Wilders en Ehsan Jami. Zoals gewoonlijk maakt de temperamentvolle Vlaamse hoogleraar van zijn hart geen moordkuil. “Moslims genieten hier alle mogelijke vrijheden die ze in hun landen van herkomst niet hebben. Daarom moeten de Nederlandse en Belgische staat eisen dat ze voornaam blijven en respect tonen voor onze instellingen. En als dat niet kan, moet dat respect afgedwongen worden op een wettige wijze, want wij leven hier in een rechtsstaat.”
Prof. Urbain Vermeulen: “Eigenlijk redeneert Ehsan Jami nog op islamitische wijze.”
In plaats daarvan haast de Nederlandse regering zich, zich van Wilders te distantiëren, ook via ambassades.
(resoluut) “De regering dient zich daar niet mee te bemoeien. Mij lijkt dat een schending van de vrijheid van meningsuiting.”
Hoe denkt u over de ijver waarmee ChristenUnie, SGP en kardinaal Simonis zich over Wilders uitspreken?
“We mogen in dit verband wel amper van een duivels verbond spreken, is het wel? Het zijn mensen die menen weer over de godsdienst te moeten spreken als gevolg van het succes van de islam. Want als men zegt dat de godsdienst hier weer meer en meer een belangrijke plaats inneemt, is dat heus niet te danken aan de actie van de Kerk, maar van de islam. En dan zeg ik: de islam is maar voor een klein gedeelte godsdienst. Het is maar voor zo’n tien procent godsdienst en voor negentig procent iets anders: een visie op de samenleving, de economie, noem maar op. Op het vlak van theologie en moraal gaapt tussen islam en christendom een brede afgrond.”
Hoe beoordeelt u de acties van Ehsan Jami?
“Eigenlijk redeneert die jongeman nog op islamitische wijze. Hij zet zich af, terwijl hij, wanneer hij rustig zou afvallen, eigenlijk geen enkel probleem zou hebben. Wat niet wil zeggen dat ik de houding van de niet-confessionele PvdA erg kan waarderen. Want dat zijn geen moslims, noch oud-moslims. Mag Ehsan Jami doen wat hij doet? Het antwoord is ja. Iemand heeft het recht zich te verenigen en te zeggen: ik ben het daar niet mee eens en binnen de perken van de openbare orde verzet ik mij daartegen. Anderen mogen hem niet met geweld dat recht ontzeggen. Dat kan niet. Niet in een rechtsstaat als België of Nederland. Hoe dat in Pakistan en Afghanistan gaat, interesseert me hier niet. Justitie moet daar streng tegen optreden, anders ondergraaft men de zwaar bevochten beginselen van de democratische rechtsstaat.”
Volgens uw Nederlandse collega prof. Hans Jansen vergeet men dat veel moslims blij zijn met het optreden van Wilders en Jami. Zij durven het hoofd te bieden aan religieuze dwingelandij.
“Daar heeft Hans Jansen volkomen gelijk in. Waar is de islam eigenlijk bang voor? Demografisch breidt die godsdienst zich enorm uit. Toch worden moslims, als er wat mensen afvallen, daar razend om. Sommigen zijn dan bereid tot criminele daden die de openbare orde in het gedrang brengen. Waarom? Ik denk dat het antwoord luidt: een diep zittend minderwaardigheidsgevoel. Als een bekende niet-moslim zich tot de islam bekeert, wordt dat met veel tamtam bekendgemaakt. Dit lijkt voor ons inconsequent. Al sinds vijf eeuwen – en dat is een wetenschappelijke vaststelling – heeft de islam in vergelijking met het Westen – mogen we het nog even zeggen: van christelijke traditie? – bijna niets meer voortgebracht, behalve op het vlak van de moskeearchitectuur in de zestiende en zeventiende eeuw. De Amerikanen, die grote ongelovigen, hebben nu al twee wagentjes rondrijden op Mars. Wat is de inbreng van de islam? Driemaal niks. Waar houden de moslims zich mee bezig? Met hoofddoekjes. Als je daar als wetenschapper en intellectueel naar kijkt, denk je toch: is dit niet tragisch? Zijn moslims dan echt helemaal de kluts kwijt, of denken ze door zoveel mogelijk kinderen te krijgen aan bevolkingskolonialisme te doen? En gaan de anderen dan uit beleefdheid of een totaal verkeerd begrepen evangelische verdraagzaamheid aan zelfcensuur doen? ‘Laten we er maar niets meer over zeggen.’ Angst is evenwel een slechte raadgever.”
Is er een historische verklaring voor het verbod op afvalligheid?
“In de tijd van de profeet had het te maken met persoonlijke loyaliteit tegenover Mohammed. Want de profeet was, in tegenstelling tot Jezus van Nazaret, ook een krijgsheer. Wie ophield hem te volgen, zou militaire geheimen kunnen vertellen. In het licht van de niet-scheiding van godsdienst en politiek, was afvalligheid hoogverraad. In tijd van oorlog wordt hoogverraad sinds mensenheugenis overal met de dood bestraft. Anderzijds zijn er in de koran ook aanwijzingen dat alleen God weet wat zich in het hart van de mens afspeelt. Het komt dus niet aan de wereld toe te beslissen of iemand ongelovig is. Dat zal blijken op het Laatste Oordeel.”
Is die opvatting niet verzacht toen de tijd van Mohammed voorbij was?
“Nee, op afvalligheid staat in de traditionele opvatting van de sharia de doodstraf. Maar je vindt het niet terug in de koran. Dat is voor veel islamitische onderwerpen een probleem. Men heeft in de loop van de eerste drie, vier eeuwen van de islam een theorie ontwikkeld die waarschijnlijk met de beginnende islam weinig meer te maken had. Ik denk dat de islam een beetje scheefgelopen is na Mohammed. Je mag zogenaamd geen figuren afbeelden. Wel, in de beginnende islam werden zelfs uitermate schaars geklede dames afgebeeld, bijvoorbeeld in de umayyadische lustverblijven in de Syrische en Jordaanse woestijn. Als je dat nu tegen conservatieve moslims zegt, zijn ze gekwetst. Waarom? Omdat ze de geschiedenis niet kennen. Want als er iets is, wat oneindig veel moslims niet kennen, is het de feitelijke geschiedenis. Net als generaal de Gaulle une certaine idée de la France had, een zeker idee van Frankrijk, zo hebben moslims – globaal gesproken, er zijn natuurlijk uitzonderingen – une certaine idée de l’islam. Alles wat ze doen of niet doen, moet daar maar in passen. Hun islam is geen menu, om in gastronomische termen te spreken, maar een islam à la carte: ze pakken eruit wat ze denken dat in hun voordeel is. De een kan dus zeggen: dit is volgens de islam, de andere moslim kan met evenveel recht zeggen dat het ertegen is. Een voorbeeld: enige tijd geleden werd ik samen met mijn vrouw en vooraanstaande Vlamingen door sjeik Tantawi van de Azhar-universiteit – de hoogste gezagsdrager van de soennitische islam – in audiëntie ontvangen. De man ging zonder aarzeling op mijn vrouw af en gaf haar op vriendelijke wijze een handdruk. Als je dat vergelijkt met wat minister Rita Verdonk overkomen is, stemt dat toch tot nadenken.”
Burgemeester Thielemans heeft vorige week verboden dat er een anti-islambetoging in Brussel zou plaatsvinden. Wat vindt u daarvan?
“In de kwestie van de Deense cartoons hebben moslims in Brussel destijds wél een niet-toegestane betoging gehouden. De politie greep niet in uit angst gewelddaden uit te lokken, hoewel geen tegenbetoging te vrezen was. Dan zeg ik: mogen dan nu die mensen die tegen de islam protesteren niet ook de wet overtreden? Begrijp me goed: ik wil niet dat ze dat doen. Als de burgemeester van Brussel het verbiedt, kan het niet. Maar dan had hij dat destijds ook moeten zeggen toen moslims ondanks een verbod protesteerden. Kijk, dat is nu wat veel autochtone inwoners van Europa ongerust en bang maakt. De gewone Europeaan voelt zich gediscrimineerd. Anderen mogen alles, bijvoorbeeld op het vlak van dierenwelzijn bij het offerfeest. Zij mogen niets. De tekens van de islam worden steeds zichtbaarder, en door velen als een uitdaging ervaren. Een en ander kan gezien worden als een afwijzen van het westerse maatschappelijk model, dat hun nochtans alle grondwettelijke rechten waarborgt. Velen hebben de indruk dat dit naar onverdraagzaamheid zweemt. Er is hier in Europa bepaald iets aan het scheeflopen.”
Urbain Vermeulen volgt de trammelant bij de noorderburen rond Wilders en Jami met gemengde gevoelens. De Vlaamse arabist wijdde zijn leven aan de Arabische geschiedenis, maar pleit allereerst voor het behoud van de rechtsstaat. “Wilders en Jami hebben het recht te doen wat zij doen.”
Henk Rijkers
“Ik ben ertegen dat de koran verboden wordt, maar heb er begrip voor dat Wilders dat zegt. Hij verstoort daar de openbare orde toch niet mee?” Zittend achter het bureau van zijn studeerkamer spreidt professor Urbain Vermeulen (66) retorisch zijn armen uit. “Natuurlijk, een boek verbied je niet. Het is een stap te ver, zoals ik ook het verbieden van Mein Kampf een stap te ver vind. Maar Wilders mag het zeggen. En de moslims in Europa moeten leren dat iemand hardop zegt dat hij het met hen niet eens is.”
Urbain Vermeulen is Vlaanderens vooraanstaande arabist-islamoloog, oud-voorzitter van de Europese Unie van Arabisten en Islamologen en tot voor kort hoogleraar in Leuven en Gent. We hebben hem opgezocht om te praten over de ophef rond Geert Wilders en Ehsan Jami. Zoals gewoonlijk maakt de temperamentvolle Vlaamse hoogleraar van zijn hart geen moordkuil. “Moslims genieten hier alle mogelijke vrijheden die ze in hun landen van herkomst niet hebben. Daarom moeten de Nederlandse en Belgische staat eisen dat ze voornaam blijven en respect tonen voor onze instellingen. En als dat niet kan, moet dat respect afgedwongen worden op een wettige wijze, want wij leven hier in een rechtsstaat.”
Prof. Urbain Vermeulen: “Eigenlijk redeneert Ehsan Jami nog op islamitische wijze.”
In plaats daarvan haast de Nederlandse regering zich, zich van Wilders te distantiëren, ook via ambassades.
(resoluut) “De regering dient zich daar niet mee te bemoeien. Mij lijkt dat een schending van de vrijheid van meningsuiting.”
Hoe denkt u over de ijver waarmee ChristenUnie, SGP en kardinaal Simonis zich over Wilders uitspreken?
“We mogen in dit verband wel amper van een duivels verbond spreken, is het wel? Het zijn mensen die menen weer over de godsdienst te moeten spreken als gevolg van het succes van de islam. Want als men zegt dat de godsdienst hier weer meer en meer een belangrijke plaats inneemt, is dat heus niet te danken aan de actie van de Kerk, maar van de islam. En dan zeg ik: de islam is maar voor een klein gedeelte godsdienst. Het is maar voor zo’n tien procent godsdienst en voor negentig procent iets anders: een visie op de samenleving, de economie, noem maar op. Op het vlak van theologie en moraal gaapt tussen islam en christendom een brede afgrond.”
Hoe beoordeelt u de acties van Ehsan Jami?
“Eigenlijk redeneert die jongeman nog op islamitische wijze. Hij zet zich af, terwijl hij, wanneer hij rustig zou afvallen, eigenlijk geen enkel probleem zou hebben. Wat niet wil zeggen dat ik de houding van de niet-confessionele PvdA erg kan waarderen. Want dat zijn geen moslims, noch oud-moslims. Mag Ehsan Jami doen wat hij doet? Het antwoord is ja. Iemand heeft het recht zich te verenigen en te zeggen: ik ben het daar niet mee eens en binnen de perken van de openbare orde verzet ik mij daartegen. Anderen mogen hem niet met geweld dat recht ontzeggen. Dat kan niet. Niet in een rechtsstaat als België of Nederland. Hoe dat in Pakistan en Afghanistan gaat, interesseert me hier niet. Justitie moet daar streng tegen optreden, anders ondergraaft men de zwaar bevochten beginselen van de democratische rechtsstaat.”
Volgens uw Nederlandse collega prof. Hans Jansen vergeet men dat veel moslims blij zijn met het optreden van Wilders en Jami. Zij durven het hoofd te bieden aan religieuze dwingelandij.
“Daar heeft Hans Jansen volkomen gelijk in. Waar is de islam eigenlijk bang voor? Demografisch breidt die godsdienst zich enorm uit. Toch worden moslims, als er wat mensen afvallen, daar razend om. Sommigen zijn dan bereid tot criminele daden die de openbare orde in het gedrang brengen. Waarom? Ik denk dat het antwoord luidt: een diep zittend minderwaardigheidsgevoel. Als een bekende niet-moslim zich tot de islam bekeert, wordt dat met veel tamtam bekendgemaakt. Dit lijkt voor ons inconsequent. Al sinds vijf eeuwen – en dat is een wetenschappelijke vaststelling – heeft de islam in vergelijking met het Westen – mogen we het nog even zeggen: van christelijke traditie? – bijna niets meer voortgebracht, behalve op het vlak van de moskeearchitectuur in de zestiende en zeventiende eeuw. De Amerikanen, die grote ongelovigen, hebben nu al twee wagentjes rondrijden op Mars. Wat is de inbreng van de islam? Driemaal niks. Waar houden de moslims zich mee bezig? Met hoofddoekjes. Als je daar als wetenschapper en intellectueel naar kijkt, denk je toch: is dit niet tragisch? Zijn moslims dan echt helemaal de kluts kwijt, of denken ze door zoveel mogelijk kinderen te krijgen aan bevolkingskolonialisme te doen? En gaan de anderen dan uit beleefdheid of een totaal verkeerd begrepen evangelische verdraagzaamheid aan zelfcensuur doen? ‘Laten we er maar niets meer over zeggen.’ Angst is evenwel een slechte raadgever.”
Is er een historische verklaring voor het verbod op afvalligheid?
“In de tijd van de profeet had het te maken met persoonlijke loyaliteit tegenover Mohammed. Want de profeet was, in tegenstelling tot Jezus van Nazaret, ook een krijgsheer. Wie ophield hem te volgen, zou militaire geheimen kunnen vertellen. In het licht van de niet-scheiding van godsdienst en politiek, was afvalligheid hoogverraad. In tijd van oorlog wordt hoogverraad sinds mensenheugenis overal met de dood bestraft. Anderzijds zijn er in de koran ook aanwijzingen dat alleen God weet wat zich in het hart van de mens afspeelt. Het komt dus niet aan de wereld toe te beslissen of iemand ongelovig is. Dat zal blijken op het Laatste Oordeel.”
Is die opvatting niet verzacht toen de tijd van Mohammed voorbij was?
“Nee, op afvalligheid staat in de traditionele opvatting van de sharia de doodstraf. Maar je vindt het niet terug in de koran. Dat is voor veel islamitische onderwerpen een probleem. Men heeft in de loop van de eerste drie, vier eeuwen van de islam een theorie ontwikkeld die waarschijnlijk met de beginnende islam weinig meer te maken had. Ik denk dat de islam een beetje scheefgelopen is na Mohammed. Je mag zogenaamd geen figuren afbeelden. Wel, in de beginnende islam werden zelfs uitermate schaars geklede dames afgebeeld, bijvoorbeeld in de umayyadische lustverblijven in de Syrische en Jordaanse woestijn. Als je dat nu tegen conservatieve moslims zegt, zijn ze gekwetst. Waarom? Omdat ze de geschiedenis niet kennen. Want als er iets is, wat oneindig veel moslims niet kennen, is het de feitelijke geschiedenis. Net als generaal de Gaulle une certaine idée de la France had, een zeker idee van Frankrijk, zo hebben moslims – globaal gesproken, er zijn natuurlijk uitzonderingen – une certaine idée de l’islam. Alles wat ze doen of niet doen, moet daar maar in passen. Hun islam is geen menu, om in gastronomische termen te spreken, maar een islam à la carte: ze pakken eruit wat ze denken dat in hun voordeel is. De een kan dus zeggen: dit is volgens de islam, de andere moslim kan met evenveel recht zeggen dat het ertegen is. Een voorbeeld: enige tijd geleden werd ik samen met mijn vrouw en vooraanstaande Vlamingen door sjeik Tantawi van de Azhar-universiteit – de hoogste gezagsdrager van de soennitische islam – in audiëntie ontvangen. De man ging zonder aarzeling op mijn vrouw af en gaf haar op vriendelijke wijze een handdruk. Als je dat vergelijkt met wat minister Rita Verdonk overkomen is, stemt dat toch tot nadenken.”
Burgemeester Thielemans heeft vorige week verboden dat er een anti-islambetoging in Brussel zou plaatsvinden. Wat vindt u daarvan?
“In de kwestie van de Deense cartoons hebben moslims in Brussel destijds wél een niet-toegestane betoging gehouden. De politie greep niet in uit angst gewelddaden uit te lokken, hoewel geen tegenbetoging te vrezen was. Dan zeg ik: mogen dan nu die mensen die tegen de islam protesteren niet ook de wet overtreden? Begrijp me goed: ik wil niet dat ze dat doen. Als de burgemeester van Brussel het verbiedt, kan het niet. Maar dan had hij dat destijds ook moeten zeggen toen moslims ondanks een verbod protesteerden. Kijk, dat is nu wat veel autochtone inwoners van Europa ongerust en bang maakt. De gewone Europeaan voelt zich gediscrimineerd. Anderen mogen alles, bijvoorbeeld op het vlak van dierenwelzijn bij het offerfeest. Zij mogen niets. De tekens van de islam worden steeds zichtbaarder, en door velen als een uitdaging ervaren. Een en ander kan gezien worden als een afwijzen van het westerse maatschappelijk model, dat hun nochtans alle grondwettelijke rechten waarborgt. Velen hebben de indruk dat dit naar onverdraagzaamheid zweemt. Er is hier in Europa bepaald iets aan het scheeflopen.”