PDA

Bekijk Volledige Versie : Tussen humor en hysterie



super ick
24-09-07, 13:52
Tussen humor en hysterie

Robbert Woltering

Tussen het oordeel ‘niet grappig’ en extreme woede gaapt een diepe kloof. De Deense cartoon-rel heeft niet alleen de ambigue verhouding tussen het Midden-Oosten en Europa blootgelegd, maar ook laten zien dat er een wereld van verschil bestaat tussen Europese moslimgemeenschappen en de islamitische wereld.

In tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd, is het probleem met de Deense cartoons niet dat Mohammed wordt afgebeeld of dat met hem de spot wordt gedreven. Er zijn wel vaker afbeeldingen van Mohammed gemaakt. Ook zijn er in de Arabische wereld goede grappen in omloop die Mohammed en zelfs God op de hak nemen.
Zo kwam er eens een man in de hemel die Mohammed wilde spreken. Hij werd doorgestuurd naar het koffiehuis waar Jezus en Mozes zaten te keuvelen. Daar aangekomen zei hij tegen Jezus en Mozes dat hij op zoek was naar Mohammed. Jezus en Mozes schoven een stoel bij voor de gestorvene en riepen vervolgens in de richting van de keuken: ‘Hé Mohammed, drie thee!’
Of neem de grap die in Irak onder Saddam Hussein de ronde deed: God zendt de Engel des Doods naar de aarde om ene Saddam Hussein te halen. Even later keert de engel met lege handen terug, aan alle kanten gehavend. Hij vertelt aan God alle ins en outs over de tirannie en wreedheid van de dictator, waarvan God zo schrikt dat hij in paniek uitroept: ‘Je hebt toch niet Mijn naam genoemd, hé?’
Vooruit, het zijn geen grappen voor in de moskee, maar in het koffiehuis zijn ze leuk. En waarom zijn ze leuk? Omdat het grappen ‘onder ons’ zijn. Zelfspot is leuk, maar dan moet het wel zelfspot blijven. Buiten de eigen kring is het niet grappig meer. Maar van het oordeel ‘niet grappig’ naar de extreme woede die we hebben gezien, gaapt een diepe kloof die moeilijk te bevatten is.

Stoorzender
We moeten ons niet vergissen. De beschamende vertoningen waarbij woedende demonstranten Deense vlaggen verbrandden, Scandinavische hulpverleners hun werk moesten staken en Europese instituten werden bezet, waren stuk voor stuk georkestreerd. Het balletje ging rollen door een Deense imam die met de cartoons onder de arm (aangevuld met cartoons van een volstrekt andere orde: Mohammed als varken, bijvoorbeeld) een aantal Arabische landen bezocht om op te roepen tot actie.
In de Palestijnse gebieden werden de gewelddadige acties tegen de cartoons aangestuurd door facties van Fatah en door de Islamitische Jihad. Veelzeggend genoeg niet door Hamas. Hamas had na haar verkiezingsoverwinning blijkbaar geen behoefte aan het opzwepen van de bevolking. Fatah heeft dus eigenlijk de rol van ‘stoorzender’ overgenomen van Hamas.
De rellen in Damascus (en naar alle waarschijnlijkheid ook die in Beirut) konden alleen plaatsvinden met instemming van de Syrische overheid. De Syrische president Bashar al-Assad poogde met deze actie twee vliegen in één klap te slaan: het regime liet zich van zijn ‘vrome’ kant zien door de profeet te verdedigen en tegelijkertijd sloeg het terug in de richting van Europa (vooral Frankrijk) dat zich heeft aangesloten bij het Amerikaanse anti-Bashar kamp. Het geweld in Teheran had de openlijke goedkeuring van president Ahmadinejad. Ook hier betreft het tenminste deels een politieke boodschap aan Europa: als de EU blijft aandringen op de nucleaire kwestie, dan zal ze de gevolgen moeten dragen.
Deze laatste twee politieke strategieën kunnen echter als een boemerang terugkomen. Het is mogelijk dat de EU zich laat intimideren (daar ziet het momenteel zeker naar uit), maar het is ook mogelijk dat ze afscheid neemt van de diplomatieke inspanningen ten aanzien van de kwesties Syrië (de moord op Hariri) en Iran (de nucleaire kwestie). In dat geval hebben Assad en Ahmadinejad niets anders bereikt dan dat de weg naar Amerikaanse (militaire of economische) interventie vrij komt.

Slachtoffer
Er mogen dan politieke strategieën en belangen zijn geweest die de protesten op gang hebben gebracht, toch is het opvallend dat veel moslims en vooral de pers in de Arabische wereld zich zo druk maakten. Waren de cartoons gepubliceerd in een krant in Patagonië, dan zou er geen heibel zijn ontstaan. Dit om de simpele reden dat niemand in de Arabische wereld zich een biet interesseert voor Patagonië.
Dat juist de publicatie in Europa zo tot de verbeelding spreekt van protestgrage moslims en de Arabische pers heeft wellicht te maken met het bijzondere imago van Europa in de Arabische wereld. In de Arabische wereld heerst een gebrek aan zelfvertrouwen. Juist in cartoons in Arabische kranten zien we steeds weer de stereotype Arabier die ofwel als Palestijn of als Irakees slachtoffer is van Israëlisch of Amerikaans wapentuig. Is het niet een slachtoffer van de Israëli’s en de Amerikanen dan is het wel een slachtoffer van de eigen Arabische regering.
Cartoons die de stereotype Arabier in de internationale verhoudingen uitbeelden tonen steevast een iets te dikke, naïeve sukkel die zich de kaas van het brood laat eten. De gedachte dat de Arabische wereld geheel op eigen kracht uit het dal kan kruipen is zwak. Sterker is de gedachte dat de Arabische wereld zich ergens aan moet optrekken, dat de Arabische wereld een steuntje in de rug kan gebruiken, een externe medestander nodig heeft om het huis op orde te krijgen.
De standaard aangewezen partij voor assistentie bij de Arabische rennaissance is Europa. Voor een oplossing van de Palestijnse kwestie hoopt de Arabische wereld op Europa, voor de ontwikkeling van de regio volgt de Arabische pers getrouw de ontwikkelingen binnen het Euro-Mediterraans partnerschap, en wie wordt geacht de Amerikaanse ambities in de regio een beetje binnen de perken te houden? Inderdaad, Europa.
Wat is dan schokkender dan de gedachte dat Europa een poel van anti-islamitisch ressentiment is? Dat is pijnlijker dan anti-islamitische retoriek uit Amerikaanse of Patagonische hoek omdat het de angst bevestigt dat Europa — waar zoveel van werd verwacht — geen haar beter is dan Amerika. Het voelt als verraad. En de kleine minderheid die toch al nooit geloofde dat het ongelovige Europa iets voor de moslims kon betekenen, ziet haar eigen gelijk bevestigt en gooit alle remmen los om zout in de wonde te wrijven.

Terrorist
De cartoonrel kan worden gezien als een teken van globalisering van de moslims. Maar opvallender zijn de verschillen tussen de reacties van moslims in Europa en die van moslims in de islamitische wereld. Hoewel veel moslims in Europa zich storen aan de cartoon waarop profeet Mohammed wordt voorgesteld als een terrorist, zou deze rel waarschijnlijk nooit zijn ontstaan als de zaak niet in enkele Arabische hoofdsteden was geëscaleerd.
Terwijl de spanning op zijn hoogst was, gingen er in Europese hoofdsteden niet meer dan enkele honderden (Amsterdam) tot enkele duizenden (Londen) demonstranten de straat op. Die demonstraties hadden bovendien tot doel middels een ‘waardig’ protest de wanstaltige vertoningen in bijvoorbeeld Damascus en Teheran te relativeren.

Lach of ik schiet
Het lijkt niet helemaal tot de Europese media te zijn doorgedrongen dat moslims in Europa zich maar mondjesmaat hebben laten meeslepen, en dan nog vrijwel uitsluitend middels geëigende middelen (rechtszaken, demonstraties, petities). In veel commentaren is het conflict gepresenteerd als een soort cultuur-oorlog tussen de liberale waarden van het Westen en de drammerige verbodsdrift van de islam.
In menig commentaar zijn de stellingen dik aangezet. Het ging niet langer om het onderscheid tussen geoorloofde en ongeoorloofde vormen van protest, of over de grenzen aan de vrijheid van meningsuiting, maar over gevoel voor humor. Een modern mens dient te lachen om een cartoon, of zich er op zijn minst niks van aan te trekken. Europese moslims worden geconfronteerd met een ‘lach of ik schiet’- situatie.

Talpa
Er bestaat uiteraard geen burgerplicht tot lachen. Het is zelfs volkomen toegestaan om een wetsartikel te wensen dat religieuze gevoeligheden beschermt tegen moedwillig kwetsen. Of beter gezegd, aangezien die wet in veel Europese landen al bestaat, te wensen dat die wet wordt gebruikt.
Minderheden worden in Europa en vooral in Nederland gedwongen zich buiten de eigen etnische of religieuze kring te bewegen; in het bijzonder wordt de privésfeer van islamitische burgers van buitenaf opengebroken en ingeperkt. Het verbaast dan niet dat moslims die (deels tegen hun zin) in de publieke ruimte belanden dan ook meer van zich laten horen over wat hen niet bevalt.
Wie moslims hun satellietschotel afpakt en dwingt naar de AVRO en Talpa te kijken, moet niet raar opkijken als een deel van hen zich gaat beklagen over de programma’s van die omroepen. Dat is de prijs van de opgelegde intgratie.

Robbert Woltering is redacteur van ZemZem.