tr_imparator
18-01-08, 16:05
Alles is de schuld van de Europeaan
RECENSIE
Tirannie van het berouw, essay over het Europese masochisme, Pascal Bruckner, uitg. SUN, 176 blz., € 20,-
Zwarte mis. Apocalyptische religie en de moderne utopieën, John Gray, uitg. Ambo, € 19,95
Door: Paul Boon
Hoe zal het nageslacht over ons oordelen? Twee gerenommeerde filosofen nemen in hun nieuwste boeken een voorschot op de geschiedenis.
'De moderne politiek is een hoofdstuk in de geschiedenis van de religie.' De eerste zin van John Grays Zwarte Mis vat eigenlijk alles samen, zowel zijn eigen boek als dat van Pascal Bruckner, Tirannie van het berouw. Beide boeken zijn geschreven als analyses van ons tijdsgewricht, en beide herkennen in de huidige politieke ontwikkelingen de signatuur van tweeduizend jaar westers denken en westerse religie.
Ze staan in hun kritiek recht tegenover elkaar - Gray geeft het vooruitgangsdenken de schuld van alles, terwijl Bruckner denkt dat we ons te veel verontschuldigen voor ons vooruitgangsgeloof - maar goed of slecht, heilsverwachting en schuld vinden hun oorsprong in de christelijke traditie. Daarvan zijn beide filosofen overtuigd. Het levert twee zeer leesbare boeken op, al is het natuurlijk ironisch dat dergelijke alomvattende analyses zo exact elkaars tegenbeeld vormen.
In eerdere publicaties liet John Gray, verbonden aan de London School of Economics and Political Science, zich al kennen als fervent criticus van de zogenaamde westerse beschaving. In Al-Qaida en de moderne tijd (Ambo, 2003) poneerde de hoogleraar Europees denken de stelling dat de islamisme-ideologen zonder uitzondering discipelen van de marxistisch-leninistische dialectiek zijn, en vechten voor de revolutie - weliswaar ter emancipatie van de moslimgemeenschap, maar het grondwerk blijft van westerse origine. Een soortgelijke manoeuvre maakt Gray in Zwarte mis, waarin hij de invloed thematiseert van vroeg-christelijke profeten op hedendaagse Verlichtingexporteurs als Tony Blair en George Bush. Het boek schetst hoe hoop op verlossing in tweeduizend jaar heeft kunnen omslaan in een agressief en desastreus geloof in de maakbaarheid van de samenleving.
De westerse beschaving is volgens Gray doortrokken van het idee dat onze gewone wereld van alledag over korte tijd vervangen zal worden door een Aards Paradijs. Van de joden tot de jakobijnen, van de nazi's tot de neoconservatieven: de westerse traditie staat bol van facties die geloofden dat de geschiedenis naar een eindpunt toewerkt, waarna de mensheid verlost zal zijn. In haar ijver de komst van een nieuw Eden te bespoedigen gaat de tegenwoordige Amerikaanse regering zelfs zo ver de empirie te negeren, zoals de stafmedewerker van Bush die met een arrogant handgebaar de rapporten over het ontbreken van massavernietigingswapens in Irak ter zijde schuift: 'Zo werkt het echt niet meer in de wereld. We zijn nu een wereldrijk en wanneer wij handelen, creëren we onze eigen werkelijkheid.'
Met die aanklacht tegen het westerse denken verwoordt Engelsman John Gray precies het zelfbeklag dat Pascal Bruckner kritiseert in Tirannie van het berouw. Bruckner werd bekend met titels als Gij zult rijk worden (Boom, 2002) en Gij zult gelukkig zijn (Boom, 2002), waarin hij de geboden hekelt van de twintigste-eeuwse mens, die lijkt te leven bij oppervlakkigheid alleen. Zoiets doet vermoeden dat Bruckner de gebruikelijke linkse agenda heeft van multiculturalisme en consuminderen, maar in Tirannie van het berouw is zijn agenda aanmerkelijk minder eigentijds. Bruckner ergert zich aan de Europese denkers die heden ten dage maar schuld bekennen aan van alles en nog wat. De aidsepidemie in Afrika is de schuld van de katholieke kerk, islamitische terreur op eigen bodem is het gevolg van ons BuZa-beleid, Amerikaanse wereldverbeteraars zijn een voortvloeisel van het utopische denken van onze voorouders - alles de schuld van de Europeaan. 'Alles wat er gebeurt, hebben we er uiteindelijk niet een beetje zelf schuld aan?', schmiert Bruckner. 'Achter een schijnbaar complexe analyse gaat hier de typische christelijke houding schuil: zelfbeschuldiging, publieke zelfkastijding.' We hebben zo'n hekel aan onszelf dat we de kwade opzet van de ander niet zien - of hem de rol van booswicht niet gunnen, suggereert Bruckner. De Franse filosoof vermoedt een flinke dosis ijdelheid in onze zelfverklaarde barbarij, die geen recht doet aan de verantwoordelijkheid die andere landen dragen voor hun misère. Als we al de aandacht op onszelf willen vestigen, stelt Bruckner, moeten we dat niet doen met de historische zonden van de Europese naties, maar met de zegeningen van de Europese unie: zelfkritiek en solidariteit. We hebben de plicht dat scrupuleuze zelfonderzoek naar schurkenstaten te exporteren.
Oppervlakkig gezien staan ze misschien recht tegenover elkaar, in essentie doen Gray en Bruckner hetzelfde. Allebei projecteren ze hun problemen op het christendom - Gray eist excuses voor het geloof in de heilsverwachting dat Jezus zou hebben geïntroduceerd en de rampen die eruit voortvloeiden, Bruckner wijt het weinig vooruitstrevende denken van de westerse wereld juist aan een christelijke excuuscultuur. En beide denkers hebben dezelfde pretentie: vanuit één vast punt de wereld verklaren. Het is vanaf het begin aan duidelijk dat Gray noch Bruckner onpartijdig is, of iets aannemelijk wil maken - de slechteriken zwartmaken, daar gaat het om. Al op de eerste pagina van Zwarte Mis wordt Bush' neoconservatisme in een adem genoemd met het nazisme, en in Tirannie van het berouw stelt Bruckner het gezamenlijk herdenken van de oorlog door Duitsland en Engeland gelijk met de stalinistische geschiedsvervalsing. Wie toch al aan de kant van de betreffende filosoof staat, glimlacht om zulke trucs, en sceptici zullen door dit soort flauwigheden volharden in hun oordeel. Wie zoekt vindt hier zijn eigen gelijk, maar Bruckner en Gray zullen niemand overtuigen.
fmagazine.nl
RECENSIE
Tirannie van het berouw, essay over het Europese masochisme, Pascal Bruckner, uitg. SUN, 176 blz., € 20,-
Zwarte mis. Apocalyptische religie en de moderne utopieën, John Gray, uitg. Ambo, € 19,95
Door: Paul Boon
Hoe zal het nageslacht over ons oordelen? Twee gerenommeerde filosofen nemen in hun nieuwste boeken een voorschot op de geschiedenis.
'De moderne politiek is een hoofdstuk in de geschiedenis van de religie.' De eerste zin van John Grays Zwarte Mis vat eigenlijk alles samen, zowel zijn eigen boek als dat van Pascal Bruckner, Tirannie van het berouw. Beide boeken zijn geschreven als analyses van ons tijdsgewricht, en beide herkennen in de huidige politieke ontwikkelingen de signatuur van tweeduizend jaar westers denken en westerse religie.
Ze staan in hun kritiek recht tegenover elkaar - Gray geeft het vooruitgangsdenken de schuld van alles, terwijl Bruckner denkt dat we ons te veel verontschuldigen voor ons vooruitgangsgeloof - maar goed of slecht, heilsverwachting en schuld vinden hun oorsprong in de christelijke traditie. Daarvan zijn beide filosofen overtuigd. Het levert twee zeer leesbare boeken op, al is het natuurlijk ironisch dat dergelijke alomvattende analyses zo exact elkaars tegenbeeld vormen.
In eerdere publicaties liet John Gray, verbonden aan de London School of Economics and Political Science, zich al kennen als fervent criticus van de zogenaamde westerse beschaving. In Al-Qaida en de moderne tijd (Ambo, 2003) poneerde de hoogleraar Europees denken de stelling dat de islamisme-ideologen zonder uitzondering discipelen van de marxistisch-leninistische dialectiek zijn, en vechten voor de revolutie - weliswaar ter emancipatie van de moslimgemeenschap, maar het grondwerk blijft van westerse origine. Een soortgelijke manoeuvre maakt Gray in Zwarte mis, waarin hij de invloed thematiseert van vroeg-christelijke profeten op hedendaagse Verlichtingexporteurs als Tony Blair en George Bush. Het boek schetst hoe hoop op verlossing in tweeduizend jaar heeft kunnen omslaan in een agressief en desastreus geloof in de maakbaarheid van de samenleving.
De westerse beschaving is volgens Gray doortrokken van het idee dat onze gewone wereld van alledag over korte tijd vervangen zal worden door een Aards Paradijs. Van de joden tot de jakobijnen, van de nazi's tot de neoconservatieven: de westerse traditie staat bol van facties die geloofden dat de geschiedenis naar een eindpunt toewerkt, waarna de mensheid verlost zal zijn. In haar ijver de komst van een nieuw Eden te bespoedigen gaat de tegenwoordige Amerikaanse regering zelfs zo ver de empirie te negeren, zoals de stafmedewerker van Bush die met een arrogant handgebaar de rapporten over het ontbreken van massavernietigingswapens in Irak ter zijde schuift: 'Zo werkt het echt niet meer in de wereld. We zijn nu een wereldrijk en wanneer wij handelen, creëren we onze eigen werkelijkheid.'
Met die aanklacht tegen het westerse denken verwoordt Engelsman John Gray precies het zelfbeklag dat Pascal Bruckner kritiseert in Tirannie van het berouw. Bruckner werd bekend met titels als Gij zult rijk worden (Boom, 2002) en Gij zult gelukkig zijn (Boom, 2002), waarin hij de geboden hekelt van de twintigste-eeuwse mens, die lijkt te leven bij oppervlakkigheid alleen. Zoiets doet vermoeden dat Bruckner de gebruikelijke linkse agenda heeft van multiculturalisme en consuminderen, maar in Tirannie van het berouw is zijn agenda aanmerkelijk minder eigentijds. Bruckner ergert zich aan de Europese denkers die heden ten dage maar schuld bekennen aan van alles en nog wat. De aidsepidemie in Afrika is de schuld van de katholieke kerk, islamitische terreur op eigen bodem is het gevolg van ons BuZa-beleid, Amerikaanse wereldverbeteraars zijn een voortvloeisel van het utopische denken van onze voorouders - alles de schuld van de Europeaan. 'Alles wat er gebeurt, hebben we er uiteindelijk niet een beetje zelf schuld aan?', schmiert Bruckner. 'Achter een schijnbaar complexe analyse gaat hier de typische christelijke houding schuil: zelfbeschuldiging, publieke zelfkastijding.' We hebben zo'n hekel aan onszelf dat we de kwade opzet van de ander niet zien - of hem de rol van booswicht niet gunnen, suggereert Bruckner. De Franse filosoof vermoedt een flinke dosis ijdelheid in onze zelfverklaarde barbarij, die geen recht doet aan de verantwoordelijkheid die andere landen dragen voor hun misère. Als we al de aandacht op onszelf willen vestigen, stelt Bruckner, moeten we dat niet doen met de historische zonden van de Europese naties, maar met de zegeningen van de Europese unie: zelfkritiek en solidariteit. We hebben de plicht dat scrupuleuze zelfonderzoek naar schurkenstaten te exporteren.
Oppervlakkig gezien staan ze misschien recht tegenover elkaar, in essentie doen Gray en Bruckner hetzelfde. Allebei projecteren ze hun problemen op het christendom - Gray eist excuses voor het geloof in de heilsverwachting dat Jezus zou hebben geïntroduceerd en de rampen die eruit voortvloeiden, Bruckner wijt het weinig vooruitstrevende denken van de westerse wereld juist aan een christelijke excuuscultuur. En beide denkers hebben dezelfde pretentie: vanuit één vast punt de wereld verklaren. Het is vanaf het begin aan duidelijk dat Gray noch Bruckner onpartijdig is, of iets aannemelijk wil maken - de slechteriken zwartmaken, daar gaat het om. Al op de eerste pagina van Zwarte Mis wordt Bush' neoconservatisme in een adem genoemd met het nazisme, en in Tirannie van het berouw stelt Bruckner het gezamenlijk herdenken van de oorlog door Duitsland en Engeland gelijk met de stalinistische geschiedsvervalsing. Wie toch al aan de kant van de betreffende filosoof staat, glimlacht om zulke trucs, en sceptici zullen door dit soort flauwigheden volharden in hun oordeel. Wie zoekt vindt hier zijn eigen gelijk, maar Bruckner en Gray zullen niemand overtuigen.
fmagazine.nl