Marsipulami
04-08-08, 09:45
'Moslimschool minder open dan reformatorische'
door onze redacteur Aaldert van Soest
Edu Dumasy is van rooms-katholieke huize met moslims in zijn Indonesische familie en werkte enkele jaren in het islamitisch onderwijs. Hij haakte af, omdat hij te weinig ruimte kreeg van de schoolbesturen om de onderwijskwaliteit te verhogen. ,,Onderlinge verdeeldheid in de islam veroorzaakt een strijd om de macht.''
AMSTERDAM - Het islamitisch onderwijs verkeert al sinds 2002 in een crisis, zegt Edu Dumasy, docent transculturele pedagogiek aan de Hogeschool Windesheim. Hij werkte van 2004 tot 2006 als manager, trainer en interim-directeur in het islamitisch onderwijs in de regio Amsterdam. Hij raakte teleurgesteld in de vier schoolbesturen die hij meemaakte, die volgens hem op autoritaire wijze het personeel hun beleid oplegden. Zijn ervaringen schreef hij op in een boek.
De resultaten van veel islamitische scholen blijven achter bij die van andere bijzondere religieuze scholen, zegt Dumasy. ,,Ook zijn er veel schoolbestuurders die onder de maat presteren en uit zijn op macht, status of eigenbelang en dat allemaal onder de vlag van het 'bewaken van de islamitische identiteit van de school'. Daarnaast zijn er volgens inspectieonderzoek pedagogisch-didactische problemen met godsdienstleerkrachten en hun vermeende radicalisering. Ik heb 25 van deze leerkrachten opgeleid op pedagogisch-didactisch gebied. Daar zaten integere, pedagogisch gemotiveerde mensen tussen, maar ook een aantal scherpslijpers. Samen met koepelorganisatie ISBO wilde ik veranderingen teweegbrengen, maar dat is onvoldoende gelukt door vooral de invloed van bepaalde radicale orthodoxe groepen.''
U schetst in uw boek een gevarieerd beeld van de islamitische scholen, uiteenlopend van liberaal tot politiek-salafistisch. Is er sprake van een interne machtsstrijd?
,,Jazeker, deze strijd vindt ook op mondiaal niveau plaats tussen bijvoorbeeld gemeenschappen die lokale varianten van de islam aanhangen en niet al te streng in de leer zijn en pan-islamitische bewegingen, die onder invloed van het Saudische wahabisme de islamitische wetgeving sharia nastreven. Die conflicten zie je ook terug in het onderwijs. Liberalen - tot voor kort te vinden in de leiding van de ISBO - en andere groepen proberen ieder hun religieuze opvattingen door te voeren. Dat leidt hier en daar tot een machtsstrijd om de bestuurlijke zeggenschap op bestaande scholen en de oprichting van nieuwe scholen.''
Welke stromingen zijn momenteel het meest invloedrijk?
,,De orthodoxe scholen trekken vaak aan het langste eind. Via een uitgekiende strategie lukt het orthodoxe groepen invloed te krijgen in bestaande scholen, kinderen over te nemen van scholen die gesloten worden of nieuwe scholen op te richten. Orthodoxe scholen groeien in leerlingenaantal, terwijl meer liberaal ingestelde islamitische scholen krimpen. De politiek-salafistische groep wordt naar mijn inschatting steeds machtiger en krijgt daardoor meer invloed binnen de ISBO. Het feit dat een liberale interim-directeur daar recentelijk is weggestuurd, is een teken aan de wand.''
Is er een manier om daar iets aan te veranderen?
,,Dat is moeilijk, omdat we in Nederland onderwijsvrijheid hebben. Je kunt besturen die op onderwijskundig gebied incapabel zijn of zelfs frauderen alleen maar met overredingskracht adviseren af te treden wat ook een paar keer met veel moeite is gebeurd. Het is belangrijk dat we daarin strenger worden. De afgelopen jaren zijn er steeds weer voorbeelden geweest van frauderende bestuurders en ook de overheid en de koepelorganisatie ISBO hebben niet de middelen om daar krachtig tegen op te treden.
In eigen kring wordt erkend dat het zelfreinigend vermogen in het islamitisch onderwijs niet groot is. We moeten daarom harde kwaliteitseisen stellen aan bestuurders. Ook moeten de overheid en de ISBO meer juridische macht krijgen.''
De Rotterdamse wethouder Leonard Geluk heeft momenteel een conflict met de school voor voortgezet onderwijs Ibn Ghaldoun. Is dat een voorbeeld van een school met een slecht functionerend bestuur?
,,Ik ken die school niet uit ervaring, maar het lijkt er wel op vanwege de structurele problemen in het islamitisch onderwijs. Ik begreep dat die school reisjes naar Mekka organiseerde van het geld van de overheid, geld dat nu door de overheid wordt teruggeëist. Uit ervaring weet ik dat ze daarin geen uitzondering zijn; er zijn meer scholen die zulke reisjes aanbieden aan leerlingen en bijvoorbeeld bestuursleden.''
Toch staan op de werkvloer gewoon bevoegde leerkrachten, waaronder ook veel autochtone Nederlanders.
,,Jawel, maar er zijn genoeg gevallen bekend van Nederlandse leerkrachten op vooral orthodox-islamitische scholen die in de problemen komen en vertrekken. Zelf ben ik daar ook een voorbeeld van. Ik had als schooldirecteur gewerkt in het openbaar en protestants-christelijk onderwijs met veel allochtone leerlingen en begon met veel idealisme op de islamitische scholen. Maar het beleid bleek daar veel minder transparant en het bestuur bemoeide zich wel erg nadrukkelijk met de werkvloer, terwijl het eigenlijk op afstand hoort te staan. Schooldirecteuren werden op last van het bestuur geacht te controleren op naleving van strenge islamitische gedragscodes: vrouwen mochten niet al te luchtig gekleed zijn, ook al was het heet weer, afbeeldingen van mensen waren verboden. Ook moest ik in de gaten houden dat niet-islamitische docenten een hoofddoek droegen en er goed gebeden werd. Dit leidde soms tot hele heftige debatten en spanningen over de interpretatie van deze gedragsregels die vaak niet eens op papier stonden. Overigens zijn er ook liberale islamitische scholen, waar deze zaken geen probleem zijn en waar niet-moslims met plezier werken, omdat die scholen amper afwijken van Nederlandse scholen.''
Er zijn ook christelijke scholen, zoals reformatorische, met strenge regels en duidelijke identiteitseisen aan hun personeel. Dit geeft echter weinig problemen en de kwaliteit van het onderwijs is over het algemeen goed. Kunnen er op dezelfde manier ook geen orthodox-islamitische scholen zijn?
,,Als onderwijsadviseur bij adviesorganisatie CPS heb ik ook reformatorische scholen begeleid. Ik weet dat daar ook gedragscodes zijn en er bijvoorbeeld net als op islamitische scholen alleen mannen in het bestuur zitten. Toch heb ik de indruk dat de sfeer er opener is dan op islamitische scholen. Het belangrijkste verschil is misschien wel dat de kernwaarden, zoals zij die uit de Bijbel halen, vergelijkbaar zijn met die van onze cultuur die niet voor niets joods-christelijk wordt genoemd. De islamitische sharia komt uit een heel andere culturele traditie en daarin wordt ook heel anders gedacht over het concept vrijheid. De leiding van de reformatorische scholen had ondanks mijn katholieke achtergrond, geen moeite met mijn begeleidingstaak en ik voelde me gelijkwaardig behandeld. Op de orthodoxe islamitische scholen voelde ik me een soort tweederangsburger, een dhimmi zoals niet-moslims in de islam te boek staan.''
,,Wat ook verschil maakt is dat de reformatorische scholen een vrij homogene sociale doelgroep bedienen met leerkrachten van dezelfde religieuze stroming. Op islamitische scholen is het aantal moslimleerkrachten nog gering. Ik denk dat het ook moeilijk is om in het islamitisch onderwijs zo'n zuil op te zetten. Daarvoor is de islam in Nederland te heterogeen en komen de aanhangers uit te veel verschillende landen. De verschillende stromingen met al hun verschillende belangen bevechten elkaar eigenlijk al vanaf de start van het islamitisch onderwijs in 1988. Je ziet dat terug in conflicten tussen schoolbesturen, maar ook binnen schoolbesturen, is mijn ervaring. De vraag is of dit een soort puberteitscrisis is die op den duur vanzelf overgaat, of dat het structureel is waarbij alleen hard overheidsingrijpen helpt.''
U schetst nogal een somber beeld.
,,Toch ben ik niet tegen islamitisch onderwijs, maar ik hoop dat deze scholen een ontwikkeling kunnen doormaken, zoals ook de rooms-katholieke en protestants-christelijke scholen. Er moet een nieuwe generatie van kundige en pedagogisch gemotiveerde bestuurders komen, zodat islamitische scholen gewoon goede buurtscholen worden, waar een tolerante sfeer heerst tegenover andersgelovigen. Dan kunnen bijvoorbeeld ook niet-islamitische ouders hun kinderen naar een islamitische school sturen omdat daar gewoon goed kwaliteitsonderwijs wordt geboden, met aandacht voor waarden en normen.
Dat islamitische scholen nu slechts bevolkt worden door moslims en daardoor geen echt contact hebben met andere kinderen, lijkt me geen goede zaak. Daarom ben ik voorstander van een transcultureel pedagogische aanpak van vooral ook Nederlandse scholen. Daarin leren leerkrachten culturele en religieuze verschillen te overbruggen en via 'transculturele communicatie' goed contact op te bouwen met de ouders. Als Nederlandse scholen transcultureler worden zullen moslim*ouders ook minder de noodzaak zien om hun kinderen naar een islamitische school te sturen. Maar aan de andere kant, als deze scholen er niet zouden zijn zou dat een verarming zijn van ons onderwijsstelsel.''
N.a.v. Edu Dumasy, Kwaliteitsdilemma's van Islamitische Scholen, uitg. SWP, Amsterdam 2008.
door onze redacteur Aaldert van Soest
Edu Dumasy is van rooms-katholieke huize met moslims in zijn Indonesische familie en werkte enkele jaren in het islamitisch onderwijs. Hij haakte af, omdat hij te weinig ruimte kreeg van de schoolbesturen om de onderwijskwaliteit te verhogen. ,,Onderlinge verdeeldheid in de islam veroorzaakt een strijd om de macht.''
AMSTERDAM - Het islamitisch onderwijs verkeert al sinds 2002 in een crisis, zegt Edu Dumasy, docent transculturele pedagogiek aan de Hogeschool Windesheim. Hij werkte van 2004 tot 2006 als manager, trainer en interim-directeur in het islamitisch onderwijs in de regio Amsterdam. Hij raakte teleurgesteld in de vier schoolbesturen die hij meemaakte, die volgens hem op autoritaire wijze het personeel hun beleid oplegden. Zijn ervaringen schreef hij op in een boek.
De resultaten van veel islamitische scholen blijven achter bij die van andere bijzondere religieuze scholen, zegt Dumasy. ,,Ook zijn er veel schoolbestuurders die onder de maat presteren en uit zijn op macht, status of eigenbelang en dat allemaal onder de vlag van het 'bewaken van de islamitische identiteit van de school'. Daarnaast zijn er volgens inspectieonderzoek pedagogisch-didactische problemen met godsdienstleerkrachten en hun vermeende radicalisering. Ik heb 25 van deze leerkrachten opgeleid op pedagogisch-didactisch gebied. Daar zaten integere, pedagogisch gemotiveerde mensen tussen, maar ook een aantal scherpslijpers. Samen met koepelorganisatie ISBO wilde ik veranderingen teweegbrengen, maar dat is onvoldoende gelukt door vooral de invloed van bepaalde radicale orthodoxe groepen.''
U schetst in uw boek een gevarieerd beeld van de islamitische scholen, uiteenlopend van liberaal tot politiek-salafistisch. Is er sprake van een interne machtsstrijd?
,,Jazeker, deze strijd vindt ook op mondiaal niveau plaats tussen bijvoorbeeld gemeenschappen die lokale varianten van de islam aanhangen en niet al te streng in de leer zijn en pan-islamitische bewegingen, die onder invloed van het Saudische wahabisme de islamitische wetgeving sharia nastreven. Die conflicten zie je ook terug in het onderwijs. Liberalen - tot voor kort te vinden in de leiding van de ISBO - en andere groepen proberen ieder hun religieuze opvattingen door te voeren. Dat leidt hier en daar tot een machtsstrijd om de bestuurlijke zeggenschap op bestaande scholen en de oprichting van nieuwe scholen.''
Welke stromingen zijn momenteel het meest invloedrijk?
,,De orthodoxe scholen trekken vaak aan het langste eind. Via een uitgekiende strategie lukt het orthodoxe groepen invloed te krijgen in bestaande scholen, kinderen over te nemen van scholen die gesloten worden of nieuwe scholen op te richten. Orthodoxe scholen groeien in leerlingenaantal, terwijl meer liberaal ingestelde islamitische scholen krimpen. De politiek-salafistische groep wordt naar mijn inschatting steeds machtiger en krijgt daardoor meer invloed binnen de ISBO. Het feit dat een liberale interim-directeur daar recentelijk is weggestuurd, is een teken aan de wand.''
Is er een manier om daar iets aan te veranderen?
,,Dat is moeilijk, omdat we in Nederland onderwijsvrijheid hebben. Je kunt besturen die op onderwijskundig gebied incapabel zijn of zelfs frauderen alleen maar met overredingskracht adviseren af te treden wat ook een paar keer met veel moeite is gebeurd. Het is belangrijk dat we daarin strenger worden. De afgelopen jaren zijn er steeds weer voorbeelden geweest van frauderende bestuurders en ook de overheid en de koepelorganisatie ISBO hebben niet de middelen om daar krachtig tegen op te treden.
In eigen kring wordt erkend dat het zelfreinigend vermogen in het islamitisch onderwijs niet groot is. We moeten daarom harde kwaliteitseisen stellen aan bestuurders. Ook moeten de overheid en de ISBO meer juridische macht krijgen.''
De Rotterdamse wethouder Leonard Geluk heeft momenteel een conflict met de school voor voortgezet onderwijs Ibn Ghaldoun. Is dat een voorbeeld van een school met een slecht functionerend bestuur?
,,Ik ken die school niet uit ervaring, maar het lijkt er wel op vanwege de structurele problemen in het islamitisch onderwijs. Ik begreep dat die school reisjes naar Mekka organiseerde van het geld van de overheid, geld dat nu door de overheid wordt teruggeëist. Uit ervaring weet ik dat ze daarin geen uitzondering zijn; er zijn meer scholen die zulke reisjes aanbieden aan leerlingen en bijvoorbeeld bestuursleden.''
Toch staan op de werkvloer gewoon bevoegde leerkrachten, waaronder ook veel autochtone Nederlanders.
,,Jawel, maar er zijn genoeg gevallen bekend van Nederlandse leerkrachten op vooral orthodox-islamitische scholen die in de problemen komen en vertrekken. Zelf ben ik daar ook een voorbeeld van. Ik had als schooldirecteur gewerkt in het openbaar en protestants-christelijk onderwijs met veel allochtone leerlingen en begon met veel idealisme op de islamitische scholen. Maar het beleid bleek daar veel minder transparant en het bestuur bemoeide zich wel erg nadrukkelijk met de werkvloer, terwijl het eigenlijk op afstand hoort te staan. Schooldirecteuren werden op last van het bestuur geacht te controleren op naleving van strenge islamitische gedragscodes: vrouwen mochten niet al te luchtig gekleed zijn, ook al was het heet weer, afbeeldingen van mensen waren verboden. Ook moest ik in de gaten houden dat niet-islamitische docenten een hoofddoek droegen en er goed gebeden werd. Dit leidde soms tot hele heftige debatten en spanningen over de interpretatie van deze gedragsregels die vaak niet eens op papier stonden. Overigens zijn er ook liberale islamitische scholen, waar deze zaken geen probleem zijn en waar niet-moslims met plezier werken, omdat die scholen amper afwijken van Nederlandse scholen.''
Er zijn ook christelijke scholen, zoals reformatorische, met strenge regels en duidelijke identiteitseisen aan hun personeel. Dit geeft echter weinig problemen en de kwaliteit van het onderwijs is over het algemeen goed. Kunnen er op dezelfde manier ook geen orthodox-islamitische scholen zijn?
,,Als onderwijsadviseur bij adviesorganisatie CPS heb ik ook reformatorische scholen begeleid. Ik weet dat daar ook gedragscodes zijn en er bijvoorbeeld net als op islamitische scholen alleen mannen in het bestuur zitten. Toch heb ik de indruk dat de sfeer er opener is dan op islamitische scholen. Het belangrijkste verschil is misschien wel dat de kernwaarden, zoals zij die uit de Bijbel halen, vergelijkbaar zijn met die van onze cultuur die niet voor niets joods-christelijk wordt genoemd. De islamitische sharia komt uit een heel andere culturele traditie en daarin wordt ook heel anders gedacht over het concept vrijheid. De leiding van de reformatorische scholen had ondanks mijn katholieke achtergrond, geen moeite met mijn begeleidingstaak en ik voelde me gelijkwaardig behandeld. Op de orthodoxe islamitische scholen voelde ik me een soort tweederangsburger, een dhimmi zoals niet-moslims in de islam te boek staan.''
,,Wat ook verschil maakt is dat de reformatorische scholen een vrij homogene sociale doelgroep bedienen met leerkrachten van dezelfde religieuze stroming. Op islamitische scholen is het aantal moslimleerkrachten nog gering. Ik denk dat het ook moeilijk is om in het islamitisch onderwijs zo'n zuil op te zetten. Daarvoor is de islam in Nederland te heterogeen en komen de aanhangers uit te veel verschillende landen. De verschillende stromingen met al hun verschillende belangen bevechten elkaar eigenlijk al vanaf de start van het islamitisch onderwijs in 1988. Je ziet dat terug in conflicten tussen schoolbesturen, maar ook binnen schoolbesturen, is mijn ervaring. De vraag is of dit een soort puberteitscrisis is die op den duur vanzelf overgaat, of dat het structureel is waarbij alleen hard overheidsingrijpen helpt.''
U schetst nogal een somber beeld.
,,Toch ben ik niet tegen islamitisch onderwijs, maar ik hoop dat deze scholen een ontwikkeling kunnen doormaken, zoals ook de rooms-katholieke en protestants-christelijke scholen. Er moet een nieuwe generatie van kundige en pedagogisch gemotiveerde bestuurders komen, zodat islamitische scholen gewoon goede buurtscholen worden, waar een tolerante sfeer heerst tegenover andersgelovigen. Dan kunnen bijvoorbeeld ook niet-islamitische ouders hun kinderen naar een islamitische school sturen omdat daar gewoon goed kwaliteitsonderwijs wordt geboden, met aandacht voor waarden en normen.
Dat islamitische scholen nu slechts bevolkt worden door moslims en daardoor geen echt contact hebben met andere kinderen, lijkt me geen goede zaak. Daarom ben ik voorstander van een transcultureel pedagogische aanpak van vooral ook Nederlandse scholen. Daarin leren leerkrachten culturele en religieuze verschillen te overbruggen en via 'transculturele communicatie' goed contact op te bouwen met de ouders. Als Nederlandse scholen transcultureler worden zullen moslim*ouders ook minder de noodzaak zien om hun kinderen naar een islamitische school te sturen. Maar aan de andere kant, als deze scholen er niet zouden zijn zou dat een verarming zijn van ons onderwijsstelsel.''
N.a.v. Edu Dumasy, Kwaliteitsdilemma's van Islamitische Scholen, uitg. SWP, Amsterdam 2008.