Rachida Lamrabet wint Debuutprijs [Archief]

Marsipulami

07-10-08, 13:33

KOPPIG EN DUBBEL TROTS

Rachida Lamrabet: 'Veel mensen vinden dat we het nu wel gehad hebben met dat gezeur over racisme.'

Michiel Hendryckx – De Standaard

Liefst wordt ze 'Rachida Lamrabet' genoemd. Als ze toch een etiket moet dragen, dan graag haar dubbele nationaliteit. Eindelijk heeft de Vlaamse literatuur een Marokkaans-Belgische stem met een mening én talent.

Het beste bewijs dat Vrouwland een complexe roman is en geen pamflettair werkstuk over de moeilijke positie van de allochtoon (een term die ze zelf overigens zo min mogelijk gebruikt, vanwege de negatieve lading) in deze post-9/11-dagen, kreeg Rachida Lamrabet (37) van een bevriende moslim. Hij vond het een goed boek, maar zou het niet aan de doorsnee Belgische lezer aanraden. Omdat het een 'vreemd' beeld van de islam geeft. Lees: het boek geeft zoveel beelden van de islam als er personages in voorkomen. Voor de ene is de islam een verstikkend keurslijf, voor de andere is het het enige houvast (en bron van het grote gelijk). Het totaalbeeld draait niet al te rooskleurig uit. Een berekend risico, zo blijkt. 'Tijdens het schrijven wist ik al dat mijn boek niet in de eerste plaats als een roman gelezen zou worden, dat ik al snel de “spreekbuis van een gemeenschap, zou zijn. Dat Mara een symbool zou worden in plaats van een personage. Maar dat is wat ze voor mij is: een personage. Ik breng geen boodschap in mijn boek, ik vertel een verhaal. Dat verhaal gaat over individuen die elk op hun manier in het leven staan. Ik ben vertrokken van reële situaties, ja, maar ik heb me vooral ingeleefd in mijn personages.'

Het verhaal van Mara is het verhaal van de moslima die zich uit haar milieu bevrijdt. Ze breekt met haar familie en wordt politica. Mogen we het boek lezen als een bedekte autobiografie?

'Nee, Mara's mening is niet de mijne. Ze is in mijn ogen een dramatisch personage. Ze ontkomt aan de drukkende verwachtingen van haar gemeenschap, maar laat zich evengoed misleiden. Ze trapt in de val die onze tijd typeert: ze ziet de wereld in zwart-wit. Mara denkt dat ze moet kiezen. Ze wist haar thuiscultuur uit haar systeem. Daarmee negeert ze wie ze is. Terwijl ze evengoed zou kunnen zeggen: ik doe het op mijn manier, ik bepaal wat voor mij goed is en ik schrijf mijn cultuur niet af.'

Bent u erin geslaagd om dat evenwicht te vinden? U bent juriste en nu ook schrijfster. Stimuleerden uw ouders u om te gaan studeren?

'Dat niet, maar ik ben niet overdreven streng opgevoed. Ik woon in België sinds mijn tweede, dus ik ben een migrant van de eerste generatie. Het lag niet voor de hand dat ik rechten zou studeren. We woonden in Borgerhout, ik zat op concentratiescholen. Ik heb een tijdje beroepsonderwijs gevolgd en ben geëindigd in het technisch onderwijs in de richting secretariaat-talen. Het PMS raadde me af om naar de universiteit te gaan. En mijn vader zag er helemaal het nut niet van in. Niet zozeer omdat hij vond dat meisjes niet hoorden te studeren, het was gewoon volslagen nieuw voor hem. Hij zag niet waarom ik niet gewoon kon trouwen en kinderen krijgen zoals alle andere meisjes in onze wijk. Toen ik slaagde voor de eerste kandidatuur, draaide hij bij. Hij zag dat het menens was en uiteraard was hij ongelooflijk trots.'

'Het was ook niet zo dat ik tegen het huwelijk en het moederschap was. Alleen wou ik niet zomaar de gangbare weg volgen, ik wou nog even iets anders, iets voor mezelf. Ik ben een koppige.'

Bent u gelovig?

'Ja, maar het lijkt wel alsof je dat tegenwoordig niet meer mag zeggen. Je wordt meteen voor ouderwets versleten. Het enige eigentijdse geloof is het atheïsme. Voor mij is geloof iets persoonlijks. Ik geloof op mijn manier, omdat ik daar behoefte aan heb. Het geeft mijn leven zin.'

Noemt u zichzelf moslim?

'Ik ben moslima. Zo ben ik geboren. Dat is de cultuur die ik van mijn ouders meekreeg. Maar het is niet het enige wat mij bepaalt. Het is een deel van mijn identiteit. Daarnaast ben ik ook vrouw, Belgisch-Marokkaanse, moeder en nog heel veel andere dingen. Ik vind het jammer dat men mensen wil vastpinnen op een aspect van hun identiteit. Mensen zijn veelzijdig. Bij je geboorte ben je niet af, je sprokkelt je identiteit samen tijdens je leven.'

Intussen wordt u wel binnengehaald als de allochtone stem waarop literair Vlaanderen al lang zit te wachten. Stoort dat etiket u?

'Echt aangenaam vind ik het etiket “allochtoon, niet. Ik heb liever dat ze me Rachida Lamrabet noemen. Als ik toch een etiket moet dragen, ben ik Marokkaans-Belgische. Daar ben ik trots op, op beide nationaliteiten. Al vond ik het bijzonder pijnlijk dat ik de Belgische nationaliteit moest aanvragen, voor ik gelijk was voor de wet. Terwijl ik me al mijn hele leven Belgische en Europese voelde en veel belang hechtte aan dat burgerschap.'

'Het Marokkaanse is een belangrijk deel van wie ik ben en dat wil ik niet onder stoelen of banken steken. Dat is mijn realiteit en die blijkt uit wat ik schrijf. Dat is wat mij bezighoudt. Ik zie ook geen enkele reden om in mijn volgende boek Jan of Frederik als hoofdpersonage te nemen. Dat schijnt nodig te zijn als ik wil dat men mij serieus neemt als schrijfster. Maar Mara en Younes en Mohammed maken voor mij onlosmakelijk deel uit van deze cultuur. Daar sta ik op. Ik hoor niet bij Marokko, ik hoor hier en mijn geschiedenis en achtergrond zijn een deel van deze samenleving.'

U liet de eerste keer van u horen in de jaarlijkse verhalenwedstrijd van Kif Kif, een intercultureel platform dat ijvert voor meer kleur in de samenleving. Hoe nodig is zo'n initiatief?

'Mij heeft de wedstrijd ertoe aangezet om mijn liefde voor het schrijven weer op te pikken. Ik heb altijd geschreven, maar in de mallemolen van het leven - studeren, werken, trouwen, kinderen krijgen - verlies je al snel uit het oog wat je echt wil.'

'Los daarvan geloof ik in het belang van culturele initiatieven die zich op etnisch-culturele minderheden richten. Een deel van de Belgische gemeenschap vindt nu eenmaal moeilijk de weg naar vormen van cultuur. Het begint bij het onderwijs. Dat is niet op maat van jongeren die uit een andere cultuur komen en een andere thuistaal hebben. Het gaat niet alleen over taalbeheersing, je moet de culturele diversiteit een plaats geven. Alleen zo kun je leerlingen een basis voor eigenwaarde geven. Als je jonge mensen voortdurend het idee geeft dat hun cultuur ongepast is, dan ondermijn je hun zelfvertrouwen. Dat heb je nodig om overeind te blijven in het dagelijks leven en zeker om je artistiek te durven uiten.'

Aan de andere kant kunt u toch moeilijk ontkennen dat er een probleem is wanneer meisjes vermoord worden om de eer van de familie te redden. Denk ook aan de voorbeelden in uw boek, waarin de vrijgevochten Mara op de vingers getikt wordt door 'vrome' moslims, of in Marokko geen kamer kan huren omdat ze niet vergezeld is van een man.

'Geweld, zoals bij eerwraak, is een ontsporing waartegen we hard moeten optreden. In zulke gevallen gaat het niet over de islam, maar over onwetendheid en machogedrag. Het is te makkelijk om de islam de schuld te geven van alles wat misloopt. Het is ook de makkelijkste manier om alle verantwoordelijkheid voor de problemen van de multiculturele samenleving af te schuiven op de etnisch-culturele minderheden. Bovendien helpt het ons geen meter vooruit, want beide kanten radicaliseren. Als tegenreactie gaat de moslimgemeenschap nog meer vasthouden aan de islam.'

'De diabolisering van de islam is werkelijk absurd aan het worden. Het choqueert me wanneer Etienne Vermeersch zegt dat er een groot gevaar uitgaat van een loketbediende die een hoofddoek draagt en haar werk goed doet. Omdat ze dan vanuit een publieke functie zielen zou werven voor de islam. Dat hou je toch niet voor mogelijk?'

U bent moslima, maar draagt geen hoofddoek. Wat vindt u van het verbod?

'(ferm) Kijk, een verbod is voor mij even verwerpelijk als het opleggen van de hoofddoek door wie dan ook. In beide gevallen reduceer je de vrouw tot een object, tot iemand die niet zelf kan beslissen wat goed voor haar is. Als ze vindt dat die hoofddoek bij haar hoort, dan moet ik dat respecteren.'

Hoe maken we uit of een vrouw een hoofddoek draagt omdat ze dat zelf wil?

'Is het aan ons om uit te maken welke reden acceptabel is? Als die vrouw zegt: ik draag mijn hoofddoek om mijn echtgenoot een plezier te doen, wat dan? Moet ik dan zeggen dat dat achterlijk is? Veel van die discussies over de emancipatie van de moslima, zijn je reinste paternalisme.'

Voelt u dan niet de drang om moslima's bewust te maken van hun mogelijkheden?

'Het is aan de vrouwen zelf om hun verantwoordelijkheid te nemen en een strijd te voeren als ze die willen voeren. Het is niet aan ons om hen te dwingen om een bepaalde weg te kiezen. Onderschat de menselijke flexibiliteit niet. Zelfs starre mensen zijn niet immuun voor invloeden van buitenaf.'

'Kijk naar de traditionele vrouwen van de eerste generatie. Die leren veel dankzij hun dochters die naar school gaan. Mijn moeder vindt het hoegenaamd geen schande dat haar dochter een positie in de maatschappij bekleedt. Zelfs de vaders veranderen mee. Het is misschien niet zo zichtbaar, maar het wereldbeeld van die mensen is al drastisch veranderd.'

Moeten we de zaken dan maar op hun beloop laten?

'Nee, dat nu ook weer niet. Je moet de voorwaarden creëren waarin de moslimgemeenschap vooruit kan komen. Er zijn de economische omstandigheden, de discriminatie. Het idealisme waarmee ik aan mijn studie rechten begon, heeft al flinke knauwen gekregen. Omdat veel racisme onderhuids en dus onbewijsbaar is. Omdat veel mensen vinden dat we het nu wel gehad hebben met dat gezeur over racisme. Dat we de slachtofferrol cultiveren, dat alles kan als je maar wil. Dat is zo'n onzin. Ik werk intussen vijf jaar voor het Centrum van Gelijke Kansen en Racismebestrijding, en het klimaat is alleen maar racistischer geworden. Eerst werd racisme banaal, toen werd het salonfähig en het eindigt met raciaal geweld.'

'Zowel de meerderheid als de minderheid moet ophouden met de verantwoordelijkheid door te schuiven, in het ene geval door de islam te diaboliseren, in het andere door vast te houden aan de slachtofferrol. Er moeten kansen zijn, en er moeten kansen gegrepen worden.'

Auteur: De Standaard - Datum: 07/12/2007