Joesoef
01-01-09, 18:34
Bron : http://www.intermediair.nl/artikel.jsp?id=1717825
Online getier en razernij
internet
12-12-2008 | Auteur: Kees Versluis | Reacties: 7
'De onderbuik van Nederland', noemen wetenschappers het. Op de websites van GeenStijl, Elsevier en De Telegraaf tiert een volkswoede tegen alles wat links of multicultureel is. ‘Er is op het Nederlandse internet een vorm van razernij uitgebroken.'
Stel dat je onzichtbaar bent: het is een fantasie die vrijwel ieder kind wel eens heeft. Dan zou je dingen doen die je normaal niet durft, of die niet mogen. Afkijken, de droppot van je moeder leeggraaien, het vervelendste ettertje van de klas een rotschop geven.
Het thema onzichtbaarheid komt ook bij schrijvers en filmmakers naar voren. De Griekse filosoof Plato filosofeert over een magische ring die schaapsherder Gyges onzichtbaarheid geeft. Ook de uitvinder Griffin in de sciencefictionroman The invisible man (1897) van H.G. Wells vindt een manier om zichzelf onzichtbaar te maken. Op het boek zijn talloze films gebaseerd, waaronder Paul Verhoevens Hollow Man (2000).
De teneur van die films en verhalen is steeds dezelfde: het gedrag van de onzichtbaren gaat van kwaad tot erger. Het begint met diefstal en eindigt met verkrachting en moord. In no time zijn ze moreel gedegenereerd. Wie anoniem is, is tot alles in staat, is de boodschap.
Schuilnaam en anoniem
Duyvendak
'Zijn zak d'raf en in een werkkamp', reageert Buttofcourse-Assyouare op jongerennieuwssite Foknieuws.nl (2 december, 15.12 uur) op een nieuwsberichtje over een gepakte aanrander. ‘Als ik een huurmoordenaar regel voor die vent, is dat dan ook fiscaal aftrekbaar?': Mastermattie aan het woord op Geenstijl.nl (2 december, 9.07 uur). Van lezersreacties als deze staan er dagelijks honderden op Nederlandse nieuwssites. Niet alleen op Foknieuws en GeenStijl, maar ook op bijvoorbeeld de websites van de Telegraaf en Elsevier.
En dat terwijl die sites alle gemodereerd worden door de redacties, ofwel de ergste komen er niet doorheen. Er is nog een overeenkomst tussen de sites: de afzenders hebben bijna allemaal een schuilnaam, ofwel zijn anoniem.
‘Groenlinks verbieden, links verbieden, Duyveldak executeren wegens landverraad en de wereld is weer zoals het moet zijn!', schreef ene Dafke op 5 augustus naar aanleiding van de affaire-Duyvendak, het Groenlinks-Kamerlid dat uiteindelijk moest aftreden vanwege zijn activistische verleden in de jaren tachtig. ‘AFSCHIETEN !!!! Die vuile landverrader', aldus kapt.Jerkoff dezelfde dag.
'Mijn mailbox vol smerigheid'
'Op fora van nieuwssites zijn oneindig veel van zulke berichten over mij verschenen', reageert Duyvendak. ‘Een paar keer ben ik eens rustig gaan zitten lezen. Het deed toch pijn, zo hard en meedogenloos als die anonieme lezersreacties waren.'
Dat Duyvendak heeft moeten aftreden, is mede te danken aan de keiharde berichten op internet over hem, menen velen. Hetzelfde geldt voor ex-minister Ella Vogelaar. Was zij niet maandenlang mikpunt geweest op tal van internetfora, dan had zij waarschijnlijk nog op haar post gezeten. ‘De publieke opinie wordt tegenwoordig voor een deel toch op die fora gevormd', zegt een socioloog.
Oké, Duyvendak en Vogelaar waren voorpaginanieuws. Veel politici en bestuurders ontdekken echter dat ze voor veel minder aan de schandpaal kunnen worden genageld van ‘reaguurders', zoals ze zichzelf noemen.
CDA-Kamerlid Jan Schinkelshoek was vorig jaar een paar keer op tv om te praten over ‘onschuldige' onderwerpen als het Europees referendum of de burgemeestersverkiezing. ‘Binnen een paar uur zat mijn mailbox daarna vol smerigheid', zegt hij. ‘Op internet heeft zich een open riool ontwikkeld. Kamerleden zijn een geliefd mikpunt, merk ik sinds enige tijd.'
Dominicus Doodschop
schelden internet
Een van die duizenden reaguurders is ‘KingKai', een 35-jarige ict'er die werkt in een groot, Amsterdams ziekenhuis. ‘Ik ben op webfora actief sinds de opkomst van Fortuyn', vertelt hij bij een broodje kroket in de kantine van zijn werkgever. ‘Dat doe ik omdat sommige dingen die in Nederland spelen me echt raken. De Noord/Zuidlijn bijvoorbeeld en het buitenlandervraagstuk.'
Hij reageert - vooral op jongerensite foknieuws.nl - meestal tijdens werktijd ‘als er even wat minder te doen is.' Voordat hij met Intermediair wilde praten, heeft hij geëist dat zijn echte naam anoniem blijft. ‘Want door die anonimiteit kan ik zeggen wat ik echt denk.'
Een andere reaguurder, ‘Dominicus Doodschop', is veel actief op de website van Elsevier. Waarom deze eigenaar van een verzekeringskantoor zich zo boos toont in zijn reacties? ‘Omdat ik dol ben op Nederland, maar het Nederland waarvan ik houd zie veranderen.'
Het begon idealistisch
Met Fortuyn had het land volgens Doodschop de goede weg ingeslagen. Maar na diens dood ‘werd de auto in Nederland weer in zijn achteruit gezet' en heeft de ‘Linkse Kerk' het weer voor het zeggen. Ondergronds op internet heeft hij daarom de strijd aangebonden. ‘We worden niet gehoord en daarvan word je cynisch, zeer cynisch.'
Het begon zo idealistisch begin jaren negentig, memoreert ‘netsocioloog' Albert Benschop van de Universiteit van Amsterdam. In nieuwsgroepen en op internet ontstonden ‘open gemeenschappen' waarin ieders mening gehoord werd. De democratie ten top.
‘In de eerste discussiegemeenschappen werkte dat ook, en op sommige sites zoals die van mijn sociologische vakbroeders nog steeds.' Maar het ging volgens Benschop mis toen mensen zich massaal op die sites stortten, schuilnamen aannamen en de inhoudelijke discussie plaatsmaakte voor beledigend getier. ‘Het is langzaam maar zeker gierend uit de hand gelopen.'
'Alle kakkers oprotten hier'
Volgens velen begon de verloedering in de loop van de jaren negentig op Usenet (een zusje van internet waar je alleen op kon met speciale software). Op Usenet discussieerden mensen met elkaar in nieuwsgroepen over vaststaande thema's zoals kinderen opvoeden, vervelende ziektes of zelfs zelfmoord.
Dat ging goed totdat een zekere ‘Ome Johan' de discussies begon te verzieken. Een kleine greep uit zijn oeuvre. ‘Alle kakkers oprotten hier in nl.ouders (een van de nieuwsgroepen; red.). Vanaf nu ben ik hier de baas en iedereen die het er niet mee eens is breek ik zijn kaken!' ‘Ik geil erop als ik iemand aan stukken gereten op de rails zie liggen en nog erger als de spreeuwen erop afduiken!!!'
Na vijven begint het pas goed
internet
Ome Johan werd al snel een mythe. Mensen die beweerden hem wel eens in het echt gezien te hebben, zeiden dat hij een rustige, vriendelijke veertiger was. Maar achter zijn computerscherm veranderde hij. En hij kreeg navolgers, nep Ome-Johans die net als hij nieuwsgroepen op Usenet vol scholden. ‘Trollen' worden ze ook wel genoemd. Toen Usenet eind jaren negentig langzaam ter ziele ging, zijn de trollen overgesprongen op weblogs en later nieuwsfora op internet. En ze werden politieker (Ome Johan zelf interesseerde zich daar niet voor), scholden steeds meer op links en buitenlanders.
Aan een grote tafel op de redactie van het AD in Rotterdam zitten een man en vrouw of zes achter hun computerscherm: de internetredactie. Om beurten ‘modereren' ze de lezersreacties: beoordelen of ze niet te grof of beledigend zijn. [hyperlink www.ad.nl]
‘Sinds lezers in 2005 op onze site kunnen reageren, blijft het aantal reacties sterk toenemen', vertelt internetredacteur Frank Gevers. Hij is net terug van lunchpauze, in de tussentijd zijn er 217 nieuwe reacties. En dan is het overdag nog relatief rustig. Na vijven begint het pas goed. ‘Tegelijk begint het niveau van de reacties dan te dalen.'
Aboutaleb en dierenleed
online cursus
De moderatoren van het AD zijn relatief streng. Beledigingen, scheldpartijen, alles wat riekt naar racisme: het komt er niet doorheen. ‘Tegelijk willen we mensen het recht op extreme meningen niet ontnemen.' Lezers die keer op keer de huisregels van de AD-site overtreden, krijgen uiteindelijk een ‘ban' van Gevers en de zijnen: het IP-adres van hun computer wordt geblokkeerd, waardoor ze niet meer kunnen reageren. Dat gebeurt gemiddeld twintig keer per maand, schat Gevers, maar is sterk nieuwsafhankelijk.
Toen bekend werd dat Aboutaleb burgemeester werd van Rotterdam, gingen bijvoorbeeld veel mensen ver over de schreef. Dierenleed is ook een onderwerp waarbij de deleteknop van Gevers overuren maakt. ‘Ophangen, vierendelen of verbranden, die daders. Dat is dan de teneur van veel reacties.'
Aantasting mensbeeld
Bewust is het modereren een klus die redacteuren bij het AD om beurten verrichten. ‘Want als je dit een week achter elkaar zou doen, kunnen ze je wegdragen', zegt Gevers. ‘Het leidt tot een ernstige aantasting van je mensbeeld.' Maar het (anoniem) kunnen reageren is desondanks een goede zaak, vinden de AD-internetredacteuren. ‘Het heeft voor veel mensen de functie van uitlaatklep', zegt er een. ‘En het onthult wat er blijkbaar in de samenleving leeft.'
De Amerikaanse psycholoog Timothy Jay geldt wereldwijd als expert op het gebied van vloeken en beledigen. ‘Omdat je op internet fysiek onbereikbaar en ook nog eens anoniem bent', antwoordt hij op de vraag hoe er in Nederland zo'n grove scheldcultuur op nieuwsfora heeft kunnen ontstaan. ‘Doordat repercussies onmogelijk zijn, leidt dat tot een sterke toename van agressiviteit.'
Maar als die anonimiteit wordt opgeheven, draaien dezelfde personen om als een blad aan een boom. Dat ondervond bijvoorbeeld Groenlinkser Wijnand Duyvendak. ‘Een paar keer heb ik iemand die nogal tegen me tekeer ging teruggemaild of gebeld. Ze waren meteen poeslief. Sorry, een uitglijder, zeiden ze.'
Grover dan in het buitenland
internet
De ongeremdheid op internet overkomt volgens psycholoog Jay overigens voornamelijk mannen. ‘Vrouwen zijn veel meer bezig met het onderhouden van goede relaties, zelfs als ze weten dat ze anoniem zijn.' Ook speelt cultuur een belangrijke rol. ‘In hiërarchische samenlevingen zoals in Azië gaan mensen veel minder grof tegen elkaar tekeer.'
Is dat laatste de reden dat internetgescheld vooral een Nederlands fenomeen lijkt? Volgens een recent nieuwsbericht in Trouw zou dat namelijk het geval zijn. Wie op sites van buitenlandse kranten kijkt, ziet inderdaad voornamelijk keurig commentaar van lezers, onderbouwd met argumenten. Zelfs de reacties op sites van boulevardkranten als het Britse The Sun en het Duitse Bild zijn niet te vergelijken met die op Nederlandse sites
‘Systematisch is het niet goed onderzocht', zegt netsocioloog Benschop, ‘maar het lijkt er inderdaad op dat reacties op Nederlandse sites en weblogs een stuk grover zijn dan in het buitenland.' Dat zou natuurlijk kunnen komen doordat buitenlandse redacties strenger modereren.
We leggen de vraag voor aan moderator Els van den Brande van de Vlaamse krant De Morgen. ‘We modereren duizenden lezersreacties per dag', zegt ze. Ruim zeventig procent daarvan mag door. Dat is een percentage dat hoger ligt dan bij de meeste Nederlandse nieuwssites.
Jong en hoogopgeleid
Ajax huldiging
'Het is de cultuur die ontstaan is na Fortuyn', verklaart Simon Kuper stellig. Kuper is onder meer columnist voor de Financial Times en ‘Nederland-watcher' (schreef het boek Retourtjes Nederland). ‘Agressief gescheld in het publieke domein is in Europa begonnen in de voetbalwereld. Het opvallende was dat Nederland in dit opzicht tot halverwege de jaren negentig juist erg tam was.'
Daarna, en vooral na de opkomst van Fortuyn, geldt volgens Kuper in Nederland de moraal van de grote bek en het onverbloemde taalgebruik. Socioloog Benschop is het daarmee eens. ‘En het wordt alleen maar sterker. Er is op het Nederlandse internet een vorm van razernij losgebroken.'
Harde cijfers en hard onderzoek is er niet, maar veel wijst erop dat hoogopgeleiden net zo te keer gaan op internet als laaggeschoolden. ‘De meeste bezoekers van onze site zijn hoogopgeleid', zeggen ze bij het AD. ‘Wij vermoeden dat degenen die de site bezoeken en degenen die op de berichten reageren, niet wezenlijk van elkaar verschillen.' Volgens Benschop zijn de meeste ‘reaguurders' jonger dan dertig en zitten er opvallend veel ict'ers tussen.
Jongensspelletje
Simon Kuper
Is wat zij doen een onschuldige vorm van verbaal afreageren, zoals bijvoorbeeld psycholoog Jay meent? Nederlandkenner Simon Kuper denkt van wel. ‘De moordenaars van Fortuyn en Van Gogh zijn niet via internet tot hun daden aangezet. Volgens mij is het een tamelijk ongevaarlijk jongensspelletje.'
Socioloog Benschop is beduchter. ‘Het creëert soms echt een stemming. Na de moord op Van Gogh werd op internet opgeroepen om moskeeën in brand te steken. Dat is vervolgens ook echt gebeurd. Op internetfora kunnen animale gevoelens opflakkeren die wel degelijk overslaan naar de fysieke werkelijkheid.' Om die reden zou het modereren volgens hem in Nederland veel professioneler moeten gebeuren. ‘Naar mijn mening zou er in Nederland een speciale opleiding tot moderator moeten komen, bij voorkeur op hbo-niveau.'
'Internet is er zo veel leuker door geworden'
Voor Johan Voorhaar alias Ome Johan, de vermeende aartsvader van het ‘virtuele onfatsoen', is de lol er inmiddels een beetje af, zegt hij door de telefoon. Sinds hij in 2005 door de politie van zijn bed werd gelicht vanwege het te koop aanbieden van een kind op Marktplaats kan hij ook moeilijk anders. Vrijwel alle providers hebben Ome Johan van het internet ontkoppeld. Een interview bij hem thuis? ‘Is goed', zegt Voorhaar, ‘kom maar langs.'
Maar op de dag van het gesprek laat Voorhaar weten er bij nader inzien toch geen zin in te hebben. Die mooie, oude tijd is wat hem betreft voorbij, hij wil er niet meer aan herinnerd worden. Wat hij wel kwijt wil, is dat Nederland niet tegen een grapje kan. ‘Ik heb nooit rare dingen gedaan. Het gros van mijn lezers heeft altijd om mijn bijdragen moeten lachen.'
Hoe Ome Johan ooit geboren is, kan hij zich overigens nog goed herinneren. ‘Ik had rond 1995 mijn auto op de nieuwsgroep nl.auto te koop aangeboden. Kreeg ik van iemand de reactie: donder op met je oude wrak. Toen dacht ik: dat kan ik ook. Jongen, internet is er zo veel leuker door geworden.'
Online getier en razernij
internet
12-12-2008 | Auteur: Kees Versluis | Reacties: 7
'De onderbuik van Nederland', noemen wetenschappers het. Op de websites van GeenStijl, Elsevier en De Telegraaf tiert een volkswoede tegen alles wat links of multicultureel is. ‘Er is op het Nederlandse internet een vorm van razernij uitgebroken.'
Stel dat je onzichtbaar bent: het is een fantasie die vrijwel ieder kind wel eens heeft. Dan zou je dingen doen die je normaal niet durft, of die niet mogen. Afkijken, de droppot van je moeder leeggraaien, het vervelendste ettertje van de klas een rotschop geven.
Het thema onzichtbaarheid komt ook bij schrijvers en filmmakers naar voren. De Griekse filosoof Plato filosofeert over een magische ring die schaapsherder Gyges onzichtbaarheid geeft. Ook de uitvinder Griffin in de sciencefictionroman The invisible man (1897) van H.G. Wells vindt een manier om zichzelf onzichtbaar te maken. Op het boek zijn talloze films gebaseerd, waaronder Paul Verhoevens Hollow Man (2000).
De teneur van die films en verhalen is steeds dezelfde: het gedrag van de onzichtbaren gaat van kwaad tot erger. Het begint met diefstal en eindigt met verkrachting en moord. In no time zijn ze moreel gedegenereerd. Wie anoniem is, is tot alles in staat, is de boodschap.
Schuilnaam en anoniem
Duyvendak
'Zijn zak d'raf en in een werkkamp', reageert Buttofcourse-Assyouare op jongerennieuwssite Foknieuws.nl (2 december, 15.12 uur) op een nieuwsberichtje over een gepakte aanrander. ‘Als ik een huurmoordenaar regel voor die vent, is dat dan ook fiscaal aftrekbaar?': Mastermattie aan het woord op Geenstijl.nl (2 december, 9.07 uur). Van lezersreacties als deze staan er dagelijks honderden op Nederlandse nieuwssites. Niet alleen op Foknieuws en GeenStijl, maar ook op bijvoorbeeld de websites van de Telegraaf en Elsevier.
En dat terwijl die sites alle gemodereerd worden door de redacties, ofwel de ergste komen er niet doorheen. Er is nog een overeenkomst tussen de sites: de afzenders hebben bijna allemaal een schuilnaam, ofwel zijn anoniem.
‘Groenlinks verbieden, links verbieden, Duyveldak executeren wegens landverraad en de wereld is weer zoals het moet zijn!', schreef ene Dafke op 5 augustus naar aanleiding van de affaire-Duyvendak, het Groenlinks-Kamerlid dat uiteindelijk moest aftreden vanwege zijn activistische verleden in de jaren tachtig. ‘AFSCHIETEN !!!! Die vuile landverrader', aldus kapt.Jerkoff dezelfde dag.
'Mijn mailbox vol smerigheid'
'Op fora van nieuwssites zijn oneindig veel van zulke berichten over mij verschenen', reageert Duyvendak. ‘Een paar keer ben ik eens rustig gaan zitten lezen. Het deed toch pijn, zo hard en meedogenloos als die anonieme lezersreacties waren.'
Dat Duyvendak heeft moeten aftreden, is mede te danken aan de keiharde berichten op internet over hem, menen velen. Hetzelfde geldt voor ex-minister Ella Vogelaar. Was zij niet maandenlang mikpunt geweest op tal van internetfora, dan had zij waarschijnlijk nog op haar post gezeten. ‘De publieke opinie wordt tegenwoordig voor een deel toch op die fora gevormd', zegt een socioloog.
Oké, Duyvendak en Vogelaar waren voorpaginanieuws. Veel politici en bestuurders ontdekken echter dat ze voor veel minder aan de schandpaal kunnen worden genageld van ‘reaguurders', zoals ze zichzelf noemen.
CDA-Kamerlid Jan Schinkelshoek was vorig jaar een paar keer op tv om te praten over ‘onschuldige' onderwerpen als het Europees referendum of de burgemeestersverkiezing. ‘Binnen een paar uur zat mijn mailbox daarna vol smerigheid', zegt hij. ‘Op internet heeft zich een open riool ontwikkeld. Kamerleden zijn een geliefd mikpunt, merk ik sinds enige tijd.'
Dominicus Doodschop
schelden internet
Een van die duizenden reaguurders is ‘KingKai', een 35-jarige ict'er die werkt in een groot, Amsterdams ziekenhuis. ‘Ik ben op webfora actief sinds de opkomst van Fortuyn', vertelt hij bij een broodje kroket in de kantine van zijn werkgever. ‘Dat doe ik omdat sommige dingen die in Nederland spelen me echt raken. De Noord/Zuidlijn bijvoorbeeld en het buitenlandervraagstuk.'
Hij reageert - vooral op jongerensite foknieuws.nl - meestal tijdens werktijd ‘als er even wat minder te doen is.' Voordat hij met Intermediair wilde praten, heeft hij geëist dat zijn echte naam anoniem blijft. ‘Want door die anonimiteit kan ik zeggen wat ik echt denk.'
Een andere reaguurder, ‘Dominicus Doodschop', is veel actief op de website van Elsevier. Waarom deze eigenaar van een verzekeringskantoor zich zo boos toont in zijn reacties? ‘Omdat ik dol ben op Nederland, maar het Nederland waarvan ik houd zie veranderen.'
Het begon idealistisch
Met Fortuyn had het land volgens Doodschop de goede weg ingeslagen. Maar na diens dood ‘werd de auto in Nederland weer in zijn achteruit gezet' en heeft de ‘Linkse Kerk' het weer voor het zeggen. Ondergronds op internet heeft hij daarom de strijd aangebonden. ‘We worden niet gehoord en daarvan word je cynisch, zeer cynisch.'
Het begon zo idealistisch begin jaren negentig, memoreert ‘netsocioloog' Albert Benschop van de Universiteit van Amsterdam. In nieuwsgroepen en op internet ontstonden ‘open gemeenschappen' waarin ieders mening gehoord werd. De democratie ten top.
‘In de eerste discussiegemeenschappen werkte dat ook, en op sommige sites zoals die van mijn sociologische vakbroeders nog steeds.' Maar het ging volgens Benschop mis toen mensen zich massaal op die sites stortten, schuilnamen aannamen en de inhoudelijke discussie plaatsmaakte voor beledigend getier. ‘Het is langzaam maar zeker gierend uit de hand gelopen.'
'Alle kakkers oprotten hier'
Volgens velen begon de verloedering in de loop van de jaren negentig op Usenet (een zusje van internet waar je alleen op kon met speciale software). Op Usenet discussieerden mensen met elkaar in nieuwsgroepen over vaststaande thema's zoals kinderen opvoeden, vervelende ziektes of zelfs zelfmoord.
Dat ging goed totdat een zekere ‘Ome Johan' de discussies begon te verzieken. Een kleine greep uit zijn oeuvre. ‘Alle kakkers oprotten hier in nl.ouders (een van de nieuwsgroepen; red.). Vanaf nu ben ik hier de baas en iedereen die het er niet mee eens is breek ik zijn kaken!' ‘Ik geil erop als ik iemand aan stukken gereten op de rails zie liggen en nog erger als de spreeuwen erop afduiken!!!'
Na vijven begint het pas goed
internet
Ome Johan werd al snel een mythe. Mensen die beweerden hem wel eens in het echt gezien te hebben, zeiden dat hij een rustige, vriendelijke veertiger was. Maar achter zijn computerscherm veranderde hij. En hij kreeg navolgers, nep Ome-Johans die net als hij nieuwsgroepen op Usenet vol scholden. ‘Trollen' worden ze ook wel genoemd. Toen Usenet eind jaren negentig langzaam ter ziele ging, zijn de trollen overgesprongen op weblogs en later nieuwsfora op internet. En ze werden politieker (Ome Johan zelf interesseerde zich daar niet voor), scholden steeds meer op links en buitenlanders.
Aan een grote tafel op de redactie van het AD in Rotterdam zitten een man en vrouw of zes achter hun computerscherm: de internetredactie. Om beurten ‘modereren' ze de lezersreacties: beoordelen of ze niet te grof of beledigend zijn. [hyperlink www.ad.nl]
‘Sinds lezers in 2005 op onze site kunnen reageren, blijft het aantal reacties sterk toenemen', vertelt internetredacteur Frank Gevers. Hij is net terug van lunchpauze, in de tussentijd zijn er 217 nieuwe reacties. En dan is het overdag nog relatief rustig. Na vijven begint het pas goed. ‘Tegelijk begint het niveau van de reacties dan te dalen.'
Aboutaleb en dierenleed
online cursus
De moderatoren van het AD zijn relatief streng. Beledigingen, scheldpartijen, alles wat riekt naar racisme: het komt er niet doorheen. ‘Tegelijk willen we mensen het recht op extreme meningen niet ontnemen.' Lezers die keer op keer de huisregels van de AD-site overtreden, krijgen uiteindelijk een ‘ban' van Gevers en de zijnen: het IP-adres van hun computer wordt geblokkeerd, waardoor ze niet meer kunnen reageren. Dat gebeurt gemiddeld twintig keer per maand, schat Gevers, maar is sterk nieuwsafhankelijk.
Toen bekend werd dat Aboutaleb burgemeester werd van Rotterdam, gingen bijvoorbeeld veel mensen ver over de schreef. Dierenleed is ook een onderwerp waarbij de deleteknop van Gevers overuren maakt. ‘Ophangen, vierendelen of verbranden, die daders. Dat is dan de teneur van veel reacties.'
Aantasting mensbeeld
Bewust is het modereren een klus die redacteuren bij het AD om beurten verrichten. ‘Want als je dit een week achter elkaar zou doen, kunnen ze je wegdragen', zegt Gevers. ‘Het leidt tot een ernstige aantasting van je mensbeeld.' Maar het (anoniem) kunnen reageren is desondanks een goede zaak, vinden de AD-internetredacteuren. ‘Het heeft voor veel mensen de functie van uitlaatklep', zegt er een. ‘En het onthult wat er blijkbaar in de samenleving leeft.'
De Amerikaanse psycholoog Timothy Jay geldt wereldwijd als expert op het gebied van vloeken en beledigen. ‘Omdat je op internet fysiek onbereikbaar en ook nog eens anoniem bent', antwoordt hij op de vraag hoe er in Nederland zo'n grove scheldcultuur op nieuwsfora heeft kunnen ontstaan. ‘Doordat repercussies onmogelijk zijn, leidt dat tot een sterke toename van agressiviteit.'
Maar als die anonimiteit wordt opgeheven, draaien dezelfde personen om als een blad aan een boom. Dat ondervond bijvoorbeeld Groenlinkser Wijnand Duyvendak. ‘Een paar keer heb ik iemand die nogal tegen me tekeer ging teruggemaild of gebeld. Ze waren meteen poeslief. Sorry, een uitglijder, zeiden ze.'
Grover dan in het buitenland
internet
De ongeremdheid op internet overkomt volgens psycholoog Jay overigens voornamelijk mannen. ‘Vrouwen zijn veel meer bezig met het onderhouden van goede relaties, zelfs als ze weten dat ze anoniem zijn.' Ook speelt cultuur een belangrijke rol. ‘In hiërarchische samenlevingen zoals in Azië gaan mensen veel minder grof tegen elkaar tekeer.'
Is dat laatste de reden dat internetgescheld vooral een Nederlands fenomeen lijkt? Volgens een recent nieuwsbericht in Trouw zou dat namelijk het geval zijn. Wie op sites van buitenlandse kranten kijkt, ziet inderdaad voornamelijk keurig commentaar van lezers, onderbouwd met argumenten. Zelfs de reacties op sites van boulevardkranten als het Britse The Sun en het Duitse Bild zijn niet te vergelijken met die op Nederlandse sites
‘Systematisch is het niet goed onderzocht', zegt netsocioloog Benschop, ‘maar het lijkt er inderdaad op dat reacties op Nederlandse sites en weblogs een stuk grover zijn dan in het buitenland.' Dat zou natuurlijk kunnen komen doordat buitenlandse redacties strenger modereren.
We leggen de vraag voor aan moderator Els van den Brande van de Vlaamse krant De Morgen. ‘We modereren duizenden lezersreacties per dag', zegt ze. Ruim zeventig procent daarvan mag door. Dat is een percentage dat hoger ligt dan bij de meeste Nederlandse nieuwssites.
Jong en hoogopgeleid
Ajax huldiging
'Het is de cultuur die ontstaan is na Fortuyn', verklaart Simon Kuper stellig. Kuper is onder meer columnist voor de Financial Times en ‘Nederland-watcher' (schreef het boek Retourtjes Nederland). ‘Agressief gescheld in het publieke domein is in Europa begonnen in de voetbalwereld. Het opvallende was dat Nederland in dit opzicht tot halverwege de jaren negentig juist erg tam was.'
Daarna, en vooral na de opkomst van Fortuyn, geldt volgens Kuper in Nederland de moraal van de grote bek en het onverbloemde taalgebruik. Socioloog Benschop is het daarmee eens. ‘En het wordt alleen maar sterker. Er is op het Nederlandse internet een vorm van razernij losgebroken.'
Harde cijfers en hard onderzoek is er niet, maar veel wijst erop dat hoogopgeleiden net zo te keer gaan op internet als laaggeschoolden. ‘De meeste bezoekers van onze site zijn hoogopgeleid', zeggen ze bij het AD. ‘Wij vermoeden dat degenen die de site bezoeken en degenen die op de berichten reageren, niet wezenlijk van elkaar verschillen.' Volgens Benschop zijn de meeste ‘reaguurders' jonger dan dertig en zitten er opvallend veel ict'ers tussen.
Jongensspelletje
Simon Kuper
Is wat zij doen een onschuldige vorm van verbaal afreageren, zoals bijvoorbeeld psycholoog Jay meent? Nederlandkenner Simon Kuper denkt van wel. ‘De moordenaars van Fortuyn en Van Gogh zijn niet via internet tot hun daden aangezet. Volgens mij is het een tamelijk ongevaarlijk jongensspelletje.'
Socioloog Benschop is beduchter. ‘Het creëert soms echt een stemming. Na de moord op Van Gogh werd op internet opgeroepen om moskeeën in brand te steken. Dat is vervolgens ook echt gebeurd. Op internetfora kunnen animale gevoelens opflakkeren die wel degelijk overslaan naar de fysieke werkelijkheid.' Om die reden zou het modereren volgens hem in Nederland veel professioneler moeten gebeuren. ‘Naar mijn mening zou er in Nederland een speciale opleiding tot moderator moeten komen, bij voorkeur op hbo-niveau.'
'Internet is er zo veel leuker door geworden'
Voor Johan Voorhaar alias Ome Johan, de vermeende aartsvader van het ‘virtuele onfatsoen', is de lol er inmiddels een beetje af, zegt hij door de telefoon. Sinds hij in 2005 door de politie van zijn bed werd gelicht vanwege het te koop aanbieden van een kind op Marktplaats kan hij ook moeilijk anders. Vrijwel alle providers hebben Ome Johan van het internet ontkoppeld. Een interview bij hem thuis? ‘Is goed', zegt Voorhaar, ‘kom maar langs.'
Maar op de dag van het gesprek laat Voorhaar weten er bij nader inzien toch geen zin in te hebben. Die mooie, oude tijd is wat hem betreft voorbij, hij wil er niet meer aan herinnerd worden. Wat hij wel kwijt wil, is dat Nederland niet tegen een grapje kan. ‘Ik heb nooit rare dingen gedaan. Het gros van mijn lezers heeft altijd om mijn bijdragen moeten lachen.'
Hoe Ome Johan ooit geboren is, kan hij zich overigens nog goed herinneren. ‘Ik had rond 1995 mijn auto op de nieuwsgroep nl.auto te koop aangeboden. Kreeg ik van iemand de reactie: donder op met je oude wrak. Toen dacht ik: dat kan ik ook. Jongen, internet is er zo veel leuker door geworden.'