Marsipulami
25-05-09, 09:21
De boeddhaïsering van Nederland
interview onderwerp: Nieuw wij cultuur religie
Theo Salemink is universitair docent Geschiedenis van kerk en maatschappij in de negentiende en twintigste eeuw aan de Universiteit van Tilburg. Samen met Marcel Poorthuis schreef hij Lotus in de Lage Landen. De geschiedenis van het Boeddhisme in Nederland. Beeldvorming van 1840 tot heden. Ze kregen voor dit boek de Gouden erepenning van het Teylers Godgeleerd Genootschap 2009.
Door: Fatiha Bazi
Uw boek Lotus in de Lage Landen laat een kleurrijk overzicht zien van hoe het boeddhisme vanaf de negentiende eeuw voet aan wal krijgt in Nederland. Kunt u kort vertellen hoe het beeld van Boeddha door de jaren heen is veranderd?
“Wat opmerkelijk is, is dat in het midden van de negentiende eeuw vooral de vrijzinnige protestanten en intellectuele aanhangers van Spinoza het boeddhisme omarmden als alternatief voor de christelijke kerk. Het boeddhisme werd gezien als een abstracte, ascetische religie, die niet de rituelen en de mystiek van de kerken volgde. Het was dus een passend alternatief voor de verlichte, nieuwe burgerlijke cultuur. Aan het eind van de negentiende eeuw volgt er een hele hausse van interesse voor het boeddhisme. Dan komt er meer aandacht voor de rituelen. Mensen hoopten nieuwe spirituele inspiratie te vinden. Dat konden de avant-gardisten zijn, die in Boeddha een nieuwe spirituele bron vonden voor hun kunst, of anarchisten, die zochten naar nieuw politiek engagement. Het mystieke stond ineens in de belangstelling; niet meer het abstract-filosofische.
In de volgende fase, tussen de twee wereldoorlogen in, zie je dat enerzijds in christelijke missie en zending het boeddhisme wordt afgewezen als een soort heidense, ketterse religie. Anderzijds zie je ook mensen in katholieke kringen, wier interesse is gewekt. Zij zien het boeddhisme niet als een alternatief voor het christendom, maar als een hulpmiddel om verdieping te vinden. De lijn die boeddhisme als inspiratiebron ziet, zet zich vooral na de Tweede Wereldoorlog sterk door. De wetenschapper Vestdijk zei bijvoorbeeld dat het boeddhisme de enige religie is die past in een seculiere samenleving. In de jaren zestig zie je ook dat jongeren naar India vertrekken om daar bij goeroes wijsheid te vinden. The Beatles zijn er ook heen gegaan. En in de laatste ontwikkelingen zie je dat het boeddhisme steeds meer als een lifestyle wordt gebruikt; als een soort therapie.”
In Nederland wordt vaak gesproken van islamisering, maar je hoort nooit iemand over ‘boeddhaïsering’. Hoe komt dat, denkt u?
“Kijk maar naar het aantal boeddhisten dat Nederland telt. Het zijn er tussen de honderd- en tweehonderdduizend. Het boeddhisme is in Nederland geen georganiseerde godsdienst met een eigen infrastructuur. Maatschappelijk gezien is het boeddhisme een spirituele beweging voor kleinere groepen geïnteresseerden. Als je over moslims praat, dan heb je het over een grote minderheidsgroep in Nederland, die ook een eigen religieuze infrastructuur heeft. Van oudsher is er in Europa een grote angst voor de islam; dat geldt niet voor het boeddhisme. Het boeddhisme wordt als een spirituele beweging beschouwd en de islam als een harde politiek-religieuze beweging.”
Denkt u dat we in de toekomst kunnen spreken over een joods-christelijk-boeddhistische samenleving?
“Dat refereert natuurlijk aan de uitspraak van Ella Vogelaar, dat we in de toekomst zouden kunnen spreken van een joods-christelijk-islamitische samenleving. Van déze samenleving zal zeker sprake zijn, puur vanwege het feit dat er joden, christen en moslims in Nederland leven. Dit zijn drie religies, die van oudsher met elkaar verwant zijn. Gelovigen zullen in toenemende mate een inhoudelijk gesprek met elkaar gaan voeren. Dat ze ook alledrie invloed uitoefenen op de Nederlandse cultuur en het religieuze landschap, is ontegenzeggelijk waar en ik vind dat een positieve ontwikkeling. Dus in dat opzicht keer ik me tegen de ideeën van Wilders en mensen uit het CDA die zeggen dat de joods-christelijke cultuur boven de islam of het boeddhisme zou staan. Indien het boeddhisme zich verder uitbreidt, zal ook het boeddhisme een eigen traditie vormen, die samen met de drie wereldgodsdiensten een grote invloed op de toekomstige cultuur in Europa zal hebben.
De Europese cultuur heeft altijd al verschillende religieuze bronnen gehad. Niet alleen de joodse invloed is sterk aanwezig geweest, maar ook de islamitische. Spanje kent 800 jaar islamitische geschiedenis – daar kun je niet omheen. Die invloeden zijn ook hier zichtbaar. Nu kunnen we dat ook van het boeddhisme en hindoeïsme zeggen. Die invloeden leveren een nieuw gist op, één van de drijvende krachten voor de nieuwbouw van de Europese cultuur, die in de toekomst spannende en creatieve samenwerking kan opleveren.”
Wat haalt u zelf uit het boeddhisme?
“De filosofische overtuiging dat elke kennis relatief is, maar dat die relativering niet betekent dat menselijke compassie en engagement er niet toe doen. Dat spreekt mij heel erg aan. In Europa bestaat er een filosofie, die elke kennis en elk moreel engagement relativeert. Uitgaande van die gedachte kun je de werkelijkheid niet veranderen. Dat zorgt voor apathie; het heeft geen zin om je ergens voor in te zetten. In het boeddhisme staat die relativering niet gelijk aan het geen compassie hebben voor het leven en de wereld om je heen. Maar uiteindelijk blijft de overtuiging dat de waarheid veelkleurig is.”
Fatiha Bazi is medewerker van W!J
interview onderwerp: Nieuw wij cultuur religie
Theo Salemink is universitair docent Geschiedenis van kerk en maatschappij in de negentiende en twintigste eeuw aan de Universiteit van Tilburg. Samen met Marcel Poorthuis schreef hij Lotus in de Lage Landen. De geschiedenis van het Boeddhisme in Nederland. Beeldvorming van 1840 tot heden. Ze kregen voor dit boek de Gouden erepenning van het Teylers Godgeleerd Genootschap 2009.
Door: Fatiha Bazi
Uw boek Lotus in de Lage Landen laat een kleurrijk overzicht zien van hoe het boeddhisme vanaf de negentiende eeuw voet aan wal krijgt in Nederland. Kunt u kort vertellen hoe het beeld van Boeddha door de jaren heen is veranderd?
“Wat opmerkelijk is, is dat in het midden van de negentiende eeuw vooral de vrijzinnige protestanten en intellectuele aanhangers van Spinoza het boeddhisme omarmden als alternatief voor de christelijke kerk. Het boeddhisme werd gezien als een abstracte, ascetische religie, die niet de rituelen en de mystiek van de kerken volgde. Het was dus een passend alternatief voor de verlichte, nieuwe burgerlijke cultuur. Aan het eind van de negentiende eeuw volgt er een hele hausse van interesse voor het boeddhisme. Dan komt er meer aandacht voor de rituelen. Mensen hoopten nieuwe spirituele inspiratie te vinden. Dat konden de avant-gardisten zijn, die in Boeddha een nieuwe spirituele bron vonden voor hun kunst, of anarchisten, die zochten naar nieuw politiek engagement. Het mystieke stond ineens in de belangstelling; niet meer het abstract-filosofische.
In de volgende fase, tussen de twee wereldoorlogen in, zie je dat enerzijds in christelijke missie en zending het boeddhisme wordt afgewezen als een soort heidense, ketterse religie. Anderzijds zie je ook mensen in katholieke kringen, wier interesse is gewekt. Zij zien het boeddhisme niet als een alternatief voor het christendom, maar als een hulpmiddel om verdieping te vinden. De lijn die boeddhisme als inspiratiebron ziet, zet zich vooral na de Tweede Wereldoorlog sterk door. De wetenschapper Vestdijk zei bijvoorbeeld dat het boeddhisme de enige religie is die past in een seculiere samenleving. In de jaren zestig zie je ook dat jongeren naar India vertrekken om daar bij goeroes wijsheid te vinden. The Beatles zijn er ook heen gegaan. En in de laatste ontwikkelingen zie je dat het boeddhisme steeds meer als een lifestyle wordt gebruikt; als een soort therapie.”
In Nederland wordt vaak gesproken van islamisering, maar je hoort nooit iemand over ‘boeddhaïsering’. Hoe komt dat, denkt u?
“Kijk maar naar het aantal boeddhisten dat Nederland telt. Het zijn er tussen de honderd- en tweehonderdduizend. Het boeddhisme is in Nederland geen georganiseerde godsdienst met een eigen infrastructuur. Maatschappelijk gezien is het boeddhisme een spirituele beweging voor kleinere groepen geïnteresseerden. Als je over moslims praat, dan heb je het over een grote minderheidsgroep in Nederland, die ook een eigen religieuze infrastructuur heeft. Van oudsher is er in Europa een grote angst voor de islam; dat geldt niet voor het boeddhisme. Het boeddhisme wordt als een spirituele beweging beschouwd en de islam als een harde politiek-religieuze beweging.”
Denkt u dat we in de toekomst kunnen spreken over een joods-christelijk-boeddhistische samenleving?
“Dat refereert natuurlijk aan de uitspraak van Ella Vogelaar, dat we in de toekomst zouden kunnen spreken van een joods-christelijk-islamitische samenleving. Van déze samenleving zal zeker sprake zijn, puur vanwege het feit dat er joden, christen en moslims in Nederland leven. Dit zijn drie religies, die van oudsher met elkaar verwant zijn. Gelovigen zullen in toenemende mate een inhoudelijk gesprek met elkaar gaan voeren. Dat ze ook alledrie invloed uitoefenen op de Nederlandse cultuur en het religieuze landschap, is ontegenzeggelijk waar en ik vind dat een positieve ontwikkeling. Dus in dat opzicht keer ik me tegen de ideeën van Wilders en mensen uit het CDA die zeggen dat de joods-christelijke cultuur boven de islam of het boeddhisme zou staan. Indien het boeddhisme zich verder uitbreidt, zal ook het boeddhisme een eigen traditie vormen, die samen met de drie wereldgodsdiensten een grote invloed op de toekomstige cultuur in Europa zal hebben.
De Europese cultuur heeft altijd al verschillende religieuze bronnen gehad. Niet alleen de joodse invloed is sterk aanwezig geweest, maar ook de islamitische. Spanje kent 800 jaar islamitische geschiedenis – daar kun je niet omheen. Die invloeden zijn ook hier zichtbaar. Nu kunnen we dat ook van het boeddhisme en hindoeïsme zeggen. Die invloeden leveren een nieuw gist op, één van de drijvende krachten voor de nieuwbouw van de Europese cultuur, die in de toekomst spannende en creatieve samenwerking kan opleveren.”
Wat haalt u zelf uit het boeddhisme?
“De filosofische overtuiging dat elke kennis relatief is, maar dat die relativering niet betekent dat menselijke compassie en engagement er niet toe doen. Dat spreekt mij heel erg aan. In Europa bestaat er een filosofie, die elke kennis en elk moreel engagement relativeert. Uitgaande van die gedachte kun je de werkelijkheid niet veranderen. Dat zorgt voor apathie; het heeft geen zin om je ergens voor in te zetten. In het boeddhisme staat die relativering niet gelijk aan het geen compassie hebben voor het leven en de wereld om je heen. Maar uiteindelijk blijft de overtuiging dat de waarheid veelkleurig is.”
Fatiha Bazi is medewerker van W!J